KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI
HOGAN
ippreżentati fid-29 ta’ Jannar 2020 (1)
Kawża C‑762/18
QH
vs
Varhoven kasatsionen sad na Republika Bulgaria,
parti magħquda:
Prokuratura na Republika Bulgaria
(Talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mir-Rayonen sad Haskovo (il-Qorti Distrettwali ta’ Haskovo, il-Bulgarija))
Kawża C‑37/19
CV
vs
Iccrea Banca SpA Istituto Centrale del Credito Cooperativo
(Talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Corte suprema di cassazione (il-Qorti Suprema tal-Kassazzjoni, l-Italja))
“Talba għal deċiżjoni preliminari — Politika soċjali — Direttiva 2003/88/KE — Artikolu 7 — Artikolu 31 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea — Protezzjoni tas-sigurtà u tas-saħħa tal-ħaddiema — Ħaddiem/a imkeċċi/ja illegalment minn xogħlu/ha u rreintegrat/a permezz ta’ deċiżjoni tal-qorti — Esklużjoni tad-dritt għal-leave annwali mħallas mhux meħud għall-perijodu mit-tkeċċija sar-reintegrazzjoni — Nuqqas tad-dritt għal kumpens finanzjarju għal leave annwali mhux meħud għall-istess perijodu fil-każ ta’ terminazzjoni sussegwenti tar-relazzjoni ta’ impjieg”
I. Introduzzjoni
1. Hemm intitolament min-naħa ta’ ħaddiem/a għal-leave annwali mħallas fir-rigward tal-perijodu mid-data tat-tkeċċija sad-data tar-reintegrazzjoni fejn huwa stabbilit li tali ħaddiem/a ġie/t mkeċċi/ja illegalment minn dan l-impjieg? Din hija, essenzjalment, id-domanda li hija komuni għaż-żewġ talbiet għal deċiżjoni preliminari u li jikkonċernaw l-interpretazzjoni tal-Artikolu 7 tad-Direttiva 2003/88/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-4 ta’ Novembru 2003 li tikkonċerna ċerti aspetti tal-organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol (2).
2. It-talbiet saru f’żewġ settijiet ta’ proċeduri, l-ewwel bejn QH u l-Varhovenkasatsionen sad na Republika Bulgaria (il-Qorti Suprema tal-Kassazzjoni, il-Bulgarija) (iktar ’il quddiem il-“VKS”), u t-tieni bejn CV u l-persuna li kienet timpjegaha preċedentement, Iccrea Banca SpA Istituto Centrale del Credito Cooperativo (iktar ’il quddiem “Iccrea Banca”). Anki jekk dawn it-talbiet għal deċiżjoni preliminari ma kinux magħquda għall-partijiet bil-miktub u orali tal-proċedura, il-kwistjonijiet li jqumu f’dawn il-proċeduri huma simili. Huwa, għaldaqstant, konvenjenti li tiġi ppreżentata konklużjoni unika fir-rigward ta’ dawn iż-żewġ kawżi.
II. Il-kuntest ġuridiku
A. Id-dritt tal-Unjoni
1. Il-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea
3. L-Artikolu 31 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali (iktar ’il quddiem il-“Karta”), intitolat “Kondizzjonijiet tax-xogħol ġusti u xierqa”, jipprovdi:
“1. Kull ħaddiem għandu d-dritt għal kondizzjonijiet tax-xogħol li jirrispettaw is-saħħa, is-sigurtà u d-dinjità tiegħu.
2. Kull ħaddiem għandu d-dritt għal limitazzjoni ta’ sigħat massimi tax-xogħol, għal perijodi ta’ mistrieħ kuljum u fil-ġimgħa u għal perjodu annwali ta’ leave imħallas.”
2. Id-Direttiva 2003/88
4. L-Artikolu 7 tad-Direttiva 2003/88, intitolat “Leave annwali”, jgħid kif ġej:
“1. L-Istati Membri għandhom jieħdu l-miżuri meħtieġa ħalli jassiguraw li kull ħaddiem ikun intitolat għal-leave annwali bil-ħlas ta’ mill-anqas erba’ ġimgħat b’konformità mal-kondizzjonijiet għall-intitolament għal, u l-għoti ta’, leave bħal dan stabbilit bil-leġislazzjoni nazzjonali u/jew bil-prattika.
2. Il-perjodu minimu ta’ leave annwali bil-ħlas ma jistax ikun mibdul b’pagament ta’ benefiċċji bħala kumpens, apparti minn meta r-relazzjoni ta’ l-impjieg tkun ġiet itterminata.”
B. Id-dritt Bulgaru
5. Skont l-Artikolu 224(1) tal-Kodeks na truda (iktar ’il quddiem il-“Kodiċi Industrijali”), “mat-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg, il-ħaddiem għandu jkun intitolat għal kumpens finanzjarju għal xi leave annwali mħallas mhux meħud […] sakemm id-dritt għal-leave ma jkunx skada.”
6. L-Artikolu 354(1) tal-Kodiċi Industrijali jipprovdi li “perijodu li matulu ma eżistiet l-ebda relazzjoni ta’ impjieg għandu bl-istess mod jiġi rrikonoxxut bħala perijodu ta’ servizz […] [meta] l-ħaddiem jew l-impjegat kien mingħajr impjieg minħabba tkeċċija li ġiet iddikjarata illegali mill-awtoritajiet kompetenti: mid-data tat-tkeċċija sad-data tar-reintegrazzjoni tal-ħaddiem inkwistjoni.”
C. Id-dritt Taljan
7. Skont l-Artikolu 10 tad-Decreto legislativo 8 aprile 2003, n. 66, Attuazione delle direttive 93/104/CE e 2000/34/CE concernenti taluni aspetti dell’organizzazione dell’orario di lavoro (id-Digriet Leġiżlattiv Nru 66 tat-8 ta’ April 2003 li jimplimenta d-Direttivi 93/104/KE (3) u 2000/34/KE (4) dwar ċerti aspetti tal-organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol) (GURI Nru 87, tal-14 ta’ April 2003), il-perijodu ta’ leave annwali mħallas ma jistax jiġi ssostitwit b’pagament ta’ benefiċċji, minflok leave mhux meħud, apparti meta r-relazzjoni ta’ impjieg tkun ġiet itterminata.
