KONKLUŻJONIJIET TA’ L-AVUKAT ĠENERALI
M. POIARES MADURO
ippreżentati fl-14 ta’ Diċembru 2006 1(1)
Kawża C-305/05
Ordre des barreaux francophones et germanophone,
Ordre français des avocats du barreau de Bruxelles,
Ordre des barreaux flamands,
Ordre néerlandais des avocats du barreau de Bruxelles,
vs
Il-Kunsill tal-Ministri
[talba għal deċiżjoni preliminari magħmula mill-Cour d’arbitrage (il-Belġju)]
“Prevenzjoni ta’ l-użu tas-sistema finanzjarja għall-iskop tal-ħasil tal-flus – Dritt għall-smigħ xieraq – Obbligu ta’ l-avukati li jinformaw lill-awtoritajiet responsabbli għall-ġlieda kontra l-ħasil tal-flus”
1. Huwa konformi mad-dritt komunitarju u mal-prinċipji fundamentali li l-istess dritt komunitarju jipproteġi li jiġi impost fuq l-avukati, kif inhu previst fid-Direttiva tal-Parlament u tal-Kunsill ta’ l-4 ta’ Diċembru 2001, li temenda d-Direttiva tal-Kunsill Nru 91/308/KEE dwar il-prevenzjoni ta’ l-użu tas-sistema finanzjarja għall-iskop tal-ħasil tal-flus (ĠU L 344, p. 76), l-obbligu li jinformaw lill-awtoritajiet kompetenti dwar dak kollu li jsiru jafu bih li jista’ jkun indikazzjoni ta’ ħasil tal-flus? Il-kwistjoni li tqajjem il-kawża preżenti għandha twassal lill-Qorti tal-Ġustizzja tinvestiga wieħed mill-valuri fundamentali ta’ l-Istati li jiffurmaw l-Unjoni Ewropea li huwa s-sigriet professjonali ta’ l-avukat(2). Għalkemm dan il-valur jidher li huwa inkontestabbli, is-sistema ġuridika li tirregola l-protezzjoni tiegħu tibqa’ madankollu inċerta u kontroversjali. Fuq liema bażi għandha tingħata din il-protezzjoni? Jista’ wieħed jaċċetta li ssir deroga minnha u taħt liema kundizzjonijiet? Liema għandu jkun il-kriterju li fil-prattika jippermetti t-tqassim bejn dak li jaqa’ taħt is-sigriet u dak li ma jaqax?
2. Din il-Qorti mhijiex l-ewwel waħda li qiegħda tagħmel dawn il-mistoqsijiet. Ċerti qrati nazzjonali fl-Unjoni u barra mill-Unjoni kellhom l-okkażjoni jinvestigaw problemi simili(3). Barra minn hekk, il-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tibbaża ruħha b’mod utli fuq xi wħud mill-preċedenti tagħha. Bil-ġurisprudenza tagħha, hija diġà sostniet il-prinċipju tal-kunfidenzjalità tal-korrispondenza skambjata bejn l-avukat u l-klijent tiegħu(4) u rrikonoxxiet l-ispeċifiċità tal-professjoni ta’ l-avukat u tar-regoli li l-avukat għandu jirrispetta(5).
I – Il-kuntest tal-kawża
3. Bil-għan li wieħed jifhem sew il-kwistjonijiet prinċipali, jidhirli li jkun utli, l-ewwel nett, li wieħed ifittex l-oriġini tad-dispożizzjoni kkontestata u l-kundizzjonijiet ta’ meta din tkun applikabbli.
A – Il-kuntest komunitarju
4. Jingħad li t-terminu “ħasil” għandu l-oriġini tiegħu fil-prassi li żviluppat fl-Istati Uniti ta’ l-Amerka li, fir-rigward tal-kriminalità organizzata, tikkonsisti fix-xiri ta’ ħassiela awtomatiċi u impriżi tal-ħasil tal-karozzi bil-għan li jħalltu d-dħul tagħhom provenjenti b’mod partikolari mill-kuntrabandu ta’ alkoħol fiż-żmien tal-projbizzjoni mal-profitti miksubin legalment. Għalkemm din l-oriġini hija ddubitata, m’hemm l-ebda dubju fuq is-sens tat-terminu. Il-ħasil tal-flus jindika serje ta’ attivatijiet li l-għan tagħhom huwa li jagħtu apparenza legali lil riżorsi ta’ oriġini kriminali.
5. In kwantu l-ħasil tal-flus huwa fenomenu li jsegwi u li ħa vantaġġ mil-liberalizzazzjoni ekonomiċi mondjali, jeħtieġ li tinbeda ġlieda kontra t-tixrid tiegħu, fil-forma ta’ kooperazzjoni internazzjonali(6). Il-Kunsill ta’ l-Ewropa fl-1980 adotta rakkomandazzjoni fuq il-miżuri kontra t-trasferiment u l-ħabi ta’ flus illegali(7). Għalkemm din kienet maħsuba biss biex tqajjem kuxjenza, dan it-test kellu l-ħila jibda l-moviment tal-ġlieda internazzjonali kontra l-ħasil tal-flus. Fid-19 ta’ Diċembru 1988 ġewwa Vjenna ġiet adottata l-Konvenzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti kontra t-Traffiku Illeċitu tad-Drogi Narkotiċi u s-Sustanzi Psikotropiċi(8). F’din il-konvenzjoni, il-ħasil tal-flus huwa stabbilit bħala ksur penali u li għalih hemm is-sanzjonijiet. Fl-1990, il-Kunsill ta’ l-Ewropa adotta konvenzjoni dwar il-ħasil tal-flus, il-kxif, is-sekwestru u l-konfiska tal-qligħ li ġej mir-reati(9). Bl-approfondiment tal-kooperazzjoni fuq skala reġjonali, din il-konvenzjoni twessa’ d-definizzjoni tal-kunċett tal-ħasil u tobbliga lill-Istati firmatarji jieħdu miżuri punittivi. Fl-istess żmien twaqqaf il-grupp ta’ azzjoni finanzjarja fuq il-ħasil tal-flus (iktar ‘il quddiem il-“GAFI”), organu internazzjonali mwaqqaf fuq inizjattiva tal-G7 f’Pariġi fl-1989 bil-ħsieb li jiġu stabbiliti u promossi strateġiji ta’ ġlieda kontra din il-problema. Mill-1990, il-GAFI ppubblika sensiela ta’ erbgħin rakkomandazzjoni maħsuba biex iservu ta’ bażi għall-ġlieda kkoordinata fuq livell internazzjonali(10).
6. Huwa f’dan il-kuntest regolatorju diġà relattivament dens li l-Komunità Ewropea bdiet tieħu l-inizjattiva biex tiċċaqlaq. Għall-Komunità ma kinitx kwitsjoni biss ta’ parteċipazzjoni f’dan il-moviment ta’ ġlied internazzjonali iżda wkoll ta’ protezzjoni ta’ l-integrità tas-suq uniku Ewropew(11). B’hekk kienet ġiet adottata d-Direttiva tal-Kunsill ta’ l-10 ta’ Ġunju 1991 dwar il-prevenzjoni ta’ l-użu tas-sistema finanzjarja għall-iskop tal-ħasil tal-flus (ĠU L 166, p. 77), li biha l-leġiżlatur komunitarju jistabbilixxi l-prinċipju tal-projbizzjoni tal-ħasil tal-flus fil-Komunità u jobbliga lill-Istati Membri jimplementaw sistema ta’ obbligi ta’ identifikazzjoni, informazzjoni u prevenzjoni ta’ l-operazzjonijiet dubjużi fuq l-istabbilimenti ta’ krediti u istituzzjonijiet finanzjarji.
7. Id-dispożizzjoni in kwistjoni fil-kawża preżenti hija r-riżultat ta’ emenda li saret lid-Direttiva 91/308. Id-Direttiva 2001/97 tkompli fil-fatt mir-rieda tal-leġiżlatur komunitarju li jimplementa d-Direttiva 91/308 filwaqt li tieħu in kunsiderazzjoni l-konklużjonijiet tal-Kummissjoni u x-xewqat espressi mill-Parlament Ewropew u l-Istati Membri u, fid-dawl ta’ l-esperjenza akkumulata waqt l-ewwel snin ta’ l-applikazzjoni tagħha, li l-portata tagħha tiġi estiża għal oqsma u attivitajiet ġodda. Minn dan jirriżulta b’mod partikolari t-twessigħ tal-kamp ta’ applikazzjoni ta’ l-obbligu li wieħed jinforma lill-awtoritajiet responsabbli mill-eventwali suspetti fil-qasam tal-ħasil tal-flus, previst fl-Artikolu 6 tad-Direttiva 91/308, għal fuq “in-nutara u l-professjonijiet legali indipendenti oħra” fl-eżerċizzju ta’ ċertu xogħol minn tagħhom.
8. Dan it-twessigħ, li huwa l-pern fil-kawża preżenti, kien ir-riżultat ta’ riflessjoni fit-tul, li seħħet fi ħdan diversi kuntesti. Fl-1996, il-GAFI, filwaqt li rreveda r-rakkomandazzjonijiet tiegħu, talab lill-awtoritajiet nazzjonali jwessgħu l-kamp ta’ applikazzjoni tal-miżuri tal-ġlieda kontra l-ħasil tal-flus għall-attivitajiet finanzjarji mwettqa minn professjonijiet li mhumiex finanzjarji. Fl-2001, il-GAFI insista li, fid-dawl tal-fatt li “l-kriminali dejjem iktar qegħdin jirrikorru għal professjonisti u intermedjajri oħrajn biex jiksbu pariri jew tipi oħrajn ta’ għajnuna bl-iskop li jaħslu l-fondi ta’ oriġini kriminali”, huwa jikkunsidra li “l-kamp ta’ applikazzjoni ta’ l-erbgħin Rakkomandazzjoni għandu jiġi estiż b’mod li jkopri seba’ kategoriji ta’ attivitajiet u professjonijiet mhux finanzjarji”, fosthom “l-avukati u n-nutara”(12).
9. L-istess rakkomandazzjoni ma setgħetx titħalla barra mill-qafas Komunitarju. Id-Direttiva 91/308 kienet tipprevedi hija stess fl-Artikolu 12 li “L-Istati Membri għandhom jassiguraw li d-disposizzjonijiet ta’ din id-Direttiva jiġu estiżi fl-intier jew f’parti lill-professjonijiet u l-kategoriji ta’ l-impriżi, li ma jkunux l-istituzzjonijiet ta’ kreditu u finanzjarji msemmija fl-Artikolu 1, li jidħlu f’attivitajiet li huma b’mod partikolari probabli li jiġu użati għall-iskopijiet tal-ħasil tal-flus”. Barra minn hekk, skond l-Artikolu 13 tad-direttiva msemmija, fi ħdan il-Kummissjoni ġie mwaqqaf Kumitat ta’ Kuntatt maħsub b’mod partikolari “sabiex jeżamina jekk xi professjoni jew kategorija ta’ impriża għandhiex tiġi inkluża fl-iskop ta’ l-Artikolu 12 fejn ikun ġie stabbilit li tali professjoni jew kategorija ta’ impriża ntużat fi Stat Membru għal ħasil tal-flus”.
