ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ

PHILIPPE LÉGER

της 12ης Νοεμβρίου 2002 (1)

Υπόθεση C-104/01

Libertel Groep BV

κατά

Benelux-Merkenbureau

«Χρωματικό σήμα - Πρώτη οδηγία 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1988 - Σημείο δεκτικό γραφικής παραστάσεως - Σημείο ικανό να διακρίνει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες μιας επιχειρήσεως από εκείνα άλλων επιχειρήσεων - Χρώμα χωρίς σχήμα ή περίγραμμα - Αποκλεισμός»

1.

    Μπορεί αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα, χωρίς σχήμα ή περίγραμμα, να αποτελέσει σήμα υπό την έννοια της πρώτης οδηγίας 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου (2), για ορισμένα προϊόντα και υπηρεσίες και, σε καταφατική περίπτωση, υπό ποιες προϋποθέσεις; Αυτά είναι στην ουσία τα ερωτήματα που έθεσε εν προκειμένω το Hoge Raad der Nederlanden (Κάτω Χώρες).

I -    Το νομικό πλαίσιο

2.

    Το σχετικό νομικό πλαίσιο περιλαμβάνει τη Σύμβαση της Ενώσεως των Παρισίων για την προστασία της βιομηχανικής ιδιοκτησίας (3), την κοινοτική νομοθεσία και τον ενιαίο νόμο Μπενελούξ περί σημάτων.

A - Η Σύμβαση των Παρισίων

3.

    Η Σύμβαση των Παρισίων, στην οποία έχουν προσχωρήσει όλα τα κράτη μέλη, αποτελεί τη βασική πηγή των διεθνών κανόνων που διέπουν τη βιομηχανική ιδιοκτησία.

4.

    Δεν περιέχει ορισμό των σημείων που μπορούν να αποτελέσουν σήμα.

5.

    Στο άρθρο της 6 πεντάκις, Α, ορίζει ότι κάθε βιομηχανικό ή εμπορικό σήμα που έχει καταχωρηθεί νομότυπα στη χώρα προελεύσεως είναι δεκτό προς κατάθεση και προστατεύεται απαράλλακτο στις άλλες χώρες που έχουν προσχωρήσει στη Σύμβαση αυτή, υπό τις επιφυλάξεις του ίδιου άρθρου. Στο άρθρο της 6 πεντάκις, Β, σημείο 2, ορίζει ότι δεν γίνονται δεκτά προς κατάθεση τα σήματα που στερούνται παντελώς διακριτικού χαρακτήρα ή που αποτελούνται αποκλειστικώς από σημεία ή ενδείξεις τα οποία μπορούν να χρησιμεύσουν, στο εμπόριο, για να δηλωθεί το είδος, η ποιότητα, η ποσότητα, ο προορισμός, η αξία, η προέλευση των προϊόντων ή ο χρόνος παραγωγής ή τα οποία έχουν καταστεί συνήθη στην τρέχουσα γλώσσα ή στις χρηστές και σταθερές εμπορικές σχέσεις στη χώρα όπου ζητείται προστασία.

6.

    Κατά το άρθρο της 6 πεντάκις, Γ, για να εκτιμηθεί αν ένα σήμα είναι δεκτικό προστασίας, πρέπει να ληφθούν υπόψη όλα τα πραγματικά περιστατικά, και ιδίως η διάρκεια της χρήσεως του σήματος.

B - Η κοινοτική νομοθεσία

7.

    Η κοινοτική νομοθεσία περιλαμβάνει την οδηγία και τον κανονισμό (ΕΚ) 40/94 του Συμβουλίου (4).

1. Η οδηγία

8.

     Η οδηγία εκδόθηκε από το Συμβούλιο για να καταργηθούν οι ικανές να νοθεύσουν τον ανταγωνισμό εντός της κοινής αγοράς διαφορές που υπήρχαν στις νομοθεσίες των κρατών μελών περί σημάτων. Η οδηγία αποβλέπει στην προσέγγιση εκείνων των διατάξεων των νομοθεσιών αυτών που έχουν την πιο άμεση επίδραση στη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς (5). Αφορά μόνον τις διατάξεις περί των σημάτων που αποκτώνται με την καταχώρησή τους (6).

9.

    .τσι, η οδηγία ορίζει υπό ποιες προϋποθέσεις ένα σημείο δύναται να καταχωρηθεί ως σήμα (7). Το άρθρο της 2, το οποίο επιγράφεται «Σημεία από τα οποία είναι δυνατόν να συνίσταται ένα σήμα», ορίζει:

«Το σήμα μπορεί να συνίσταται από οποιαδήποτε σημεία επιδεχόμενα γραφικής παράστασης, ιδίως δε από λέξεις, συμπεριλαμβανομένου του ονόματος προσώπων, από εικόνες, γράμματα, αριθμούς, το σχήμα του προϊόντος ή της συσκευασίας του, εφόσον τα σημεία αυτά μπορούν από τη φύση τους να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχείρησης από τα αντίστοιχα άλλων επιχειρήσεων.»

10.

    Το άρθρο 3 της οδηγίας, το οποίο αφορά τους λόγους απαραδέκτου ή ακυρότητας της καταχωρήσεως, έχει ως εξής:

«1.    Δεν καταχωρούνται ή, εάν έχουν καταχωρηθεί, είναι δυνατόν να κηρυχθούν άκυρα :

α)    τα σημεία από τα οποία δεν δύναται να συνίσταται ένα σήμα·

β)    τα σήματα που στερούνται διακριτικού χαρακτήρα·

γ)    τα σήματα που συνίστανται αποκλειστικά από σημεία ή ενδείξεις που μπορούν να χρησιμεύσουν στο εμπόριο, προς δήλωση του είδους, της ποιότητας, της ποσότητας, του προορισμού, της αξίας, της γεωγραφικής προέλευσης ή του χρόνου παραγωγής του προϊόντος ή της παροχής της υπηρεσίας ή άλλων χαρακτηριστικών του προϊόντος ή της υπηρεσίας·

δ)    τα σήματα που συνίστανται αποκλειστικά από σημεία ή ενδείξεις τα οποία έχουν καταστεί συνήθη στην καθημερινή γλώσσα ή στη θεμιτή και πάγια πρακτική του εμπορίου·

ε)    τα σήματα που αποτελούνται αποκλειστικά:

    -    από το σχήμα που επιβάλλει η ίδια η φύση του προϊόντος ή

    -    από το σχήμα του προϊόντος που είναι απαραίτητο για την επίτευξη ενός τεχνικού αποτελέσματος ή

    -    από το σχήμα που προσδίδει ουσιαστική αξία στο προϊόν·

[...].

3.    .να σήμα γίνεται δεκτό προς καταχώρηση ή δεν κηρύσσεται άκυρο κατ' εφαρμογή της παραγράφου 1, στοιχεία β´, γ´ ή δ´, εφόσον, πριν από την ημερομηνία της αίτησης καταχώρησης και μετά από τη χρήση που του έχει γίνει, απέκτησε διακριτικό χαρακτήρα. Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να προβλέπουν ότι η παρούσα διάταξη εφαρμόζεται επίσης εφόσον ο διακριτικός χαρακτήρας αποκτήθηκε μετά την αίτηση καταχώρησης ή μετά την καταχώρηση.»

11.

    Κατά το άρθρο 4 της οδηγίας, ένα σήμα μπορεί να μην καταχωρηθεί, ή να κηρυχθεί άκυρο στην περίπτωση που έχει ήδη καταχωρηθεί, αν είναι πανομοιότυπο με προγενέστερο σήμα ή αν δημιουργεί κίνδυνο συγχύσεως με προγενέστερο σήμα για προϊόντα ή υπηρεσίες που είναι πανομοιότυπα ή όμοια με εκείνα για τα οποία προστατεύεται το προγενέστερο σήμα.

12.

    Στη συνέχεια, για να εξασφαλίσει ότι το σήμα θα επιτελεί τη λειτουργία του που συνίσταται στο να δείχνει την προέλευση του προϊόντος ή της υπηρεσίας, η οδηγία ορίζει την προστασία της οποίας τυγχάνουν στα κράτη μέλη τα καταχωρημένα σήματα (8). Το άρθρο της 5 ορίζει:

«1.    Το καταχωρημένο σήμα παρέχει στον δικαιούχο αποκλειστικό δικαίωμα. Ο δικαιούχος δικαιούται να απαγορεύει σε κάθε τρίτο να χρησιμοποιεί στις συναλλαγές, χωρίς τη συγκατάθεσή του :

α)    σημείο πανομοιότυπο με το σήμα για προϊόντα ή υπηρεσίες πανομοιότυπες με εκείνες για τις οποίες το σήμα έχει καταχωρηθεί·

β)    σημείο για το οποίο, λόγω της ταυτότητας ή της ομοιότητάς του με το σήμα και της ταυτότητας ή της ομοιότητας των προϊόντων ή των υπηρεσιών που καλύπτονται από το σήμα και το σημείο, υπάρχει κίνδυνος σύγχυσης του κοινού, συμπεριλαμβανομένου και του κινδύνου συσχέτισης του σημείου με το σήμα.

2.    .να κράτος μέλος μπορεί επίσης να προβλέπει ότι ο δικαιούχος δικαιούται να απαγορεύει σε κάθε τρίτο να χρησιμοποιεί στις συναλλαγές, χωρίς τη συγκατάθεσή του, σημείο πανομοιότυπο ή παρόμοιο με το σήμα, για προϊόντα ή υπηρεσίες μη παρόμοιες με εκείνες για τις οποίες το σήμα έχει καταχωρηθεί, έαν αυτό χαίρει φήμης μέσα στο κράτος μέλος και η χρησιμοποίηση του σημείου, χωρίς νόμιμη αιτία, θα επέφερε, αχρεωστήτως, όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του σήματος ή θα ήταν βλαπτική για τον εν λόγω διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη.»

13.

    Ωστόσο, η οδηγία δεν αποκλείει να εφαρμοστούν επί των σημάτων νομικές διατάξεις των κρατών μελών οι οποίες δεν υπάγονται στο δίκαιο των σημάτων, όπως οι διατάξεις περί αθέμιτου ανταγωνισμού, αστικής ευθύνης ή προστασίας των καταναλωτών (9). .τσι, η οδηγία ορίζει, στο άρθρο της 5, παράγραφος 5:

«5.    Οι παράγραφοι 1 έως 4 δεν θίγουν τις διατάξεις που ισχύουν στα κράτη μέλη σχετικά με την προστασία από τη χρήση του σημείου για σκοπούς άλλους από εκείνους της διάκρισης των προϊόντων ή των υπηρεσιών, όταν η χρήση του σημείου αυτού, χωρίς νόμιμη αιτία, επιφέρει, αχρεωστήτως, όφελος από τον διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη του σήματος ή είναι βλαπτική για τον εν λόγω διακριτικό χαρακτήρα ή τη φήμη.»

14.

    Παρά ταύτα, τα καταχωρημένα σήματα πρέπει να χρησιμοποιούνται, αλλιώς ο κάτοχός τους εκπίπτει του δικαιώματος επ' αυτών (10). Κατά το άρθρο 10 της οδηγίας, η έκπτωση αυτή λαμβάνει χώρα όταν εντός πέντε ετών δεν έγινε ουσιαστική χρήση του σήματος από τον κάτοχό του . Κατά το άρθρο 10, παράγραφος 2, στοιχείο α´, ουσιαστική χρήση θεωρείται «η χρήση του σήματος υπό μορφή που διαφέρει ως προς στοιχεία τα οποία δεν μεταβάλλουν τον διακριτικό χαρακτήρα του σήματος στην καταχωρημένη του μορφή».

2.    Ο κανονισμός

15.

    .πως η οδηγία, έτσι και ο κανονισμός έχει ως αντικείμενο να εξαλειφθούν τα εμπόδια για την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων και για την ελεύθερη παροχή των υπηρεσιών και να καθιερωθεί ένα σύστημα που εξασφαλίζει ανόθευτο ανταγωνισμό (11). Προβλέπει τη δημιουργία σήματος που να προστατεύεται και να παράγει τα αποτελέσματά του σε ολόκληρο το έδαφος των κρατών μελών της Κοινότητας, χωρίς να τίθεται υπό αμφισβήτηση το σχετικό με τα σήματα δίκαιο των κρατών αυτών.

16.

    Οι διατάξεις του κανονισμού που αφορούν την κτήση των δικαιωμάτων επί του σήματος και τα αποτελέσματα του σήματος έχουν όπως οι αντίστοιχες διατάξεις της οδηγίας. .τσι, το άρθρο 4 επαναλαμβάνει τις διατάξεις του άρθρου 2 της οδηγίας όσον αφορά τα σημεία που μπορούν να αποτελέσουν κοινοτικό σήμα, το άρθρο 7 επαναλαμβάνει τις προπαρατεθείσες διατάξεις του άρθρου 3 που αφορούν τους λόγους απαραδέκτου της καταχωρήσεως και το άρθρο 9 επαναλαμβάνει τις προπαρατεθείσες διατάξεις του άρθρου 5 που διέπουν τα δικαιώματα τα οποία παρέχονται από το σήμα. Ομοίως, το κοινοτικό σήμα προστατεύεται μόνο στο μέτρο που χρησιμοποιείται. Το άρθρο 15 του κανονισμού επαναλαμβάνει τις προπαρατεθείσες διατάξεις του άρθρου 10 της οδηγίας που αφορούν τη χρήση του σήματος.