8. L-Artikolu 52 tal-Contratto collettivo nazionale di lavoro (iktar ’il quddiem il-“CCNL”) del 7.12.2000 per le Banche di Credito Cooperativo, Casse Rurali ed Artigiane (il-Ftehim Nazzjonali ta’ Nnegozjar Kollettiv tas-7 ta’ Diċembru 2000 għall-banek koperattivi, agrikoli, u tal-artiġjanat), li huwa applikabbli ratione temporis, jgħid li “d-dritt għal-leave ma jistax jiġi rrinunzjat. […] Jekk ir-relazzjoni ta’ impjieg tispiċċa, ħaddiem li ma użax, kompletament jew parzjalment, id-dritt għal-leave [akkumulat] tiegħu għas-sena kalendarja attwali […] għandu jkun intitolat għal pagament ta’ benefiċċji li jikkorrispondi għal remunerazzjoni tal-ġranet tal-leave annwali mhux meħuda. Jekk il-ħaddiem ma huwiex fis-servizz, il-perijodu ta’ leave mħallas dovut għandu jiġi mnaqqas bil-wieħed minn tnax għal kull xahar ta’ assenza […]”.
9. Skont l-Artikolu 53 tal-istess ftehim, il-leave u/jew il-ġranet ta’ btala mogħtija għal “vaganzi pubbliċi mħassra” li ma ttiħdux matul is-sena kalendarja għandhom jiġu stabbiliti fuq bażi tal-iżjed remunerazzjoni reċenti pagabbli fis-sena rilevanti.
III. Il-kawżi prinċipali u d-domandi preliminari
A. Kawża C‑762/18
10. Mill-1 ta’ Settembru 1985, QH kienet impjegata bħala għalliema tal-mużika fi skola primarja. Fid-29 ta’ April 2004, il-prinċipal tal-iskola ddeċieda li jittermina din ir-relazzjoni ta’ impjieg. QH appellat minn din id-deċiżjoni u b’sentenza finali tar-Rayonen sad Plovdiv (il-Qorti Distrettwali ta’ Plovdiv, il-Bulgarija) it-tkeċċija tagħha kienet meqjusa illegali u hija ġiet irreintegrata bħala impjegata.
11. B’deċiżjoni tat-13 ta’ Novembru 2008, il-prinċipal tal-iskola għal darba oħra ttermina r-relazzjoni ta’ impjieg ta’ QH, imma din id-darba, madankollu, hija ma appellatx kontra t-tkeċċija tagħha.
12. Fl-1 ta’ Lulju 2009, QH ressqet kawża quddiem ir-Rayonen Sad Plovdiv (il-Qorti Distrettwali ta’ Plovdiv) kontra l-iskola, fejn talbet il-ħlas tal-ammont ta’ 7 125 lev Bulgaru (BGN) (madwar EUR 3 641) li jirrappreżenta kumpens għal-leave annwali mhux meħud għal 285 jum, jiġifieri 57 ġurnata fis-sena għall-perijodu mit-30 ta’ April 2004 sat-30 ta’ Novembru 2008. Barra minn hekk, hija talbet l-ammont ta’ BGN 1 100 (madwar EUR 562) bħala kumpens għall-ħlas tardiv fir-rigward tal-ewwel ammont għall-perijodu mit-30 ta’ Novembru 2008 sal-1 ta’ Lulju 2009. B’sentenza tal-15 ta’ April 2010 r-Rayonen sad Plovdiv (il-Qorti Distrettwali ta’ Plovdiv) ċaħdet dawn it-talbiet.
13. QH ippreżentat appell quddiem l-Okruzhen Sad Plovdiv (il-Qorti Reġjonali ta’ Plovdiv, il-Bulgarija), li, b’sentenza tal-10 ta’ Frar 2011, ikkonfermat id-deċiżjoni tal-ewwel istanza sa fejn din ċaħdet it-talbiet għall-kumpens. QH ippreżentat appell fuq punt ta’ liġi quddiem il-VKS mis-sentenza tal-Okruzhen Sad Plovdiv (il-Qorti Reġjonali ta’ Plovdiv). Madankollu, b’deċiżjoni tal-25 ta’ Ottubru 2011, il-VKS irrifjutat li taċċetta l-appell.
14. Fir-rigward tal-kwistjoni sostantiva mressqa mir-rikorrenti fil-kawża prinċipali, jiġifieri jekk ħaddiem imkeċċi illegalment huwiex intitolat għal kumpens għal-leave annwali mħallas mhux meħud fuq bażi tal-Artikolu 224(1) tal-Kodiċi Industrijali għall-perijodu mid-data tat-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg sad-data tar-reintegrazzjoni fuq bażi ta’ sentenza li saret finali, il-VKS qalet li t-tweġiba mogħtija mill-Okruzhen Sad Plovdiv (il-Qorti Reġjonali ta’ Plovdiv) kienet skont il-ġurisprudenza vinkolanti tal-VKS. Skont din il-ġurisprudenza, fil-perijodu mid-data tat-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg sal-annullament tat-tkeċċija fuq bażi ta’ sentenza definittiva u r-reintegrazzjoni tal-ħaddiem/a imkeċċi/ja illegalment fir-rwol preċedenti tiegħu/tagħha, dan il-ħaddiem jew din il-ħaddiema effettivament ma wettaqx/ma wettqitx xogħol taħt ir-relazzjoni ta’ impjieg. Konsegwentement, għal dan il-perijodu ta’ żmien, l-imsemmi ħaddiem jew ħaddiema ma kienx/ma kinitx intitolat/a għal-leave annwali mħallas fuq bażi tal-Artikolu 224(1) tal-Kodiċi Industrijali.
15. QH sussegwentement ressqet kawża quddiem il-qorti tar-rinviju, ir-Rayonen Sad Haskovo (il-Qorti Distrettwali ta’ Haskovo, il-Bulgarija) kontra l-VKS fir-rigward tal-ħlas ta’ kumpens għat-telf materjali sostnut mir-rikorrenti minħabba ksur tad-dritt tal-Unjoni Ewropea mwettaq mill-VKS fid-digriet tagħha tal-25 ta’ Ottubru 2011. Minbarra ksur tal-Artikolu 267 TFUE, QH tqis li l-VKS kellha tapplika l-Artikolu 7 tad-Direttiva 2003/88 u tagħtiha d-dritt tagħha għal-leave annwali mħallas għall-perijodu li matulu hija ma setgħetx tibbenefika minnu bħala riżultat tat-tkeċċija illegali tagħha.