10. Wara l-ewwel rapporti tal-Kummissjoni fuq l-applikazzjoni tad-Direttiva, il-Parlament Ewropew u l-Kunsill ta’ l-Unjoni Ewropea adottaw pożizzjoni favur li l-obbligu ta’ komunikazzjoni ta’ l-informazzjoni, previst fl-Artikolu 6 tad-Direttiva, jiġi estiż għall-persuni u kategoriji professjonali lil hinn mill-istabbilimenti ta’ kreditu(13). F’Marzu 1999, fir-riżoluzzjoni tiegħu fuq it-tieni rapport tal-Kummissjoni, il-Parlament kien stieden espressament lill-Kummissjoni tippreżenta proposta leġiżlattiva intiża sabiex temenda d-direttiva sabiex jiġi previst li “fil-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva, jiġu inklużi l-professjonijiet li jistgħu jiġu involuti fil-ħasil tal-flus jew li jiġu użati b’mod abbużiv mill-persuni li jaħslu l-flus, bħalma huma l-aġenti immobiljari, in-negozjanti ta’ l-opri ta’ l-arti, l-irkantaturi, il-kasinos, l-istabbilimenti tal-bdil tal-flus, it-trasportaturi tal-flus, in-nutara, l-accountants, l-avukati u l-konsulenti fiskali u l-awdituri, u dan bil-għan
– li fir-rigward tagħhom jiġu applikati in toto jew in parte d-dispożizzjonijiet preskritti f’din id-direttiva u, jekk ikun il-każ,
– li jiġu applikati dispożizzjonijiet ġodda li jieħdu in kunsiderazzjoni ċ-ċirkustanzi partikolari ta’ dawn il-professjonijiet u jirrispettaw kompletament, b’mod partikolari, l-obbligu tas-sigriet professjonali li huwa impost fuqhom […]”(14). [traduzzjoni mhux uffiċjali]
11. Hija abbażi ta’ din li l-Kummissjoni ppreżentat il-proposta ta’ l-emenda tagħha tad-Direttiva, f’Lulju 1999(15). Din teżiġi li l-Istati Membri jassiguraw li d-dispożizzjonijiet previsti mid-Direttiva jiġu imposti “fuq in-nutara u Membri oħra tal-professjonijiet legali indipendenti meta huma jirrappreżentaw jew jassistu l-klijenti tagħhom” fil-kuntest ta’ ċertu numru ta’ attivitajiet finanzjarji u kummerċjali. Madankollu, hija tipprovdi wkoll deroga ta’ portata limitata: l-Istati Membri mhumiex obbligati li jimponu l-obbligi ta’ informazzjoni previsti fid-direttiva fuq il-membri tal-professjonijiet legali “għal dak li jirrigwarda l-informazzjoni li tiġi mgħoddija lilhom minn klijent bil-għan li huma jkunu jistgħu jiddefenduh fi proċeduri ġudizzjarji”. Mill-banda l-oħra, din id-deroga “ma tistax tkopri l-każijiet li fihom ikun hemm bażi biex wieħed jissuspetta li l-pariri jkunu qegħdin jintalbu biex wieħed jiffaċilita l-ħasil tal-flus”.
12. Din il-proposta ġiet diskussa ħafna. Id-diċitura li nżammet fl-aħħar nett tirrifletti t-termini ta’ din id-diskussjoni. Fl-opinjoni tiegħu dwar il-proposta tal-Kummissjoni, il-Parlament kien eskluda b’mod assolut li l-obbligu ta’ l-informazzjoni għandu jiġi impost fuq l-avukati indipendenti jew l-uffiċċji legali jew il-membri ta’ professjoni legali regolata li jkunu mqabbda mhux biss fil-kuntest tal-funzjoni tagħhom li jirrappreżentaw lill-klijenti tagħhom quddiem il-qrati iżda wkoll fil-kuntest ta’ meta jkunu qegħdin jagħtu l-pariri tagħhom(16). Għaldaqstant, din l-opinjoni tbegħdet mill-proposta f’żewġ aspetti: minn banda, billi ttrasformat il-fakultà offerta lill-Istati Membri biex jipprovdu deroga f’obbligu li tinħoloq din id-deroga, u mill-banda l-oħra, fit-twessigħ tal-kamp tad-deroga mhux biss fil-kuntest tar-rappreżentanza quddiem il-qrati iżda wkoll għall-kuntest tal-pariri legali.
13. Il-pożizzjoni komuni deċiża mill-Kunsill f’Novembru 2000 adottat soluzzjoni ta’ kompromess(17). Kien ġie propost li d-dispożizzjoni in kwistjoni tiġi abbozzata kif ġej:
“L-Istati Membri mhumiex obbligati japplikaw l-obbligi ta’ Artikolu 22(1) fil-konfront ta’ nutara, professjonisti legali indipendenti, awdituri, accountants esterni u konsulenti tat-taxxa fir-rigward ta’ informazzjoni li huma jirċievu minn xi wieħed mill-klijenti tagħhom jew li jiksbu dwaru, matul l-aċċertament tal-pożizzjoni legali tal-klijent tagħhom jew matul il-qadi ta’ dmirijiethom permezz tad-difiża jew rappreżentanza ta’ dak il-klijent fi proċedimenti ġudizzjarji, jew in konnessjoni magħhom, anke billi jagħtu pariri dwar il-ftuħ jew l-evitar ta’ proċedimenti legali, kemm jekk tali informazzjoni tiġi riċevuta jew miksuba qabel kif ukoll jekk wara tali proċedimenti”(18).
14. Għalkemm id-deroga tibqa’ biss is-sempliċi fakultà mogħtija lill-Istati Membri, il-kamp ta’ applikazzjoni tagħha jiġi b’hekk imwessa’ b’mod kunsiderevoli. Skond il-Kummissjoni, din il-pożizzjoni mhux biss hija kompatibbli mal-Konvenzjoni Ewropea għall-Protezzjoni tad-Drittijiet tal-Bniedem u tal-Libertajiet Fundamentali (iktar ‘il quddiem il-"KEDB") imma wkoll konformi ma’ l-ispirtu ta’ l-emendi ppreżentati mill-Parlament(19). Din ma kinitx, madankollu, l-opinjoni tal-Parlament. Fir-riżoluzzjoni tiegħu fuq il-pożizzjoni komuni tal-Kunsill, għalkemm huwa rriproduċa l-formulazzjoni tal-pożizzjoni komuni fuq il-kamp ta’ applikazzjoni tad-deroga, huwa kien reġa’ wera x-xewqa tiegħu li jittrasforma l-fakultà li tippermetti li jkun hemm deroga f’dispożizzjoni vinkolanti għall-Istati Membri(20).
15. Fuq din il-kwistjoni l-Kummissjoni ħadet pożizzjoni ambigwa(21). Minn banda, “minħabba l-ħtieġa li tiġi ggarantita l-kompatibbiltà tad-direttiva mal-[KEDB]”, hija tammetti li għandha “simpatija għax-xewqa tal-Parlament li jneħħi l-possibbiltà li tkun meħtieġa dikjarazzjoni dwar is-suspetti fuq ħasil tal-flus ibbażati fuq informazzjoni riċevuta minn avukati jew nutara fl-eżerċizzju tal-funzjoni tagħhom ta’ rappreżentanti tal-klijent fi proċedura ġudizzjarja jew fl-aċċertament tal-pożizzjoni legali tiegħu”. Iżda, mill-banda l-oħra, hija “tqisha inaċċettabbli li l-istess kunsiderazzjonijiet japplikaw, b’mod ġenerali, għall-professjonijiet li mhumiex legali”. Għal dan il-motiv, l-emenda proposta mill-Parlament ġiet miċħuda.
16. Peress li l-Kunsill iddeċieda li jsegwi l-Kummissjoni fuq dan il-punt, ġie mwaqqaf Kumitat ta’ Konċiljazzjoni. Madankollu, waqt din il-konċiljazzjoni, irriżulta, fi kliem il-Parlament, li “l-avvenimenti tal-11 ta’ Settembru 2001 fl-Istati Uniti biddlu sew il-fehmiet fuq din il-kwistjoni, fejn id-direttiva fuq il-ħasil tal-flus bdiet tiġi kkunsidrata minn hemm ‘il quddiem bħala komponent essenzjali fil-ġlieda kontra t-terroriżmu”(22). F’dan il-kuntest ġdid, intlaħaq kompromess li ppermetta l-approvazzjoni tat-test mill-Parlament f’maġġoranza kbira fit-tielet qari fit-13 ta’ Novembru 2001 u l-approvazzjoni tiegħu mill-Kunsill fid-19 ta’ Novembru 2001.
17. Il-kompromess ħa l-forma segwenti. L-Artikoli ġodda 2A u 6 tad-Direttiva 91/308 kif emendata bid-Direttiva 2001/97 (iktar ‘il quddiem id-“Direttiva”), baqgħu l-istess.
18. B’hekk l-Artikolu 2A jipprovdi:
“L-Istati Membri għandhom jassiguraw li l-obbligi previsti fid-Direttiva jiġu imposti fuq l-istabbilimenti segwenti:
[…]
5) [in]-nutara u professjonisti legali indipendenti oħra, meta dawn jieħdu sehem,
a) billi jassistu lill-klijent tagħhom fl-ippjanar jew fl-eżekuzzjoni tat-tranżazzjonijiet li jikkonċernaw:
i) ix-xiri u l-bejgħ ta’ proprjetà immobbli jew ta’ entitajiet kummerċjali;
ii) il-ġestjoni ta’ fondi, titoli jew assi oħra li jappartjenu lill-klijent;
iii) il-ftuħ jew il-ġestjoni ta’ kontijiet bankarji, ta’ tfaddil jew ta’ portafolli;
iv) l-organizzazzjoni tal-fondi meħtieġa għall-kostituzzjoni, jew għall-ġestjoni jew għat-tmexxija ta’ kumpanniji;
v) il-kostituzzjoni, il-ġestjoni jew it-tmexxija ta’ trusts, ta’ kumpanniji jew ta’ strutturi simili;
b) jew billi jaġixxu f’isem u għan-nom tal-klijent tagħhom f’kull tranżazzjoni finanzjarja jew immobbiljari”. [traduzzjoni mhux uffiċjali]
19. Fir-rigward ta’ l-Artikolu 6, dan jipprovdi:
“1. L-Istati Membri għandhom jassiguraw li l-istituzzjonijiet u l-persuni msemmija f’din id-Direttiva, kif ukoll id-diretturi u l-impjegati tagħhom jikkooperaw bis-sħiħ ma’ l-awtoritajiet responsabbli fil-ġlieda kontra l-ħasil tal-flus:
a) billi jinformaw lil dawk l-awtoritajiet, fuq inizjattiva tagħhom stess, bi kwalukwe fatt li jista’ jkun indikazzjoni ta’ ħasil tal-flus;
b) billi jipprovdu lil dawk l-awtoritajiet, fuq talba tagħhom, l-informazzjoni kollha meħtieġa, skond il-proċeduri stabbiliti mil-leġiżlazzjoni applikabbli.
