WYROK TRYBUNAŁU (czwarta izba)
z dnia 7 grudnia 2023 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Rozporządzenie (UE) 2015/1589 – Pomoc istniejąca i pomoc nowa – Pomoc przyznana z naruszeniem przepisów proceduralnych przewidzianych w art. 108 ust. 3 TFUE – Upływ terminu przedawnienia przewidzianego w art. 17 rozporządzenia (UE) 2015/1589 – Obowiązek nakazania przez sąd krajowy odzyskania pomocy
W sprawie C‑700/22
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Nejvyšší soud (sąd najwyższy, Republika Czeska) postanowieniem z dnia 26 września 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 15 listopada 2022 r., w postępowaniu:
RegioJet a.s.,
STUDENT AGENCY k.s.
przeciwko
České dráhy, a.s.,
Správa železnic, státní organizace,
Česká republika, Ministerstvo dopravy,
TRYBUNAŁ (czwarta izba),
w składzie: C. Lycourgos, prezes izby, O. Spineanu-Matei, J.‑C. Bonichot (sprawozdawca), S. Rodin i L. S. Rossi, sędziowie,
rzecznik generalny: A. Rantos,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu RegioJet a.s. i STUDENT AGENCY k.s. – O. Doležal, advokát,
– w imieniu České dráhy, a.s. – J. Kindl i K. Muzikář, advokáti,
– w imieniu Komisji Europejskiej – P. Němečková, A. Steiblytė i B. Stromsky, w charakterze pełnomocników,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 108 ust. 3 TFUE oraz art. 17 ust. 1 rozporządzenia Rady (UE) 2015/1589 z dnia 13 lipca 2015 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 [TFUE] (Dz.U. 2015, L 248, s. 9).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu między RegioJet a.s. i STUDENT AGENCY k.s. a České dráhy, a.s., będącym przedsiębiorstwem kolejowym prawa czeskiego, Správa železnic, státní organizace (krajowym organem kontrolnym sektora kolejowego, Republika Czeska), będącym zarządcą infrastruktury kolejowej w Republice Czeskiej, a także Česká republika, Ministerstvo dopravy (ministerstwem transportu, Republika Czeska), w przedmiocie odzyskania pomocy państwa, którą jakoby otrzymały České dráhy.
Ramy prawne
3 Artykuł 1 lit. b) ppkt (iv) i art. 1 lit. f) rozporządzenia 2015/1589 stanowią:
„Do celów niniejszego rozporządzenia stosuje się następujące definicje:
[…]
b) »istniejąca pomoc« oznacza:
[…]
(iv) pomoc uznaną za pomoc istniejącą na podstawie art. 17 niniejszego rozporządzenia;
[…]
f) »pomoc niezgodna z prawem« oznacza nową pomoc, wprowadzoną w życie z naruszeniem art. 108 ust. 3 TFUE”.
4 Zgodnie z art. 17 rozporządzenia 2015/1589:
„1. Kompetencje Komisji [Europejskiej] w zakresie windykacji [odzyskania] pomocy podlegają dziesięcioletniemu okresowi [terminowi] przedawnienia.
2. Okres [termin] przedawnienia rozpoczyna bieg w dniu, w którym przyznano pomoc niezgodną z prawem beneficjentowi albo w charakterze pomocy indywidualnej, albo w ramach programu pomocowego. Jakiekolwiek działanie, podejmowane przez Komisję lub przez państwo członkowskie, działające na wniosek Komisji w odniesieniu do pomocy niezgodnej z prawem powoduje przerwanie okresu [terminu] przedawnienia. Każde przerwanie powoduje, że okres [termin] przedawnienia zaczyna biec od początku. Okres [termin] przedawnienia zostaje zawieszony, dopóki decyzja Komisji jest przedmiotem postępowania toczącego się przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
3. Jakąkolwiek pomoc, w odniesieniu do której upłynął okres [termin] przedawnienia, uznaje się za pomoc istniejącą”.
5 W art. 15 rozporządzenia Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. [108 TFUE] (Dz.U. 1999, L 83, s. 1) zawarte były przepisy identyczne jak te, które zostały przewidziane w art. 17 rozporządzenia 2015/1589.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
6 W dniu 26 czerwca 2008 r. przedsiębiorstwo České dráhy, będące przedsiębiorstwem kolejowym z siedzibą w Republice Czeskiej, zawarło z krajowym organem kontrolnym sektora kolejowego umowę, na podstawie której pierwszy z tych podmiotów zbył drugiemu z nich część swego przedsiębiorstwa.
7 RegioJet i STUDENT AGENCY, będące konkurentami przedsiębiorstwa České dráhy utrzymują, że cena otrzymana przez to ostatnie przedsiębiorstwo w ramach owej transakcji stanowi pomoc państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE i że jest ona niezgodna z prawem, ponieważ nie została zgłoszona Komisji ani nie została przez nią zatwierdzona.