16. F’dawn iċ-ċirkustanzi, fid-dubju dwar jekk il-ġurisprudenza tal-VKS kinitx kompatibbli mal-Artikolu 7 tad-Direttiva 2003/88, ir-Rayonen Sad Haskovo (il-Qorti Distrettwali ta’ Haskovo) b’deċiżjoni tas-26 ta’ Novembru 2018, li waslet quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja fl-4 ta’ Diċembru 2018, issospendiet il-proċeduri u għamlet id-domandi li ġejjin lill-Qorti tal-Ġustizzja għal deċiżjoni preliminari:
“1) L-Artikolu 7(1) tad-Direttiva [2003/88] għandu jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi dispożizzjoni jew prassi nazzjonali li minnhom jirriżulta li ħaddiem li kien tkeċċa b’mod illegali u li mbagħad reġa’ ngħata x-xogħol tiegħu mill-qorti, ma huwiex intitolat għal-leave annwali mħallas fir-rigward taż-żmien bejn it-tkeċċija u l-għoti lura tax-xogħol tiegħu?
2) Fil-każ ta’ risposta fl-affermattiv għall-ewwel domanda: l-Artikolu 7(2) tad-Direttiva 2003/88 għandu jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi dispożizzjoni u/jew prassi nazzjonali li minnhom jirriżulta li, fil-każ ta’ terminazzjoni sussegwenti tar-relazzjoni ta’ xogħol [impjieg], dan il-ħaddiem ma huwiex intitolat għal kumpens finanzjarju għal-leave annwali mħallas mhux meħud fir-rigward taż-żmien bejn it-tkeċċija preċedenti tiegħu u l-għoti lura tax-xogħol tiegħu?”
B. Kawża C‑37/19
17. CV, impjegata ta’ Iccrea Banca, ġiet imkeċċija fil-11 ta’ Lulju 2002 bħala riżultat ta’ proċedura ta’ sensji kollettivi. Sussegwentement għal appell ippreżentat minn CV, it-Tribunale di Roma (il-Qorti Distrettwali ta’ Ruma, l-Italja) ordnat li hija tiġi rreintegrata u hija kompliet l-impjieg tagħha fis-6 ta’ Ottubru 2003.
18. Permezz ta’ ittri tat-13 ta’ Ottubru u tal-15 ta’ Novembru 2003, Iccrea Banca keċċiet mill-ġdid lil CV b’effett immedjat u eżentatha mill-obbligu li tippreżenta perijodu ta’ notice. Dawn it-tkeċċijiet ġew sussegwentement iddikjarati illegali b’sentenzi li saru finali u CV għal darba oħra ġiet irreintegrata fil-pożizzjoni tagħha. CV kienet finalment imkeċċija fis-17 ta’ Settembru 2010.
19. Sadanittant, CV ressqet kawża quddiem il-qrati Taljani sabiex tirċievi kumpens minn Iccrea Banca li jkopri l-leave annwali mħallas u leave għal “vaganzi pubbliċi mħassra”, akkumulat u mhux meħud fl-2003 u fl-2004 rispettivament.
20. Fir-rigward tal-kwistjoni mressqa minn CV, il-Corte d’appello di Roma (il-Qorti tal-Appell ta’ Ruma, l-Italja) iddikjarat li l-ebda pagament ta’ benefiċċji ma huwa dovut minflok leave akkumulat u mhux meħud fil-perijodu bejn it-tkeċċija u r-reintegrazzjoni għaliex il-pagament ta’ benefiċċji huwa neċessarjament konness ma’ “mistrieħ mitluf”, li ma kienx applikabbli għaliex CV ma ħadmitx waqt il-perijodu rilevanti.
21. CV ippreżentat appell fil-kassazzjoni minn din is-sentenza quddiem il-Corte suprema di cassazione (il-Qorti Suprema tal-Kassazzjoni, l-Italja). Wara li fakkret il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja dwar l-Artikolu 7 tad-Direttiva 2003/88, dik il-qorti enfasizzat ċerti aspetti rilevanti tal-ġurisprudenza nazzjonali tagħha dwar tkeċċija, ir-reintegrazzjoni u d-dritt għall-pagament ta’ benefiċċji minflok leave.
22. F’dawn iċ-ċirkustanzi, dubjuża dwar jekk din il-ġurisprudenza nazzjonali hijiex kompatibbli mal-Artikolu 31 tal-Karta u mal-Artikolu 7 tad-Direttiva 2003/88, il-Corte suprema di cassazione (il-Qorti Suprema tal-Kassazzjoni) iddeċidiet, b’deċiżjoni tas-27 ta’ Novembru 2018, li waslet quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja fil-21 ta’ Jannar 2019, li tissospendi l-proċeduri u li tagħmel id-domanda preliminari segwenti:
“L-Artikolu 7(2) tad-Direttiva 2003/88 u l-Artikolu 31(2) tal-[Karta], anki meqjusa separatament, għandhom jiġu interpretati fis-sens li dawn jipprekludu dispożizzjonijiet u/jew prattiki nazzjonali li fuq il-bażi tagħhom, fil-każ ta’ tmiem tar-relazzjoni ta’ xogħol [impjieg], id-dritt għall-ħlas ta’ kumpens pekunjarju għal-leave annwali miksub u li ma tteħidx (u għal arranġament ġuridiku bħall-imsejħa, “Festività soppresse” [vaganzi pubbliċi mħassra], simili min-natura u l-funzjoni tiegħu għal-leave annwali) ma huwiex irrikonoxxut, f’kuntest fejn il-ħaddiem ma setax jinvokah, qabel it-tmiem tar-relazzjoni ta’ xogħol, minħabba fatt illegali (tkeċċija kkonstatata illegali b’mod definittiv mill-qorti nazzjonali b’deċiżjoni li tordna l-istabbiliment mill-ġdid retroattiv tar-relazzjoni ta’ xogħol) imputabbli lill-persuna li timpjega, fil-limitu tal-perijodu dekorribbli bejn l-aġir ta’ din tal-aħħar u r-reintegrazzjoni sussegwenti?”