2. L-informazzjoni msemmija fl-ewwel paragrafu għandha tintbagħat lill-awtoritajiet responsabbli fil-ġlieda kontra l-ħasil tal-flus ta’ l-Istat Membru li fit-territorju tiegħu tkun tinsab l-istituzzjoni jew il-persuna li tibgħat din l-informazzjoni. Il-persuna jew persuni nnominati mill-istituzzjonijiet ta’ kreditu u finanzjarji skond il-proċeduri msemmija fl-Artikolu 11(1)(a) għandhom normalment jibagħtu l-informazzjoni.
3. Fil-każ tan-nutara u tal-membri tal-professjonijiet legali indipendenti msemmija fl-Artikolu 2A(5), l-Istati Membri jistgħu jinnominaw organu xieraq ta’ awtoregolazzjoni tal-professjoni kkonċernata bħala l-awtorità li għandha tirrapporta l-fatti msemmija fil-paragrafu (1)(a) u, f’dan il-każ, jistabbilixxu l-forom xierqa ta’ kooperazzjoni bejn dan l-organu u l-awtoritajiet responsabbli fil-ġlieda kontra l-ħasil tal-flus.
L-Istati Membri mhumiex obbligati li jimponu l-obbligi stabbiliti fil-paragrafu 1 fuq in-nutara, fuq il-membri tal-professjonijiet legali indipendenti, fuq l-awdituri, accountants esterni u fuq il-konsulenti fiskali fir-rigward ta’ l-informazzjoni mogħtija lilhom minn wieħed mill-klijenti tagħhom jew li tinkiseb minnhom fuq wieħed mill-klijenti tagħhom, waqt l-evalwazzjoni tas-sitwazzjoni legali ta’ dan il-klijent jew fl-eżerċizzju ta’ difiża jew ta’ rappreżentanza ta’ dan il-klijent fi proċedura ġudizzjarja jew rigwardanti tali proċedura, inkluż fil-kuntest ta’ pariri fuq il-mod ta’ kif tinfetaħ jew tiġi evitata proċedura, kemm jekk din l-informazzjoni tingħata lilhom kif ukoll jekk tinkiseb minnhom qabel, matul jew wara din il-proċedura”. [traduzzjoni mhux uffiċjali]
20. Mill-banda l-oħra, il-konċiljazzjoni wasslet biex saru ċerti emendi għall-formulazzjoni tal-premessi tad-Direttiva dwar ir-reġim applikabbli għall-professjonijiet legali. Il-premessa numru sittax tesponi l-prinċipju li “in-nutara u l-membri tal-professjonijiet legali indipendenti, kif iddefiniti mill-Istati Membri, għandhom ikunu suġġetti għad-dispożizzjonijiet tad-Direttiva meta jieħdu sehem fi tranżazzjonijiet ta’ natura finanzjarja jew f’isem kumpanniji, inkluż meta jagħtu pariri fiskali, meta dawn it-tranżazzjonijiet jinvolvu riskju ikbar li s-servizzi ta’ dawn il-professjonijiet legali jiġu użati għal skopijiet ta’ ħasil tal-qliegħ mill-kriminalità”. Madankollu, il-premessa sussegwenti tippreċiża li: “[m]adankollu, fil-każ fejn membri indipendenti ta’ professjonijiet li jikkonsistu fl-għoti ta’ pariri legali, li huma legalment irrikonoxxuti u kkontrollati minn, per eżempju, avukati, jevalwaw is-sitwazzjoni legali ta’ klijent jew jirrappreżentawh fi proċedura ġudizzjarja, ma jkunx xieraq li d-Direttiva [91/308] timponi fuqhom l-obbligu, fir-rigward ta’ dawn l-attivitajiet, li jirrappurtaw suspetti eventwali ta’ ħasil tal-flus. Hemm lok li jiġu eżentati minn kull obbligu ta’ rappurtaġġ ta’ l-informazzjoni miksuba qabel, matul u wara proċedura ġudizzjarja jew matul l-evalwazzjoni tas-sitwazzjoni legali ta’ klijent. Konsegwentement, il-konsulenza legali tibqa’ suġġetta għall-obbligu tas-sigriet professjonali, ħlief jekk il-konsulent legali jieħu sehem f’attivitajiet ta’ ħasil tal-flus, jekk il-konsulenza legali tkun ipprovduta għal skopijiet ta’ ħasil tal-flus jew jekk l-avukat ikun jaf li l-klijent tiegħu jixtieq jikseb pariri legali għall-iskop ta’ ħasil tal-flus”.
21. Fl-aħħar nett, għandu jiġi ppreċiżat li d-direttiva 91/308 ġiet imħassra reċentament bid-Direttiva 2005/60. Il-kontenut ta’ din id-Direttiva tirriproduċi, mingħajr ma tbiddel, id-dispożizzjonijiet in kwistjoni fil-kawża preżenti(23).
B – Il-kuntest nazzjonali
22. Din il-kawża ssib l-oriġini tagħha f’żewġ rikorsi ppreżentati flimkien fil-Cour d’arbitrage (il-Belġju), wieħed mill-Ordre des barreaux francophones et germanophone (iktar ‘il quddiem l-“OBFG”) u l-Ordre français des avocats du barreau de Bruxelles, u l-ieħor mill-Ordre des barreaux flamands u l-Ordre néerlandais des avocats de Bruxelles. Dawn ir-rikorsi huma intiżi għall-annullament ta’ ċerti dispożizzjonijiet tal-liġi tat-12 ta’ Jannar 2004, li temenda l-liġi tal-11 ta’ Jannar 1993 dwar il-prevenzjoni ta’ l-użu tas-sistema finanzjarja għall-iskop tal-ħasil tal-flus, tal-liġi tat-22 ta’ Marzu dwar l-istat u l-kontroll ta’ l-istituzzjonijiet ta’ kreditu, u l-liġi tas-6 ta’ April 1995, dwar l-istat ta’ l-impriżi ta’ investiment u l-kontroll tagħhom, l-intermedjajri finanzjarji u l-konsulenti fuq investimenti. Ma’ dawn ingħaqdu l-Conseil des barreaux de l’Union européenne (iktar ‘il quddiem il-“CCBE”), l-Ordre des avocats du barreau de Liège u l-Kunsill tal-Ministri.
23. Nippreċiża li l-liġi tat-12 ta’ Jannar 2004 għandha l-għan li tittrasponi fl-ordinament ġuridiku tal-Belġju d-Direttiva 2001/97 li temenda d-Direttiva 91/308. Hija fiha l-Artikolu l-ġdid 2B li huwa l-istess bħall-Artikolu 2A(5) tad-Direttiva. Barra minn hekk, billi tuża l-fakultà mogħtija bit-tieni paragrafu ta’ l-Artikolu 6(3) tad-direttiva, il-liġi ddaħħal fid-dritt tal-Belġju l-Artikolu l-ġdid 14A(3), li jiddisponi li “il-persuni msemmija fl-Artikolu 2B m’għandhomx jagħtu din l-informazzjoni jekk din tingħatalhom minn wieħed mill-klijenti tagħhom tinkiseb minnhom fuq wieħed mill-klijenti tagħhom waqt l-evalwazzjoni tas-sitwazzjoni legali ta’ dan il-klijent jew fl-eżerċizzju ta’ l-inkarigu tagħhom ta’ difiża jew ta’ rappreżentanza ta’ dan il-klijent fi proċedura ġudizzjarja jew rigwardanti tali proċedura, inkluż fil-kuntest ta’ pariri fuq il-mod kif tinfetaħ jew tiġi evitata proċedura, kemm jekk din l-informazzjoni tingħata lilhom kif ukoll jekk tinkiseb minnhom qabel, matul jew wara din il-proċedura”.
24. Mid-digriet tar-rinviju jirriżulta li r-rikorrenti jikkontestaw prinċipalment li din il-liġi testendi l-applikabbiltà ta’ l-obbligi imposti bil-liġi tal-11 ta’ Jannar 1993 għall-avukati. Skond ir-rikorrenti, din l-estensjoni tippreġudika l-prinċipju tas-sigriet professjonali u ta’ l-indipendenza ta’ l-avukati li huma protetti bid-drittijiet irrikonoxxuti fil-Kostituzzjoni u fil-KEDB. Fis-sentenza tagħha, il-Cour d’arbitrage stabbilixxiet li, għalkemm is-sigriet professjonali huwa “element fundamentali tad-drittijiet tad-difiża”, dan jista’ jiġi megħlub “meta l-ħtieġa timponi dan jew meta dan ikun f’kunflitt ma’ xi valur li jkun meqjus li huwa superjuri”, dejjem jekk dan l-iżvelar ikun ġustifikat minn motiv imperattiv u jkun strettament proporzjonat.
25. Madankollu, jeħtieġ li wieħed jieħu in kunsiderazzjoni l-fatt li d-dispożizzjonijiet ikkontestati huma l-frott ta’ estensjoni imposta mit-traspożizzjoni tad-Direttiva 2001/97. Għaldaqstant id-diskussjoni fuq il-kostituzzjonalità tal-liġi tal-Belġju tiddependi fuq domanda li tirrigwarda l-validità tad-Direttiva Komunitarja. Din id-domanda, li tqajmet quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja skond t-tielet subparagrafu ta’ l-Artikolu 234 KE, hija s-segwenti:
“L-Artikolu 1(2) tad-Direttiva tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill Nru 2001/97/KE, ta’ l-4 ta’ Diċmebru 2001, li temenda d-Direttiva 91/308/KEE tal-Kunsill dwar il-prevenzjoni ta’ l-użu tas-sistema finanzjarja għall-iskop tal-ħasil tal-flus, jikser id-dritt għal smigħ xieraq kif iggarantit mill-Artikolu 6 tal-KEDB, u konsegwentement l-Artikolu 6(2) UE, safejn l-Artikolu 2A [(5)] l-ġdid, li huwa introduċa fid-Direttiva 91/308/KEE, jimponi l-inklużjoni tal-membri tal-professjonijiet legali indipendenti, mingħajr ma jeskludi l-professjoni ta’ avukat, fil-kamp ta’ applikazzjoni ta’ din l-istress Direttiva li, essenzjalment, għandha l-iskop li jiġi impost fuq il-persuni u l-istituzzjonijiet li ssemmi, l-obbligu li jinformaw lill-awtoritajiet responsabbli mill-ġlieda kontra l-ħasil tal-flus b’kull fatt li jista jindika tali ħasil (Artikolu 6 tad-Direttiva 91/308/KEE, issostitwit mill-Artikolu 1 (5) tad-Direttiva 2001/97/KE)?”
