WYROK TRYBUNAŁU (czwarta izba)
z dnia 3 maja 2007 r.(*)
Jurysdykcja i uznawanie orzeczeń sądowych oraz ich wykonywanie w sprawach cywilnych i handlowych – Rozporządzenie (WE) nr 44/2001– Jurysdykcja szczególna – Artykuł 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze – Sąd miejsca wykonania zobowiązania umownego, które stanowi podstawę powództwa – Sprzedaż rzeczy ruchomych – Rzeczy dostarczone do wielu miejsc na terytorium tego samego państwa członkowskiego
W sprawie C‑386/05
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 68 WE i 234 WE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Oberster Gerichtshof (Austria) postanowieniem z dnia 28 września 2005 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 24 października 2005 r., w postępowaniu:
Color Drack GmbH
przeciwko
Lexx International Vertriebs GmbH,
TRYBUNAŁ (czwarta izba),
w składzie: K. Lenaerts (sprawozdawca), prezes izby, E. Juhász, R. Silva de Lapuerta, G. Arestis i T. von Danwitz, sędziowie,
rzecznik generalny: Y. Bot,
sekretarz: B. Fülöp, administrator,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 23 listopada 2006 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu Lexx International Vertriebs GmbH przez H. Webena, Rechtsanwalt,
– w imieniu rządu niemieckiego przez A. Dittricha i M. Lummę, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu włoskiego przez I. M. Braguglię, działającego w charakterze pełnomocnika, wspieranego przez W. Ferrantę, avvocato dello Stato,
– w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez S. Nwaokolo, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez A. Henshaw'a, barrister,
– w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich przez A.‑M. Rouchaud-Joët oraz W. Bogensbergera, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 15 lutego 2007 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, str. 1).
Rozporządzenie nr 44/2001
2 Zgodnie z drugim motywem rozporządzenia nr 44/2001 „nieodzown[e] jest wydanie przepisów celem ujednolicenia przepisów o jurysdykcji w sprawach cywilnych i handlowych oraz uproszczenia formalności ze względu na szybkie i nieskomplikowane uznawanie i wykonywanie orzeczeń z państw członkowskich związanych niniejszym rozporządzeniem”.
3 Zgodnie z jedenastym motywem rozporządzenia nr 44/2001 „[p]rzepisy o jurysdykcji powinny być w wysokim stopniu przewidywalne i powinny zależeć zasadniczo od miejsca zamieszkania pozwanego, a tak ustalona jurysdykcja powinna mieć miejsce zawsze, z wyjątkiem kilku dokładnie określonych przypadków, w których ze względu na przedmiot sporu lub umowę stron uzasadnione jest inne kryterium powiązania”.
4 Zasady jurysdykcji ustanowione rozporządzeniem nr 44/2001 znajdują się w rozdziale II, na który składają się art. 2?31.
5 Artykuł 2 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001, wchodzący w skład rozdziału II sekcja 1, zatytułowany „Przepisy ogólne”, stanowi:
„Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia, osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego”.
6 Artykuł 3 ust. 1 rozporządzenia nr 44/2001, wchodzący w skład tej samej sekcji 1, stanowi:
„Osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane przed sądy innego państwa członkowskiego tylko zgodnie z przepisami sekcji 2‑7 niniejszego rozdziału”.
7 Zgodnie z postanowieniami art. 5 rozporządzenia nr 44/2001 znajdującego się w rozdziale II sekcji 2, zatytułowanej „Jurysdykcja szczególna”:
„Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim:
1) a) jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy ? przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie zostało wykonane albo miało być wykonane;
b) w rozumieniu niniejszego przepisu ? i o ile co innego nie zostało uzgodnione – miejscem wykonania zobowiązania jest:
– w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych ? miejsce w państwie członkowskim, w którym rzeczy te zgodnie z umową zostały dostarczone albo miały zostać dostarczone;
– w przypadku świadczenia usług ? miejsce w państwie członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone;
c) jeśli lit. b) nie ma zastosowania, wówczas stosuje się lit. a);
[...]”.