IV. Il-proċeduri quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja
23. Fil-Kawża C‑762/18, osservazzjonijiet bil-miktub ġew ippreżentati minn QH, mill-VKS, mill-Gvern Bulgaru, mill-Gvern Taljan, mill-Gvern Pollakk u mill-Kummissjoni Ewropea. Fil-Kawża C‑37/19, osservazzjonijiet bil-miktub ġew ippreżentati minn CV, minn Iccrea Banca, mill-Gvern Taljan, mill-Gvern Pollakk u mill-Kummissjoni.
24. Ħlief għall-VKS u Iccrea Banca, dawn il-partijiet kollha ppreżentaw argumenti orali quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja waqt is-seduta tal-11 ta’ Diċembru 2019.
V. Analiżi
A. Il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja u l-ammissibbiltà tad-domandi
1. Il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja fil-Kawża C‑762/18
25. L-ewwel nett, il-Gvern Bulgaru jissottometti li l-Qorti tal-Ġustizzja ma għandhiex ġurisdizzjoni sabiex teżamina d-domandi magħmula mir-Rayonen Sad Haskovo (il-Qorti Distrettwali ta’ Haskovo) sa fejn l-ewwel tkeċċija tar-rikorrenti saret fid-29 ta’ April 2004, jiġifieri qabel l-adeżjoni tar-Repubblika tal-Bulgarija mal-Unjoni Ewropea fl-1 ta’ Jannar 2007. Il-Qorti tal-Ġustizzja ma jkollhiex ġurisdizzjoni sabiex tirrispondi domanda dwar l-interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni magħmula minn qorti ta’ Stat Membru fejn iċ-ċirkustanzi fattwali li għalihom japplika d-dritt tal-Unjoni seħħew qabel l-adeżjoni ta’ dan l-Istat Membru mal-Unjoni Ewropea.
26. F’dan ir-rigward, għandu jiġi nnotat li, kif isegwi mill-Artikolu 2 tal-Att dwar il-kondizzjonijiet ta’ l-adeżjoni tar-Repubblika tal-Bulgarija u tar-Rumanija u l-aġġustamenti lit-trattati li fuqhom hija stabbilita l-Unjoni Ewropea (5), id-dispożizzjonijiet tat-Trattati oriġinali u tal-atti adottati mill-istituzzjonijiet qabel l-adeżjoni – bħad-Direttiva 2003/88 – huma vinkolanti fuq il-Bulgarija mid-data tal-adeżjoni tagħha, bir-riżultat li dawn japplikaw għall-effetti futuri ta’ sitwazzjonijiet li jibdew qabel l-adeżjoni tagħha (6).
27. F’din il-kawża, huwa veru li l-ewwel tkeċċija inkwistjoni seħħet qabel l-adeżjoni tal-Bulgarija. Ma huwiex ikkontestat, madankollu, li l-annullament ta’ din it-tkeċċija u r-reintegrazzjoni saru wara din l-adeżjoni. Għall-kuntrarju tas-sottomissjonijiet tal-Gvern Bulgaru, jiena tal-opinjoni li d-domandi magħmula huma relatati mal-implikazzjonijiet legali tal-illegalità tat-tkeċċija u r-reintegrazzjoni konsekuttiva iktar milli mat-tkeċċija nnifisha. Bħala tali, dawn l-elementi u l-effetti legali tagħhom huma suffiċjentement awtonomi u huma b’mod ċar relatati ma’ avvenimenti li seħħew wara Jannar 2007 li jiġġustifikaw li l-Qorti tal-Ġustizzja tassumi l-ġurisdizzjoni fil-kawża preżenti (7).
28. Isegwi minn dak li ntqal iktar ’il fuq li l-argumenti mressqa mill-Gvern Bulgaru li jikkontestaw il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja milli tisma’ d-domandi tal-qorti tar-rinviju għandhom jiġu miċħuda. Fil-fehma tiegħi, id-Direttiva 2003/88 hija applikabbli ratione temporis fir-rigward tal-effetti legali li jseħħu wara l-1 ta’ Jannar 2007.
29. It-tieni nett, kemm il-VKS kif ukoll il-Gvern Bulgaru jargumentaw li, matul il-perijodu bejn id-data tal-ewwel tkeċċija tar-rikorrenti u d-data tar-reintegrazzjoni tagħha, ir-rikorrenti ma kinitx “ħaddiema” fis-sens tad-Direttiva 2003/88 u għalhekk ma kinitx koperta mill-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din id-direttiva jew, b’mod ġenerali, mill-kamp ta’ applikazzjoni tad-dritt tal-Unjoni, u għalhekk il-Qorti ma għandhiex ġurisdizzjoni li tiddeċiedi dwar domandi preliminari.
30. Dan l-argument għandu wkoll jiġi miċħud. Fil-fatt, id-domandi magħmula għal deċiżjoni preliminari jikkonċernaw preċiżament id-dritt għal-leave annwali mħallas b’konnessjoni mat-tkeċċija illegali ta’ ħaddiem/a u r-reintegrazzjoni tiegħu/tagħha fix-xogħol tiegħu/tagħha wara sentenza tal-qorti. Fi kliem ieħor, il-qorti tar-rinviju tistaqsi jekk il-perijodu bejn it-tkeċċija illegali ta’ ħaddiem/a u r-reintegrazzjoni tiegħu/tagħha fix-xogħol preċedenti tiegħu/tagħha għandux jiġi ttrattat bħala perijodu ta’ xogħol effettiv għall-għan li jiġi ddeterminat id-dritt għal-leave annwali mħallas tal-ħaddiem/a rreintegrat/a. Minħabba li d-dritt għal-leave annwali mħallas huwa previst fid-Direttiva 2003/88, huwa jaqa’ fil-kompetenza interpretattiva tal-Qorti tal-Ġustizzja.