Γ - Ο ενιαίος νόμος Μπενελούξ περί σημάτων

17.

    Τα τρία κράτη μέλη της Οικονομικής Ενώσεως Μπενελούξ φρόντισαν ώστε το δίκαιό τους περί σημάτων να αποτελείται από έναν κοινό νόμο, τον ενιαίο νόμο Μπενελούξ περί σημάτων (12). Ο νόμος αυτός τροποποιήθηκε, με ισχύ της τροποποιήσεως από την 1η Ιανουαρίου 1996, με πρωτόκολλο που υπεγράφη στις Βρυξέλλες στις 2 Δεκεμβρίου 1992 και έχει ως σκοπό να εξασφαλίσει τη μεταφορά της οδηγίας στις τρεις χώρες της Μπενελούξ (13).

18.

    Το άρθρο 1 του ΝΜΣ ορίζει:

«Θεωρούνται ως ατομικά σήματα οι ονομασίες, τα σχέδια, τα αποτυπώματα, οι σφραγίδες, τα γράμματα, οι αριθμοί, τα σχήματα των προϊόντων ή της συσκευασίας και κάθε άλλο σημείο που χρησιμεύει για να διακρίνει τα προϊόντα μιας επιχειρήσεως.

Ωστόσο, δεν μπορούν να θεωρηθούν σήματα τα σχήματα που επιβάλλονται από την ίδια τη φύση του προϊόντος, που επηρεάζουν την ουσιαστική του αξία ή που έχουν βιομηχανικά αποτελέσματα.»

19.

    Το άρθρο 6 bis του ΝΜΣ ορίζει:

«1.    Το Γραφείο Σημάτων Μπενελούξ δεν καταχωρεί ένα σημείο όταν θεωρεί ότι:

a)    το σημείο που κατατέθηκε δεν αποτελεί σήμα υπό την έννοια του άρθρου 1, ιδίως λόγω της παντελούς ελλείψεως διακριτικού χαρακτήρα που προβλέπεται από το άρθρο 6 πεντάκις, Β, σημείο 2, της Συμβάσεως των Παρισίων·

[...]

3.    Το Γραφείο Σημάτων Μπενελούξ πληροφορεί αμελλητί και εγγράφως τον αιτούντα για την πρόθεση του Γραφείου να αρνηθεί εν όλω ή εν μέρει την καταχώρηση, του εκθέτει τους σχετικούς λόγους και του παρέχει τη δυνατότητα να απαντήσει εντός προθεσμίας που θα καθοριστεί με εκτελεστικό διάταγμα.

4.    Αν οι αντιρρήσεις του Γραφείου Σημάτων Μπενελούξ κατά της καταχωρήσεως δεν αρθούν εντός της ταχθείσας προθεσμίας, το σήμα δεν καταχωρείται εν όλω ή εν μέρει. Το Γραφείο Σημάτων Μπενελούξ ενημερώνει αμελλητί και εγγράφως τον αιτούντα, εκθέτοντας τους λόγους της αρνήσεως και υπενθυμίζοντας το κατά το άρθρο 6 ter μέσο δικαστικής προστασίας κατά της αποφάσεως αυτής.

5.    Η άρνηση καταχωρήσεως του σήματος για όλα τα προϊόντα ή για μέρος των προϊόντων συνεπάγεται την ολική ή μερική ακυρότητα της καταθέσεως. Η ακυρότητα αυτή δεν παράγει τα αποτελέσματά της πριν παρέλθει η κατά το άρθρο 6 ter προθεσμία προσφυγής ή πριν απορριφθεί αμετακλήτως το αίτημα να διαταχθεί η καταχώρηση.»

20.

    Το άρθρο 6 ter του ΝΜΣ έχει ως εξής:

«Ο αιτών δύναται, εντός δύο μηνών από την κατά το άρθρο 6 bis, παράγραφος 4, ανακοίνωση, να ασκήσει ενώπιον του Cour d'appel των Βρυξελλών, του Gerechtshof της Χάγης ή του Cour d'appel του Λουξεμβούργου προσφυγή με αντικείμενο να διαταχθεί η καταχώρηση. Το κατά τόπον αρμόδιο δικαστήριο καθορίζεται με βάση τη διεύθυνση εκείνου που ζήτησε την καταχώρηση, τη διεύθυνση του εντολοδόχου του ή την ταχυδρομική θυρίδα που αναγράφεται στην αίτηση καταχωρήσεως.»

II -    Πραγματικά περιστατικά και διαδικασία

21.

    Στις 27 Αυγούστου 1996, η Libertel Groep BV (14) ζήτησε από το Γραφείο Σημάτων Μπενελούξ (15) να καταχωρηθεί το πορτοκαλί χρώμα.

22.

    Ο χώρος του εντύπου της αιτήσεως αυτής ο οποίος προοριζόταν για την αναπαράσταση του σημείου χρωματίστηκε πορτοκαλί. Στον χώρο όπου έπρεπε να αναγραφεί, μεταξύ άλλων, το χρώμα του σημείου αυτού, σημειώθηκε «oranje» (16).

23.

    Τα προϊόντα και οι υπηρεσίες για τα οποία ζητήθηκε η καταχώρηση του χρώματος αυτού υπάγονται στις κατηγορίες 9 και 35 έως 38 του Διακανονισμού της Νίκαιας της 15ης Ιουνίου 1957 περί διεθνούς κατατάξεως των προϊόντων και υπηρεσιών για την καταχώρηση των σημάτων, όπως έχει αναθεωρηθεί και τροποποιηθεί. Η Libertel διευκρίνισε ότι, όσον αφορά τα προϊόντα της κατηγορίας 9, πρόκειται για υλικό τηλεπικοινωνιών και, όσον αφορά τις υπηρεσίες των κατηγοριών 35 έως 38, πρόκειται για υπηρεσίες τηλεπικοινωνιών, καθώς και υλικής, οικονομικής και τεχνικής διαχειρίσεως τηλεπικοινωνιακών μέσων (17).

24.

    Με έγγραφο της 21ης Φεβρουαρίου 1997, το ΓΣΜ πληροφόρησε τον εντολοδόχο της Libertel ότι προσωρινώς αρνείται να καταχωρήσει το σχετικό σημείο, καθόσον η Libertel δεν απέδειξε ότι το πορτοκαλί χρώμα απέκτησε διακριτικό χαρακτήρα με τη χρήση (18).

25.

    Η Libertel υπέβαλε παρατηρήσεις προκειμένου να αποδείξει ότι έχει αποκτηθεί διακριτικός χαρακτήρας.

26.

    Με έγγραφο της 10ης Σεπτεμβρίου 1997, το ΓΣΜ γνωστοποίησε την άρνησή του να καταχωρήσει το πιο πάνω χρώμα, λόγω ελλείψεως διακριτικού χαρακτήρα.

27.

    Η προσφυγή που η Libertel άσκησε ενώπιον του Gerechtshof te 's-Gravenhage (Κάτω Χώρες) κατά της αποφάσεως αυτής απορρίφθηκε για τον ίδιο λόγο.

28.

    Η Libertel υπέβαλε ενώπιον του Hoge Raad der Nederlanden αίτηση αναιρέσεως της αποφάσεως του Gerechtshof te 's-Gravenhage.

III -    Τα προδικαστικά ερωτήματα

29.

    Το Hoge Raad der Nederlanden, με διάταξη της 23ης Φεβρουαρίου 2001, αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να θέσει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:

«1)    Μπορεί ένα απλώς και μόνον συγκεκριμένο χρώμα, το οποίο αναπαρίσταται ως τέτοιο ή προσδιορίζεται με διεθνή κώδικα, να έχει για ορισμένα προϊόντα ή ορισμένες υπηρεσίες διακριτικό χαρακτήρα υπό την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο β´, της οδηγίας 89/104/ΕΟΚ;

2)    Αν στο ερώτημα 1 πρέπει να δοθεί καταφατική απάντηση:

    α)    Κάτω από ποιες προϋποθέσεις μπορεί να θεωρηθεί ότι ένα απλώς και μόνον συγκεκριμένο χρώμα έχει διακριτικό χαρακτήρα υπό την πιο πάνω έννοια;

    β)    .χει εν προκειμένω σημασία αν η καταχώρηση ζητήθηκε για σημαντικό αριθμό προϊόντων και/ή υπηρεσιών ή για συγκεκριμένο προϊόν ή συγκεκριμένη υπηρεσία ή για συγκεκριμένη ομάδα προϊόντων ή υπηρεσιών;

3)    Πρέπει, για να κριθεί αν ένα συγκεκριμένο χρώμα έχει ως σήμα διακριτικό χαρακτήρα, να εξεταστεί αν το γενικό συμφέρον επιβάλλει να μείνει το χρώμα αυτό στη διάθεση όλων, όπως συμβαίνει με τα σημεία που δηλώνουν τη γεωγραφική προέλευση;

4)    Πρέπει το Γραφείο Σημάτων Μπενελούξ, για την απάντηση στο ερώτημα αν ένα σημείο που κατατέθηκε ως σήμα έχει διακριτικό χαρακτήρα υπό την έννοια του άρθρου 3, παράγραφος 1, στοιχείο β´, της πιο πάνω οδηγίας, να περιορίζεται σε μια in abstracto αξιολόγηση του διακριτικού χαρακτήρα ή πρέπει να λαμβάνει υπόψη όλες τις περιστάσεις της συγκεκριμένης υποθέσεως, περιλαμβανομένων της χρήσεως που έχει γίνει στο εν λόγω σημείο και του τρόπου που χρησιμοποιήθηκε το σημείο αυτό;»

IV -    Εκτίμηση

A - Το αντικείμενο της διαφοράς

30.

    Πρέπει να υπομνησθεί ότι, κατά πάγια νομολογία, μόνον του εθνικού δικαστηρίου, το οποίο εκδικάζει τη διαφορά και το οποίο πρέπει να αναλάβει την ευθύνη της αποφάσεως που πρόκειται να εκδοθεί, έργο είναι να εκτιμήσει, με γνώμονα τις ιδιαιτερότητες της υποθέσεως, τόσο την ανάγκη εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως για να είναι σε θέση να εκδώσει την απόφασή του όσο και τη λυσιτέλεια των ερωτημάτων που θέτει στο Δικαστήριο (19). Ωστόσο, το Δικαστήριο εκτιμά ότι έχει ως αποστολή την ερμηνεία όλων των διατάξεων του κοινοτικού δικαίου τις οποίες τα εθνικά δικαστήρια χρειάζονται για να αποφανθούν στις διαφορές που έχουν αχθεί ενώπιόν τους, ακόμη και αν δεν γίνεται ρητή μνεία των διατάξεων αυτών στα ερωτήματα που του απευθύνουν τα δικαστήρια αυτά (20).

31.

    .τσι, στην απόφαση της 25ης Φεβρουαρίου 1999 στην υπόθεση Swaddling (21), το Δικαστήριο ερμήνευσε πράξη του παραγώγου δικαίου, ενώ η προδικαστική παραπομπή αφορούσε μόνον την ερμηνεία ορισμένων άρθρων της Συνθήκης ΕΚ.

32.

    Εν προκειμένω, το αιτούν δικαστήριο έθεσε στο Δικαστήριο διάφορα προδικαστικά ερωτήματα ως προς το άρθρο 3 της οδηγίας για να καθοριστεί αν, και σε καταφατική περίπτωση υπό ποιες προϋποθέσεις, ένα χρώμα χωρίς σχήμα ή περίγραμμα μπορεί να έχει διακριτικό χαρακτήρα για ορισμένα προϊόντα και ορισμένες υπηρεσίες.

33.

    Πάντως, όπως ορθώς ισχυρίζεται η Επιτροπή (22), η εξέταση των ερωτημάτων αυτών καθιστά αναγκαίο να καθοριστεί προηγουμένως αν αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα είναι σημείο που μπορεί να αποτελέσει σήμα υπό την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας.

34.

    Συγκεκριμένα, μόνον τα σημεία που πληρούν τις προϋποθέσεις του άρθρου αυτού μπορούν να καταχωρηθούν ως σήμα. .πως επιβεβαιώνει το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο α´, της οδηγίας, τα σημεία που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις αυτές είναι ως εκ της φύσεώς τους ακατάλληλα να αποτελέσουν σήμα.

35.

    Κατά συνέπεια, πρέπει να εξεταστεί αν το άρθρο 2 της οδηγίας πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα, χωρίς σχήμα ή περίγραμμα, αποτελεί δεκτικό γραφικής παραστάσεως σημείο το οποίο μπορεί να διακρίνει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες μιας επιχειρήσεως από εκείνα άλλων επιχειρήσεων.

B -    Επιχειρήματα όσων υπέβαλαν παρατηρήσεις

36.