Postępowanie przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalne
8 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym został przedstawiony w ramach sporu zawisłego pomiędzy spółką z siedzibą w Schwarzach (Austria), Color Drack GmbH (zwaną dalej „Color Drack”) a spółką z siedzibą w Norymberdze (Niemcy), Lexx International Vertriebs GmbH (zwaną dalej „Lexx”) w przedmiocie wykonania umowy sprzedaży rzeczy ruchomych, na podstawie której Lexx zobowiązał się dostarczyć rzeczy ruchome różnym sprzedawcom detalicznym Color Drack w Austrii, zwłaszcza w okręgu siedziby Color Drack, a ta z kolei zobowiązała się zapłacić cenę tych rzeczy.
9 Spór w postępowaniu przed sądem krajowym dotyczy w szczególności niewykonania spoczywającego na Lexx na podstawie umowy obowiązku odbioru niesprzedanych towarów i zwrócenia ich ceny Color Drack.
10 Z powodu tego niewykonania Color Drack wniosła w dniu 10 maja 2004 r. powództwo o zapłatę przeciwko Lexx przed Bezirksgericht St Johann im Pongau (Austria), w którego okręgu znajduje się jej siedziba. Sąd ten stwierdził swoją właściwość miejscową w oparciu o art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001.
11 Na podstawie apelacji wniesionej przez Lexx Landesgericht, Salzburg (Austria) uchylił to orzeczenie, uzasadniając to tym, że sąd pierwszej instancji nie był właściwy miejscowo. Sąd apelacyjny uznał, że miejsce, które zgodnie z art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001 stanowi jedyny łącznik dla wszystkich roszczeń wynikających z umowy sprzedaży rzeczy ruchomych nie może być określone w przypadku wielości miejsc dostawy.
12 Oberster Gerichtshof, który rozpatruje skargę kasacyjną wniesioną przez Color Drack od orzeczenia Landesgericht Salzburg, uważa, że do rozstrzygnięcia kwestii właściwości miejscowej austriackiego sądu pierwszej instancji konieczne jest dokonanie wykładni art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001.
13 Oberster Gerichtshof podnosi, że przepis ten przewiduje jeden łącznik dla wszystkich roszczeń wynikających z umowy sprzedaży rzeczy ruchomych, którym jest miejsce dostawy, i w związku z tym, że ustanawia zasadę jurysdykcji szczególnej, powinien zasadniczo stanowić przedmiot wykładni wąskiej. W tych okolicznościach Oberster Gerichtshof poddaje w wątpliwość właściwość sądu pierwszej instancji w oparciu o ten przepis, skoro, w niniejszym przypadku, rzeczy nie były dostarczane wyłącznie na terenie okręgu tego sądu, ale do różnych miejsc znajdujących się na terytorium państwa członkowskiego tego sądu.
14 Oberster Gerichtshof postanowił zatem zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy art. 5 pkt 1 lit. b) rozporządzenia […] (WE) nr 44/2001 […] należy interpretować w ten sposób, że sprzedawca rzeczy ruchomych, mający siedzibę na terytorium państwa członkowskiego, który zgodnie z umową dostarczał rzeczy kupującemu, mającemu siedzibę na terytorium innego państwa członkowskiego, do różnych miejsc położonych na terytorium tego państwa członkowskiego, może zostać pozwany przez kupującego z tytułu roszczenia umownego dotyczącego wszystkich (częściowych) dostaw ? w razie potrzeby zgodnie z wyborem kupującego ? przed sąd jednego z miejsc (wykonania zobowiązania)?”
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
15 W swoim pytaniu sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001 znajduje zastosowanie w przypadku sprzedaży rzeczy ruchomych, obejmującej wiele miejsc dostawy położonych w tym samym państwie członkowskim i czy w razie potrzeby, gdy powództwo dotyczy wszystkich dostaw, powód może pozwać pozwanego przed sąd miejsca dostawy swego wyboru.