8 Dotyczący tej kwestii spór przed sądami czeskimi jest rozpatrywany przez Nejvyšší soud (sąd najwyższy, Republika Czeska).
9 W powyższym sporze podniesiono w szczególności kwestię, czy przed sądem krajowym, do którego wniesiono żądanie o odzyskanie pomocy niezgodnej z prawem, można powołać się na upływ terminu przedawnienia przewidzianego w art. 17 ust. 1 rozporządzenia 2015/1589.
10 W tych okolicznościach Nejvyšší soud (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy przepis art. 108 ust. 3 zdanie ostatnie [TFUE] należy interpretować w ten sposób, że sąd krajowy w postępowaniu wszczętym na wniosek osoby trzeciej (konkurenta) ma obowiązek nakazać beneficjentowi zwrot pomocy przyznanej z naruszeniem tego przepisu, nawet jeśli (do dnia wydania przez sąd rozstrzygnięcia) upłynął okres przedawnienia uprawnień Komisji zgodnie z art. 17 ust. 1 [rozporządzenia 2015/1589], co skutkuje uznaniem przyznanej pomocy za pomoc istniejącą zgodnie z art. 1 lit. b) ppkt (iv) i art. 17 ust. 3 tego rozporządzenia?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
11 Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dąży zasadniczo do ustalenia, czy art. 108 ust. 3 TFUE należy interpretować w ten sposób, że sądy krajowe mogą nakazać zwrot pomocy państwa przyznanej z naruszeniem obowiązku uprzedniego zgłoszenia, o którym mowa w tym przepisie, mimo że przewidziany w art. 17 ust. 1 rozporządzenia 2015/1589 termin przedawnienia upłynął względem tej pomocy, skutkiem czego ową pomoc należy uznać za pomoc istniejącą zgodnie z art. 1 lit. b) ppkt (iv) i art. 17 ust. 3 tego rozporządzenia.
12 Na wstępie należy zauważyć, że przedstawione pytanie opiera się na wielu założeniach, a w szczególności na tym, iż rozpatrywany środek jest pomocą państwa w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego, w szczególności w świetle informacji, jakimi on dysponuje, i ewentualnych ocen dokonanych przez Komisję w ramach analizy skargi złożonej do niej w odniesieniu do tego środka.
13 Co się tyczy przedstawionego pytania, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem sądy krajowe i Komisja wykonują odrębne i uzupełniające się zadania. Podczas gdy ocena zgodności pomocy z rynkiem wewnętrznym należy bowiem do wyłącznych kompetencji Komisji, sądy krajowe, działające pod kontrolą sądów Unii Europejskiej, czuwają nad ochroną praw jednostek w przypadku naruszenia obowiązku uprzedniego zgłoszenia Komisji pomocy państwa, przewidzianego w art. 108 ust. 3 TFUE (wyrok z dnia 5 października 2006 r., Transalpine Ölleitung in Österreich, C‑368/04, EU:C:2006:644, pkt 37, 38 i przytoczone tam orzecznictwo).
14 Sądy krajowe mają zatem obowiązek zapewnić jednostkom, które mogą powoływać się na naruszenie obowiązku zgłoszenia, że zgodnie z prawem krajowym zostaną z niego wyciągnięte wszelkie konsekwencje, tak w odniesieniu do ważności aktów wykonawczych dla środków pomocowych, jak i w odniesieniu do zwrotu wsparcia finansowego przyznanego z naruszeniem tego postanowienia lub ewentualnych środków tymczasowych (wyrok z dnia 5 października 2006 r., Transalpine Ölleitung in Österreich, C‑368/04, EU:C:2006:644, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo).
15 W odniesieniu do znaczenia, jakie ma w tym względzie upływ dziesięcioletniego terminu przedawnienia przewidzianego w art. 17 ust. 1 rozporządzenia 2015/1589, należy przede wszystkim przypomnieć, że owo rozporządzenie zawiera przepisy o charakterze proceduralnym mające zastosowanie do wszystkich postępowań administracyjnych w dziedzinie pomocy państwa toczących się przed Komisją, że normuje ono oraz wzmacnia praktykę tej ostatniej w zakresie badania pomocy państwa i że nie zawiera żadnych przepisów dotyczących praw i obowiązków sądów krajowych – te ostatnie przepisy w dalszym ciągu są regulowane postanowieniami traktatu, których wykładni dokonuje Trybunał (zob. podobnie wyrok z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C‑387/17, EU:C:2019:51, pkt 66 i przytoczone tam orzecznictwo; wyrok z dnia 30 kwietnia 2020 r., Nelson Antunes da Cunha, C‑627/18, EU:C:2020:321, pkt 32).