2. L-ammissibbiltà tad-domanda magħmula fil-Kawża C‑37/19
31. Fis-sottomissjonijiet bil-miktub tiegħu, il-Gvern Taljan ikkontenda li d-domanda magħmula mill-Corte suprema di cassazione (il-Qorti Suprema tal-Kassazzjoni) għandha tiġi ddikjarata inammissibbli minħabba l-kuntest fattwali inadegwat u n-nuqqas ta’ referenzi għal leġiżlazzjoni nazzjonali jew prattiki speċifiċi u rilevanti.
32. Wieħed għandu jżomm f’moħħu mill-bidu li, għalkemm il-Qorti tal-Ġustizzja, taħt l-Artikolu 267 TFUE, ma għandhiex il-kompitu li tiddeċiedi dwar il-kompatibbiltà ta’ dispożizzjoni ta’ dritt domestiku mad-dritt tal-Unjoni jew tinterpreta leġiżlazzjoni jew regolamenti domestiċi, hija tista’ madankollu tipprovdi lill-qorti nazzjonali b’interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni dwar dawk il-punti kollha li jistgħu jippermettu lil dik il-qorti li tiddetermina l-kwistjoni tal-kompatibbiltà għall-għanijiet tal-kawża li jkollha quddiemha (8).
33. F’dan ir-rigward, huwa biżżejjed li wieħed jinnota li, filwaqt li huwa veru li din l-ispjegazzjoni li tirrigwarda l-aggravji kollha li fuqhom qiegħed jistrieħ l-appell pendenti quddiem il-qorti tar-rinviju tista’ toħloq konfużjoni, il-Corte suprema di Cassazione (il-Qorti Suprema tal-Kassazzjoni) madankollu ċarament tidentifika l-aggravju li jirrigwarda d-domanda magħmula u ċ-ċirkustanzi li fihom issir din id-domanda. Barra minn hekk, il-qorti tar-rinviju preċiżament tidentifika l-atti tal-Unjoni li l-interpretazzjoni tagħhom hija neċessarja, kif ukoll il-ġurisprudenza nazzjonali li tista’ tkun kuntrarja għal dawn l-atti.
34. Huwa għalhekk ċar minn dawn l-elementi tat-talba għal deċiżjoni preliminari li r-risposta għad-domanda magħmula hija bżonjuża għas-soluzzjoni tat-tilwima quddiem il-qorti tar-rinviju u hija, konsegwentement, ammissibbli.
B. L-ewwel domanda fil-Kawża C‑769/18
35. Bl-ewwel domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi jekk l-Artikolu 7(1) tad-Direttiva 2003/88 għandux jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi leġiżlazzjoni jew ġurisprudenza nazzjonali li minnhom jirriżulta li ħaddiem/a li tkeċċa/iet b’mod illegali u li sussegwentement ġie/t irreintegrat/a b’deċiżjoni ta’ qorti, ma huwiex/ma hijiex intitolat/a għal-leave annwali mħallas għall-perijodu bejn id-data tat-tkeċċija u r-reintegrazzjoni.
36. Il-qafas li fih għandha ssir l-interpretazzjoni tal-Artikolu 7(1) tad-Direttiva 2003/88 huwa issa stabbilit sew.
37. L-ewwel nett, kif inhu apparenti mill-kliem tal-Artikolu 7(1) tad-Direttiva 2003/88 nnifisha, kull ħaddiem huwa intitolat għal-leave annwali mħallas ta’ mill-inqas erba’ ġimgħat, dritt li, skont il-ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, għandu jitqies bħala prinċipju partikolarment importanti tad-dritt soċjali tal-Unjoni (9). Barra minn hekk, dan id-dritt, li minnu jgawdu l-ħaddiema kollha, bħala prinċipju essenzjali tad-dritt soċjali tal-Unjoni rifless fl-Artikolu 7 tad-Direttiva 93/104 u fl-Artikolu 7 tad-Direttiva 2003/88, huwa issa espressament sanċit bħala dritt fundamentali fl-Artikolu 31(2) tal-Karta (10). Isegwi, għalhekk, li d-dritt għal-leave annwali mħallas ma għandux jingħata interpretazzjoni restrittiva (11).
38. It-tieni nett, huwa xieraq li jitfakkar l-għan tad-dritt għal-leave annwali mħallas, mogħti lil kull ħaddiem bl-Artikolu 7(1) tad-Direttiva 2003/88, li huwa dak li jippermetti kemm li l-ħaddiem/a jistrieħ/tistrieħ mit-twettiq ta’ xogħol li huwa/hija għandu jwettaq/għandha twettaq skont il-kuntratt ta’ xogħol u sabiex igawdi/tgawdi minn perijodu ta’ rilassament u rikreazzjoni (12). Dan l-għan, li jiddistingwi l-leave annwali mħallas minn tipi oħra ta’ leave b’għanijiet differenti, huwa madankollu, bbażat fuq il-premessa li l-ħaddiem/a effettivament ħadem/ħadmet matul il-perijodu ta’ riferiment (13).
39. Fil-fatt, kif spjegat il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza tagħha tal-4 ta’ Ottubru 2018, Dicu (C‑12/17, EU:C:2018:799), “[…]l-għan li ħaddiem [jitħalla] jistrieħ jippreżumi li dan il-ħaddiem kien eżerċita attività li tiġġustifika, sabiex jiżgura l-protezzjoni tas-sigurtà u tas-saħħa tiegħu msemmija mid-Direttiva 2003/88, il-benefiċċju ta’ perijodu ta’ mistrieħ, ta’ serħan u ta’ rikreazzjoni. Għaldaqstant, id-drittijiet għal-leave annwali mħallas għandhom bħala prinċipju jiġu ddeterminati skont perijodi ta’ xogħol effettiv imwettqa bis-saħħa tal-kuntratt tax-xogħol […]” (14).
40. It-tielet nett, huwa madankollu ċar li, fi kliem l-Avukat Ġenerali Mengozzi, f’ċerti sitwazzjonijiet speċifiċi, il-Qorti tal-Ġustizzja “kisret ir-rabta li kien preżunt li hija sostanzjali bejn il-provvista ta’ xogħol effettiv, minn naħa, u d-dritt għal-leave annwali mħallas, min-naħa l-oħra” (15).
