Sprawa C‑316/22
Gabel Industria Tessile SpA
i
Canavesi SpA
przeciwko
A2A Energia SpA
i
Energit SpA
i
Agenzia delle Dogane e dei Monopoli
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Tribunale di Como (sąd w Como, Włochy)]
Wyrok Trybunału (piąta izba) z dnia 11 kwietnia 2024 r.
Odesłanie prejudycjalne – Dyrektywa 2008/118/WE – Artykuł 1 ust. 2 – Podatek akcyzowy – Energia elektryczna – Uregulowanie krajowe ustanawiające podatek dodatkowy względem podatku akcyzowego od energii elektrycznej – Brak szczególnych celów – Podatek dodatkowy uznany przez sądy krajowe za sprzeczny z dyrektywą 2008/118/WE – Odzyskanie przez odbiorcę końcowego nienależnie zapłaconego podatku wyłącznie od dostawcy – Artykuł 288 TFUE – Bezpośrednia skuteczność – Zasada skuteczności
1. Akty instytucji – Dyrektywy – Bezpośrednia skuteczność – Granice – Obowiązek odstąpienia przez sąd krajowy od stosowania w sporze pomiędzy jednostkami przepisu krajowego ustanawiającego podatek pośredni sprzeczny z dyrektywą – Brak – Granice
(art. 288 akapit trzeci TFUE)
(zob. pkt 23–27; pkt 1 sentencji)
2. Prawo Unii – Bezpośrednia skuteczność – Podatki krajowe niezgodne z prawem Unii – Zwrot – Szczegółowe zasady – Stosowanie prawa krajowego – Granice – Przestrzeganie zasady skuteczności – Przerzucenie podatku nienależnie zapłaconego przez dostawcę na odbiorcę końcowego – Brak prawnej możliwości żądania zwrotu od dostawcy ze względu na brak bezpośredniego skutku horyzontalnego dyrektywy regulującej ten podatek – Uregulowanie, które nie pozwala odbiorcy końcowemu na żądanie zwrotu bezpośrednio od danego państwa członkowskiego i które pozwala mu jedynie na wytoczenie przeciwko dostawcy powództwa cywilnego o zwrot nienależnego świadczenia – Niedopuszczalność
(zob. pkt 32–34, 36–38; pkt 2 sentencji)
Streszczenie
W kontekście sporu dotyczącego zwrotu odbiorcom końcowym kwot nienależnie zapłaconych z tytułu sprzecznego z prawem Unii podatku dodatkowego względem podatku akcyzowego Trybunał przypomniał swoje orzecznictwo, w którym dokonał wykładni art. 288 akapit trzeci TFUE oraz zasady skuteczności.
Gabel Industria Tessile i Canavesi są dwiema spółkami prawa włoskiego, które zawarły umowy na dostawę energii elektrycznej do swoich zakładów produkcyjnych z, odpowiednio, A2A Energia i Energit.
Z tytułu tych umów spółki Gabel Industria Tessile i Canavesi zapłaciły swoim dostawcom w odniesieniu do lat 2010 i 2011 przewidziany wówczas w uregulowaniu włoskim podatek dodatkowy względem podatku akcyzowego od energii elektrycznej.
Uznawszy, że ten podatek dodatkowy jest sprzeczny z prawem Unii, w 2020 r. pozwały one swoich dostawców przed Tribunale di Como (sądem w Como, Włochy), będącym sądem odsyłającym w rozpatrywanej sprawie, w celu uzyskania jego zwrotu.
Sąd odsyłający, wskazując, że Corte suprema di cassazione (sąd kasacyjny, Włochy) uznał ten podatek za sprzeczny z dyrektywą 2008/118(1), powziął wątpliwości co do wpływu tej bezprawności na losy nienależnie zapłaconych kwot ze względu na brak horyzontalnego skutku dyrektywy oraz pod kątem stosowania zasady skuteczności.
W tym kontekście zwrócił się on do Trybunału z dwoma pytaniami prejudycjalnymi, poprzez które, po pierwsze, dążył do ustalenia, czy art. 288 akapit trzeci TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by sąd krajowy w sporze pomiędzy jednostkami odstąpił od stosowania przepisu krajowego ustanawiającego podatek sprzeczny z jasnym, precyzyjnym i bezwarunkowym przepisem dyrektywy nietransponowanej lub transponowanej nieprawidłowo.