    Η Libertel (23), το ΓΣΜ (24), η Ολλανδική Κυβέρνηση (25), η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου (26) και η Επιτροπή (27) θεωρούν ότι αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα δύναται να καταχωρηθεί ως σήμα.

37.

    Κατά την Επιτροπή, ένα χρώμα, ως οπτικό χαρακτηριστικό, εξ ορισμού είναι δεκτικό γραφικής παραστάσεως (28). Επί πλέον, ένα χρώμα μπορεί γενικά να έχει διακριτικό χαρακτήρα. Η Επιτροπή υπογραμμίζει ότι τα χρώματα δύνανται να αποτελέσουν σημαντικό στοιχείο επικοινωνίας μεταξύ μιας επιχειρήσεως και των πελατών της ή των καταναλωτών· τα χρώματα αιχμαλωτίζουν την προσοχή, μπορούν από μόνα τους να σημαίνουν κάτι και μπορούν να δημιουργήσουν συνειρμούς στον θεατή (29).

38.

    Η Επιτροπή, η Libertel και το ΓΣΜ επικαλούνται προς στήριξη της απόψεώς τους την κοινή δήλωση του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ενώσεως και της Επιτροπής που παρατίθεται στα πρακτικά της συνεδριάσεως του Συμβουλίου κατά την οποία εγκρίθηκε το κείμενο της οδηγίας. Σύμφωνα με τη δήλωση αυτή, το «Συμβούλιο και η Επιτροπή θεωρούν ότι το άρθρο 2 [της οδηγίας] δεν αποκλείει τη δυνατότητα [...] να καταχωρηθεί ως σήμα συνδυασμός χρωμάτων ή μόνον ένα χρώμα [...] υπό την προϋπόθεση ότι τέτοια σημεία μπορούν να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχειρήσεως από εκείνα άλλων επιχειρήσεων» (30).

39.

    Τέλος, η Επιτροπή, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου και το ΓΣΜ υπογραμμίζουν ότι την άποψή τους συμμερίζεται το Γραφείο Εναρμόνισεως στο πλαίσιο της Εσωτερικής Αγοράς (εμπορικά σήματα, σχέδια και υποδείγματα) (ΓΕΕΑ). Κατά το ΓΕΕΑ, αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα μπορεί γενικά να προστατευθεί ως σήμα βάσει του άρθρου 4 του κανονισμού, καθόσον υπάγεται στην κατηγορία που ορίζεται με τις λέξεις «όλα τα σημεία», οι οποίες πρέπει να ερμηνεύονται όσο ευρύτερα είναι δυνατόν. Εκθέτει ότι το να περιοριστεί σε συγκεκριμένη αναπαράσταση η προστασία των χρωματικών σημάτων θα ήταν αντίθετο προς το πνεύμα του κοινοτικού δικαίου των σημάτων και ότι περίγραμμα ή οριοθέτηση δεν είναι αναγκαίο για τη γραφική παράσταση υπό την έννοια του άρθρου 4 του κανονισμού (31).

Γ -    Ανάλυση

40.

    Αντιθέτως προς όσους υπέβαλαν παρατηρήσεις, θεωρώ ότι το άρθρο 2 της οδηγίας αντιτίθεται στο να μπορέσει να καταχωρηθεί ως σήμα ένα χρώμα χωρίς σχήμα ή περίγραμμα.

41.

    Συγκεκριμένα, θεωρώ ότι αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα δεν πληροί τις προϋποθέσεις του άρθρου αυτού υπό την έννοια ότι, αφενός, δεν αποτελεί σημείο δεκτικό γραφικής παραστάσεως και, αφετέρου, δεν είναι κατάλληλο να διακρίνει τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχειρήσεως από εκείνα άλλων επιχειρήσεων.

42.

    Ωστόσο, πριν εξετάσω κάθε μία από τις επίμαχες προϋποθέσεις, νομίζω ότι είναι χρήσιμο να υπενθυμίσω διά βραχέων κάποια ουσιώδη χαρακτηριστικά της εννοίας του «χρώματος».

1. Η έννοια του «χρώματος»

43.

    «Το χρώμα είναι μια έννοια που όλος ο κόσμος καταλαβαίνει ενορατικά αλλά που όντως είναι δύσκολο να οριστεί με τρόπο γενικής αποδοχής» (32). Ωστόσο, γίνεται δεκτό ότι το χρώμα είναι μια εντύπωση. Πρόκειται για αντίληψη από το οπτικό όργανο και για αναμετάδοση στον εγκέφαλο των αποτελεσμάτων που μια ακτίνα φωτός έχει όταν προσπίπτει στην ύλη. Κατά συνέπεια, το χρώμα δεν αποτελεί προϋπάρχουσα αντικειμενική πραγματικότητα της οποίας θα πρέπει να λάβουμε γνώση, όπως ένα λεπτό στρώμα πάνω από ένα αντικείμενο. Εξαρτάται, αφενός, από τη φύση και την ένταση του φωτός και, αφετέρου, από το οπτικό όργανο του παρατηρητή. .τσι, το χρώμα ενός αντικειμένου μεταβάλλεται αναλόγως του φωτισμού του και της αποστάσεως από την οποία παρατηρείται το αντικείμενο αυτό. Επίσης, η αντίληψη του χρώματος ποικίλλει μεταξύ των ατόμων (33).

44.

    Τα χρώματα υποδιαιρούνται με πολλούς τρόπους. Ο Νεύτων, στον οποίο αποδίδεται η πρώτη ερμηνεία της αναλύσεως του συνθέτου φωτός μέσω πρίσματος, καθόρισε σε επτά τον αριθμό των κύριων χρωμάτων του φάσματος (34). Οι ζωγράφοι διακρίνουν τα βασικά χρώματα, δηλαδή το κίτρινο, το κόκκινο και το μπλε, με βάση τα οποία είναι δυνατόν να παραχθούν τα άλλα χρώματα, τα οποία αποκαλούνται «σύνθετα». Για τις βιομηχανικές εφαρμογές του χρώματος, οι επαγγελματίες έχουν καταρτίσει διάφορες συλλογές δειγμάτων τα οποία προσδιορίζονται με αυστηρότητα μέσω κωδίκων που παρέχουν τη δυνατότητα να οριστεί πολύ μεγάλος αριθμός αποχρώσεων (35). Ωστόσο, το ανθρώπινο μάτι μπορεί να διακρίνει με βεβαιότητα περιορισμένο μόνον αριθμό χρωματικών αποχρώσεων (36). Επί πλέον, ο αριθμός των ειδικών λέξεων για την ονομασία των χρωμάτων είναι ακόμη πιο μικρός (37). Κατά συνέπεια, ο αριθμός των χρωμάτων που μπορούν να προσδιοριστούν και να περιγραφούν με ακρίβεια από τον παρατηρητή παραμένει πολύ περιορισμένος.

45.

    Τέλος, το χρώμα είναι μια γλώσσα. Εφόσον πρόκειται για αίσθηση η οποία δείχνει το πώς φαίνονται τα πράγματα, το χρώμα μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα στον παρατηρητή. Μπορεί επίσης να μεταβιβάσει πληροφορίες. Τα συναισθήματα αυτά, όπως και οι πληροφορίες αυτές, είναι αμιγώς πολιτιστικά φαινόμενα. Στηρίζονται σε συμβάσεις ψυχολογικής, συμβολικής, θρησκευτικής ή άλλης φύσεως, που ποικίλλουν στον χώρο και στον χρόνο (38). Ωστόσο, στην πραγματικότητα, το χρώμα δεν έχει αυτοτελή ύπαρξη. Προερχόμενο από την αλληλεπίδραση μιας ακτίνας φωτός και της ύλης, αποτελεί πάντοτε ιδιότητα κάποιου πράγματος. Ναι μεν αναλόγως της εντάσεώς του, της φωτεινότητάς του, το χρώμα ενός αντικειμένου έλκει το βλέμμα μας, πλην όμως εκείνο που ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται και καταγράφει δεν είναι το χρώμα αυτό καθ' εαυτό, αλλά το αντικείμενο που φέρει το χρώμα αυτό. .τσι, η οπτική μνήμη, τη δύναμη και διάρκεια της οποίας έχει αποδείξει η πείρα (39), αποτελείται από ιδεατές αναπαραστάσεις των αντικειμένων που μας περιβάλλουν.

46.

    Ακριβώς υπό το φως των παρατηρήσεων αυτών πρέπει να εξεταστούν οι δύο προϋποθέσεις του άρθρου 2 της οδηγίας.

2. Σημείο δεκτικό γραφικής παραστάσεως

47.

    Πρέπει να υπομνησθεί ότι, κατά πάγια νομολογία, για την ερμηνεία διατάξεως του κοινοτικού δικαίου πρέπει να ληφθούν υπόψη όχι μόνον το κείμενό της, αλλά και το πλαίσιό της και οι στόχοι της ρυθμίσεως της οποίας αποτελεί μέρος (40).

48.

    Θεωρώ ότι τα αντλούμενα από το κείμενο του άρθρου 2 της οδηγίας και από την πρόθεση του νομοθέτη επιχειρήματα όσων υπέβαλαν παρατηρήσεις με τα οποία επιδιώκεται να γίνει δεκτό ότι αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα μπορεί να αποτελέσει σήμα δεν είναι πειστικά.

49.

    Κατ' αρχάς, όσον αφορά το κείμενο του άρθρου 2 της οδηγίας, το οποίο στο σημείο αυτό είναι πανομοιότυπο στις περισσότερες γλωσσικές αποδόσεις, ουδέν συμπέρασμα δύναται, κατ' εμέ, να συναχθεί από την έκφραση «οποιαδήποτε σημεία» και από την ενδεικτική απαρίθμηση, στο άρθρο αυτό, των σημείων που είναι δεκτικά γραφικής παραστάσεως.

50.

    Αντιθέτως, η ύπαρξη αμφισημίας στο εν λόγω άρθρο ως προς το ζήτημα αν αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα πρέπει να θεωρηθεί σημείο ικανό να αποτελέσει σήμα οφείλεται στο γεγονός ότι η μεταφορά του άρθρου αυτού στις νομοθεσίες των διαφόρων κρατών μελών έδωσε λαβή σε διαφορετικές λύσεις. .τσι, η καταχώρηση αυτού καθ' εαυτό ενός χρώματος αποκλείεται ρητώς από την πορτογαλική νομοθεσία (41). Στο γαλλικό και στο ιταλικό δίκαιο, προβλέπεται μόνον όσον αφορά, αντιστοίχως, τις χρωματικές αποχρώσεις (42) ή τις ηχητικές αποχρώσεις (43). Γίνεται δεκτή στο γερμανικό δίκαιο (44). Τέλος, σχετικά με αυτήν δεν δίνεται ρητή απάντηση στα δίκαια της Μπενελούξ, στο δανικό, στο ελληνικό, στο ιρλανδικό, στο αυστριακό, στο φινλανδικό και στο σουηδικό δίκαιο, καθώς και στο δίκαιο του Ηνωμένου Βασιλείου. Το ίδιο συμβαίνει με το ισπανικό δίκαιο από τότε που τέθηκε σε ισχύ, στις 31 Ιουλίου 2002, ο νέος νόμος περί σημάτων (45).

51.

    Στη συνέχεια, όσον αφορά την προπαρατεθείσα κοινή δήλωση του Συμβουλίου και της Επιτροπής, νομίζω ότι η δήλωση αυτή στερείται νομικής αξίας για δύο λόγους.

52.

    Πρώτον, το Δικαστήριο έκρινε στην απόφαση της 26ης Φεβρουαρίου 1991 στην υπόθεση Antonissen (46) ότι δήλωση που παρατίθεται στα πρακτικά της συνεδριάσεως του Συμβουλίου κατά την οποία εγκρίθηκε διάταξη του παραγώγου δικαίου δεν μπορεί να γίνει δεκτή ως ερμηνεία της διατάξεως αυτής όταν το περιεχόμενο της δηλώσεως αυτής δεν περιλαμβάνεται στο κείμενο της σχετικής διατάξεως και ότι, επομένως, η πιο πάνω δήλωση δεν έχει νομική σημασία. Η θέση αυτή επιβεβαιώθηκε από το Δικαστήριο στην απόφαση της 29ης Μα.ου 1997 στην υπόθεση VAG Sverige (47).

53.

    Δεύτερον, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το Συμβούλιο και η Επιτροπή εξέθεσαν, στο προοίμιο της δηλώσεως αυτής, ότι η εν λόγω δήλωση δεν προκαταλαμβάνει την ερμηνεία της οδηγίας από το Δικαστήριο (48). Κατά συνέπεια, το Συμβούλιο και η Επιτροπή φρόντισαν τα ίδια να περιορίσουν ρητώς τα έννομα αποτελέσματα της δηλώσεώς τους. Επομένως, θα ήταν υπερβολικό να αντληθούν από την πρόθεση του νομοθέτη συνέπειες για την ερμηνεία του άρθρου 2 της οδηγίας.

54.