41. Din ir-rabta nkisret għaliex il-Qorti tal-Ġustizzja għarfet li hemm ċerti ċirkustanzi li essenzjalment imorru lil hinn mill-kontroll tal-ħaddiem fejn id-dritt għal-leave annwali mħallas ma jistax jiġi ssuġġettat minn Stat Membru għal kundizzjoni li l-ħaddiem effettivament ħadem. Eżempji sal-lum jinkludu leave tal-mard (16) u leave tal-maternità (17). B’kuntrast, din il-ġurisprudenza ma tapplikax għas-sitwazzjoni ta’ ħaddiem/a li ħa/ħadet leave parentali matul perijodu ta’ riferiment (18) jew għal ħaddiem/a li l-obbligu tiegħu/tagħha li jaħdem/taħdem ġie sospiż (kif ukoll dak tal-persuna li timpjega li tħallas is-salarju tiegħu/tagħha) bl-applikazzjoni tal-prinċipju ta’ “tnaqqis fil-ħin tax-xogħol għal żero sigħat ta’ xogħol” (“Kurzarbeit Null”) (19).
42. F’dan il-kuntest, sabiex tingħata risposta għall-ewwel domanda magħmula mir-Rayonen Sad Haskovo (il-Qorti Distrettwali ta’ Haskovo) huwa għalhekk neċessarju li jiġi ddeterminat jekk is-sitwazzjoni ta’ ħaddiem/a li ma setax/ma setgħetx jaħdem/taħdem minħabba tkeċċija illegali u sussegwentement irreintegrat/a fil-pożizzjoni tiegħu/tagħha b’sentenza tal-qorti hijiex “fundamentalment differenti” (20) minn dik ta’ ħaddiem/a li ma setax/ma setgħetx jaħdem/taħdem b’riżultat ta’ marda jew leave tal-maternità.
43. B’kunsiderazzjoni tal-kriterji meħtieġa sabiex jiġu ssodisfatti l-kundizzjonijiet tal-eċċezzjoni li effettivament persuna tkun ħadmet waqt il-perijodu ta’ riferiment sabiex tibbenefika mil-leave annwali mħallas, jiena ma nemminx li s-sitwazzjoni ineżami f’dawn il-proċeduri hija fundamentalment differenti mil-leave tal-mard jew leave tal-maternità.
44. Mill-ġurisprudenza li diġà ġiet esposta f’dawn il-konklużjonijiet wieħed jista’ fil-fatt jiddeduċi li l-kriterji li jirregolaw din l-eċċezzjoni huma essenzjalment, l-ewwel, li l-assenza mix-xogħol ma hijiex prevedibbli (21) u, it-tieni, li tmur lil hinn mill-kontroll tal-ħaddiem (22). Fi kliem ieħor, dak li għandhom komuni dawn is-sitwazzjonijiet huwa li jikkorrispondu mal-istati fiżiċi jew psikoloġiċi li huma mġarrba (23).
45. Il-kriterju tal-aħħar huwa wkoll espressament użat fl-Artikolu 5(4) tal-Konvenzjoni Nru 132 tal-Organizzazzjoni Internazzjonali tax-Xogħol tal-24 ta’ Ġunju 1970 dwar il-leave annwali mħallas, kif riveduta, għall-assenzi li għandhom “jgħoddu bħala parti mill-perijodu ta’ servizz” [traduzzjoni mhux uffiċjali]. Madankollu, kif indikat fi premessa 6 tad-Direttiva 2003/88 u kif diġà ntqal mill-Qorti tal-Ġustizzja f’bosta okkażjonijiet, il-prinċipji ta’ din il-Konvenzjoni għandhom jittieħdu inkunsiderazzjoni meta tiġi interpretata din id-direttiva (24).
46. Barra minn dan, sitwazzjonijiet li fihom l-eċċezzjoni hija rrikonoxxuta huma wkoll ikkaratterizzati minn ċerti restrizzjonijiet fiżiċi jew psikoloġiċi batuti mill-ħaddiem (25) jew mill-ħtieġa li tiġi protetta xi kundizzjoni bijoloġika speċifika (26).
47. Dawn il-kriterji kollha jidhirli li huma milħuqa f’sitwazzjoni fejn ħaddiem/a jiġi/tiġi mkeċċi/ja illegalment iżda jiġi/tiġi iktar tard irreintegrat/a b’deċiżjoni ġudizzjarja. Fil-fatt, ħaddiem/a f’tali pożizzjoni ma setax/ma setgħetx iwettaq/twettaq id-doveri tiegħu/tagħha għal raġuni li ma kinitx prevedibbli u li tmur lil hinn mill-kontroll tiegħu/tagħha.
48. Iktar fundamentali, ma jidhirx ġust li l-ħaddiem/a li kien/et miċħud/a l-opportunità li jaħdem/taħdem waqt il-perijodu tat-tkeċċija minħabba atti li kienu, mid-definizzjoni tagħhom, illegali tal-persuna li timpjega, għandu/ha jbati/tbati bħala riżultat. Fi kliem ieħor, li kieku ma kienx għall-atti illegali tal-persuna li timpjega li rriżultaw fit-tkeċċija tal-ħaddiem/a inkwistjoni, dak il-ħaddiem jew dik il-ħaddiema kien/et jaħdem/taħdem waqt il-perijodu inkwistjoni u, minħabba f’dan, l-intitolament tiegħu/tagħha għal-leave annwali ma għandux ikun kompromess b’riżultat ta’ dan. F’dan il-kuntest, huwa tajjeb li jiġi mfakkar li l-persuna li timpjega għandha tiżgura li l-ħaddiema jkunu mogħtija l-opportunità li jeżerċitaw id-dritt għal-leave annwali mħallas (27).
49. Inżid ukoll li, f’dawn iċ-ċirkustanzi, id-deroga għall-persuni li jimpjegaw, li għandhom jaffaċċjaw ir-riskju li ħaddiem jista’ jakkumula perijodi eċċessivament kbar ta’ assenza u d-diffikultajiet fl-organizzazzjoni tax-xogħol li dawn il-perijodi jistgħu jikkawżaw, ma hijiex applikabbli (28).