II – Il-kuntest ta’ l-istħarriġ tal-validità
26. Sabiex wieħed janalizza l-validità tad-dispożizzjoni kkontestata fil-konfront tad-dritt komunitarju, jeħtieġ l-ewwel nett li tiġi stabbilita preċiżament in-norma li fid-dawl tagħha għandha tiġi analizzata din id-dispożizzjoni. Fid-digriet tar-rinviju tagħha, il-Cour d’arbitrage tirreferi għall-Artikolu 6 tal-KEDB dwar id-dritt għal smiegħ xieraq u, konsegwentement, għall-Artikolu 6(2) UE.
27. Jiena nfakkar li l-Artikolu 6 UE huwa fformulat kif ġej:
“1. L-Unjoni hija stabbilita fuq il-prinċipji ta’ liberta’, demokrazija, rispett tad-drittijiet tal-bniedem u l-libertajiet fundamentali, u l-istat tad-dritt, prinċipji li huma komuni għall-Istati Membri.
2. L-Unjoni għandha tirrispetta l-prinċipji fundamentali, kif garantiti mill-[KEDB] u kif jirriżultaw mit-tradizzjonijiet kostituzzjonali komuni għall-Istati Membri, bħala prinċipji ġenerali tal-liġi tal-Komunità”.
28. Għal dak li jirrigwarda l-Artikolu 6 tal-KEDB, dan jaqra kif ġej:
“1. Fid-deċiżjoni tad-drittijiet ċivili u ta’ l-obbligi tiegħu jew ta’ xi akkuża kriminali kontra tiegħu, kulħadd huwa intitolat għal smigħ imparzjali u pubbliku fi żmien raġonevoli minn tribunal indipendenti u imparzjali mwaqqaf b’liġi. […]
[…]
3. Kull min ikun akkużat b’reat kriminali għandu d-drittijiet minimi li ġejjin:
[…]
ċ. li jiddefendi ruħu persunalment jew permezz ta’ assistenza legali magħzula minnu stess jew, jekk ma jkollux mezzi biżżejjed li jħallas l-assistenza legali, din għandha tingħata lilu b’xejn meta l-interessi tal-ġustizzja jeħtieġu hekk”.
29. Ċerti partijiet fil-kawża jissuġġerixxu madankollu li n-normi li wieħed għandu jirreferi għalihom biex isir l-istħarriġ għandhom jiġu estiżi. Minn banda, ir-riferiment għall-Artikolu 6 tal-KEDB huwa wisq strett, u wieħed għandu jestendi l-eżami tal-konformità tad-dispożizzjoni kkontestata fid-dawl b’mod partikolari tal-prinċipju ta’ l-indipendenza ta’ l-avukat, tal-prinċipju tas-sigriet professjonali, tad-dmir tal-lealtà, tal-prinċipju tad-drittijiet tad-difiża (dritt għall-assistenza legali u dritt li wieħed ma jinkriminax ruħu) u tal-prinċipju ta’ proporzjonalità. Mill-banda l-oħra, il-CCBE tistaqsi dwar ir-rilevanza u l-validità tal-bażijiet legali tad-Direttiva.
30. Skond il-partijiet imsemmijin, in-natura ta’ l-istħarriġ tal-validità previst fl-Artikolu 234 KE tippermetti li jsir dan it-twessigħ. F’dan ir-rigward, huma jibbażaw ruħhom fuq il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li tgħid li “il-kompetenza tal-Qorti tal-Ġustizzja biex tiddeċiedi, bis-saħħa ta’ l-Artikolu 177 tat-Trattat [234 KE], fuq il-validità ta’ l-attività ta’ l-istituzzjonijiet tal-Komunità mhijiex limitata fir-rigward tal-bażi li fuqha l-validità ta’ l-istess attività tista’ tiġi kkontestata” [traduzzjoni mhux uffiċjali](24).
31. Din il-ġurisprudenza mhijiex kontestabbli. Madankollu, hija m’għandhiex it-tifsira li jagħtuha l-partijiet. B’din l-affermazzjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja ma stabbilixxietx li hija għandha kull possibbiltà li temenda fis-sustanza l-kontenut tal-kwistjoni tal-validità mqajma mill-qorti tar-rinviju. Hija tixtieq sempliċement tenfasizza li, f’dan il-kuntest, l-istħarriġ tagħha jista’ jinfirex fuq il-bażijiet legali li jillimitaw il-kuntest ta’ l-istħarriġ tal-legalità previst fl-Artikolu 230 KE. Minn daqshekk, il-prinċipju jibqa’ li l-eżami tal-validità ta’ test tad-dritt komunitarju għandu jseħħ “fil-kuntest tad-domanda preliminari” li ssir(25).
32. Huwa bla dubju li l-limitu hekk ifformulat jista’ joffri lill-Qorti tal-Ġustizzja ċerta flessibbiltà. Il-Qorti tal-Ġustizzja tista’ dejjem tippreċiża l-kontenut tad-domanda preliminari fid-dawl ta’ l-osservazzjonijiet magħmulin mill-partijiet fil-kawża prinċipali jew kif jirriżulta mill-motivi tad-digriet tar-rinviju(26). Bl-istess mod għandha tiġi ammessa l-possibbiltà li l-Qorti tal-Ġustizzja tanalizza ex officio ċerti vizzji sostantivi, barra mill-kuntest tad-domanda li ssirilha(27).
33. Fil-każ preżenti, madankollu, ma jidhirx li huwa meħtieġ li wieħed isemmi li hija tagħmel użu minn din il-flessibbiltà. Fir-rigward ta’ tnejn mill-ilmenti invokati, l-iskop huwa evidenti. Fir-rigward tal-kontestazzjoni dwar il-bażi legali tad-Direttiva, huwa ċar li dan imur lil hinn mill-kamp u s-sens tad-domanda li saret. Id-domanda tikkonċerna biss il-konformità ta’ ċerti dispożizzjonijiet tad-direttiva mal-prinċipji fundamentali ta’ l-ordinament ġuridiku komunitarju u mhux it-titlu ta’ kompetenza li minnha kienet tgawdi l-Komunità biex tadottaha. Fir-rigward tal-prinċipju ta’ proporzjonalità, dan huwa element tat-twettiq u tal-kontroll tad-drittijiet fundamentali rrikonoxxuti mill-ordinament ġuridiku Komunitarju. F’dan ir-rigward, dan l-istess prinċipju għandu fi kwalunkwe każ jittieħed in kunsiderazzjoni fid-dawl ta’ l-applikazzjoni ta’ dawn id-drittijiet. Għaldaqstant, mhuwiex meħtieġ li jiġi mwessa’ għal dan l-iskop il-kuntest ta’ l-istħarriġ mitlub mill-qorti tar-rinviju.
34. Fir-rigward tal-prinċipji l-oħrajn invokati mill-partijiet intervenjenti, din hija storja differenti. Għalkemm dawn mhumiex irrilevanti fil-kuntest tad-domanda li saret, ma jidhirx li huwa meħtieġ li dawn jiġu analizzati b’mod separat għas-sempliċi raġuni ta’ ekonomija ta’ l-argumenti. Fil-fatt, dawn il-prinċipji jinġabru faċilment taħt kap wieħed, jiġifieri dak tas-sigriet professjonali ta’ l-avukati. Dan huwa l-iktar prinċipju mhedded direttament mill-obbligu ta’ informazzjoni previst fid-Direttiva kkontestata. Madankollu, huwa proprju l-kompatibbiltà ta’ dan l-obbligu ta’ informazzjoni mar-rekwiżiti tas-sigriet professjonali ta’ l-avukat li qajjem id-domanda tal-qorti tar-rinviju.
35. Deherli għalhekk li jkun tajjeb li l-ewwel wieħed ifittex jekk dawn ir-rekwiżiti għandhomx l-istatus ta’ prinċipju ġenerali jew tad-dritt fundamentali protett mill-ordinament ġuridiku Komunitarju. Jekk dan huwa l-każ, wieħed jista’ jikkunsidra li l-Artikolu 6(2) UE, joffri riżorsi suffiċjenti biex tingħata risposta għall-preokkupazzjonijiet espressi mill-partijiet fil-kawża.
III – Il-pedamenti tal-protezzjoni tas-sigriet professjonali ta’ l-avukati
36. Skond uħud mill-partijiet intervenjenti huwa inutli li wieħed jidentifika sors ta’ dritt preċiż li jikkristallizza s-sigriet professjonali ta’ l-avukati. Dan għandu valur “assjomatiku”(28). Huwa possibbli li wieħed isib traċċi tiegħu “fid-demokraziji kollha” matul iż-żminijiet kollha: wieħed isibu preżenti fil-Bibbja, fl-iskritturi ta’ l-istorja antika u minn seklu għall-ieħor. Taħt din il-perspettiva, għalkemm is-sigriet ta’ l-avukat jimmerita li jiġi rikonoxxut fl-ordinament ġuridiku komunitarju, dan huwa sempliċiment minħabba li għandu r-radiċi tiegħu fil-pedamenti stess tas-soċjetà Ewropea.
37. Barra minn hekk, huwa suġġerit li wieħed jirreferi għar-regoli aċċettati mill-ordnijiet professjonali ta’ l-avukati kollha fl-Istati Membri kollha. Is-sigriet professjonali huwa inerenti għall-professjoni stess ta’ l-avukat. Dan jinsab imsemmi fil-kodiċi ta’ kodotta kollha , bħall-kodiċi ta’ kodotta ta’ l-avukati Ewropej adottat mill-CCBE(29), li fl-Artikolu 2.3 dwar is-sigriet professjonali tiegħu jipprovdi li “hija fin-natura stess tad-dmirijiet ta’ l-avukat li huwa jkun depożitarju tas-sigrieti tal-klijent tiegħu u destinatarju tal-komunikazzjonijiet kunfidenzjali. Mingħajr il-garanzija tal-kunfidenzjalità, wieħed ma jistax ikollu fiduċja. Is-sigriet professjonali huwa għalhekk rikonoxxut bħala dritt u dmir fundamentali u primarju ta’ l-avukat” [traduzzjoni mhux uffiċjali]. Ir-regola tas-sigriet professjonali hija mifhuma, taħt din il-perspettiva, bħala obbligu ta’ kunfidenzjalità li taqa’ taħt il-moral tal-professjoni.
38. Biex ikollha l-ħtieġa għall-protezzjoni komunitarja, il-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja ma tistax tikkontenta ruħha la b’assjoma soċjali u lanqas b’regola professjonali. Li tkun u li għandha tkun huma żewġ affarijiet ben distinti. Indubbjament, il-Qorti tal-Ġustizzja ma tistax tinjora l-eżistenza ta’ prinċipju daqshekk elementari li jidher li huwa universalment rikonoxxut. Madankollu, mill-fatt li xi regola tidher li jkollha valur superjuri f’ċerti ordnijiet soċjali jew privati, ma jsegwix li din għandha tiġi aċċettata bħala prinċipju ġenerali tad-dritt komunitarju. Xorta jibqa’ l-bżonn li wieħed ifittex, f’dik l-ordni, xi sors awtonomu li jassigura l-protezzjoni.