    Εν προκειμένω, είναι σκόπιμο να υπογραμμιστεί ότι η Συμφωνία για τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας στον τομέα του εμπορίου (49), στην οποία έχουν προσχωρήσει τόσο τα κράτη μέλη όσο και η Κοινότητα, στα θέματα που εμπίπτουν στην αρμοδιότητά της, κάνει λόγο, στο άρθρο της 15, μόνο για συνδυασμούς χρωμάτων (50). Ο περιορισμός αυτός επιτρέπει το συμπέρασμα ότι αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα θεωρήθηκε, στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων των Συμφωνιών ΠΟΕ, ακατάλληλο να καταχωρηθεί ως σήμα. Η εκτίμηση αυτή επιρρωννύεται από το γεγονός ότι στο αρχικό κείμενο του άρθρου αυτού, το οποίο χρονολογείται από το 1990, γινόταν λόγος για χρώματα (51).

55.

    Στον αποκλεισμό αυτού καθ' εαυτό ενός χρώματος από τα σημεία που μπορούν να αποτελέσουν σήμα οδηγεί και η εξέταση του συστήματος της οδηγίας και του στόχου που βρίσκεται πίσω από τη σχετική προϋπόθεση.

56.

    Συγκεκριμένα, από το σύστημα της οδηγίας προκύπτει ότι η οδηγία αυτή προβλέπει την προ πάσης χρήσεως προστασία του σήματος, από τη στιγμή που αυτό καταχωρηθεί. Κατά συνέπεια, η καταχώρηση εξαρτάται από ορισμένες προϋποθέσεις που πρέπει να εξακριβώνονται από τον αρμόδιο οργανισμό.

57.

     .τσι, το σχετικό σημείο πρέπει να έχει γενικά την ικανότητα να αποτελέσει σήμα, σύμφωνα με τα άρθρα 2 και 3, παράγραφος 1, στοιχείο α´, της οδηγίας. Στη συνέχεια, δεν πρέπει να προσκρούει σε έναν από τους κατά το άρθρο 3, παράγραφος 1, άλλους λόγους απαραδέκτου της καταχωρήσεως ούτε σε προγενέστερα δικαιώματα κατά το άρθρο 4 της οδηγίας.

58.

    Εφόσον η εξέταση των προϋποθέσεων αυτών πρέπει να γίνεται a priori χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η τυχόν χρήση, η εξέταση αυτή δεν μπορεί παρά να γίνεται με βάση το σημείο όπως αυτό περιγράφεται στην αίτηση καταχωρήσεως.

59.

    Αν το σημείο πληροί τις προβλεπόμενες προϋποθέσεις, καταχωρείται ως σήμα. Στη συνέχεια, με βάση το καταχωρημένο σήμα η αρμόδια αρχή θα μπορέσει να εκτιμήσει αν το σημείο ενός ανταγωνιστή είναι πανομοιότυπο με το σήμα ή δημιουργεί κίνδυνο συγχύσεως με το σήμα αυτό κατά το άρθρο 5 της οδηγίας. Τέλος, πάλι με γνώμονα το καταχωρημένο σημείο θα πρέπει να κριθεί αν ο κάτοχος του σήματος χρησιμοποίησε επαρκώς το σήμα αυτό για να μην εκπέσει των δικαιωμάτων του κατά το άρθρο 10 της οδηγίας.

60.

    Επομένως, από το σύστημα της οδηγίας προκύπτει ότι με βάση τη γραφική παράσταση του σημείου η οποία περιλαμβάνεται στην αίτηση καταχωρήσεως θα πρέπει να γίνεται η εξέταση του συνόλου των προϋποθέσεων για την απόκτηση των δικαιωμάτων επί του σήματος και να καθορίζονται τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις που δημιουργούνται από την καταχώρησή του.

61.

    Επομένως, το σύστημα της οδηγίας οδηγεί στο να ερμηνευθεί η πρώτη προϋπόθεση του άρθρου της 2 υπό την έννοια ότι σκοπό έχει να γνωστοποιηθεί επακριβώς το σημείο που ο αιτών θα χρησιμοποιεί για να διακρίνει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες του.

62.

    Η ερμηνεία αυτή επιρρωννύεται από τον στόχο που βρίσκεται πίσω από την επίμαχη προϋπόθεση. .πως εξέθεσε ο γενικός εισαγγελέας Ruiz-Jarabo Colomer στις προτάσεις του στην υπόθεση C-273/00, Sieckmann, που εκκρεμεί ενώπιον του Δικαστηρίου (52), η προϋπόθεση που ανάγεται στη δυνατότητα γραφικής παραστάσεως επιβάλλεται από την αρχή της ασφάλειας δικαίου.

63.

    Κατά τον γενικό εισαγγελέα, «[τ]ο καταχωρημένο σήμα εξασφαλίζει μονοπώλιο στον δικαιούχο του, ο οποίος προβαίνει σε αποκλειστική χρήση των σημείων που το αποτελούν, εξαιρέσει παντός τρίτου. Ο έλεγχος του μητρώου πρέπει να παρέχει τη δυνατότητα στους ενδιαφερόμενους να γνωρίζουν, στο μέτρο του δυνατού που συνδέεται με τον δημόσιο χαρακτήρα των μητρώων, τη φύση και το περιεχόμενο των καταχωρημένων σημείων, ενδείξεων και συμβόλων, προς τον σκοπό δε αυτόν απαιτείται η γραφική τους παράσταση. Αν μια επιχείρηση κάνει χρήση ορισμένων σημείων και ενδείξεων για να διακρίνει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της από τα αντίστοιχα των άλλων επιχειρήσεων, πρέπει τα σύμβολα που χρησιμοποιεί να είναι επακριβώς γνωστά ώστε οι ενδιαφερόμενοι να μπορούν να είναι προσηκόντως ενήμεροι» (53). .τσι, το μονοπώλιο που παρέχει η καταχώρηση του σήματος έχει ως αντάλλαγμα μια πραγματική υποχρέωση πληροφορήσεως των τρίτων ως προς το προστατευόμενο σημείο.

64.

    Επομένως, δεν αρκεί οποιαδήποτε γραφική παράσταση. Πρέπει η παράσταση αυτή να πληροί δύο προϋποθέσεις. Πρώτα απ' όλα, πρέπει να είναι σαφής και συγκεκριμένη για να μπορεί κανείς να μάθει χωρίς καμία αμφιβολία τι είναι εκείνο που έχει αποκλειστικότητα. Επί πλέον, πρέπει να είναι κατανοητή από εκείνους που επιθυμούν να συμβουλευθούν το μητρώο καταχωρημένων σημάτων, και συγκεκριμένα τους άλλους παραγωγούς και τους καταναλωτές, δηλαδή δεν πρέπει να απαιτεί υπερβολική προσπάθεια για να καθοριστεί το σημείο που όντως θα χρησιμοποιηθεί από εκείνον που ζητεί την καταχώρηση ενός σήματος (54).

65.

    Θεωρώ ότι αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα δεν πληροί τις προϋποθέσεις αυτές. Κατ' αρχάς, πρέπει να διευκρινίσω ότι δεν διακρίνω μεταξύ του χρώματος που αναπαρίσταται στην αίτηση καταχωρήσεως και του χρώματος που απλώς προσδιορίζεται με διεθνή κώδικα. Στη δεύτερη περίπτωση, δεν νομίζω ότι είναι υπερβολική η προσπάθεια που απαιτείται να καταβάλει ο καταναλωτής ή ο ανταγωνιστής προκειμένου να συμβουλευθεί την αντίστοιχη συλλογή δειγμάτων για να δει το χρώμα που διεκδικεί εκείνος που ζητεί την καταχώρηση ενός σήματος. Εκτός από την περίπτωση που η πιο πάνω συλλογή δειγμάτων είναι δυσπρόσιτη, ο προσδιορισμός αυτός επιτρέπει ξεκάθαρα και χωρίς αμφιβολία να κατανοηθεί ποιο είναι το χρώμα που επέλεξε αυτός που ζητεί την καταχώρηση ενός σήματος.

66.

    Ωστόσο, θεωρώ ότι αυτή καθ' εαυτή η αναπαράσταση ή αυτός καθ' εαυτόν ο προσδιορισμός ενός χρώματος δεν καθιστά δυνατό να καθοριστεί ποιο είναι το σημείο που εκείνος που ζητεί την καταχώρηση θα χρησιμοποιεί για να διακρίνει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες του.

67.

    .πως εξέθεσα στο σημείο 45 των προτάσεών μου, το χρώμα είναι πάντοτε ιδιότητα κάποιου πράγματος. Αντιθέτως προς τα σημεία που απαριθμούνται στο άρθρο 2 της οδηγίας, όπως οι λέξεις, τα σχέδια, τα γράμματα, οι αριθμοί, το σχήμα του προϊόντος ή της συσκευασίας του, αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα δεν έχει αυτοτελή ύπαρξη.

68.

    Με άλλα λόγια, δεν είναι δυνατόν να καθοριστεί με βεβαιότητα κατά ποιον τρόπο το διεκδικούμενο χρώμα θα εμφανίζεται στα προϊόντα για τα οποία ζητείται η καταχώρησή του. .τσι, θα μπορεί κάλλιστα να αποτελεί το χρώμα ολόκληρης της εξωτερικής επιφάνειάς τους ή της συσκευασίας τους, ή να εμφανίζεται σε μέρος μόνον της εξωτερικής επιφάνειας ή της συσκευασίας, ή στο πλαίσιο συγκεκριμένων σχεδίων ενώ θα περιβάλλεται από το κοινόχρηστο χρώμα των προϊόντων.

69.

    Το ίδιο συμβαίνει με τις υπηρεσίες. Εξ ορισμού, οι υπηρεσίες δεν έχουν αυτές καθ' εαυτές υλική μορφή, οπότε ούτε και χρώμα. Κατά συνέπεια, το χρώμα δεν θα μπορεί παρά να τίθεται μόνο σε έγγραφα, οχήματα ή άλλα αντικείμενα που χρησιμεύουν για την παροχή των υπηρεσιών. Και εδώ, το διεκδικούμενο χρώμα θα μπορεί να αποτελεί ολόκληρο τον χρωματισμό ή να τίθεται μόνο σε ένα μέρος, στο πλαίσιο συγκεκριμένων σχεδίων.

70.

    Επί πλέον, το γεγονός ότι ζητείται η καταχώρηση του χρώματος αυτού καθ' εαυτό και ότι, έτσι, επιδιώκεται να αποκτηθεί αποκλειστική χρήση αφήνει να νοηθεί ότι αυτός που ζητεί την καταχώρηση θέλει να έχει όλες τις δυνατότητες αυτές.

71.

    Η εκτίμηση αυτή επιβεβαιώνεται ακόμη περισσότερο όταν, όπως στην προαναφερθείσα υπόθεση Heidelberger Bauchemie, ζητείται η καταχώρηση περισσοτέρων χρωμάτων αυτών καθ' εαυτά (55). Είναι ολοφάνερο ότι η έλλειψη, στην αίτηση καταχωρήσεως, οποιασδήποτε παραθέσεως των χρωμάτων αυτών εντός συγκεκριμένου συνόλου επιτρέπει, στην πραγματικότητα, πληθώρα δυνατών συνδυασμών.

72.

    Κατά συνέπεια, η διεκδίκηση ενός χρώματος χωρίς σχήμα ή περίγραμμα δύσκολα θα επιτρέψει στην αρμόδια αρχή να ελέγξει πραγματικά αν πληρούνται οι άλλες προϋποθέσεις για την καταχώρηση ενός σήματος. Συγκεκριμένα, αναλόγως του αν καλύπτει ολόκληρο το προϊόν ή εμφανίζεται στο πλαίσιο συγκεκριμένου σχεδίου, το χρώμα μπορεί να εκληφθεί από τον καταναλωτή ως αμιγώς διακοσμητικό στοιχείο ή ως συστατικό ενός διακριτικού σημείου. Ομοίως, είναι δυνατόν να διερωτηθεί κανείς ως προς τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες η αρμόδια αρχή θα μπορέσει στην πραγματικότητα να εκτιμήσει τον κίνδυνο συγχύσεως ενός τέτοιου σημείου με προγενέστερο σήμα στο οποίο χρησιμοποιείται το διεκδικούμενο χρώμα ή απόχρωσή του.

73.

    Στη συνέχεια, θεωρώ ότι η καταχώρηση ως σήματος ενός χρώματος αυτού καθ' εαυτό δεν θα δίνει στους άλλους επιχειρηματίες που θα συμβουλεύονται το μητρώο τη δυνατότητα να καθορίσουν ποια είναι τα δικαιώματά τους.

74.

    Συγκεκριμένα, κατά το άρθρο 5 της οδηγίας, για κάθε προϊόν ή υπηρεσία πανομοιότυπο ή ανάλογο με εκείνο για το οποίο καταχωρήθηκε το σήμα ο κάτοχος ενός σήματος δύναται να απαγορεύσει τη χρήση, στις συναλλαγές, όχι μόνον ενός σημείου πανομοιότυπου με το σήμα, αλλά και κάθε σημείου που θα μπορεί να δημιουργήσει στο κοινό σύγχυση με το εν λόγω σήμα.

75.