16 Następnie Trybunał również sprecyzował, że art. 17 ust. 1 rozporządzenia 2015/1589 dotyczy jedynie uprawnień Komisji w zakresie odzyskiwania pomocy państwa (zob. analogicznie wyrok z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C‑387/17, EU:C:2019:51, pkt 52, 61; a także podobnie wyrok z dnia 30 kwietnia 2020 r., Nelson Antunes da Cunha, C‑627/18, EU:C:2020:321, pkt 30).
17 Trybunał orzekł zatem, że upływ tego terminu nie może powodować mającej moc wsteczną konwalidacji niezgodnej z prawem pomocy państwa, tylko dlatego, że staje się ona istniejącą pomocą, a w konsekwencji usunięcia wszelkiej podstawy prawnej skargi o odszkodowanie wniesionej przeciwko temu państwu członkowskiemu przez jednostki i konkurentów, na których sytuację miało wpływ przyznanie pomocy niezgodnej z prawem. Każda inna wykładnia byłaby równoznaczna z ograniczeniem zakresu obowiązku zgłoszenia środków pomocowych spoczywającego na państwach członkowskich, a tym samym z pozbawieniem art. 108 ust. 3 TFUE jego skuteczności (effet utile) (zob. wyrok z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C‑387/17, EU:C:2019:51, pkt 62, 63).
18 Ponadto Trybunał również sprecyzował, że ów termin przedawnienia nie będzie miał zastosowania ani bezpośrednio, ani pośrednio, ani poprzez analogię do postępowania w sprawie odzyskania przez właściwe organy krajowe niezgodnej z prawem pomocy (zob. podobnie wyrok z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C‑349/17, EU:C:2019:172, pkt 109).
19 W tym względzie należy przypomnieć, że w braku uregulowań Unii w tej dziedzinie odzyskanie niezgodnej z prawem pomocy musi się odbywać zgodnie z zasadami przewidzianymi we właściwym prawie krajowym (zob. podobnie wyrok z dnia 5 marca 2019 r., Eesti Pagar, C‑349/17, EU:C:2019:172, pkt 108). W tym zakresie uregulowaniami dotyczącymi przedawnienia mającymi ewentualnie zastosowanie są uregulowania prawa krajowego, z zastrzeżeniem zasad równoważności i skuteczności (zob. podobnie wyrok z dnia 23 stycznia 2019 r., Fallimento Traghetti del Mediterraneo, C‑387/17, EU:C:2019:51, pkt 73).
20 Co do argumentów będącego beneficjentem przedsiębiorstwa České dráhy, które twierdzi, że w przypadku istniejącej pomocy objętej art. 108 ust. 1 TFUE sądy krajowe nie mają kompetencji do nakazania jej odzyskania, należy zauważyć, iż sprawa w postępowaniu głównym dotyczy szczególnego przypadku, w którym art. 108 ust. 3 TFUE został naruszony przy przyznawaniu rozpatrywanej pomocy. Jak przypomniano w pkt 17 niniejszego wyroku, upływ terminu przedawnienia przewidzianego w art. 17 ust. 1 rozporządzenia 2015/1589 nie powoduje mającej moc wsteczną konwalidacji niezgodnej z prawem pomocy państwa, tylko dlatego że staje się ona istniejącą pomocą.
21 Z uwagi na powyższe odpowiedź na przedstawione pytanie brzmi następująco: art. 108 ust. 3 TFUE należy interpretować w ten sposób, iż sądy krajowe mogą nakazać zwrot pomocy państwa przyznanej z naruszeniem obowiązku uprzedniego zgłoszenia, o którym mowa w tym przepisie, mimo że przewidziany w art. 17 ust. 1 rozporządzenia 2015/1589 termin przedawnienia upłynął względem tej pomocy, skutkiem czego ową pomoc należy uznać za pomoc istniejącą zgodnie z art. 1 lit. b) ppkt (iv) i art. 17 ust. 3 tego rozporządzenia.
W przedmiocie kosztów
22 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 108 ust. 3 TFUE
należy interpretować w ten sposób, że:
sądy krajowe mogą nakazać zwrot pomocy państwa przyznanej z naruszeniem obowiązku uprzedniego zgłoszenia, o którym mowa w tym przepisie, mimo że przewidziany w art. 17 ust. 1 rozporządzenia Rady (UE) 2015/1589 z dnia 13 lipca 2015 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 108 TFUE termin przedawnienia upłynął względem tej pomocy, skutkiem czego ową pomoc należy uznać za pomoc istniejącą zgodnie z art. 1 lit. b) ppkt (iv) i art. 17 ust. 3 tego rozporządzenia.
Podpisy