16 Na wstępie należy zaznaczyć, że poniższe rozważania ograniczają się wyłącznie do przypadku wielości miejsc dostawy położonych w jednym państwie członkowskim i nie rozstrzygają odpowiedzi na ewentualnie podniesioną w przyszłości kwestię wielości miejsc dostawy położonych w wielu państwach członkowskich.
17 W pierwszej kolejności trzeba stwierdzić, że brzmienie art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001 samo w sobie nie pozwala na udzielenie odpowiedzi na przedstawione pytanie, ponieważ brzmienie to nie odnosi się wyraźnie do przypadku, o który tu chodzi.
18 A zatem wykładni art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001 należy dokonywać w świetle genezy, celów i systematyki tego rozporządzenia (zob. podobnie wyroki z dnia 13 lipca 2006 r. w sprawie C‑103/05 Reisch Montage, Zb.Orz. str. I‑6827, pkt 29 i z dnia 14 grudnia 2006 r. w sprawie C‑283/05 ASML, dotychczas niepublikowany w Zbiorze, pkt 22).
19 W tym względzie z drugiego i jedenastego motywu rozporządzenia nr 44/2001 wynika, że ma ono na celu ujednolicenie przepisów o jurysdykcji w sprawach cywilnych i handlowych za pomocą w wysokim stopniu przewidywalnych zasad jurysdykcji.
20 W tych ramach rozporządzenie ma na celu wzmocnienie ochrony prawnej osób zamieszkujących na terenie Wspólnoty, z uwagi na to, że zarazem zezwala powodowi na łatwe zidentyfikowanie sądu, do którego może on wnieść powództwo, a pozwanemu racjonalnie przewidzieć sąd, przed jakim może być pozwany (zob. ww. wyrok w sprawie Reisch Montage, pkt 24 i 25).
21 Punkt wyjścia dla zasad jurysdykcji, zawartych w rozporządzeniu nr 44/2001, stanowi zasada jurysdykcji miejsca zamieszkania pozwanego, zgodnie z art. 2 tego rozporządzenia, uzupełniona przez zasady jurysdykcji szczególnej (zob. ww. wyrok w sprawie Reisch Montage, pkt 22).
22 I tak zasada jurysdykcji miejsca zamieszkania pozwanego jest uzupełniona w art. 5 pkt 1 rozporządzenia nr 44/2001 zasadą jurysdykcji szczególnej w sprawach, których przedmiotem jest umowa lub roszczenie wynikające z umowy. Zasada ta, która odpowiada celowi bliskości, jest uzasadniona istnieniem ścisłego związku pomiędzy umową a sądem, przed którym zawisło postępowanie w sprawie.
23 Na podstawie tej zasady pozwany może być pozwany przed sąd miejsca, gdzie zobowiązanie, które stanowi podstawę powództwa zostało wykonane albo miało być wykonane, ponieważ domniemywa się, że sąd pozostaje w ścisłym związku z tą umową.
24 Aby wzmocnić główny cel, którym jest ujednolicenie przepisów o jurysdykcji sądowej przy jednoczesnym zapewnieniu przewidywalności, rozporządzenie nr 44/2001 definiuje kryterium służące określeniu jurysdykcji na wypadek sprzedaży rzeczy ruchomych w sposób autonomiczny.
25 W istocie, zgodnie z jego art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze, miejscem wykonania zobowiązania, które stanowi podstawę powództwa jest miejsce w państwie członkowskim, w którym rzeczy zostały zgodnie z umową dostarczone albo miały zostać dostarczone.
26 Przeciwnie do tego co podnosi Lexx w ramach rozporządzenia nr 44/2001 zasada jurysdykcji szczególnej w sprawach, których przedmiotem jest umowa lub roszczenie wynikające z umowy, uznaje miejsce dostawy za autonomiczne kryterium służące określeniu jurysdykcji, które ma zastosowanie do wszystkich powództw, których podstawę stanowi jedna i ta sama umowa sprzedaży rzeczy ruchomych, a nie tylko do tych, których podstawę stanowi samo zobowiązanie do dokonania dostawy.