    Αν το σήμα που έχει καταχωρηθεί είναι αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα, οι άλλοι επιχειρηματίες δύσκολα θα μπορούν να καθορίσουν κατά ποιον τρόπο εξακολουθούν να έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν το χρώμα αυτό για προϊόντα και υπηρεσίες πανομοιότυπα ή απλώς ανάλογα με εκείνα για τα οποία επετράπη η καταχώρηση του εν λόγω χρώματος.

76.

    Επί πλέον, η αβεβαιότητα αυτή δεν θα αφορά μόνον το χρώμα όπως αναπαρίσταται στο μητρώο σημάτων ή προσδιορίζεται με διεθνή κώδικα, αλλά και μεγάλο αριθμό παραπλήσιων με αυτό αποχρώσεων. Συγκεκριμένα, όπως είδαμε στα σημεία 43 και 44 των προτάσεών μου, η δυνατότητα του κοινού να διακρίνει χωρίς κίνδυνο συγχύσεως τις χρωματικές αποχρώσεις περιορίζεται τόσο από τις ιδιότητες του ανθρώπινου ματιού όσο και από τον μεταβλητό χαρακτήρα του χρώματος των αντικειμένων αναλόγως του φωτός και της αποστάσεως από την οποία τα βλέπουμε.

77.

    Θεωρώ ότι η αβεβαιότητα αυτή είναι αντίθετη προς την αρχή της ασφάλειας δικαίου, η οποία δικαιολογεί την επιταγή να υφίσταται δυνατότητα γραφικής παραστάσεως. Πρέπει να υπομνησθεί ότι στην απόφαση της 29ης Σεπτεμβρίου 1998 στην υπόθεση Canon (56), το Δικαστήριο ρητώς αναγνώρισε τη σημασία που πρέπει να δίνεται στην αρχή αυτή στον τομέα των σημάτων (57).

78.

    Λαμβανομένων υπόψη όλων των ανωτέρω, εκτιμώ ότι ένα χρώμα χωρίς σχήμα ή περίγραμμα δεν μπορεί να θεωρηθεί σημείο δεκτικό γραφικής παραστάσεως υπό την έννοια του άρθρου 2 της οδηγίας.

79.

    Αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα δεν πληροί ούτε τη δεύτερη προϋπόθεση του άρθρου 2 της οδηγίας ότι σήμα μπορούν να αποτελέσουν μόνον τα σημεία που μπορούν να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχειρήσεως από εκείνα άλλων επιχειρήσεων.

3. Η ικανότητα διακρίσεως των προϊόντων και των υπηρεσιών μιας επιχειρήσεως από εκείνα άλλων επιχειρήσεων

80.

    Θεωρώ ότι το άρθρο 2 της οδηγίας αποκλείει τις κατηγορίες σημείων ή ενδείξεων που εγγενώς δεν μπορούν να έχουν διακριτικό χαρακτήρα.

81.

    Η ανάλυση αυτή δεν αντιφάσκει με τη νομολογία του Πρωτοδικείου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (58) και του Δικαστηρίου (59), κατά την οποία ο διακριτικός χαρακτήρας ενός σήματος πρέπει να εκτιμάται σε σχέση με τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες για τα οποία ζητείται η καταχώρησή του (60). Συγκεκριμένα, η νομολογία αυτή διαμορφώθηκε στο πλαίσιο της εκτιμήσεως των κατά το άρθρο 7, παράγραφος 1, στοιχεία β´ έως ε´, του κανονισμού και τις αντίστοιχες διατάξεις της οδηγίας απολύτων λόγων απαραδέκτου της καταχωρήσεως, σε υποθέσεις που αφορούσαν σημεία που υπάγονται σε κατηγορία ρητώς παρατιθέμενη στα άρθρα 4 του κανονισμού ή 2 της οδηγίας, ή στο πλαίσιο της εφαρμογής του άρθρου 3, παράγραφος 3, της οδηγίας το οποίο αφορά την απόκτηση διακριτικού χαρακτήρα με τη χρήση (61).

82.

    Εξ άλλου, το να μη γίνει δεκτή η ερμηνεία αυτή θα κατέληγε στο να χαθεί μεγάλο μέρος από την πρακτική αποτελεσματικότητα της δεύτερης προϋποθέσεως την οποία θέτει το άρθρο 2 της οδηγίας και, σε μεγάλο βαθμό, το άρθρο της 3, παράγραφος 1, στοιχείο α´, και κατά την οποία δεν γίνονται δεκτά προς καταχώρηση τα σημεία που δεν μπορούν να αποτελέσουν σήμα (62). Συγκεκριμένα, πρέπει να υπομνησθεί ότι η προϋπόθεση κατά την οποία τα σήματα που στερούνται διακριτικού χαρακτήρα δεν πρέπει να γίνονται δεκτά προς καταχώρηση επαναλαμβάνεται ρητώς στο άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο β´, της οδηγίας.

83.

    Επί πλέον, το Δικαστήριο, ναι μεν μέχρι σήμερα δεν έχει λάβει θέση επί του ζητήματος αν η αίτηση καταχωρήσεως ενός σημείου ή μιας ενδείξεως που δεν παρατίθεται στα άρθρα 2 της οδηγίας (63) ή 4 του κανονισμού μπορεί να απορριφθεί μόνο βάσει των διατάξεων αυτών, πλην όμως πλείστες όσες φορές σημείωσε τον γενικό χαρακτήρα των προϋποθέσεων των άρθρων 2 και 3, παράγραφος 1, στοιχείο α´, της οδηγίας (64). Ομοίως, στην προαναφερθείσα απόφαση Philips Electronics έκρινε ότι «από το άρθρο 3, παράγραφος 1, στοιχείο α´, και την οικονομία της οδηγίας προκύπτει σαφώς ότι η διάταξη αυτή επιδιώκει στην ουσία να αποκλείσει την καταχώρηση σημείων τα οποία γενικά δεν είναι ικανά να συνιστούν σήμα» (65).

84.

    Κατά συνέπεια, σε αυτό το στάδιο της αναλύσεως, το ζήτημα είναι να κριθεί αν αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα μπορεί να έχει διακριτικό χαρακτήρα λαμβανομένων υπόψη μόνον των εγγενών ιδιοτήτων του. Νομίζω πως όχι, για δύο λόγους.

85.

    Πρώτον, όπως είδαμε λίγο πιο πάνω, η αίτηση καταχωρήσεως ενός χρώματος αυτού καθ' εαυτό δεν επιτρέπει να καθοριστεί ποιο είναι το σημείο που θα εμφανίζεται στα προϊόντα ή σε σχέση με τις περί ων πρόκειται υπηρεσίες. Πάντως, η εκτίμηση της ικανότητας ενός σημείου να έχει διακριτικό χαρακτήρα συνεπάγεται, κατ' εμέ, το να γνωσθεί ακριβώς ποιο είναι το σημείο αυτό.

86.

    Δεύτερον, θεωρώ ότι αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα δεν μπορεί να επιτελέσει τη λειτουργία να δείχνει την καταγωγή προϊόντων ή υπηρεσιών. Συγκεκριμένα, πρέπει να υπομνησθεί ότι το Δικαστήριο έχει ορίσει τη λειτουργία αυτή ως συνιστάμενη «στην εγγύηση που παρέχ[εται] στον καταναλωτή ή στον τελικό χρήστη σε σχέση με την προέλευση του προϊόντος επί του οποίου έχει τεθεί το σήμα, αφού του δίνει τη δυνατότητα να διακρίνει, χωρίς κίνδυνο συγχύσεως, το προϊόν αυτό από τα προϊόντα που έχουν άλλη προέλευση» (66). Κατά συνέπεια, το σήμα πρέπει να εγγυάται την προέλευση του προϊόντος επί του οποίου τίθεται (67). Επομένως, πρόκειται για μια πολύ συγκεκριμένη έννοια.

87.

    Πάντως, όπως είδαμε στο σημείο 45 των προτάσεών μου, αν ένα χρώμα αυτό καθ' εαυτό, δηλαδή ως αφηρημένη οντότητα, μπορεί να σημαίνει κάτι ή να δημιουργεί συναισθήματα, θα πρόκειται μόνο για σημασίες ή συναισθήματα που αποδίδουν οι κοινωνικές συμβάσεις σε συγκεκριμένη εποχή (68). Επί πλέον, ακόμη και αυτές οι σημασίες ή αυτά τα συναισθήματα, που ενδέχεται να στηρίζονται σε βαθιά ριζωμένα πολιτιστικά φαινόμενα, εξαρτώνται από τις συνθήκες υπό τις οποίες μας φαίνεται ένα χρώμα (69). Κατά συνέπεια, ένα χρώμα μπορεί να έχει συγκεκριμένη έννοια μόνον αν ιδωθεί στο πλαίσιο συγκεκριμένου σχήματος ή σχεδίου (70).

88.

    Επομένως, κατ' εμέ είναι λάθος να θεωρηθεί ότι ένα χρώμα χωρίς σχήμα ή περίγραμμα μπορεί να έχει μια τόσο συγκεκριμένη έννοια ώστε να δείχνει χωρίς κίνδυνο συγχύσεως την καταγωγή ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας.

89.

    Είναι αλήθεια ότι σε διάφορες περιπτώσεις το ΓΕΕΑ καταχώρησε ως σήμα ένα χρώμα αυτό καθ' εαυτό. .τσι, έχουν καταχωρηθεί, μεταξύ άλλων, το λιλά/ιώδες για σοκολάτα (71), το χρώμα magenta για προϊόντα και υπηρεσίες τηλεπικοινωνιών (72) και το κίτρινο για αντιδιαβρωτικά προϊόντα (73). Το ΓΕΕΑ θεώρησε ότι κάθε ένα από τα χρώματα αυτά είχε αποκτήσει για τον προσδιορισμό των σχετικών προϊόντων ή υπηρεσιών διακριτικό χαρακτήρα με τη χρήση που του είχε γίνει (74).

90.

    Τέτοιες καταχωρήσεις μου φαίνονται συζητήσιμες αν ληφθεί υπόψη το σημάδι που πράγματι αντιλαμβάνονται οι καταναλωτές και που έχουν μάθει να αναγνωρίζουν ως δηλωτικό της καταγωγής των σχετικών προϊόντων και υπηρεσιών. Συγκεκριμένα, όπως σημείωσα, το χρώμα είναι πάντοτε ιδιότητα κάποιου πράγματος. Κατά συνέπεια, αυτό που οι καταναλωτές έχουν μάθει να αναγνωρίζουν δεν είναι το χρώμα αυτό καθ' εαυτό, αλλά ένα αντικείμενο που φέρει το χρώμα αυτό (75). Επομένως, το χρώμα πάντοτε συνδέεται νοερώς με ένα άλλο στοιχείο. Στις πιο πολλές περιπτώσεις, θα πρόκειται για έναν λογότυπο ή ένα λέξημα (76). Το λιγότερο, το άλλο αυτό στοιχείο θα είναι το σχήμα του προϊόντος που προσφέρεται προς πώληση.

91.

    Αν λείπει το άλλο αυτό στοιχείο, οι καταναλωτές δεν θα είναι πλέον σε θέση να προσδιορίσουν με βεβαιότητα την καταγωγή του σχετικού προϊόντος ή της σχετικής υπηρεσίας. Με άλλα λόγια, αν ο λογότυπος ή το λέξημα που έχουν συνηθίσει να βλέπουν στο προϊόν ή στη συσκευασία του δεν αναγράφεται πλέον εκεί ή αν το σχήμα του προϊόντος άλλαξε πρόσφατα, οι καταναλωτές θα μπορούν να έχουν αμφιβολίες ως προς την καταγωγή του, ακόμη και αν το χρώμα έμεινε το ίδιο.

92.

    Κατά συνέπεια, το να περιοριστούν τα σημάδια στο αφηρημένο χρώμα και το να καταχωρηθεί το χρώμα αυτό ως σήμα καταλήγουν κατ' εμέ στο να ληφθεί μέρος του σήματος αντί του όλου. Το σήμα δεν αποτελείται από αυτό καθ' εαυτό το χρώμα, αλλά από το χρώμα αυτό συνδυαζόμενο με ένα άλλο στοιχείο ή τιθέμενο επί ενός αντικειμένου.

93.

    Η ανάλυση αυτή γίνεται δεκτή από πολλά εθνικά γραφεία σημάτων. .τσι, το αρμόδιο γραφείο του Ηνωμένου Βασιλείου δεν καταχώρησε αυτό καθ' εαυτό το πράσινο χρώμα κατόπιν αιτήσεως της πετρελαϊκής εταιρίας ΒΡ για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρονται στα πρατήριά της καυσίμων, αλλά καταχώρησε το χρώμα αυτό που τίθεται στις εξωτερικές επιφάνειες των επαγγελματικών εγκαταστάσεων ή των κτηρίων σύμφωνα με τα σχέδια που επισυνάφθηκαν στις αιτήσεις καταχωρήσεως (77). Ομοίως, το εν λόγω γραφείο δεν καταχώρησε αυτό καθ' εαυτό το χρώμα ροζ για μονωτικά υλικά, αλλά καταχώρησε «the colour pink, as defined by pantone n° 196C, applied to the entire surface of the goods» («το χρώμα ροζ, όπως ορίζεται υπό τα στοιχεία 196C του καταλόγου χρωμάτων Pantone, τιθέμενο σε ολόκληρη την επιφάνεια των αγαθών») (78). .σον αφορά τις υπηρεσίες, η αρμόδια ιρλανδική αρχή καταχώρησε υπέρ της United Parcel Service of America το σήμα που αντιστοιχεί στον ακόλουθο ορισμό: «The mark consits of the colour brown as shown on the form of application, being the predominant colour applied to the visible surface of the uniforms worn by staff in the performance of the services» («Το σήμα αποτελείται από το καφέ χρώμα, όπως εμφαίνεται στο έντυπο της αιτήσεως, το οποίο είναι το κυρίαρχο χρώμα στην εξωτερική επιφάνεια της στολής που φορά το προσωπικό κατά την παροχή των υπηρεσιών») (79).