39. Għaldaqstant huwa permissibbli li wieħed jistaqsi dwar l-eżistenza tat-tradizzjoni kostituzzjonali komuni ta’ l-Istati Membri f’dan il-qasam. Bħalma kienet fakkret il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza tagħha AM & S, iċċitata iktar ‘il fuq, “id-dritt komunitarju, li huwa r-riżultat ta’ interpenetrazzjoni mhux biss ekonomika, imma wkoll ġuridika ta’ l-Istati Membri, għandu jieħu in kunsiderazzjoni l-prinċipji u l-kunċetti komuni tal-liġijiet ta’ dawn l-Istati” [traduzzjoni mhux uffiċjali](30). L-istudju komparattiv tal-liġijiet ta’ l-Istati Membri ta’ l-Unjoni juri sewwasew li s-sigriet professjonali ta’ l-avukati jeżisti fil-parti l-kbira ta’ dawn l-Istati flimkien mal-prinċipju fundamentali u l-istatus tar-regola ta’ ordni pubbliku(31). L-istess studju juri madankollu, li l-portata u l-modalitajiet ta’ protezzjoni tas-sigriet professjonali jvarjaw sew minn ordinament ġuridiku għall-ieħor. Għaldaqstant, għalkemm huwa meħtieġ li wieħed jieħu in kunsiderazzjoni d-diversi leġiżlazzjonijiet u ġurisprudenzi nazzjonali fl-interpretazzjoni li għandha tingħata lill-kunċett tas-sigriet professjonali ta’ l-avukat, jidhirli li, fid-dawl tad-diverġenzi u varjazzjonijiet li jaffettwaw l-applikazzjoni ta’ dan il-prinċipju fl-ordnijiet ġuridiċi ta’ l-Istati Membri, jeħtieġ li wieħed idur pjuttost fuq sors ieħor ta’ protezzjoni.
40. Skond ġurisprudenza stabbilita, fl-ordinament ġuridiku komunitarju, id-drittijiet fundamentali stabiliti mill-KEDB għandhom “sinjifikat partikolari” u jiffurmaw parti integrali mill-prinċipji ġenerali li tagħhom il-Qorti tal-Ġustizzja tiżgura l-osservanza(32). Ma jirriżultax neċessarjament li l-portata tal-protezzjoni tad-drittijiet fundamentali fl-ordinament ġuridiku komunitarju tikkoinċidi ma’ dik assigurata mill-KEDB. Mill-banda l-oħra, fil-Komunità, ma jistgħux jiġu aċċettati miżuri li huma inkompatibbli mar-rispett tad-drittijiet tal-bniedem rikonoxxuti mill-istess Komunità(33).
41. Madankollu, għalkemm il-KEDB ma tirreferix espressament għas-sigriet professjonali ta’ l-avukat, hija fiha madankollu dispożizzjonijiet li jistgħu jiggarantixxu l-protezzjoni. Il-ġurisprudenza tal-Qorti Ewropea tad-drittijiet tal-bniedem, f’dan ir-rigward toffri toroq differenti. Minn banda, mill-kuntest li fih japplika s-sigriet ta’ l-avukat, bħalma esponiet il-qorti tar-rinviju, l-istess sigriet jaqa’ taħt id-dritt għal smigħ xieraq. Fis-sentenza Niemietz vs Il-Ġermanja, il-Qorti Ewropea ddeċidiet li, fil-każ ta’ l-avukat, l-intrużjoni fuq is-sigriet professjonali “tista’ taffettwa l-amministrazzjoni tajba tal-ġustizzja u, għaldaqstant, fuq id-drittijiet garantiti mill-Artikolu 6” [traduzzjoni mhux uffiċjali](34). Is-sigriet huwa l-kundizzjoni għall-fiduċja li twassal għall-kunfidenza u l-manifestazzjoni tal-verità u tal-ġustizzja. Iżda, mill-banda l-oħra, peress li l-istess sigriet għandu l-għan li jipproteġi, jidher li huwa element essenzjali mid-dritt għar-rispett tal-ħajja privata(35). Fis-sentenza tagħha Foxley vs Ir-Renju Unit, il-Qorti Ewropea tenfasizza f’dan is-sens l-importanza, skond l-Artikolu 8 tal-KEDB, tal-prinċipji tal-kunfidenzjalità u tas-sigriet professjonali li huma marbutin mar-rapport ta’ bejn l-avukat u l-klijent tiegħu(36). Is-sigriet jipproteġi liċ-ċittadin minn żvelar indiskret li jista’ jippreġudika l-integrità morali u r-reputazzjoni tiegħu.
42. Il-Qorti tal-Ġustizzja ma tistax tinjora ġurisprudenza bħal din. Hija kellha l-okkażjoni li tenfasizza li fl-interpretazzjoni tagħha tad-drittijiet fundamentali hija għandha tieħu in kunsiderazzjoni l-ġurisprudenza tal-Qorti Ewropea tad-drittijiet tal-bniedem(37). Konsegwentement wieħed jista’ jqis id-dritt għal smigħ xieraq u għar-rispett tal-ħajja privata bħala l-bażi doppja għal protezzjoni tas-sigiret professjonali ta’ l-avukat fl-ordinament ġuridiku komunitarju.
43. Fit-teorija, l-għażla ta’ wieħed minn dawn iż-żewġ bażijiet mhijiex indifferenti. Fil-fatt nirrimarka li l-fatt li wieħed jorbot il-protezzjoni tas-sigriet ma’ wieħed mid-drittijiet jew ma’ l-ieħor jista’ jippermetti li tiġi varjata l-portata ta’ din il-protezzjoni. Meta wieħed jibbaża s-sigriet fuq id-dritt għal smigħ xieraq ikun ifisser, impliċitament, li qiegħda tiġi limitata l-portata għall-kuntest kontenzjuż, ġudizzjarju u kważi-ġudizzjarju. Din kienet l-għazla li għamlet il-Qorti fil-kawża Am & S, iċċitata iktar ‘il fuq. Minn din l-għażla, kien jirriżulta li l-protezzjoni tal-korrispondenza kellha, fiċ-ċirkustanzi tal-każ partikolari, tiġi protetta biss “fil-kuntest u għall-finijiet tad-dritt tad-difiża”(38). Mill-banda l-oħra, li wieħed imur għad-dritt għar-rispett tal-ħajja privata jimplika, a priori, t-twessigħ tal-protezzjoni għall-istqarrijiet kunfidenzjali kollha li jsiru mill-klijent lill-professjonist, ikun x’ikun il-kuntest li fih iqumu dawn ir-rapporti.
44. Madankollu, f’dan l-istadju ta’ l-analiżi, għażla bħal din, ma tidhirlix li hija rilevanti. B’kuntrast, li wieħed jikkunsidra l-bażi doppja jġib il-vantaġġ li jiġu koperti l-preokkupazzjonijiet imqajma mill-partijiet intervenjenti. Il-protezzjoni tas-sigriet professjonali ta’ l-avukat hija prinċipju ambivalenti li huwa, minn banda, prinċipju proċedurali iskritt fid-dritt fundamentali għal smigħ xieraq u mill-oħra prinċipju sostantiv ibbażat fuq id-dritt fundamentali għar-rispett tal-ħajja privata. Mill-aspett proċedurali, dan jiġi faċilment marbut mad-drittijiet tad-difiża, mad-dritt għall-assistenza legali u mad-dritt li wieħed ma jinkriminax ruħu(39). Mill-aspett sostantiv din tolqot il-ħtieġa “li kull akkużat għandu jkollu l-possibbiltà li jikkonsulta bil-libertà kollha ma’ l-avukat tiegħu, fejn il-professjoni stess tinvolvi r-responsabbiltà li tagħti, b’mod indipendenti, parir legali lil dawk kollha li jkollhom bżonn” [traduzzjoni mhux uffiċjali]. (40) u dik, li tiġi magħha, tal-lealtà ta’ l-avukat lejn il-klijent. Il-prinċipju tas-sigriet joħroġ mill-karatteristika stess tal-professjoni ta’ avukat.
45. Għalkemm il-prinċipji ta’ l-indipendenza ta’ l-avukat, tad-drittijiet tad-difiża jew tad-dritt għas-silenzju jiġu preġudikati bl-obbligu ta’ l-informazzjoni previst mid-dispożizzjoni tad-dritt komunitarju kkontestat, huwa biss in kwantu dawn jinsabu koperti mill-prinċipju tas-sigriet professjonali ta’ l-avukat. F’din il-kawża, il-kwistjoni hija għalhekk dwar jekk l-obbligu għall-informazzjoni impost mid-direttiva kkontestata fuq l-avukati fl-Unjoni Ewropea jippreġudikax dan il-prinċipju, protett bħala tali mill-prinċipji fundamentali ta’ l-ordinament ġuridiku Komunitarju.
46. Għalkemm, skond din l-analiżi, jeħtieġ li tiġi rrikonoxxuta l-eżistenza tal-prinċipju tal-protezzjoni tas-sigriet professjonali ta’ l-avukat fid-dritt Komunitarju, wieħed m’għandux jikkonkludi, madankollu, li din hija prerogattiva assoluta rrikonoxxuta bħala tali lill-professjoni ta’ avukat.
IV – Il-limiti tal-protezzjoni tas-sigriet professjonali ta’ l-avukat
47. Fir-rigward tad-dritt għall-protezzjoni tal-kunfidenzjalità tal-komunikazzjonijiet bejn l-avukat u l-klijent tiegħu, l-avukat ġenerali Warner, fil-kawża AM & S, kien diġà nnota li “dan hu d-dritt li l-liġijiet tal-pajjiżi ċivili jirrikonoxxu b’mod ġenerali, dritt dan li mhuwiex faċli li wieħed jinnegah, imma mhuwiex dritt protett sal-punt li fil-Komunità l-Kunsill ma jista’ qatt jilleġiżla b’mod li jipprevedi xi eċċezzjoni jew li jemendah”4(41)1. Ċertament l-istess japplika għall-protezzjoni tas-sigriet professjonali, kif mill-bqija juri l-eżami tal-leġiżlazzjoni rilevanti fl-Istati Membri kollha tal-Komunità. Wieħed ma jistax jeskludi li s-sigriet professjonali jixxejjen quddiem ħwejjeġ imperattivi ta’ interess ġenerali superjuri f’ċerti ċirkustanzi konkreti. Konsegwentement, id-dispożizzjoni in kwistjoni fil-każ preżenti ma tistax titqies invalida għar-raġuni biss li hija tinkludi ċerti restrizzjonijiet fuq is-sigriet professjonali ta’ l-avukat. Jeħtieġ li jiġi vverifikat jekk ir-restrizzjonijiet li hemm inklużi jirrispettawx il-limitazzjonijiet tad-drittijiet li fuqhom huwa bbażat is-sigriet professjonali ta’ l-avukat fid-dritt Komunitarju. Peress li dawn jaffettwaw il-garanzija tad-drittijiet protetti mill-ordinament ġuridiku Komunitarju, l-istess restrizzjonijiet għandhom jiġu inkwadrati u ġġustifikati b’mod strett.
