Sprawa C‑165/16
Toufik Lounes
przeciwko
Secretary of State for the Home Department
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court)]
Odesłanie prejudycjalne – Obywatelstwo Unii – Artykuł 21 TFUE – Dyrektywa 2004/38/WE – Osoby uprawnione – Podwójne obywatelstwo – Obywatel Unii, który nabył obywatelstwo przyjmującego państwa członkowskiego, zachowując przy tym obywatelstwo państwa pochodzenia – Prawo pobytu w tym państwie członkowskim obywatela państwa trzeciego będącego członkiem rodziny obywatela Unii
Streszczenie – wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 14 listopada 2017 r.
1. Obywatelstwo Unii – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Dyrektywa 2004/38 – Osoby uprawnione – Członkowie rodziny obywatela Unii będący obywatelami państwa trzeciego przebywający w państwie członkowskim, którego przynależność państwową posiada obywatel Unii – Wyłączenie – Obywatel Unii, który nabył obywatelstwo przyjmującego państwa członkowskiego, zachowując przy tym obywatelstwo państwa pochodzenia – Brak wpływu
(dyrektywa 2004/38 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 3 ust. 1, art. 7 ust. 1, art. 16 ust. 1)
2. Obywatelstwo Unii – Postanowienia traktatu – Prawo do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich – Członkowie rodziny obywatela Unii będący obywatelami państwa trzeciego przebywający w przyjmującym państwie członkowskim – Obywatel Unii, który nabył obywatelstwo przyjmującego państwa członkowskiego, zachowując przy tym obywatelstwo państwa pochodzenia – Pochodne prawo pobytu w przyjmującym państwie członkowskim – Warunki
(art. 21 ust. 1 TFUE; dyrektywa 2004/38 Parlamentu Europejskiego i Rady, art. 7 ust. 1, art. 16 ust. 1)
1. Wykładni dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG, należy dokonywać w ten sposób, że w sytuacji, w której obywatel Unii Europejskiej skorzystał z przysługującego mu prawa do swobodnego przemieszczania się i udał się do państwa członkowskiego innego niż państwo, którego obywatelstwo posiada, przebywał w tym państwie na podstawie art. 7 ust. 1 lub art. 16 ust. 1 dyrektywy, a następnie nabył obywatelstwo tego państwa członkowskiego, zachowując przy tym obywatelstwo państwa członkowskiego pochodzenia, zaś kilka lat później zawarł związek małżeński z obywatelem państwa trzeciego, z którym nadal przebywa na terytorium tego państwa członkowskiego, owemu obywatelowi państwa trzeciego nie przysługuje pochodne prawo pobytu w tym państwie członkowskim na podstawie przepisów tej dyrektywy.
W istocie z brzmienia art. 3 ust. 1 tej dyrektywy wynika, że dyrektywa ta obejmuje swym zakresem stosowania obywateli Unii, którzy przemieszczają się do „państwa członkowskiego innego niż państwo członkowskie, którego obywatelstwo posiadają” lub przebywają w takim państwie, jak również członków ich rodziny, w rozumieniu art. 2 pkt 2 tej dyrektywy, którzy im towarzyszą lub do nich dołączają. (wyrok z dnia 12 marca 2014 r., O. i B., C‑456/12, EU:C:2014:135, pkt 38).
Ponadto, o ile celem omawianej dyrektywy jest ułatwienie i wzmocnienie korzystania przez obywateli Unii z przyznanego im prawa do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, o tyle omawiana dyrektywa, jak wynika z jej art. 1 lit. a), reguluje również warunki wykonywania tego prawa (wyroki: z dnia 5 maja 2011 r., McCarthy, C‑434/09, EU:C:2011:277, pkt 33; a także z dnia 12 marca 2014 r., O. i B., C‑456/12, EU:C:2014:135, pkt 41). Tak więc Trybunał orzekł, że ponieważ zgodnie z zasadą prawa międzynarodowego państwo członkowskie nie może odmówić swoim obywatelom prawa wjazdu lub pobytu na swoim terytorium, gdyż obywatelom tym przysługuje bezwarunkowe prawo pobytu, dyrektywa ta nie reguluje pobytu obywatela Unii w państwie członkowskim, którego obywatelstwo posiada.