94.

    Επί πλέον, η ανάλυση αυτή, κατά την οποία αυτό καθ' εαυτό το χρώμα δεν μπορεί να αποκτήσει διακριτικό χαρακτήρα με τη χρήση, στοιχεί με τους κανόνες που ισχύουν για το United States Patent and Trademark Office (Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και Σημάτων των Ηνωμένων Πολιτειών) (80). Εν προκειμένω, πρέπει να υπογραμμιστεί ότι το σήμα της εταιρίας Qualitex, το οποίο έδωσε στο Ανώτατο Δικαστήριο των Ηνωμένων Πολιτειών την ευκαιρία να αποφανθεί για πρώτη φορά επί της προστασίας των χρωματικών σημάτων και να δεχθεί ότι είναι δυνατή τέτοια προστασία, δεν αποτελείται από αυτή καθ' εαυτή μια απόχρωση του χρώματος του κράματος χρυσού και ασημιού, αλλά υπό «a particular shade of green-gold applied to the top and the surfaces of the goods» (μια ειδική απόχρωση του χρώματος του κράματος χρυσού και ασημιού στο πάνω μέρος και στις επιφάνειες των αγαθών) (81).

95.

    Λαμβανομένων υπόψη των στοιχείων αυτών, θεωρώ ότι τα προπαρατεθέντα παραδείγματα καταχωρήσεως ως σήματος ενός χρώματος αυτού καθ' εαυτό δεν αναιρούν τη δική μου ερμηνεία του άρθρου 2 της οδηγίας (82).

96.

     Αντιστρόφως, οι καταχωρήσεις που εκτίθενται στο σημείο 93 των προτάσεών μου αποδεικνύουν, κατ' εμέ, ότι οι επιχειρηματίες που χρησιμοποιούν ένα χρώμα για να προσδιορίσουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες τους πρέπει να μπορούν να τύχουν της προστασίας που παρέχεται από το καθεστώς των σημάτων χωρίς να είναι αναγκαίο να καταχωρηθεί αυτό καθ' εαυτό το χρώμα. .λλωστε, οι επιχειρηματίες αυτοί μπορούν και να επικαλεστούν τους κανόνες δικαίου του δικού τους κράτους μέλους περί αθεμίτου ανταγωνισμού, αστικής ευθύνης ή προστασίας των καταναλωτών, όπως αυτό απορρέει από την έκτη αιτιολογική σκέψη και από το άρθρο 5, παράγραφος 5, της οδηγίας.

97.

    Ούτως εχόντων των πραγμάτων, τίποτα δεν επιτρέπει τη σκέψη ότι η προστασία των επιχειρηματιών αυτών κατά των ανταγωνιστών οι οποίοι, με τη χρησιμοποίηση του ίδιου χρώματος ή αποχρώσεώς του, θα επιδίωκαν να ωφεληθούν από τη φήμη ή τον διακριτικό χαρακτήρα του σήματός τους, θα εμποδιζόταν ή θα περιοριζόταν με τον αποκλεισμό των χρωμάτων αυτών καθ' εαυτά από τις κατηγορίες των σημείων τις οποίες αφορά το άρθρο 2 της οδηγίας.

98.

    Αντιθέτως, όντως υφίστανται λόγοι να θεωρηθεί ότι η καταχώρηση ως σημάτων χρωμάτων αυτών καθ' εαυτά θα έχει αρνητικές συνέπειες για τον ελεύθερο ανταγωνισμό, ο οποίος, όπως είδαμε στο σημείο 8 των προτάσεών μου, αποτελεί τον στόχο της οδηγίας.

99.

    Συγκεκριμένα, η καταχώρηση ενός χρώματος αυτού καθ' εαυτό καταλήγει, κατ' εφαρμογήν του άρθρου 5 της οδηγίας και, οπωσδήποτε, λόγω της αδυναμίας των άλλων επιχειρηματιών να καθορίσουν επακριβώς αν και κατά ποιον τρόπο εξακολουθούν να μπορούν να χρησιμοποιήσουν το χρώμα αυτό, να παράσχει στον κάτοχο του σήματος δυνατότητα αποκλειστικής χρήσεως. Επί πλέον, όπως είδαμε στο σημείο 76 των προτάσεών μου, η αποκλειστική αυτή χρήση δεν θα αφορά μόνον το χρώμα όπως αυτό αναπαρίσταται στην αίτηση καταχωρήσεως ή προσδιορίζεται με διεθνή κώδικα, αλλά θα μπορεί να επεκταθεί σε μεγάλο αριθμό αποχρώσεων του χρώματος αυτού. Με άλλα λόγια, είναι πολύ πιθανό η καταχώρηση ως σήματος μιας συγκεκριμένης αποχρώσεως του μπλε να καταλήξει στο να παρασχεθεί στον κάτοχο του σήματος αυτού αποκλειστική χρήση του μπλε (83).

100.

    Στη συνέχεια, λαμβανομένων υπόψη των συναισθημάτων που μπορούν να δημιουργήσουν στον παρατηρητή και του περισσότερο ή λιγότερο διακριτού χαρακτήρα τους, ο αριθμός των χρωμάτων που πράγματι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για συγκεκριμένο προϊόν ή συγκεκριμένη υπηρεσία είναι ακόμη πιο μικρός. Για να πειστούμε, θα αναφέρω τα «χρώματα των εταιριών διανομής καυσίμων», τα οποία παρέθεσαν ως παράδειγμα οι υπέρμαχοι της καταχωρήσεως χρωμάτων αυτών καθ' εαυτά ως σημάτων (84). Ο αριθμός των χρωμάτων που χρησιμοποιούνται από τις εταιρίες αυτές στις εξωτερικές επιφάνειες των κτηρίων τους και στους λογοτύπους τους είναι μικρότερος εκείνου των χρωμάτων που έχουν συγκεκριμένο όνομα και τα περισσότερα από αυτά χρησιμοποιούνται ανταγωνιστικώς από διάφορες εταιρίες (85).

101.

    Κατά συνέπεια, θα ήταν αρκετό να καταχωρηθούν ως σήμα διάφορα χρώματα αυτά καθ' εαυτά, για να παρασχεθεί σε μερικούς επιχειρηματίες πραγματικό μονοπώλιο για τη χρήση του χρώματος. Πάντως, ένα τέτοιο μονοπώλιο θα μπορούσε να νοθεύσει τον ανταγωνισμό.

102.

    Συγκεκριμένα, όπως ορθότατα υπογράμμισε η Επιτροπή με τις γραπτές της παρατηρήσεις (86), τα χρώματα έχουν σήμερα μεγάλη σημασία για τις επιχειρήσεις. .λο και πιο πολλές επιχειρήσεις χρωματίζουν τα προϊόντα τους ή τα αντικείμενα που έχουν σχέση με την παροχή των υπηρεσιών τους (87). Τα χρώματα αυτά χρησιμεύουν για να αιχμαλωτίσουν την προσοχή των καταναλωτών (88). Επί πλέον, χάρη στα συναισθήματα που δημιουργούν, τα χρώματα δίνουν στις επιχειρήσεις τη δυνατότητα να εντάξουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους στο φαντασιακό μας (89). Κατά συνέπεια, τα χρώματα έχουν γίνει ένα πραγματικό μέσο επικοινωνίας μεταξύ των επιχειρήσεων και των καταναλωτών. Είναι πιθανόν να συνεχίσουν να χρησιμοποιούνται όλο και πιο πολύ, λαμβανομένου υπόψη ότι η εικόνα έχει σήμερα κυρίαρχη θέση στην επικοινωνία.

103.

    Κατά συνέπεια, είναι θεμιτή η σκέψη ότι ένας επιχειρηματίας που θα εστερείτο της δυνατότητας να χρησιμοποιήσει τα χρώματα ή έστω κάποια από αυτά θα ετίθετο σε δυσμενέστερη θέση έναντι των ανταγωνιστών του και ότι ένα μονοπώλιο για τη χρησιμοποίηση των χρωμάτων θα μπορούσε να εμποδίσει την είσοδο νέων επιχειρηματιών στη συγκεκριμένη αγορά.

104.

    Λαμβανομένων υπόψη των σκέψεων αυτών, και ο στόχος του δικαίου των σημάτων θα μπορούσε να δικαιολογήσει το να μη μπορούν τα χρώματα αυτά καθ' εαυτά να δοθούν στην αποκλειστική χρήση κάποιων επιχειρηματιών και το να παραμείνουν στη διάθεση όλων.

105.

    Για τους πιο πάνω λόγους, προτείνω στο Δικαστήριο να δώσει την απάντηση ότι το άρθρο 2 της οδηγίας πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα, χωρίς σχήμα ή περίγραμμα, δεν αποτελεί δεκτικό γραφικής παραστάσεως σημείο το οποίο μπορεί να διακρίνει τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχειρήσεως από εκείνα άλλων επιχειρήσεων.

106.

    Λαμβανομένης υπόψη της απαντήσεως αυτής, τα άλλα ερωτήματα του αιτούντος δικαστηρίου είναι άνευ αντικειμένου για τη διαφορά της κύριας δίκης. Θεωρώ ότι παρέλκει να δοθεί απάντηση σε αυτά.

V -    Συμπέρασμα

107.

    Κατόπιν των ανωτέρω, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στα ερωτήματα του Hoge Raad der Nederlanden ως εξής:

«Το άρθρο 2 της οδηγίας 89/104/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Δεκεμβρίου 1988, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων, πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα, χωρίς σχήμα ή περίγραμμα, δεν αποτελεί δεκτικό γραφικής παραστάσεως σημείο το οποίο μπορεί να διακρίνει τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχειρήσεως από εκείνα άλλων επιχειρήσεων.»

1: -     Γλώσσα του πρωτοτύπου: η γαλλική.

2: -    Οδηγία της 21ης Δεκεμβρίου 1988 για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών περί σημάτων (ΕΕ 1989, L 40, σ. 1, στο εξής: οδηγία).

3: -    Σύμβαση της 20ής Μαρτίου 1883 (στο εξής: Σύμβαση των Παρισίων).

4: -    Κανονισμός της 20ής Δεκεμβρίου 1993 για το κοινοτικό σήμα (ΕΕ 1994, L 11, σ. 1), όπως έχει τροποποιηθεί (στο εξής: κανονισμός).

5: -    Πρώτη και τρίτη αιτιολογική σκέψη.

6: -    Τέταρτη αιτιολογική σκέψη.

7: -    .βδομη αιτιολογική σκέψη.

8: -    .νατη και δέκατη αιτιολογική σκέψη.

9: -    .κτη αιτιολογική σκέψη.

10: -    .γδοη αιτιολογική σκέψη.

11: -    Πρώτη αιτιολογική σκέψη.

12: -    Νόμος ο οποίος υπεγράφη στις Βρυξέλλες στις 19 Μαρτίου 1962, Moniteur belge της 14ης Οκτωβρίου 1969 (στο εξής: ΝΜΣ).

13: -    Moniteur belge της 12ης Μαρτίου 1996.

14: -    Στο εξής: Libertel.

15: -    Στο εξής: ΓΣΜ.

16: -    Διάταξη περί παραπομπής, σημείο 3.6.

17: -    Προτάσεις του γενικού εισαγγελέα του Hoge Raad der Nederlanden, υποσημείωση στη σελίδα 1 (παράρτημα 1 της διατάξεως περί παραπομπής).

18: -    Διάταξη περί παραπομπής, σημείο 3.1.

19: -    Βλ., π.χ., την απόφαση της 15ης Δεκεμβρίου 1995, C-415/93, Bosman (Συλλογή 1995, σ. I-4921, σκέψη 59).

20: -    Απόφαση της 18ης Μαρτίου 1993, C-280/91, Viessmann (Συλλογή 1993, σ. I-971, σκέψη 17). Βλ., επίσης, την απόφαση της 8ης Φεβρουαρίου 2001, C-350/99, Lange (Συλλογή 2001, σ. I-1061, σκέψεις 20 έως 25).

21: -    C-90/97 (Συλλογή 1999, σ. I-1075, σκέψη 21).

22: -    Σημείο 69 των γραπτών της παρατηρήσεων.

23: -    Σημείο 7.2 των γραπτών της παρατηρήσεων.

24: -    Σημείο 4.1 των γραπτών του παρατηρήσεων.