48. Sabiex issir l-analiżi tal-ġustifikazzjoni tal-limitazzjonijiet ikkontestati mill-partijiet rikorrenti, jien nipproponi li napplikaw il-kuntest ta’ analiżi li jinsab espost fil-karta tad-drittijiet fundamentali ta’ l-Unjoni Ewropea. Kif il-Qorti tal-Ġustizzja kellha l-okkażjoni tafferma, anki jekk din il-karta “ma tikkostitwixxix strument ġuridiku vinkolanti”, l-għan prinċipali tagħha, “kif jirriżulta mill-preambolu tagħha, huwa li terġa’ tafferma ‘d-drittijiet li jirriżultaw b’mod partikolari mit-tradizzjonijiet kostituzzjonali u obbligi internazzjonali komuni għall-Istati Membri, mit-Trattat dwar l-Unjoni Ewropea u mit-Trattati Komunitarji, mill-[KEDB], mill-karti soċjali adottati mill-Komunità u mill-Kunsill ta’ l-Ewropa, kif ukoll mill-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja […] u mill-Qorti Ewropea tad-drittijiet tal-bniedem’”(42). Minn din iċ-ċitazzjoni jirriżulta li, għalkemm din il-karta ma tistax tikkostitwixxi fiha nfisha bażi ġuridika suffiċjenti biex tagħti lill-individwi drittijiet li jistgħu jiġu invokati direttament, hija madankollu mhijiex irrilevanti bħala kriterju għall-interpretazzjoni ta’ l-istrumenti ta’ protezzjoni tad-drittijiet imsemmijin fl-Artikolu 6(2) UE. Taħt din il-perspettiva, din il-karta jista’ jkollha funzjoni doppja. Fl-ewwel lok, hija tista’ toħloq il-preżunzjoni ta’ l-eżistenza ta’ dritt li jkollu, għalhekk, jirċievi konferma dwar l-eżistenza tiegħu kemm fit-tradizzjonijiet kostituzzjonali komuni għall-Istati Membri kif ukoll fid-dispożizzjonijiet tal-KEDB. Fit-tieni lok, meta d-dritt jiġi identifikat bħala dritt fundamentali protett mill-ordinament ġuridiku Komunitarju, il-Karta sservi ta’ strument partikolarment utli sabiex jiġi stabbilit il-kontenut, il-kamp ta’ applikazzjoni u l-portata li għandha tingħata lil dak id-dritt. Aħna nfakkru barra minn hekk li d-dispożizzjonijiet tal-Karta, li ġew ippreparati wara proċess twil ta’ deliberazzjoni magħmula fuq livell Ewropew, jikkorrispondu fil-parti l-kbira tagħhom għall-kodifikazzjoni tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja.
49. F’dan il-kuntest, huwa dmir tal-Qorti tal-Ġustizzja li tivverifika, minn banda, li l-limiti implementati mid-dispożizzjoni kkontestata tad-Direttiva ma jirrestrinġux il-protezzjoni tas-sigriet ta’ l-avukat b’mod jew sal-punt li l-istess protezzjoni tintlaħaq fis-sustanza tagħha stess u, mill-banda l-oħra, li dawn il-limiti jkunu maħsubin fl-interess ġenerali rrikonoxxut mill-Unjoni u jkunu proporzjonati għal-imsemmi għan(43).
A – Id-dispożizzjoni in kwistjoni taffettwa s-sustanza tas-sigriet professjonali ta’ l-avukat?
50. Li wieħed jipproteġi s-sustanza tad-dritt fundamentali jfisser kemm li tiġi żgurata l-protezzjoni ta’ dak id-dritt li hija l-iktar kompatibbli mas-sussistenza tad-drittijiet fundamentali l-oħrajn, u kif ukoll li jiġu stabbiliti ċ-ċirkustanzi u l-kundizzjonijiet li fihom dak id-dritt jkun jistħoqqlu protezzjoni msaħħa.
51. Id-diffikultà kollha f’din il-kawża tirrigwarda liema ċirkustanzi u kundizzjonijiet li fihom is-sigriet professjonali ta’ l-avukat ma jistax jiġi limitat. Huwa fuq dan il-punt, barra minn hekk, li l-interpretazzjonijiet tal-partijiet l-iktar jitbegħdu b’mod ċar.
52. Minn banda, il-Kummissjoni ssostni li s-sustanza tas-sigriet ta’ l-avukat tinsab kollha kemm hi fil-qasam “kontenzjuż”. Biex wieħed jasal biex jaċċetta li dan is-sigriet għandu jkun protett, għandha tiġi stabbilita rabta ma’ xi proċediment. Huwa biss fil-kuntest tas-smigħ, jew ta’ l-inqas ta’ proċedura ta’ natura ġudizzjarja jew kważi ġudizzjarja, li s-sigriet jistħoqqlu li jkun protett. Huwa f’din il-linja li għandha tiġi interpretata s-sentenza tal-Qorti tal-Ġustizzja AM & S, iċċitata iktar ‘il fuq, jiġifieri in kwantu hija teżiġi “rabta ta’ konnessjoni” ma’ xi proċedura ta’ natura kontenzjuża. Taħt din il-perspettiva, id-direttiva, billi tillimita l-protezzjoni tas-sigriet ta’ l-avukat għall-kuntest kontenzjuż, m’għandhiex tiġi kkontestata.
53. Fuq in-naħa l-oħra nsibu lill-partijiet li jirrappreżentaw lill-Ordnijiet ta’ l-avukatura, li għalihom ir-regola tas-sigriet ma tistax tiġi ssegregata mill-professjoni ta’ l-avukat li tagħtiha status u dinjità partikolari. Fi kwalunkwe każ, l-avukat għandu jkun l-uniku mħallef tal-limiti li jistgħu jiġu imposti fuq l-istess sigriet. Li wieħed jirrestrinġi l-portata tas-sigriet għall-waħda mill-attivitajiet tmur kontra l-prinċipji fundamentali u fl-istess waqt tkun impossibbli li titwettaq fil-prattika, u dan peress li l-attivitajiet imsemmijin huma kumplessi u indiviżibbli. Minn dan il-lat, huwa ċar li, fejn id-direttiva timponi li s-sigriet m’għandux japplika f’ċerti attivitajiet imwettqa mill-avukati, id-direttiva tikser id-drittijiet fundamentali.
54. Madankollu, dawn iż-żewġ interpretazzjonijiet, li huma irrikonċiljabbli, għandhom punt ta’ konverġenza li wieħed għandu jitlaq minnu. Il-partijiet kollha jaqblu, fil-fatt, li r-raison d’être tas-sigriet professjonali ta’ l-avukat jinsab fir-relazzjoni ta’ fiduċja li għandu jkun hemm bejn il-klijent u l-avukat(44). Il-preżervazzjoni ta’ din ir-relazzjoni għandha, fir-realtà, utilità doppja. L-ewwel nett din hija utli għall-klijent, li huwa d-depożitarju tas-sigriet, li jkun jista’ b’hekk jiżgura ruħu li qiegħed jirrikorri għand persuna terza ta’ fiduċja, jiġifieri l-avukat tiegħu. Iżda din hija utli wkoll għas-soċjetà in ġenerali, in kwantu, fil-ħarsien tal-konoxxenza tad-dritt u l-eżerċizzju tad-drittijiet tad-difiża, hija tipparteċipa fl-amministrazzjoni tajba tal-ġustizzja u fil-manifestazzjoni tal-verità. Madankollu, din ir-relazzjoni hija fraġli. Hija għandha tkun tista’ tiżviluppa f’kuntest protett. Dak li huwa rilevanti f’din il-kawża huwa għalhekk li jiġu rrintraċċjati bir-reqqa l-limiti għal dan il-qafas. Ma tistax tkun dejqa ħafna, għax inkella tirrovina l-kundizzjonijiet tar-relazzjoni ta’ fiduċja veritiera bejn l-avukat u l-klijent tiegħu. Iżda, mill-banda l-oħra, m’għandhiex tkun wiesa’ ħafna, għax inkella s-sigriet isir sempliċi attribut tal-professjoni ta’ avukat. Madankollu, is-sigriet professjonali ma jistax ikun proprjetà ta’ l-avukat. Jeħtieġ pjuttost li wieħed jikkunsidrah bħala valur u bħala piż. Skond il-kliem ta’ Lord Denning, il-privileġġ li joħroġ minn dan is-sigriet “mhuwiex il-privileġġ ta’ l-avukat imma tal-klijent tiegħu”(45). Dan il-privileġġ ma jkollux sens ħlief jekk ma jkunx qed iservi l-interess tal-ġustizzja u r-rispett tad-dritt. Huwa mogħti lill-avukat fil-kwalità waħdanija tiegħu ta’ aġent tal-ġustizzja.
55. Barra minn hekk, f’din il-kawża, dan huwa punt li ma ġiex ikkontestat. Il-partijiet kollha jaqblu fuq il-fatt li s-sigriet professjonali għandu jibbenefika minn protezzjoni msaħħa fil-kuntest ta’ l-eżerċizzju tal-funzjonijiet ta’ rappreżentanza u difiża ta’ klijent. F’dan il-kuntest, fil-fatt, kif semma l-avukat ġenerali Léger fil-konklużjonijiet tiegħu fis-sentenza Wouters et, “l-avukati għandhom rwol ċentrali fl-amministrazzjoni tal-ġustizzja, bħala intermedjarji bejn l-akkużati u l-qrati”(46). Għalhekk mhuwiex b’kumbinazzjoni li huma msejħin mill-Qorti tal-Ġustizzja bħala “awżiljari” u “kollaboraturi tal-ġustizzja”(47).
56. Il-kontestazzjoni ddur għalhekk fuq il-punt dwar jekk protezzjoni simili għandhiex tiġi estiża lil hinn mill-qafas strett tan-neċessitajiet tar-rappreżentanza u tad-difiża u fuq safejn jeħtieġ li din għandha tiġi estiża. F’dan ir-rigward, għandu jiġi kkonstatat li s-sitwazzjoni dominanti fil-leġiżlazzjonijiet tad-diversi Stati Membri hija kuntradittorja.
57. Prima facie, id-direttiva in kwistjoni tidher li tadotta pożizzjoni intermedjarja. Waqt l-eżami tal-proposta tad-direttiva ppreżentata mill-Kummissjoni, il-Parlament kien xtaq jestendi espressament id-deroga għall-għoti ta’ pariri legali. Kif ġie mfakkar, din il-proposta ma ntlaqatx. Fit-tieni subparagrafu ta’ l-Artikolu 6(3), id-Direttiva adottata tipprovdi sempliċement li l-avukati ma jaqgħux taħt l-obbligu li jinformaw mhux biss “fil-qadi ta’ dmirijiethom permezz tad-difiża jew rappreżentanza ta’ dak il-klijent fi proċedura ġudizzjarja” imma wkoll “waqt l-aċċertament tal-pożizzjoni legali ta’ dak il-klijent”. Din l-aħħar espressjoni hija miftuħa għall-interpretazzjoni. Xhieda ta’ dan huma d-differenzi fil-leġiżlazzjonijiet nazzjonali li ttrasponew din id-dispożizzjoni(48).
