Sprawa C‑441/17

Komisja Europejska

przeciwko

Rzeczpospolitej Polskiej

Uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego – Środowisko naturalne – Dyrektywa 92/43/EWG – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Artykuł 6 ust. 1 i 3 – Artykuł 12 ust. 1 – Dyrektywa 2009/147/WE – Ochrona dzikiego ptactwa – Artykuły 4 i 5 – Obszar Natura 2000 Puszcza Białowieska – Zmiana planu urządzenia lasu – Zwiększenie etatu pozyskania drewna – Plan lub przedsięwzięcie, które nie są bezpośrednio związane z zagospodarowaniem obszaru lub do tego zagospodarowania konieczne, ale mogą na te obszary w istotny sposób oddziaływać – Odpowiednia ocena oddziaływania na obszar – Naruszenie integralności terenu – Rzeczywista realizacja środków ochronnych – Skutki dla terenów rozrodu lub odpoczynku gatunków chronionych

Streszczenie – wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 17 kwietnia 2018 r.

1.        Skarga o stwierdzenie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego – Przedmiot sporu – Określenie w trakcie postępowania poprzedzającego wniesienie skargi – Uwzględnienie okoliczności faktycznych, które zaistniały po wydaniu uzasadnionej opinii – Warunki – Okoliczności faktyczne mające ten sam charakter i stanowiące to samo zachowanie co pierwotne

(art. 258 TFUE)

2.        Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Odpowiednia ocena wpływu planu lub przedsięwzięcia na obszar – Określenie aspektów mogących oddziaływać w istotny sposób na założenia ochrony terenu – Uwzględnienie skutków skumulowanych wynikających z połączenia tego planu z innymi planami lub mającymi znaczenie przedsięwzięciami

(dyrektywa Rady 92/43, art. 6 ust. 3)

3.        Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Specjalne obszary ochrony – Zobowiązania państw członkowskich – Ocena skutków przedsięwzięcia dla danego terenu – Pozwolenie na realizację planu lub przedsięwzięcia na terenie chronionym – Warunek – Brak niekorzystnych skutków dla integralności terenu

(dyrektywa Rady 92/43, art. 6 ust. 3)

4.        Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Obszary specjalnej ochrony – Spoczywający na państwach członkowskich obowiązek unikania pogorszenia stanu siedlisk naturalnych i siedlisk gatunków – Uchybienie zobowiązaniom państwa członkowskiego – Ciężar dowodu spoczywający na Komisji – Zakres – Konieczność udowodnienia istnienia związku przyczynowego między projektem budowy i spowodowanym niepokojeniem danych gatunków – Brak

(dyrektywa Rady 92/43, art. 6 ust. 3)

5.        Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Pozwolenie na realizację planu lub przedsięwzięcia na terenie chronionym z powodów o charakterze zasadniczym wynikających z nadrzędnego interesu publicznego – Warunek – Uprzednie określenie skutków tego planu lub przedsięwzięcia dla danego terenu

(dyrektywa Rady 92/43, art. 6 ust. 3, 4)

6.        Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Specjalne obszary ochrony – Zobowiązania państw członkowskich – Zakres – Rzeczywista realizacja środków ochronnych

[dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/14, art 4 ust. 1, 2; dyrektywa Rady 92/43, art. 1 ust. 1 lit. l), art. 6 ust. 1]

7.        Środowisko naturalne – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory – Dyrektywa 92/43 – Ścisła ochrona gatunków zwierząt wymienionych w załączniku IV lit. a) – Zakres – Środki niezbędne w celu ustanowienia systemu ochrony – Obecność dużej liczby gatunków – Brak wpływu

[dyrektywa Rady 92/43, art. 12 ust. 1 lit. a), załącznik IV pkt a)]

8.        Środowisko naturalne – Ochrona dzikiego ptactwa – Dyrektywa 2009/147 – Środki niezbędne w celu ustanowienia powszechnego systemu ochrony – Zobowiązania państw członkowskich – Zakres – Uwzględnienie skutków dla terenów rozrodu lub odpoczynku gatunków chronionych

[dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147, art. 5 lit. b), d)]

1.      Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 64–67)

2.      Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 113, 114, 133–144)

3.      Zezwolenie dotyczące planu lub przedsięwzięcia w rozumieniu art. 6 ust. 3 dyrektywy 92/43 w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, zmienionej dyrektywą 2013/17 może zatem zostać wydane tylko pod warunkiem, że właściwe władze uzyskały pewność, iż nie ma on trwałych skutków szkodliwych dla integralności danego obszaru. Ma to miejsce wówczas, gdy z naukowego punktu widzenia nie ma racjonalnych wątpliwości co do braku wystąpienia takich skutków. Właściwe władze krajowe nie mogą zezwolić na ingerencje, które mogłyby poważnie zagrozić ekologicznemu charakterowi terenów, na których znajdują się typy siedlisk przyrodniczych mające znaczenie dla Wspólnoty lub mające znaczenie priorytetowe. Tak byłoby w szczególności w przypadku, gdy dana ingerencja niesie ze sobą niebezpieczeństwo zaniku bądź częściowego i nieodwracalnego zniszczenia takiego typu siedliska przyrodniczego występującego na danym obszarze.