W tych okolicznościach należy stwierdzić, że z chwilą nabycia przez P. Ormazabal obywatelstwa brytyjskiego dyrektywa 2004/38 przestała znajdować zastosowanie do jej sytuacji. Wniosku tego nie zmienia okoliczność, że P. Ormazabal skorzystała ze swobody przemieszczania się i udała się do Zjednoczonego Królestwa, gdzie nadal przebywa, oraz że oprócz obywatelstwo brytyjskiego posiada też obywatelstwo hiszpańskie. Żadna z tych dwóch okoliczności nie zmienia bowiem faktu, że od chwili nabycia obywatelstwa brytyjskiego P. Ormazabal nie przebywa już w „państwie członkowskim innym niż państwo, którego obywatelstwo posiada” w rozumieniu art. 3 ust. 1 tej dyrektywy i w związku z tym przestała być objęta zakresem pojęcia „beneficjenta” wspomnianej dyrektywy w rozumieniu rzeczonego przepisu.
W świetle orzecznictwa przypomnianego w pkt 32 i 37 niniejszego wyroku jej małżonek T. Lounes, będący obywatelem państwa trzeciego, również nie jej objęty tym pojęciem, a w rezultacie nie przysługuje mu pochodne prawo pobytu w Zjednoczonym Królestwie na podstawie tej dyrektywy.
(zob. pkt 34, 36, 37, 42, 43, 44, 62; sentencja)
2. Wykładni dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG, należy dokonywać w ten sposób, że w sytuacji, w której obywatel Unii Europejskiej skorzystał z przysługującego mu prawa do swobodnego przemieszczania się i udał się do państwa członkowskiego innego niż państwo, którego obywatelstwo posiada, przebywał w tym państwie na podstawie art. 7 ust. 1 lub art. 16 ust. 1 dyrektywy, a następnie nabył obywatelstwo tego państwa członkowskiego, zachowując przy tym obywatelstwo państwa członkowskiego pochodzenia, zaś kilka lat później zawarł związek małżeński z obywatelem państwa trzeciego, z którym nadal przebywa na terytorium tego państwa członkowskiego, owemu obywatelowi państwa trzeciego nie przysługuje pochodne prawo pobytu w tym państwie członkowskim na podstawie przepisów tej dyrektywy. Prawo takie może mu jednak przysługiwać na podstawie art. 21 ust. 1 TFUE, na warunkach, które nie mogą być bardziej rygorystyczne niż warunki przewidziane w dyrektywie 2004/38 dla przyznania takiego prawa obywatelowi państwa trzeciego będącemu członkiem rodziny obywatela Unii, który skorzystał z przysługującego mu prawa do swobodnego przemieszczania się, osiedlając się w państwie członkowskim innym niż państwo, którego obywatelstwo posiada.
W niniejszym przypadku należy zauważyć, że wbrew temu, co w istocie podnosi rząd Zjednoczonego Królestwa, sytuacji obywatela państwa członkowskiego takiego jak P. Ormazabal, który skorzystał ze swobody przemieszczania się i zgodnie z prawem udał się na terytorium innego państwa członkowskiego i tam przebywa, nie można zrównywać z sytuacją o charakterze wyłącznie wewnętrznym z tego tylko względu, że ów obywatel w trakcie pobytu w przyjmującym państwie członkowskim nabył jego obywatelstwo, zachowując przy tym obywatelstwo państwa pochodzenia.
Jednym z praw, które art. 21 ust. 1 TFUE przyznaje obywatelom państw członkowskich, jest prawo do prowadzenia przez nich życia rodzinnego w przyjmującym państwie członkowskim, co jest możliwe dzięki obecności u ich boku członków ich rodziny (zob. analogicznie wyrok z dnia 25 lipca 2008 r., Metock i in., C‑127/08, EU:C:2008:449, pkt 62). Okoliczność, że obywatel państwa członkowskiego, który udał się do innego państwa członkowskiego i tam przebywa, nabędzie później obywatelstwo tego państwa, zachowując przy tym obywatelstwo państwa pochodzenia, nie może skutkować pozbawieniem go tego prawa, gdyż taki skutek godziłby w skuteczność (effet utile) art. 21 ust. 1 TFUE.
W celu zapewnienia skuteczności (effet utile) praw przyznanych obywatelom Unii przez art. 21 ust. 1 TFUE obywatel znajdujący się w sytuacji takiej jak P. Ormazabal powinien moc korzystać w przyjmującym państwie członkowskim z praw wywodzonych z tego postanowienia także po nabyciu obywatelstwa tego państwa członkowskiego przy zachowaniu obywatelstwa państwa członkowskiego pochodzenia, a w szczególności powinien móc rozwijać życie rodzinne wraz ze swoim małżonkiem będącym obywatelem państwa trzeciego dzięki przyznaniu takiemu obywatelowi państwa trzeciego pochodnego prawa pobytu w tym państwie.
(zob. pkt 49, 52, 53, 60, 62; sentencja)