58. Sabiex tingħata risposta għald-domanda dwar il-validità li saret mill-qorti tar-rinviju, jeħtieġ l-ewwel nett li jiġi kkjarifikat is-sinjifikat ta’ dan il-kunċett.
1. Il-kunċett ta’ l-“aċċertament tal-pożizzjoni legali tal-klijent”
59. F’għajnejn il-Kummissjoni, l-interpretazzjoni ta’ dan il-kunċett, fi kwalunkwe każ, mhuwiex rilevanti għall-finijiet li tiġi stabbilita l-validità tad-direttiva. Peress li s-sigriet professjonali ta’ l-avukati jmiss, fil-prinċipju, l-attività ġudizzjarja jew paraġudizzjarja tagħhom biss, huwa biżżejjed li jiġi kkonstatat li d-direttiva tneħħi minn fuq dawn kwalunkwe obbligu li jinformaw. Fi kliem ieħor, anki jekk ix-xogħol ta’ l-aċċertament legali kien suġġett għall-obbligu ta’ rrappurtaġġ, id-Direttiva għandha titqies li hija valida. Waqt is-seduta, l-ordnijiet ta’ l-avukatura sostnew, mill-banda l-oħra, li s-sigriet professjonali jkopri wkoll l-għoti ta’ pariri. Huma jipproponu għalhekk li tingħata interpretazzjoni wiesa għall-kunċett ta’ aċċertament tal-pożizzjoni legali tal-klijent. Kieku jiġi deċiż li d-dispożizzjoni in kwistjoni ma tinkludix il-kunċett ta’ għoti ta’ pariri, hija jkollha titqies li hija invalida.
60. Fil-fehma tiegħi, il-prinċipju tas-sigriet professjonali, bħalma jsostnu l-Ordnijiet ta’ l-avukatura intervenjenti, ikopri l-għoti ta’ pariri legali. Ir-raġuni hija doppja u tistrieħ kemm fuq kunsiderazzjonijiet ta’ prinċipju u kif ukoll fuq kunsiderazzjonijiet prattiċi. Fil-prinċipju, wieħed għandu jieħu in kunsiderazzjoni “l-ħtieġa fundamentali li f’soċjetà ċivilizzata, kulħadd ikun jista’ jikkonsulta ma’ l-avukat tiegħu biex jieħu parir u assistenza u, meta jinbdew xi proċedimenti, biex jirrappreżentah”(49). Bħala rappreżentant u difensur, kull avukat għandu wkoll funzjoni essenzjali ta’ assistenza u ta’ konsulent. B’hekk, huwa jiżgura mhux biss l-aċċess għall-ġustizzja imma wkoll l-aċċess għad-dritt. Madankollu, din l-aħħar garanzija mhijiex inqas prezzjuża minn ta’ l-ewwel f’soċjetà kumplessa bħalma hija s-soċjetà Ewropea. Il-possibbiltà għal kull ċittadin li jkun jista’ jieħu parir indipendenti għall-finijiet li jsir jaf l-istat tad-dritt li jirregola l-pożizzjoni partikolari tiegħu hija garanzija essenzjali ta’ l-Istat tad-dritt. F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-patt tal-fiduċja li jiggarantixxi l-protezzjoni tas-sigriet jistħoqqlu li jiġi estiż għall-kuntest tar-rapporti ta’ assistenza u ta’ parir legali(50). Din l-estensjoni hija konformi, barra minn hekk, ma’ l-iżvilupp tal-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja. Fis-sentenza AM & S, hemm riferiment espress għall-importanza li jagħtu l-klijenti għall-fatt li jkunu jistgħu jieħdu, b’mod indipendenti għall-aħħar, parir u assistenza legali(51).
61. Fil-prattika, fi kwalunkwe każ, jidher li huwa diffiċli li, fil-kuntest tal-qadi tad-dmirijiet li għandu professjonist tad-dritt, wieħed jiddistingwi ż-żmien għall-parir u ż-żmien għar-rappreżentanza. Kieku kull darba li jkun meħtieġ li jintlaħqu l-għanijiet tad-Direttiva, jkun hemm bżonn li ssir din id-distinżjoni, ċertament li r-rapport ta’ fiduċja eżistenti bejn il-professjonist u l-klijent tiegħu jirriskja li jmur minn taħt.
62. Minn din l-analiżi, jirriżulta li l-protezzjoni msaħħa li minnha jibbenefika s-sigriet professjonali ta’ l-avukat għandu jiġi estiż għad-dmirijiet ta’ rappreżentanza, ta’ difiża, ta’ assistenza u ta’ parir legali. Konsegwentement, nissuġġerixxi l-konklużjoni li ebda obbligu ta’ informazzjoni marbut mal-ġlieda kontra l-ħasil tal-flus ma jista’ jiġi impost fuq l-avukat fil-kamp tat-twettiq ta’ dawn id-dmirijiet. Kull tentattiv ta’ dan it-tip għandu jitqies li jippreġudika s-sustanza tad-drittijiet protetti mill-ordinament ġuridiku Komunitarju.
63. Il-formulazzjoni użata mid-dispożizzjoni in kwistjoni tad-direttiva in kwistjoni fil-każ preżenti hija kompatibbli ma’ din l-analiżi? Infakkar li l-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi b’mod kostanti li, “meta t-test tad-dritt sussidjarju Komunitarju jista’ jingħata iktar minn interpretazzjoni waħda, jeħtieġ li tingħata preferenza lil dik li tirrendi l-istess dispożizzjoni konformi mat-Trattat, iktar minn dik li twassal għall-konstatazzjoni li hija inkompatibbli ma’ l-istess Trattat”[traduzzjoni mhux uffiċjali] (52). Fil-każ odjern, jidhirli li l-kunċett ta’ “aċċertament tal-pożizzjoni legali tal-klijent” stabbilita mid-direttiva tista’ faċilment tinftiehem bħala li tinkludi dik tal-parir legali. L-istess tifsira hija konformi mar-rispett tad-drittijiet fundamentali u mal-prinċipji ta’ l-Istat tad-dritt protetti mill-ordinament ġuridiku Komunitarju. Mill-bqija, din hija konformi mal-formulazzjoni tal-premessa numru sbatax tad-direttiva li tipprovdi li, fil-prinċipju, “il-konsultazzjoni legali tibqa’ suġġetta għall-obbligu tas-sigriet professjonali”. Jien nipproponi konsegwentement li t-tieni subparagrafu ta’ l-Artikolu 6(3) tad-Direttiva jiġi interpretat fis-sens li jeżenta lill-avukati li jagħmlu xogħol ta’ konsulenza legali minn kwalunkwe obbligu li jinformaw.
64. Jibqa’, madankollu, li jiġi vverifikat li d-dispożizzjonijiet tad-Direttiva huma minn kull aspett konformi ma’ din l-interpretazzjoni. L-ordnijiet ta’ l-avukatura jsostnu li, minħabba li l-attivitajiet imsemmija fl-Artikolu 2A(5) tad-direttiva jiġu ssuġġettati għall-obbligu ta’ informazzjoni, id-direttiva tikser il-prinċipju tas-sigriet professjonali kif inhu hekk interpretat. Huma tal-fehma li, fix-xogħol kollu tiegħu, l-avukat jkollu jagħmel analiżi u aċċertament tal-pożizzjoni legali tal-klijent tiegħu. F’dawn iċ-ċirkustanzi, mhuwiex xieraq li l-protezzjoni tas-sigriet tiġi eskluża fil-kuntest ta’ dan ix-xogħol.
65. Wieħed għandu jammetti li fil-prattika mhuwiex faċli li wieħed jagħmel distinzjoni bejn ix-xogħol ta’ natura legali u x-xogħol “extra legali” ta’ l-avukati. Madankollu, ma jidhirlix li huwa impossibbli li wieħed jikkonċepixxi kriterju ċar li jippermetti li ssir distinzjoni bejn il-każijiet fejn l-avukati, li jaġixxu qua “avukati”, ikollhom il-protezzjoni tas-sigriet professjonali u l-każijiet fejn din il-protezzjoni m’għandhiex tiġi applikata. Huwa għalhekk taħt din il-kundizzjoni biss li, fil-fehma tiegħi, jista’ jiġi protett il-bilanċ bejn il-ħtieġa tal-protezzjoni tal-fiduċja eżistenti bejn l-avukat u l-klijent tiegħu u l-ħtieġa tal-protezzjoni ta’ l-interessi ġenerali tas-soċjetà, fir-rispett tad-drittijiet protetti mill-ordinament ġuridiku komunitarju. Barra minn hekk, jidhirli li huwa diffiċli li tiġi ġġustifikata l-estensjoni tas-sigriet professjonali ta’ l-avukat fuq il-bażi biss li, fil-prattika, dan ikun diffiċli, mingħajr kunsiderazzjoni tal-fatt li l-professjoni ta’ l-avukat, illum il-ġurnata, tara xogħol li jmur lil hinn mid-dmirijiet speċifiċi ta’ rappreżentanza u konsulenza.
2. Il-kriterju għad-distinzjoni tax-xogħol protett mis-sigriet professjonali
66. Waqt is-seduta quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, l-intervenjenti pproponew diversi kriterji ta’ distinzjoni. Il-Kunsill issuġġerixxa li jibbaża ruħu fuq in-natura materjali tax-xogħol suġġett għall-obbligu tad-dikjarazzjoni. Huwa jsostni, mill-banda l-oħra, fl-osservazzjonijiet bil-miktub tiegħu, li wieħed għandu jieħu in kunsiderazzjoni l-kriterju tal-parteċipazzjoni attiva ta’ l-avukati fl-eżekuzzjoni ta’ l-operazzjonijiet ikkonċernati. Din kienet ukoll il-fehma tal-Parlament waqt is-seduta: huwa dejjem possibbli li wieħed jagħmel distinzjoni bejn ix-xogħol ta’ konsulenza u l-parteċipazzjoni għan-nom u f’isem il-klijent. Il-gvern Taljan isostni, min-naħa tiegħu, li huma biss il-pariri mogħtija b’mod indipendenti li jeħtieġ li jkunu protetti.
67. Ikkonfrontati b’dawn l-analiżijiet, l-Ordnijiet ta’ l-avukatura rappreżentati fis-seduta ammettew li x-xogħol ikkontemplat fl-Artikolu 2A(5) seta’ fil-fatt jinqasam. Għalkemm huwa minnu li x-xogħol ta’ mandatarju kkontemplat fis-subparagrafu (b) għandu l-effett li jxejjen kull distinzjoni bejn l-interessi ta’ l-avukat u dawk tal-klijent tiegħu, sal-punt li jtellef l-indipendenza lill-istess avukat, dan mhuwiex l-istess fir-rigward tax-xogħol ta’ assistenza kkontemplat taħt is-subparagrafu (a), li jeħtieġ ir-rispett ta’ l-indipendenza ta’ l-avukat.
