Sprawa C‑289/20
IB
przeciwko
FA
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Cour d’appel de Paris)
Wyrok Trybunału (trzecia izba) z dnia 25 listopada 2021 r.
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 – Jurysdykcja do rozpoznania pozwu lub wniosku o rozwód – Artykuł 3 ust. 1 lit. a) – Pojęcie „zwykłego pobytu” powoda lub wnioskodawcy
Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Jurysdykcja oraz uznawanie i wykonywanie orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej – Rozporządzenie nr 2201/2003 – Jurysdykcja w odniesieniu do rozwodu, separacji i unieważnienia małżeństwa – Jurysdykcja ogólna – Pojęcie zwykłego pobytu małżonka – Kryteria oceny – Małżonkowie dzielący swoje życie między dwa państwa członkowskie – Jurysdykcja sądów dwóch państw członkowskich – Brak
[rozporządzenia Rady: nr 2201/2003, art. 3 ust. 1 lit. a), art. 66, lit. a); nr 4/2009, art. 3 lit. c); 2016/1103, art. 5]
(zob. pkt 43, 46–48, 51, 54–58, 62; sentencja)
Streszczenie
Jurysdykcja sądowa do rozpoznania pozwu lub wniosku o rozwód: Trybunał wyjaśnił znaczenie i zakres pojęcia zwykłego pobytu małżonka
Takie pojęcie oznacza, że małżonek, mimo iż dzieli swoje życie między dwa państwa członkowskie, może posiadać tylko jedno miejsce zwykłego pobytu
IB, będący obywatelem francuskim i FA, będąca obywatelką irlandzką, zawarli związek małżeński w Irlandii w 1994 r. Mają oni troje obecnie pełnoletnich dzieci. W 2018 r. IB wniósł pozew o rozwód do tribunal de grande instance de Paris (sądu wielkiej instancji w Paryżu, Francja). Ponieważ sąd ten stwierdził, że nie jest właściwy miejscowo do orzekania w przedmiocie rozwodu, IB wniósł sprawę do cour d’appel de Paris (sądu apelacyjnego w Paryżu, Francja). Sąd ten ma dokonać oceny jurysdykcji tribunal de grande instance de Paris (sądu wielkiej instancji w Paryżu) w świetle miejsca zwykłego pobytu IB, zgodnie z rozporządzeniem Bruksela II bis(1). Zaznacza on w szczególności w tym względzie, że liczne okoliczności wskazują na osobistą i rodzinną więź IB z Irlandią, gdzie mieszkał on od 1999 r. wraz z żoną i dziećmi. Zauważa jednak również, że od kilku lat IB powracał co tydzień do Francji, gdzie ustanowił on centrum swoich interesów zawodowych. Sąd ten uważa zatem, że IB faktycznie miał dwa miejsca pobytu, jedno w tygodniu ustanowione dla celów zawodowych w Paryżu, zaś drugie, w pozostałym czasie z małżonką i dziećmi w Irlandii.
To właśnie w tym kontekście cour d’appel de Paris (sąd apelacyjny w Paryżu) przekazał sprawę do Trybunału celem ustalenia sądów mających jurysdykcję do orzekania w przedmiocie rozwodu IB i FA, na podstawie art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Bruksela II bis. W szczególności zwrócił się on do Trybunału z pytaniem, czy małżonek, który dzieli swoje życie między dwa państwa członkowskie, może mieć zwykły pobyt w tych dwóch państwach członkowskich, co oznacza, że sądy tych dwóch państw członkowskich posiadają jurysdykcję do orzekania w przedmiocie rozwodu.
W swoim wyroku Trybunał wyjaśnił pojęcie „zwykłego pobytu” małżonka i orzekł, że małżonek ów, nawet jeśli dzieli swoje życie między dwa państwa członkowskie, może mieć tylko jedno miejsce zwykłego pobytu w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Bruksela II bis.
Ocena Trybunału
Wobec braku definicji pojęcia „zwykłego pobytu” w rozporządzeniu Bruksela II bis lub wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich w tym zakresie, Trybunał stwierdził, że pojęcie to należy interpretować w sposób autonomiczny i jednolity. Zauważył on w szczególności, że ani art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Bruksela II bis, ani żaden inny przepis tego rozporządzenia nie przewiduje, że dana osoba może mieć jednocześnie kilka miejsc zwykłego pobytu lub zwykły pobyt w kilku miejscach. Taki pluralizm mógłby zaszkodzić pewności prawa, utrudniając określanie z wyprzedzeniem sądów mogących orzekać w przedmiocie rozwodu, oraz zweryfikowanie przez sąd, do którego wniesiono sprawę, własnej jurysdykcji.
Następnie, opierając się na swoim orzecznictwie dotyczącym zwykłego pobytu dziecka(2), Trybunał stwierdził, że pojęcie „zwykłego pobytu”, dla celów ustalenia jurysdykcji w sprawach dotyczących rozwiązania związku małżeńskiego, charakteryzuje się, co do zasady, dwoma elementami, a mianowicie, z jednej strony, zamiarem zainteresowanego ustanowienia zwykłego ośrodka swoich interesów życiowych w określonym miejscu, a z drugiej strony, obecnością przejawiającą się wystarczającym stopniem stabilności na terytorium danego państwa członkowskiego.
Zatem małżonek, który powołuje się, jako powód czy wnioskodawca, na jurysdykcję sądów państwa członkowskiego swojego zwykłego pobytu, na podstawie art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Bruksela II bis, winien koniecznie przenieść miejsce swojego zwykłego pobytu na terytorium państwa członkowskiego innego niż państwo poprzedniego miejsca pobytu małżonków. Winien on zatem wyrazić zamiar ustanowienia zwykłego ośrodka swoich interesów życiowych w tym innym państwie członkowskim oraz dowieść, że jego obecność w tym państwie członkowskim wykazuje wystarczający stopień stabilności.
W tym kontekście Trybunał podkreślił szczególne okoliczności związane z ustaleniem miejsca zwykłego pobytu małżonka. Zatem, w sytuacji gdy dany małżonek decyduje się osiedlić w innym państwie członkowskim z powodu kryzysu małżeńskiego, zachowuje on swobodę utrzymywania więzi społecznych i rodzinnych w państwie członkowskim poprzedniego miejsca pobytu małżonków. Ponadto środowisko osoby dorosłej jest bardziej zróżnicowane niż środowisko dziecka, składa się na nie szerszy zakres działań i różnorodnych interesów, i nie można wymagać, aby były one skoncentrowane na terytorium jednego państwa członkowskiego.
W świetle tych rozważań Trybunał doszedł do wniosku, że chociaż dany małżonek może jednocześnie posiadać kilka miejsc pobytu, to w danym momencie może on mieć tylko jedno miejsce zwykłego pobytu w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Bruksela II bis. W związku z tym, jeżeli małżonek dzieli swoje życie między dwa państwa członkowskie, jedynie sądy państwa członkowskiego, na terytorium którego znajduje się to miejsce zwykłego pobytu, posiadają jurysdykcję do orzekania w przedmiocie wniosku o rozwiązanie związku małżeńskiego. Do sądu odsyłającego należy zweryfikowanie, na podstawie wszystkich okoliczności faktycznych właściwych dla danej sprawy, czy terytorium państwa członkowskiego, z którego pochodzi ten sąd, odpowiada, w rozumieniu art. 3 ust. 1 lit. a) rozporządzenia Bruksela II bis, miejscu, do którego IB przeniósł miejsce swojego zwykłego pobytu.