50. L-ewwel nett, din id-deroga tista’ biss tiġi applikata f’“ċirkustanzi speċifiċi” (29). It-tieni nett, persuna li timpjega li ma tippermettix li ħaddiem/a jeżerċita/teżerċita d-dritt tiegħu/tagħha għal-leave annwali mħallas għandha tbati l-konsegwenzi, u dan ifisser li kwalunkwe żball possibbli magħmul mill-persuna li timpjega f’dan ir-rigward huwa irrilevanti (30). Madankollu, għandu jiġi nnotat li dan huwa wkoll il-każ għal ħaddiem/a li ġie/t imkeċċi/ja illegalment. Fil-fatt, b’ċertu mod, dan/din il-ħaddiem/a ma tħalliex/tħallietx, minħabba żball min-naħa tal-persuna li timpjegah/a, li jeżerċita/teżerċita d-dritt tiegħu għal-leave annwali mħallas fi żmien xieraq.
51. F’dawn iċ-ċirkustanzi, għalhekk, ma nistax naċċetta li jeżistu ċ-“ċirkustanzi speċifiċi” espressament imsemmija mill-Qorti tal-Ġustizzja fil-ġurisprudenza tagħha preċedenti. Inkella, ir-riskju li l-persuna li timpjega, li tkun keċċiet ħaddiem illegalment, tkun eżentata mill-obbligi tagħha ma jistax jiġi eskluż. Madankollu, tali sitwazzjoni għandha tiġi evitata (31).
52. Din l-interpretazzjoni tad-deroga hija wkoll skont il-prinċipju diġà msemmi li d-dritt fundamentali għal-leave annwali mħallas ma jistax jiġi interpretat b’mod restrittiv. Isegwi li kwalunkwe deroga mis-sistema tal-Unjoni Ewropea għall-organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol stabbilita bid-Direttiva 2003/88 għandha tiġi interpretata b’mod li l-portata tagħha tkun limitata għal dak li huwa strettament meħtieġ sabiex jiġu ssalvagwardjati l-interessi protetti minn din id-deroga.
53. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, jiena għalhekk nikkonkludi li, fejn il-leġiżlazzjoni nazzjonali tipprovdi li ħaddiem/a mkeċċi/ja illegalment għandu/ha jiġi/tiġi rreintegrat/a fix-xogħol tiegħu/tagħha, l-Artikolu 7(1) tad-Direttiva 2003/88 u l-Artikolu 31(2) tal-Karta jipprekludu leġiżlazzjoni nazzjonali jew ġurisprudenza jew prassi li jipprevedu li dan/din il-ħaddiem/a ma huwiex/ma hijiex intitolat/a għal-leave annwali mħallas għall-perijodu mid-data tat-tkeċċija sad-data tar-reintegrazzjoni.
C. It-tieni domanda fil-Kawża C‑762/18 u d-domanda fil-Kawża C‑37/19
54. Bit-tieni domanda fil-Kawża C‑762/18 u bid-domanda fil-Kawża C‑37/19, il-qrati tar-rinviju jistaqsu, fis-sustanza, jekk l-Artikolu 7(2) tad-Direttiva 2003/88 u l-Artikolu 31(2) tal-Karta għandhomx jiġu interpretati li jipprekludu leġiżlazzjoni nazzjonali jew ġurisprudenza jew prassi nazzjonali li bihom, malli kuntratt ta’ xogħol jittermina, id-dritt għall-ħlas ta’ kumpens għal-leave mħallas li ġie akkumulat iżda mhux meħud ma japplikax fil-kuntest fejn ħaddiem/a ma setax/ma setgħetx jieħu/tieħu l-leave qabel ma spiċċat ir-relazzjoni ta’ impjieg minħabba tkeċċija stabbilita bħala illegali minn qorti nazzjonali li ordnat stabbiliment mill-ġdid retroattiv tar-relazzjoni ta’ impjieg għall-perijodu biss bejn dak l-att illegali tal-persuna li timpjega u r-reintegrazzjoni sussegwenti.
55. Hija ġurisprudenza stabbilita li d-dritt għal-leave annwali jikkostitwixxi biss wieħed miż-żewġ aspetti tad-dritt għal-leave annwali mħallas bħala dritt fundamentali tad-dritt tal-Unjoni, billi dan id-dritt jinkludi wkoll l-intitolament għal ħlas (32).
56. L-ewwel nett, isegwi li, fir-rigward ta’ ħaddiem/a li ma setax/ma setgħetx, għal raġunijiet lil hinn mill-kontroll tiegħu/tagħha, jeżerċita/teżerċita d-dritt tiegħu/tagħha għal-leave annwali mħallas qabel it-terminazzjoni tal-kuntratt ta’ xogħol, il-pagament ta’ benefiċċji minflok leave li għalih kien/et intitolat/a għandu jiġi kkalkolat sabiex il-ħaddiem/a jitqiegħed/titqiegħed f’sitwazzjoni paragunabbli għal dik li kien/et ikun/tkun fiha li kieku eżerċita/t dak id-dritt matul ir-relazzjoni ta’ impjieg (33). Kif il-Qorti tal-Ġustizzja diġa’ ddeċidiet, dan id-dritt għal pagament ta’ benefiċċji minflok leave annwali li ma tteħidx qabel it-terminazzjoni tar-relazzjoni ta’ impjieg huwa dritt inerenti għad-dritt għal-leave annwali “mħallas” (34).
57. It-tieni nett, huwa wkoll ċar li l-Artikolu 7(2) tad-Direttiva 2003/88 ma jistabbilixxi l-ebda kundizzjoni għall-intitolament għal pagament ta’ benefiċċji minflok leave ħlief għal dak li jirrigwarda l-fatt, l-ewwel, li r-relazzjoni ta’ impjieg intemmet u, it-tieni, li l-ħaddiem/a ma ħax/ma ħaditx il-leave annwali kollu li kien/et intitolat/a għalih fid-data ta’ meta din ir-relazzjoni ntemmet (35). Barra minn hekk, ir-raġuni għaliex ir-relazzjoni ta’ impjieg hija tterminata ma hijiex rilevanti fir-rigward tal-intitolament għal pagament ta’ benefiċċji minflok leave previst fl-Artikolu 7(2) tad-Direttiva 2003/88 (36).