27 W świetle tych właśnie rozważań trzeba określić, czy art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001 ma zastosowanie w przypadku wielości miejsc dostawy położonych w tym samym państwie członkowskim oraz, w razie potrzeby, czy jeśli powództwo dotyczy wszystkich dostaw to powód może pozwać pozwanego przed sąd miejsca dostawy swego wyboru.
28 Po pierwsze należy zauważyć, że art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001 stosuje się zarówno w przypadku jednego jak i wielu miejsc dostaw.
29 W istocie poprzez określenie jednego tylko sądu właściwego jak i kryterium służącego określeniu jurysdykcji, prawodawca wspólnotowy nie zamierzał wykluczyć, w sposób ogólny przypadku, w którym właściwych może być wiele sądów, ani przypadku, w którym to kryterium może wskazywać na różne miejsca.
30 Jeżeli chodzi o art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001 określający zarówno jurysdykcję międzynarodową, jak i właściwość miejscową, to przepis ten ma na celu ujednolicenie przepisów o jurysdykcji, a tym samym bezpośrednie określenie właściwego sądu bez odsyłania do przepisów wewnętrznych państw członkowskich.
31 W tym względzie należy uznać, że odpowiedź twierdząca na pytanie, czy badany przepis ma zastosowanie w przypadku wielości miejsc dostawy położonych w tym samym państwie członkowskim, nie podważa celów realizowanych przez przepisy o międzynarodowej jurysdykcji sądów państw członkowskich, znajdujące się w rozporządzeniu nr 44/2001.
32 Z jednej strony zastosowanie art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001 w przypadku wielości miejsc dostawy w tym samym państwie członkowskim jest zgodne z celem przewidywalności realizowanym przez to rozporządzenie.
33 W istocie, w tym przypadku, strony umowy mogą łatwo i racjonalnie przewidzieć, w jakim państwie członkowskim ich spór może być sądownie rozpoznany.
34 Z drugiej strony zastosowanie art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001 w przypadku wielości miejsc dostawy w tym samym państwie członkowskim jest również zgodne z celem bliskości, który uzasadnia przepisy o jurysdykcji szczególnej w sprawach, których przedmiotem jest umowa lub roszczenie wynikające z umowy.
35 W przypadku wielości miejsc dostawy położonych w tym samym państwie członkowskim cel bliskości jest osiągnięty, ponieważ ? na podstawie badanego przepisu ? w każdym razie to sądy tego właśnie państwa członkowskiego będą właściwe w zakresie rozpoznania sporu.
36 W rezultacie, art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001 ma zastosowanie w przypadku wielości miejsc dostawy położonych w tym samym państwie członkowskim.
37 Jednakże z zastosowania art. 5 pkt 1 lit. b tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001, w okolicznościach takich jak będące przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, nie można wnioskować, że przepis ten przyznaje koniecznie jurysdykcję przemienną każdemu sądowi, w którego okręgu rzeczy zostały dostarczone lub miały zostać dostarczone.
38 Następnie jeżeli chodzi o pytanie, czy w przypadku wielości miejsc dostawy w tym samym państwie członkowskim i gdy powództwo dotyczy wszystkich dostaw, to na podstawie art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001 powód może pozwać pozwanego przed sąd miejsca dostawy swego wyboru, trzeba w istocie podkreślić, że do rozpoznania wszystkich powództw, których podstawę stanowi umowa powinien być właściwy jeden sąd.