25: -    Σημείο 23 των γραπτών της παρατηρήσεων.

26: -    Σημείο 13 των γραπτών της παρατηρήσεων.

27: -    Σημείο 74 των γραπτών της παρατηρήσεων.

28: -    Σημείο 71 των γραπτών της παρατηρήσεων.

29: -    Σημείο 73 των γραπτών της παρατηρήσεων.

30: -    ΕΕ ΓΕΕΑ αρ. 5/96, σ. 607.

31: -    Απόφαση του τρίτου τμήματος προσφυγών της 18ης Δεκεμβρίου 1998, υπόθεση R 122/1998-3, σημεία 17 και 18. Στην υπόθεση εκείνη, είχε ζητηθεί η καταχώρηση του χρώματος «light green» («πράσινο ανοικτό») για τσίχλα καλλυντικής, ιατρικής και όχι θεραπευτικής χρήσεως.

32: -    «La couleur», dossier pour la science αρ. 27 (διαθέσιμο στον δικτυακό τόπο http://www.pourlascience.com).

33: -    Αυτόθι. Βλ., επίσης, Manuel de la couleur, Solar, 2001, σ. 6 και 138.

34: -    Ερυθρό, πορτοκαλί, κίτρινο, πράσινο, ανοικτό κυανό, βαθύ κυανό και ιώδες (με αναφορά στους επτά φθόγγους της μουσικής κλίμακας).

35: -    Βλ. τα λεξικά χρωμάτων, τα συστήματα Pantone, RAL, ACC κ.λπ. (π.χ., το σύστημα ACC, Acoat Color Codification, δύναται να ορίσει μέχρι 2,4 εκατομμύρια χρώματα).

36: -    Κατά τον Pastoureau, M., Dictionnaire des couleurs de notre temps, Bonneton, Παρίσι, 1999, μόλις περί τις εκατό αποχρώσεις, το πολύ διακόσιες για το πιο εξασκημένο μάτι.

37: -    Γενικά, κάτω από δώδεκα στη δυτική μας κοινωνία: το άσπρο, το κόκκινο, το μαύρο, το πράσινο, το κίτρινο, το μπλε, το γκρι, το καφέ, το ροζ, το ιώδες και το πορτοκαλί. Για τον προσδιορισμό των χρωμάτων, χρησιμοποιούνται και ονόματα από φυτά (π.χ. λεμόνι, πασχαλιά), από ζώα (π.χ. καμήλα, κοράκι), από ορυκτά (π.χ. ρουμπίνι, τυρκουάζ), από φυσικά φαινόμενα (π.χ. λυκαυγές, ορίζων) ή από διάφορες ουσίες (π.χ. άχυρο, σκουριά). Ωστόσο, ο προσδιορισμός των χρωματικών αποχρώσεων που ορίζονται κατ' αυτόν τον τρόπο έχει μεγάλο βαθμό υποκειμενικότητας.

38: -    Π.χ., το μπλε, το οποίο στην Ευρώπη αποτελεί σήμερα ένα «κρύο» χρώμα, θεωρείτο στον Μεσαίωνα και στην Αναγέννηση «ζεστό» χρώμα. Ομοίως, σήμερα στην Ιαπωνία δεν έχει τόσο σημασία το αν το χρώμα είναι κόκκινο, μπλε ή κίτρινο όσο το αν πρόκειται για μουντό ή γυαλιστερό χρώμα (Pastoureau, M., όπ.π.).

39: -    Κατά την Encyclopédie Hachette Multimédia, επί 2 500 φωτεινών διαφανειών (slides) που παρουσιάστηκαν σε διάφορες ημέρες, αναγνωρίστηκε το 90 % από αυτές. Αντιστρόφως, η ανάμνηση των συγκεκριμένων χρωμάτων είναι πολύ εφήμερη. Για να πείσει επ' αυτού, η εγκυκλοπαίδεια αυτή προτείνει ένα διασκεδαστικό πείραμα: να αναγνωστεί μια φράση πέντε ή έξι λέξεων των οποίων τα γράμματα αποτελούνται από τέσσερα διαφορετικά χρώματα (π.χ. μπλε, κόκκινο, κίτρινο και πράσινο) και να καταβληθεί προσπάθεια να ξαναγραφεί η φράση αυτή με μαρκαδόρους των ίδιων χρωμάτων αλλά με τη χρησιμοποίηση του σωστού χρώματος για κάθε γράμμα. Είναι πολύ δύσκολο να θυμηθεί κανείς το σωστό χρώμα, εκτός ίσως για κάποια γράμματα, ενώ είναι εύκολο να θυμηθεί τη φράση (http://www.ani.ehmel.hachette-multimedia.fr).

40: -    Βλ., π.χ., την απόφαση της 14ης Ιουνίου 2001, C-191/99, Kvaerner (Συλλογή 2001, σ. I-4447, σκέψη 30).

41: -    Κατά το άρθρο 166, παράγραφος 1, στοιχείο d, του Código da Propriedade Industrial (κώδικα βιομηχανικής ιδιοκτησίας), ο οποίος εγκρίθηκε με το νομοθετικό διάταγμα 26/95 της 24ης Ιανουαρίου 1995, δεν μπορούν να καταχωρηθούν ως σήματα, μεταξύ άλλων, «τα χρώματα, εκτός αν περισσότερα χρώματα συνδυάζονται μεταξύ τους ή με άλλα στοιχεία κατά τρόπο ιδιαίτερο και έχοντα διακριτικό χαρακτήρα».

42: -    Το άρθρο L 711-1 του γαλλικού code de la propriété intellectuelle (κώδικα διανοητικής ιδιοκτησίας), όπως τροποποιήθηκε με τον νόμο της 4ης Ιανουαρίου 1991, ορίζει ότι μπορούν να αποτελέσουν σήμα τα εικονιστικά σημεία όπως «οι συνδυασμοί ή οι αποχρώσεις χρωμάτων».

43: -    Το άρθρο 16 του ιταλικού νόμου περί σημάτων, όπως τροποποιήθηκε με το νομοθετικό διάταγμα της 4ης Δεκεμβρίου 1992, ορίζει: «[δ]ύνανται να καταχωρηθούν ως σήμα επιχειρήσεως όλα τα νέα σημεία που είναι δεκτικά γραφικής παραστάσεως, και ιδίως [...] οι συνδυασμοί χρωμάτων ή χρωματικών αποχρώσεων, αρκεί να μπορούν να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχειρήσεως από εκείνα άλλων επιχειρήσεων».

44: -    Το άρθρο 3 του Gesetz über den Schutz von Marken und sonstigen Kennzeichen (νόμου περί προστασίας των σημάτων και λοιπών διακριτικών σημείων) της 25ης Οκτωβρίου 1994, ορίζει: «[δ]ύνανται να προστατευθούν ως σήματα όλα τα σημεία [...] περιλαμβανομένων των χρωμάτων και των συνδυασμών χρωμάτων που μπορούν να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχειρήσεως από εκείνα άλλων επιχειρήσεων». Ωστόσο, το γερμανικό Bundespatentgericht (ομοσπονδιακό δικαστήριο διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας) συνεχίζει να διερωτάται ως προς το αν ένα αφηρημένο χρώμα μπορεί να αποτελέσει σήμα και έχει υποβάλει στο Δικαστήριο προδικαστικό ερώτημα στην υπόθεση C-49/02, Heidelberger Bauchemie, που εκκρεμεί ενώπιον του Δικαστηρίου, στην οποία θα αναφερθώ διεξοδικότερα πιο κάτω.

45: -    Η εξέλιξη της ισπανικής νομοθεσίας δείχνει την αμφισημία του κειμένου της οδηγίας στο σχετικό ζήτημα, υπό την έννοια ότι το άρθρο 11 του νόμου 32/88 περί σημάτων όριζε ρητώς ότι αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα δεν μπορεί να καταχωρηθεί παρά μόνον αν οριοθετείται με ένα σχήμα. Ο νέος νόμος επανέλαβε το κείμενο της οδηγίας και άφησε άλυτο το ζήτημα της ικανότητας ενός χρώματος αυτού καθ' εαυτό να αποτελέσει σήμα.

46: -    C-292/89 (Συλλογή 1991, σ. I-745, σκέψη 18).

47: -    C-329/95 (Συλλογή 1997, σ. I-2675, σκέψη 23).

48: -    Το προοίμιο αυτό έχει ως εξής: «Οι δηλώσεις του Συμβουλίου και της Επιτροπής των οποίων το κείμενο παρατίθεται πιο κάτω, όταν δεν περιλαμβάνονται σε νομοθέτημα, δεν προδικάζουν την ερμηνεία του νομοθετήματος αυτού από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων».

49: -    Αποτελεί το παράρτημα 1Γ της Συμφωνίας για την ίδρυση του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), η οποία εγκρίθηκε εξ ονόματος της Κοινότητας, στα θέματα που εμπίπτουν στην αρμοδιότητά της, με την απόφαση 94/800/ΕΚ του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμβρίου 1994 (ΕΕ L 336, σ. 1).

50: -    Το άρθρο 15, παράγραφος 1, της Συμφωνίας αυτής έχει ως εξής: «Κάθε σήμα και κάθε συνδυασμός σημάτων, που παρέχει τη δυνατότητα να διακρίνονται τα αγαθά ή οι υπηρεσίες μιας επιχείρησης από τα αγαθά ή τις υπηρεσίες των άλλων επιχειρήσεων, είναι δυνατό να αποτελέσει εμπορικό σήμα. Τα σήματα αυτού του είδους, και ειδικότερα οι λέξεις που αποδίδουν ονόματα προσώπων, τα γράμματα, οι αριθμητικές παραστάσεις, οι παραστάσεις γενικώς και οι συνδυασμοί χρωμάτων, καθώς και οποιοσδήποτε συνδυασμός των ανωτέρω σημάτων είναι δυνατό να καταχωρηθούν ως εμπορικά σήματα. Σε περίπτωση κατά την οποία ένα σήμα δεν παρέχει από τη φύση του τη δυνατότητα να διακριθεί συγκεκριμένο αγαθό ή υπηρεσία, τα μέλη δύνανται να εξαρτήσουν τη δυνατότητα καταχώρησής του από την απόκτηση της δυνατότητας διαφοροποίησης του αγαθού ή της υπηρεσίας μέσω της χρήσης. Τα μέλη δύνανται να θέτουν ως προϋπόθεση για την καταχώρηση ότι το σήμα πρέπει να μπορεί να γίνει αντιληπτό διά της όρασης».

51: -    Gervais, D., The TRIPS Agreement: drafting history and analysis, Sweet & Maxwell, 1998, σ. 105.

52: -    Στην υπόθεση εκείνη, το Δικαστήριο ερωτάται αν μια οσμή μπορεί να αποτελέσει σήμα.

53: -    Σημείο 36 των προτάσεών του.

54: -    Αυτόθι, σημείο 38.

55: -    Στην υπόθεση εκείνη, στο γερμανικό γραφείο σημάτων και διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας υποβλήθηκε αίτηση καταχωρήσεως των χρωμάτων μπλε και κίτρινο. Το διεκδικούμενο σήμα περιγράφεται ως εξής: «Το ζητούμενο σήμα αποτελείται από τα χρώματα της επιχειρήσεως του αιτούντος που χρησιμοποιούνται με κάθε νοητή μορφή, ιδίως δε στις συσκευασίες και ετικέτες. Τα ακριβή στοιχεία αναφοράς των χρωμάτων είναι RAL 5015/HKS 47 - μπλε και RAL 1016/HKS 3 - κίτρινο.».

56: -    C-39/97 (Συλλογή 1998, σ. I-5507, σκέψη 27).

57: -    Στη σκέψη 21 της αποφάσεως εκείνης το Δικαστήριο έκρινε ότι, ούτως ή άλλως, για λόγους ασφαλείας δικαίου και χρηστής διοικήσεως πρέπει να διασφαλίζεται ότι δεν θα καταχωρούνται σήματα των οποίων η χρήση θα μπορεί να αμφισβητηθεί επιτυχώς ενώπιον των δικαστηρίων.

58: -    Το Πρωτοδικείο διατύπωσε τον κανόνα αυτόν ήδη στην πρώτη απόφαση που εξέδωσε στον τομέα των κοινοτικών σημάτων (απόφαση της 8ης Ιουλίου 1999, T-163/98, Procter & Gamble κατά ΓΕΕΑ «BABY-DRY», Συλλογή 1999, σ. II-2383, σκέψη 21), και τακτικά τον αναδιατύπωσε στις μεταγενέστερες αποφάσεις του (βλ., μεταξύ άλλων, την απόφαση της 5ης Απριλίου 2001, T-87/00, Bank für Arbeit und Wirtschaft κατά ΓΕΕΑ «Easybank», Συλλογή 2001, σ. II-1259, σκέψη 21).

59: -    Απόφαση της 18ης Ιουνίου 2002, C-299/99, Philips Electronics (που δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί στη Συλλογή, σκέψη 59).

60: -    Θεωρώ ότι οι πανομοιότυπες διατάξεις του κανονισμού και της οδηγίας πρέπει να ερμηνεύονται κατά τον ίδιο τρόπο.