Po drugie, sąd odsyłający zmierzał do ustalenia, czy zasadę skuteczności należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które nie pozwala odbiorcy końcowemu na żądanie bezpośrednio od państwa członkowskiego zwrotu zapłaconego dostawcy podatku sprzecznego z jasnym, precyzyjnym i bezwarunkowym przepisem dyrektywy nietransponowanej lub transponowanej nieprawidłowo, w sytuacji gdy ze względu na brak bezpośredniego skutku horyzontalnego dyrektywy nie ma on możliwości powołania się na ową sprzeczność tego podatku przeciwko wspomnianemu dostawcy, który sam również odprowadził podatek, a tym samym – uzyskania zwrotu nienależnie zapłaconych kwot od tego ostatniego.
Ocena Trybunału
Co się tyczy pytania pierwszego, Trybunał przypomniał przede wszystkim, że zgodnie z art. 288 akapit trzeci TFUE na dyrektywę jako taką nie można powoływać się przeciwko jednostce przed sądem krajowym.
Sąd ten co do zasady nie może zatem w sporze pomiędzy jednostkami odstąpić od stosowania przepisu krajowego ustanawiającego podatek pośredni sprzeczny z jasnym, precyzyjnym i bezwarunkowym przepisem dyrektywy nietransponowanej lub transponowanej nieprawidłowo.
Od zasady tej można jednak odstąpić w dwóch przypadkach.
Po pierwsze, prawo wewnętrzne może stanowić inaczej. Państwo członkowskie może bowiem przyznać sądom krajowym uprawnienie do odstąpienia – na podstawie jego prawa wewnętrznego – od stosowania wszelkich przepisów prawa krajowego sprzecznych z przepisem prawa Unii, który nie wywiera bezpośredniego skutku. W związku z tym, niezależnie od braku horyzontalnego skutku dyrektywy, sąd krajowy może pozwolić jednostce na powołanie się na bezprawność podatku, który sprzedawca niesłusznie na nią przerzucił, jeżeli taka możliwość jest przewidziana w prawie krajowym.
Po drugie, zgodnie z orzecznictwem Trybunału jednostki mogą powoływać się na bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne przepisy dyrektywy wobec instytucji lub podmiotów, które podlegają zwierzchnictwu lub kontroli państwa lub posiadają uprawnienia wykraczające poza normy obowiązujące w stosunkach między jednostkami. Jednostka może zatem powołać się na sprzeczność podatku pośredniego z prawem Unii przeciwko podmiotowi, który spełnia te kryteria, czego ustalenie należy do sądu odsyłającego.
Co się tyczy pytania drugiego, Trybunał uznał, że uregulowanie krajowe, które nie pozwala odbiorcy końcowemu na żądanie bezpośrednio od danego państwa członkowskiego zwrotu podatku sprzecznego z jasnym, precyzyjnym i bezwarunkowym przepisem dyrektywy nietransponowanej lub transponowanej nieprawidłowo, narusza zasadę skuteczności.
Z zasady skuteczności wynika bowiem, że jeżeli dostawca zobowiązany do zapłaty bezprawnego podatku przerzucił go bezpośrednio na odbiorcę końcowego, który ostatecznie nienależnie poniósł ten dodatkowy ciężar ekonomiczny, ten ostatni powinien mieć możliwość uzyskania jego zwrotu od dostawcy, a gdyby uzyskanie takiego zwrotu okazało się niemożliwe lub nadmiernie utrudnione, powinien on móc wystąpić z żądaniem zwrotu bezpośrednio do danego państwa członkowskiego.
W rozpatrywanym wypadku z uwagi na to, że odbiorca końcowy nie mógł powołać się na sprzeczność podatku z przepisami dyrektywy 2008/118 w ramach powództwa o zwrot wytoczonego przeciwko dostawcy ze względu na brak bezpośredniego skutku horyzontalnego tej dyrektywy, uzyskanie zwrotu tego podatku od owego dostawcy okazało się w rzeczywistości prawnie niemożliwe. Prawo krajowe pozwalało odbiorcy końcowemu na wytoczenie powództwa o zwrot nienależnego świadczenia jedynie przeciwko dostawcy, nie przewidując możliwości zwrócenia się bezpośrednio do odnośnego państwa członkowskiego, co stanowi naruszenie zasady skuteczności.