W tym względzie działania aktywnej gospodarki leśnej, które polegają na usuwaniu i wycince znacznej liczby drzew na obszarze Natura 2000, mogą ze względu na sam swój charakter zagrażać trwałym naruszeniem ekologicznego charakteru tego obszaru, gdyż w nieunikniony sposób mogą prowadzić do zaniku bądź częściowego i nieodwracalnego zniszczenia chronionych siedlisk i gatunków występujących na tym obszarze.

(zob. pkt 117, 119, 164)

4.      Dla wykazania uchybienia art. 6 ust. 3 zdanie drugie dyrektywy 92/43 w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, zmienionej dyrektywą 2013/17, Komisja, mając na uwadze zasadę ostrożności, która jest ujęta w tym przepisie, nie jest zobowiązana do udowodnienia związku przyczynowego między rozpatrywanymi działaniami aktywnej gospodarki leśnej i naruszeniem integralności tych siedlisk i gatunków, lecz wystarczy, że wykaże istnienie prawdopodobieństwa lub ryzyka, że działania te spowodują takie naruszenie.

(zob. pkt 158)

5.      Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 188–191)

6.      Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 92/43 w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, zmienionej dyrektywą 2013/17 i art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy 2009/147 w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, zmienionej dyrektywą 2013/17 wymagają nie tylko przyjęcia koniecznych środków ochronnych dla zachowania właściwego stanu ochrony siedlisk i gatunków chronionych na danym obszarze, lecz także i przede wszystkim ich rzeczywistego wdrożenia, gdyż w przeciwnym razie przepisy te zostałyby całkowicie pozbawione skuteczności. Wykładnię tę potwierdza art. 1 ust. 1 lit. l) dyrektywy 92/43, który definiuje specjalny obszar ochrony jako teren mający znaczenie dla Wspólnoty, na którym są stosowane środki ochronne, jak też motyw ósmy wspomnianej dyrektywy, zgodnie z którym jest właściwe, aby na każdym wyznaczonym obszarze wprowadzić konieczne środki przy uwzględnieniu realizowanych celów w dziedzinie ochrony.

W tym względzie działania aktywnej gospodarki leśnej, które prowadzą do zaniku części obszaru Natura 2000, nie mogą stanowić środków zapewniających ochronę tego obszaru w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 92/43.

(zob. pkt 213, 214, 218)

7.      Poszanowanie art. 12 ust. 1 lit. a) i d) dyrektywy 92/43 w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, zmienionej dyrektywą 2013/17 nakazuje państwom członkowskim nie tylko stworzenie kompletnego systemu regulacji ustawowych, lecz także przeprowadzenie konkretnych, szczególnych działań ochronnych. System ścisłej ochrony zakłada również podjęcie spójnych i wzajemnie powiązanych działań o charakterze prewencyjnym. Taki ścisły system ochrony musi być w stanie faktycznie zapobiec celowemu chwytaniu lub zabijaniu w przyrodzie, a także pogarszaniu stanu lub niszczeniu miejsc rozrodu lub odpoczynku gatunków zwierząt wymienionych w lit. a) załącznika IV do dyrektywy 92/43.

Nie jest w tym względzie rozstrzygające, że dane gatunki występują w dużej liczbie na omawianym obszarze Natura 2000. Artykuł 12 ust. 1 lit. d) dyrektywy 92/43 przewiduje bowiem system ścisłej ochrony terenów rozrodu i odpoczynku gatunków wymienionych w lit. a) załącznika IV do dyrektywy 92/43, niezależnie od ich liczebności.

(zob. pkt 231, 237)

8.      Artykuł 5 dyrektywy 2009/147 w sprawie ochrony dzikiego ptactwa, zmienionej dyrektywą 2013/17 wymaga by państwa członkowskie ustanowiły kompletne i skuteczne ramy prawne poprzez podjęcie konkretnych i specyficznych środków ochrony, które mają pozwolić na zapewnienie skutecznego poszanowania wymienionych w art. 5 lit. b) i lit. d) owej dyrektywy zakazów zmierzających zasadniczo do chronienia terenów rozrodu i odpoczynku ptaków objętych tą dyrektywą. Poza tym zakazy te powinny być stosowane bez ograniczenia w czasie.

Uchybia temu zobowiązaniu państwo członkowskie, które pozwala sobie na odstępstwo od ochrony ptactwa chronionego na obszarze Natura 2000 w ramach aktywnych działań gospodarki leśnej, poprzez przyjęcie aktów, których realizacja prowadziłaby w nieunikniony sposób do pogorszenia stanu lub zniszczenia obszarów rozrodu lub odpoczynku wspomnianych gatunków ptaków, które to aktu nie zawierają konkretnych i specyficznych środków ochrony, które pozwoliłyby zarówno wykluczyć z ich zakresu stosowania umyślnego negatywnego oddziaływania na życie i siedlisko tych ptaków, jak też zapewnić skuteczne przestrzeganie zakazów umyślnego niszczenia lub uszkadzania ich gniazd i jaj oraz usuwania ich gniazd, jak też ich świadomego płoszenia w szczególności w okresie rozrodu i wychowu młodych.

(zob. pkt 252, 255, 259)