39 W tym względzie należy wziąć pod uwagę genezę badanego przepisu. Zamiarem prawodawcy wspólnotowego towarzyszącym przyjęciu tego przepisu było, w odniesieniu do umów sprzedaży rzeczy ruchomych, wyraźne zerwanie z wcześniejszym rozwiązaniem, zgodnie z którym miejsce wykonania zobowiązania było określane, w odniesieniu do każdego spornego zobowiązania, na podstawie międzynarodowego prawa prywatnego sądu, do którego wnoszono powództwo. Poprzez autonomiczne określenia jako „miejsce wykonania zobowiązania” miejsca, w którym świadczenie charakterystyczne dla umowy powinno zostać wykonane prawodawca wspólnotowy zamierzał skupić jurysdykcję sądową w miejscu wykonania zobowiązania dla sporów dotyczących wszelkich zobowiązań umownych i określić jeden sąd właściwy dla wszystkich powództw opartych na jednej umowie.
40 W tym zakresie trzeba wziąć pod uwagę okoliczność, iż jurysdykcja szczególna, o której mowa w art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001, jest zasadniczo uzasadniona istnieniem szczególnie ścisłego związku pomiędzy umową a sądem rozpoznającym sprawę, mającego na celu użyteczną organizację procesu. Z tego wynika, że w przypadku wielości miejsc dostawy przez miejsce wykonania zobowiązania dla potrzeb zastosowania badanego przepisu należy zasadniczo rozumieć miejsce, które wykazuje najściślejszy związek pomiędzy umową a właściwym sądem. W takim przypadku najściślejszy związek wykazuje co do zasady miejsce głównej dostawy, która powinna być określona w oparciu o kryteria ekonomiczne.
41 W związku z tym do sądu krajowego, do którego wniesiono powództwo, należy określenie swojej właściwości w świetle przedłożonych mu dowodów.
42 W braku możliwości określenia miejsca głównej dostawy, każde miejsce dostawy ma wystarczająco bliski związek z okolicznościami faktycznymi sporu, a tym sam istotne powiązanie w kontekście jurysdykcji sądowej. W takim przypadku powód może pozwać pozwanego przed sąd miejsca dostawy swojego wyboru na podstawie art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001.
43 Taki wybór przyznany powodowi umożliwia zarazem łatwe zidentyfikowanie przez powoda sądu, do którego może on wnieść powództwo, a pozwanemu racjonalne przewidzenie sądu, przed jaki może zostać pozwany.
44 Takiego wniosku nie może podważyć brak możliwości przewidzenia przez pozwanego, przed jaki dokładnie sąd w tym państwie członkowskim może on zostać pozwany, gdyż jest wystarczająco chroniony w związku z tym, że w przypadku wielości miejsc dostawy w tym samym państwie członkowskim może być pozwany, na podstawie badanego przepisu, jedynie przed sądami tego państwa członkowskiego, w których okręgach została wykonana dostawa.
45 Biorąc pod uwagę powyższe rozważania, na przedstawione pytanie należy odpowiedzieć w ten sposób, że art. 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że przepis ten znajduje zastosowanie w przypadku wielości miejsc dostawy w tym samym państwie członkowskim. W takim przypadku sądem właściwym do rozpoznania wszelkich powództw, których podstawę stanowi umowa sprzedaży rzeczy ruchomych jest sąd, w którego okręgu znajduje się miejsce głównej dostawy, które należy określić w oparciu o kryteria ekonomiczne. W braku możliwości określenia miejsca głównej dostawy powód może pozwać pozwanego przed sąd miejsca dostawy swego wyboru.
W przedmiocie kosztów
46 Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 5 pkt 1 lit. b) tiret pierwsze rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że przepis ten znajduje zastosowanie w przypadku wielości miejsc dostawy w tym samym państwie członkowskim. W takim przypadku sądem właściwym do rozpoznania wszelkich powództw, których podstawę stanowi umowa sprzedaży rzeczy ruchomych jest sąd, w którego okręgu znajduje się miejsce głównej dostawy, którą należy określić w oparciu o kryteria ekonomiczne. W braku możliwości określenia miejsca głównej dostawy powód może pozwać pozwanego przed sąd miejsca dostawy swego wyboru.
Podpisy