58. Kif diġà ċċarajt, ir-risposta għall-ewwel domanda għandha tkun li ħaddiem/a imkeċċi/ja illegalment li ġie/t sussegwentement irreintegrat/a għandu/ha jkun/tkun intitolat/a għal-leave annwali mħallas għall-perijodu mid-data tat-tkeċċija sad-data tar-reintegrazzjoni. Isegwi, għalhekk, li r-risposta għat-tieni domanda hija, neċessarjament, li l-Artikolu 7(2) tad-Direttiva 2003/88 u l-Artikolu 31(2) tal-Karta għandhom min-naħa tagħhom jiġu interpretati bħala li jipprekludu leġiżlazzjoni nazzjonali jew ġurisprudenza jew prassi nazzjonali li jipprevedu li, ladarba r-relazzjoni ta’ impjieg tintemm, id-dritt għal pagament ta’ benefiċċji għal-leave mħallas miksub imma mhux meħud huwa miċħud f’kuntest fejn il-ħaddiem/a ma setax/ma setgħetx jieħu/tieħu l-leave qabel it-tmiem tar-relazzjoni ta’ impjieg minħabba tkeċċija li ġiet stabbilita bħala illegali minn qorti nazzjonali li ordnat l-istabbiliment mill-ġdid retroattiv tar-relazzjoni ta’ impjieg għall-perijodu biss bejn dan l-att illegali mwettaq mill-persuna li timpjega u r-reintegrazzjoni sussegwenti.
59. Jekk, madankollu, il-ħaddiem/a kiseb/kisbet impjieg ieħor fil-perijodu bejn it-tkeċċija illegali u r-reintegrazzjoni f’dik l-ewwel pożizzjoni, dan il-ħaddiem jew din il-ħaddiema ma jistax/tistax jitlob/titlob lill-ewwel persuna li timpjega l-pagament ta’ benefiċċji minflok leave li jikkorrispondi għall-perijodu ta’ xogħol imwettaq fil-pożizzjoni l-ġdida. F’dawn iċ-ċirkustanzi speċifiċi, il-ksib ta’ pagament sħiħ ta’ benefiċċji minflok leave mill-ewwel persuna li timpjega jirriżulta f’kumulu ta’ intitolamenti ta’ leave annwali mħallas li ma jibqax jirrifletti l-għan effettiv tad-dritt għal-leave annwali mħallas.
60. Dan imur ukoll oltre mill-prinċipju stabbilit mill-Qorti tal-Ġustizzja f’kawżi bħal Dicu (37), jiġifieri li d-dritt tal-ħaddiem/a għal-leave annwali mħallas ma għandux jiġi kompromess minħabba avvenimenti li essenzjalment imorru lil hinn mill-kontroll tiegħu/tagħha. L-istess kif il-ħaddiem/a ma għandux/ma għandhiex ibati/tbati f’dan ir-rigward minħabba l-att illegali tal-persuna li timpjega li tkun keċċiet, il-ħaddiem/a lanqas ma għandu/għandha jiġi/tiġi ppremjat/a billi jingħata/tingħata pagament ta’ benefiċċji fir-rigward ta’ leave annwali mħallas li jkun ikbar minn dak li jkun/tkun intitolat/a għalih li kieku ma seħħitx it-tkeċċija fl-ewwel lok.
61. Wieħed għandu jżid li, f’dawn iċ-ċirkustanzi speċifiċi, il-ħaddiem/a kellu/ha l-opportunità li jistrieħ/tistrieħ milli jwettaq/twettaq ix-xogħol meħtieġ taħt il-kuntratt ta’ xogħol ġdid jew għandu/ha, eventwalment, id-dritt li jirċievi/tirċievi pagament ta’ benefiċċji minflok leave mill-persuna l-ġdida li timpjega għall-perijodu ta’ xogħol imwettaq taħt dan il-kuntratt.
VI. Konklużjoni
62. Għaldaqstant, fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet esposti iktar ’il fuq, jiena nipproponi li l-Qorti tal-Ġustizzja għandha tirrispondi għad-domandi magħmula mir-Rayonen Sad Haskovo (il-Qorti Distrettwali ta’ Haskovo, il-Bulgarija) u mill-Corte suprema di cassazione (il-Qorti Suprema tal-Kassazzjoni, l-Italja) kif ġej:
(1) Fejn il-leġiżlazzjoni nazzjonali tipprovdi li ħaddiem/a mkeċċi/ja illegalment għandu/ha jiġi/tiġi rreintegrat/a fix-xogħol tiegħu/tagħha, l-Artikolu 7(1) tad-Direttiva 2003/88/KE tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill tal-4 ta’ Novembru 2003 li tikkonċerna ċerti aspetti tal-organizzazzjoni tal-ħin tax-xogħol u l-Artikolu 31(2) tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea għandhom jiġu interpretati fis-sens li jipprekludu leġiżlazzjoni nazzjonali jew ġurisprudenza jew prassi li jipprevedu li dan/din il-ħaddiem/a ma huwiex/ma hijiex intitolat/a għal-leave annwali mħallas għall-perijodu mid-data tat-tkeċċija sad-data tar-reintegrazzjoni.
(2) L-Artikolu 7(2) tad-Direttiva 2003/88 u l-Artikolu 31(2) tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali għandhom jiġu interpretati fis-sens li jipprekludu leġiżlazzjoni nazzjonali jew ġurisprudenza jew prassi nazzjonali li jipprevedu li, ladarba r-relazzjoni ta’ impjieg tintemm, id-dritt għal pagament ta’ benefiċċji għal-leave mħallas miksub imma mhux meħud huwa miċħud fil-kuntest fejn il-ħaddiem/a ma setax/ma setgħetx jieħu/tieħu leave qabel it-tmiem tar-relazzjoni ta’ impjieg minħabba tkeċċija li ġiet stabbilita bħala illegali minn qorti nazzjonali, li ordnat l-istabbiliment mill-ġdid retroattiv tar-relazzjoni ta’ impjieg għall-perijodu biss bejn dan l-att illegali mwettaq mill-persuna li timpjega u r-reintegrazzjoni sussegwenti, ħlief għal xi perijodu li matulu dan/din il-ħaddiem/a kien/et impjegat/a minn persuna li timpjega differenti.