61: -    Απόφαση της 4ης Οκτωβρίου 2001, C-517/99, Merz & Krell (Συλλογή 2001, σ. I-6959, σκέψη 30).

62: -    Το άρθρο 7, παράγραφος 1, στοιχείο α´, του κανονισμού είναι ακόμη πιο ρητό, καθόσον ορίζει ότι δεν γίνονται δεκτά προς καταχώρηση τα σημεία που δεν είναι σύμφωνα με το άρθρο 4 του ίδιου κανονισμού.

63: -    Τώρα, στο Δικαστήριο έχουν αχθεί διάφορες υποθέσεις αυτού του είδους. Πέραν των προαναφερθεισών υποθέσεων Sieckmann και Heidelberger Bauchemie, στο Δικαστήριο έχει φθάσει και το ζήτημα αν ένα σήμα μπορεί να αποτελείται από θορύβους ή ήχους (υπόθεση C-283/01, Shield Mark, η οποία εκκρεμεί ενώπιον του Δικαστηρίου).

64: -    Προαναφερθείσες αποφάσεις Canon, σκέψη 27, και Merz & Krell, σκέψεις 23 και 24.

65: -    Σκέψη 37, η υπογράμμιση δική μου.

66: -    Βλ., ιδίως, την απόφαση της 17ης Οκτωβρίου 1990, C-10/89, HAG GF (Συλλογή 1990, σ. I-3711, σκέψη 14), και τις προαναφερθείσες αποφάσεις Canon, σκέψη 28, και Merz & Krell, σκέψη 22.

67: -    Απόφαση της 23ης Απριλίου 2002, C-143/00, Boehringer Ingelheim κ.λπ. (Συλλογή 2002, σ. I-3759, σκέψη 29).

68: -    .τσι, το μαύρο παραπέμπει στο πένθος, το λευκό στην αγνότητα (Pastoureau, M., όπ.π., σ. 31 και 157).

69: -    .να μαύρο περιβραχιόνιο δείχνει πένθος· ωστόσο, ένα μαύρο φόρεμα σε μια βραδιά δεν σημαίνει οπωσδήποτε το ίδιο πράγμα.

70: -    Klinkenberg, J.-M., «Qu'est-ce que le signe?», στο Le langage, éditions sciences humaines, σ. 105. Ο συγγραφέας παραθέτει το ακόλουθο παράδειγμα από τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας: συνδεόμενο με στρογγυλό σχήμα, το χρώμα κόκκινο σημαίνει απαγόρευση· συνδεόμενο με τριγωνικό σχήμα, αναγγέλλει κίνδυνο.

71: -    Καταχώρηση της 27ης Οκτωβρίου 1999, αρ. 31336.

72: -    Καταχώρηση της 3ης Αυγούστου 2000, αρ. 212787.

73: -    Καταχώρηση της 9ης Ιανουαρίου 2001, αρ. 396176.

74: -    Εφόσον στις στατιστικές του ΓΕΕΑ δεν υπάρχει κάποιο κεφάλαιο που να αφορά ειδικά τα χρώματα αυτά καθ' εαυτά, δύσκολα μπορεί να λεχθεί εκ των προτέρων ότι ουδέν σήμα αυτού του είδους έχει καταχωρηθεί. Ωστόσο, η νομολογία του ΓΕΕΑ επιτρέπει να συναχθεί ότι, αν έγιναν δεκτές τέτοιες καταχωρήσεις, τούτο έγινε όλως κατ' εξαίρεση (βλ., π.χ., την προαναφερθείσα υπόθεση R 122/1998-3, σημεία 17, 18 και 21).

75: -    Βλ., στο ίδιο πνεύμα, το σημείο 70 των προτάσεών μου στην υπόθεση Toshiba Europe (απόφαση της 25ης Οκτωβρίου 2001, C-112/99, Συλλογή 2001, σ. I-7945).

76: -    Αν ένας αυτοκινητιστής μπορεί να συνδέσει το πράσινο με τα πρατήρια της BP, τούτο γίνεται διότι, στον λογότυπο της εταιρίας αυτής, τα γράμματα «BP» έχουν πράσινο φόντο και διότι ορισμένο μέρος της εξωτερικής επιφανείας των πρατηρίων της εν λόγω εταιρίας έχει το ίδιο χρώμα. Ομοίως, το λέξημα «Milka» αναγράφεται στη συσκευασία πλάκας σοκολάτας για την οποία το χρώμα λιλά/ιώδες έχει καταχωρηθεί ως σήμα από το ΓΕΕΑ.

77: -    High Court of Justice in Northern Ireland, Chancery Division, 16 Ιουνίου 2000, BP Amoco PLC κατά John Kelly Ltd και Glenshane Tourist Services Ltd.

78: -    Καταχώρηση της 25ης Οκτωβρίου 1996, αρ. 2004215. Η αναπαράσταση του σήματος στο μητρώο δείχνει ένα σχέδιο ενός μονωτικού υλικού.

79: -    Καταχώρηση της 27ης Οκτωβρίου 1998, αρ. 221818. Η αναπαράσταση του σήματος στο μητρώο δείχνει μια στολή του σχετικού χρώματος.

80: -    Κατά το Trademark Manual of Examining Procedures (εγχειρίδιο των διαδικασιών εξετάσεως σημάτων), το οποίο αναθεωρήθηκε τον Ιούνιο του 2002, η καταχώρηση του σήματος εξαρτάται από την προηγούμενη χρήση του. Το άρθρο 1202.05, το οποίο επιγράφεται «Color as a mark» («Το χρώμα ως σήμα»), ορίζει: «Color marks are marks that consist solely of one or more colors used on particular objects. For marks used in connection with goods, the color may be used on the entire surface of the goods, on a portion of the goods, or on all part of the packaging for the goods [...] Similarly, service marks may consist of color used on all or part of materials used in the advertising and rendering of the services [...] Color marks are never inherently distinctive, and cannot be registered on the Principal Register without a showing of acquired distinctiveness [...]» («Τα χρωματικά σήματα είναι σήματα τα οποία αποτελούνται μόνον από ένα ή περισσότερα χρώματα που χρησιμοποιούνται σε συγκεκριμένα αντικείμενα. Για τα σήματα που χρησιμοποιούνται σε σχέση με αγαθά, το χρώμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε ολόκληρη την επιφάνεια των αγαθών ή σε μέρος των αγαθών ή οπουδήποτε στη συσκευασία των αγαθών [...]. Ομοίως, τα σήματα υπηρεσιών μπορούν να συνίστανται στο χρώμα που χρησιμοποιείται σε ολόκληρα τα υλικά ή σε μέρος των υλικών τα οποία χρησιμοποιούνται για τη διαφήμιση ή την παροχή των υπηρεσιών [...]. Τα χρωματικά σήματα ουδέποτε έχουν εγγενώς διακριτική ικανότητα και δεν μπορούν να καταχωρηθούν στο κύριο μητρώο χωρίς να έχει αποδειχθεί ότι απέκτησαν διακριτική ικανότητα [...]» (http://www.uspto.gov.).

81: -    Καταχώρηση αρ. 1633711. Η αναπαράσταση του σήματος στο μητρώο δείχνει ένα σχέδιο του προϊόντος. Στην απόφαση Qualitex Co. κατά Jacobson Products Co. 514 U. S. 159 (1995), το Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι ένα χρώμα μπορεί να καταχωρηθεί ως σήμα μόνον αν αποδείχθηκε ότι με τον χρόνο απέκτησε «a secondary meaning», («δεύτερη σημασία»), δηλαδή ότι οι καταναλωτές αναγνωρίζουν ότι δείχνει την καταγωγή του σχετικού προϊόντος. Το Ανώτατο Δικαστήριο επιβεβαίωσε τούτο στην απόφαση Wal-Mart Stores Inc. κατά Samara Brothers, Inc., 165 F.3d 120 (2000).

82: -    Το ίδιο ισχύει με τις αποφάσεις του Πρωτοδικείου της 25ης Σεπτεμβρίου 2002, T-316/00, Viking-Umwelttechnik κατά ΓΕΕΑ «Αντιπαράθεση πράσινου και γκρίζου» (δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί στη Συλλογή), και της 29ης Οκτωβρίου 2002, T-173/00, KWS Saat κατά ΓΕΕΑ «Απόχρωση του πορτοκαλί» (δεν έχει ακόμη δημοσιευθεί στη Συλλογή), οι οποίες εκδόθηκαν μετά την επ' ακροατηρίου συζήτηση στην παρούσα διαδικασία. Στις αποφάσεις εκείνες, το Πρωτοδικείο εκτίμησε κατ' αρχάς ότι αυτά καθ' εαυτά τα χρώματα ή αυτοί καθ' εαυτούς οι συνδυασμοί χρωμάτων μπορούν να αποτελέσουν κοινοτικά σήματα στο μέτρο που δύνανται να διακρίνουν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες μιας επιχειρήσεως από εκείνα άλλης επιχειρήσεως (προαναφερθείσες αποφάσεις Viking-Umwelttechnik κατά ΓΕΕΑ «Αντιπαράθεση πράσινου και γκρίζου», σκέψη 23, και KWS Saat κατά ΓΕΕΑ «Απόχρωση του πορτοκαλί», σκέψη 25). Επί πλέον, στην προαναφερθείσα απόφαση KWS Saat κατά ΓΕΕΑ «Απόχρωση του πορτοκαλί», το Πρωτοδικείο εκτίμησε ότι αυτή καθ' εαυτή μια απόχρωση του πορτοκαλί μπορεί να έχει διακριτικό χαρακτήρα για ορισμένες υπηρεσίες. Κατ' αρχάς, θα σημειώσω ότι ενώπιον του Πρωτοδικείου δεν συζητήθηκε το αν αυτό καθ' εαυτό ένα χρώμα, χωρίς σχήμα ή περίγραμμα, μπορεί να αποτελέσει κοινοτικό σήμα υπό την έννοια του άρθρου 4 του κανονισμού. Στη συνέχεια, όσον αφορά τους λόγους για τους οποίους το Πρωτοδικείο δέχθηκε ότι αυτή καθ' εαυτή μια απόχρωση του πορτοκαλί μπορεί να έχει διακριτικό χαρακτήρα για ορισμένες υπηρεσίες, οι λόγοι αυτοί δεν με κάνουν να θέσω υπό αμφισβήτηση την ανάλυσή μου.

83: -    Στην ανάλυση αυτή προβαίνει και το ΓΕΕΑ. Βλ., όσον αφορά το μπλε χρώμα, την απόφαση του δευτέρου τμήματος προσφυγών της 29ης Φεβρουαρίου 2000 στην υπόθεση R 342/1999-2, με την οποία απορρίφθηκε η αίτηση καταχωρήσεως που είχε υποβάλει η εταιρία ARAL. Βλ. και την προαναφερθείσα απόφαση R 122/1998-3, σημείο 29.

84: -    Βλ. τις γραπτές παρατηρήσεις της Libertel, σημείο 7.1.

85: -    Παραδείγματος χάριν, το κίτρινο από τις Shell, Agip και BP, το μπλε από τις ARAL, Total και ELF, το κόκκινο από τις Total και ELF, το πορτοκαλί από τις Total και Esso κ.λπ.

86: -    Σημείο 73.

87: -    Κατά το Géodys 2000/2001, La marque dans tous ses états, «πολλοί βιομήχανοι δημιουργούν, στο τμήμα της επιχειρήσεώς τους το οποίο ασχολείται με το design, ομάδα ειδικευμένη στα χρώματα και στα υλικά. Η Moulinex είναι εκείνη που άρχισε, το 1997, χρωματίζοντας κίτρινες ή πράσινες τις μικρές οικιακές ηλεκτρικές συσκευές της [...]. Σήμερα, η Apple χρωματίζει τα IMac της, η Nurofen τα κουτιά φαρμάκων της και η Philips τις τηλεοράσεις της», σ. 218.

88: -    Κατά τον Kapferer, J.-N., «για τον καταναλωτή που βρίσκεται σε κατάστημα αυτοεξυπηρετήσεως το χρώμα είναι το πρώτο σημείο αναγνωρίσεως ενός σήματος», στο Les marques, Capital de l'entreprise, Les chemins de la reconquête, Les éditions d'organisation 1995, Παρίσι, σ. 355.

89: -    Τα φωσφορίζοντα χρώματα ενσαρκώνουν, ως αξία, την αναδρομή υπενθυμίζοντας στον καταναλωτή τα χρώματα της παιδικής ηλικίας, τα χτυπητά χρώματα ενσαρκώνουν την παράβαση και δίνουν στον καταναλωτή την εντύπωση της απελευθερώσεως από τις συμβάσεις, τα φυσικά χρώματα ενσαρκώνουν την αυθεντικότητα και δίνουν στα προϊόντα μια κατευναστική όψη «ρουστίκ», τα προϊόντα high tech (μεταλλικό πράσινο) ενσαρκώνουν την ασφάλεια και καθησυχάζουν καθόσον είναι συνώνυμα της τελειότητας (Géodys 2000/2001, όπ.π., σ. 218).