68. Jidher għalhekk li l-pożizzjonijiet tad-diversi partijiet fil-kawża li qabel kienu opposti, qarbu ftit lejn xulxin. Deher li seta’ ntlaħaq ftehim fuq l-idea li s-sigriet professjonali jiġi limitat għax-xogħol varjat ta’ kompetenza proprja ta’ l-avukati. Minn dan jirriżulta li d-diverġenza fil-fehmiet hija inqas.
69. Fil-fehma tiegħi, ikun azzardat li wieħed jiddistingwi skond il-livell ta’ involviment ta’ l-avukat fl-operazzjoni in kwistjoni. Jien ma nistax nifhem sew għaliex ix-xogħol ta’ assistenza jistħoqqlu iktar minn dak ta’ mandatarju, li jkollu l-protezzjoni speċjali jekk ma jiġix muri li dan ix-xogħol jitwettaq b’indipendenza sħiħa. Dak li hu iktar rilevanti mill-attività mwettqa huwa l-mod ta’ kif titwettaq dik l-attività.
70. Li, fil-każijiet kollha fejn huwa jintervjeni, l-avukat jista’ jispiċċa jagħmel aċċertament tal-pożizzjoni legali tal-klijent tiegħu, mhuwiex kontestabbli. Madankollu, dan l-aċċertament jista’ jieħu direzzjonijiet differenti. Mod li wieħed jesponi l-qafas u l-implikazzjonijiet legali ta’ l-operazzjoni kkontemplata, u mod ieħor li wieħd jagħmel dak l-aċċertament sabiex jagħżel l-aħjar strateġija fl-interess tal-klijent biex iwettaq xi azzjoni jew operazzjoni ekonomika jew kummerċjali. Għalkemm l-aċċertament għandu sempliċement l-għan li jgħin lill-klijent biex jorganizza l-attività tiegħu “fl-osservanza tal-liġi” u li jissuġġetta l-obbjettivi tiegħu għar-regoli tad-dritt(53), dan għandu jitqies li huwa xogħol ta’ konsulenza u għandu jiġi eżentat minn kull obbligu ta’ informazzjoni, ikun x’ikun il-kuntest li fih dan jiġi pprovdut. Mill-banda l-oħra, għalkemm l-aċċertament għandu l-għan essenzjali li jwettaq jew jipprepara operazzjoni kummerċjali jew finanzjarja u li jkun suġġett għall-istruzzjonijiet tal-klijent sabiex, b’mod partikolari, tinsab l-iktar soluzzjoni favorevoli ekonomikament, l-avukat lanqas ma jaġixxi bħala “aġent tan-negozju”, li jpoġġi l-kompetenzi tiegħu interament għas-servizz ta’ xogħol mhux legali, fejn m’hemmx lok għall-applikazzjoni tas-sigriet professjonali. Fl-ewwel każ, huwa permess li jingħad li l-avukat jaġixxi mhux biss fl-interess tal-klijent tiegħu imma wkoll fl-interess tad-dritt. Fit-tieni każ, huwa biss l-interess tal-klijent li jipprevali. F’dan il-każ, l-avukat ma jaġixxix bħala avukat indipendenti imma jsib ruħu f’sitwazzjoni identika għal dik ta’ konsulent finanzjarju jew avukat ta’ kumpannija.
71. Hemm qbil madankollu li d-distinzjoni bejn dawn iż-żewġ tipi ta’ sitwazzjonijiet hija diffiċli li wieħed japprezzaha. Analiżi ta’ portata ġenerali bħalma hija dik mitluba mingħand il-Qorti tal-Ġustizzja fil-kawża preżenti ma tistax issolvi d-diffikultajiet prattiċi kollha li tali analiżi tista’ ġġib magħha. L-aħjar ħaġa li tista’ tagħmel il-Qorti tal-Ġustizzja f’dan il-każ huwa li tuża l-elementi ta’ interpretazzjoni kollha li hija għandha għad-dispożizzjoni tagħha sabiex tiggwida l-applikazzjoni tat-test mill-awtoritajiet nazzjonali kompetenti. Aħna ninnutaw barra minn hekk li approċċ simili ġie adottat minn qrati oħrajn mingħajr xi problemi ta’ applikazzjoni partikolari. F’dawn il-kawżi, dawn il-qrati jeżiġu analiżi każ b’każ tal-kwalità li fiha jaġixxi l-avukat(54).
72. Fid-dawl tan-natura fundamentali tal-protezzjoni tas-sigriet professjonali ta’ l-avukat, huwa tajjeb li wieħed jippreżumi li l-avukat jaġixxi fil-kwalità tiegħu proprja ta’ konsulent u difensur. Mhuwiex ħlief meta huwa jkun ġie ingaġġat għal xogħol li jippreġudika l-indipendenza tiegħu li jkun meħtieġ li jitqies li l-istess avukat ikun suġġett għall-obbligu ta’ informazzjoni previst mid-Direttiva. Din l-analiżi għandha ssir każ b’każ, taħt il-garanzija ta’ stħarriġ ġudizzjarju.
3. Konklużjoni intermedjarja
73. L-analiżi kollha preċedenti ma wriet ebda element tali li jannulla l-Artikoli 2A(5) u 6 tad-Direttiva 91/308 kif emendata bid-Direttiva 2001/97, dejjem madankollu jekk dawn jiġu interpretati li jeskludu kull obbligu ta’ informazzjoni fil-kuntest tax-xogħol ta’ rappreżentanza u ta’ konsulenza legali ta’ l-avukati. Jeħtieġ b’mod partikolari li jiġu eżentati mill-istess obbligu l-pariri mogħtija biex jgħinu lill-klijent jorganizza l-attivitajiet tiegħu “fl-osservanza tal-liġi”.
74. Mhuwiex biżżejjed li wieħed jammetti li,minbarra minn dawn il-każijiet li fihom huwa eskluż kull obbligu ta’ informazzjoni, jista’ jkun hemm xi limitazzjonijiet għas-sigriet professjonali ta’ l-avukat. Jeħtieġ għal darba oħra li wieħed jistaqsi jekk dawn il-limitazzjonijiet ifittxux għan ta’ interess ġenerali leġittimu u jekk dawn humiex proporzjonati mat-tfittxija ta’ dak l-għan.
B – Il-limiti imposti fuq il-protezzjoni tas-sigriet ta’ l-avukat għandhom għan ta’ interess ġenerali?
75. Kienet parti waħda biss li, quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, dehret li qegħda tiddubita mil-leġittimità ta’ l-għan tad-direttiva in kwistjoni. Skond l-ordni ta’ l-avukatura ta’ Liège, is-sigriet ma jistax iċedi ħlief quddiem l-interessi superjuri rigwardanti s-salvagwardja tal-ħajja umana.
76. Din il-pożizzjoni mhijiex ġustifikata. Fl-ewwel lok, bl-ebda mod ma deherli eskluż li l-ħtiġijiet, li mhumiex marbutin mal-preżervazzjoni tal-ħajja umana, jistgħu jikkostitwixxu għanijiet leġittimi tali li jiġġustifikaw ir-restrizzjonijiet għas-sigriet professjonali. Fit-tieni lok, fil-ġlieda kontra l-ħasil tal-flus wieħed jista’ jara għan li huwa denju li jiġi mfittex mill-Komunità.
77. Mill-ewwel premessa tad-Direttiva 91/308 jirriżulta li din hija maħsuba biex tevita li l-użu ta’ l-istituzzjonijiet ta’ kreditu u ta’ l-istituzzjonijiet finanzjarji għall-ħasil tal-frott ta’ l-attività kriminali ma jippreġudikax serjament l-affidabbiltà tas-sistema finanzjarja u ma jaffettwax il-fiduċja tal-pubbliku fir-rigward tas-sistema fl-intier tagħha. Huwa minnu li l-ħasil tal-flus għandu potenzjalment effett distruttiv fuq is-sistemi ekonomiċi, politiċi u soċjali ta’ l-Istati Membri. Li wieħed jestendi dan l-għan għal fuq il-professjonisti tad-dritt ma tidhirx li hija illeġittima peress li wieħed diġà seta’ jara li dawn jistgħu jwettqu numru ta’ xogħol varjat ħafna, li jmur lil hinn mill-kuntest tal-kompetenzi ta’ konsulenza u rappreżentanza legali. F’dan il-kuntest jinbet ir-riskju li l-avukati, bħall-professjonijiet oħrajn, isiru “persuni li jiftħu l-bibien”, li jippermettu lil dawk li jaħslu l-flus jilħqu l-obbjettivi illeċiti tagħhom.
78. F’dawn iċ-ċirkustanzi, l-obbjettiv tal-ġlieda kontra l-ħasil tal-flus wieħed jista’ jarah bħala obbjettiv ta’ interess ġenerali li jiġġustifika li jitneħħa s-sigriet ta’ l-avukat dejjem jekk din it-tneħħija ma taffettwax il-qafas ta’ attivitajiet essenzjali ta’ l-avukat kif ġew iddefiniti preċedentement. Jibqa’ fl-aħħar nett li jiġi verifikat li r-restrizzjonijiet hekk previsti jirrispettaw il-prinċipju ta’ proporzjonalità.
C – Il-limitazzjonijiet tal-protezzjoni tas-sigriet ta’ l-avukat jirrispettaw il-prinċipju ta’ proporzjonalità?
79. Skond il-prinċipju ta’ proporzjonalità, il-limitazzjonijiet għas-sigriet ta’ l-avukat ma jistgħux jinħolqu ħlief jekk dawn ikunu meħtieġa. Il-CCBE u l-OFBG joġġezzjonaw li fil-każ preżenti hemm il-ħtieġa ta’ obbligu ta’ informazzjoni. Huma jirrilevaw li l-obbjettiv maħsub jista’ jintlaħaq b’mezzi li huma inqas ta’ ħsara għas-sigriet, bħalma huma l-proċeduri ta’ sanzjonijiet dixxiplinari u penali. Barra minn hekk, il-fatt li l-professjonisti l-oħrajn li jipparteċipaw fl-operazzjonijiet ta’ riskju jiġu suġġetti għal dan l-obbligu ta’ dikjarazzjoni huwa garanzija suffiċjenti għat-twettiq ta’ l-għan imfittex.
80. Dan l-argument mhuwiex konvinċenti. Minn banda, huwa paċifiku li l-proċeduri deskritti m’għandhomx l-istess funzjoni bħall-obbligu ta’ informazzjoni. L-istess proċeduri jikkonċernaw fil-fatt is-sanzjoni ta’ komportament illeċitu biss filwaqt li l-obbligu ta’ informazzjoni huwa maħsub biss li jagħti lill-aworitajiet kompetenti l-fatti li jistgħu jkunu ta’ indikazzjoni ta’ ħasil tal-flus mingħajr ma jkun involut fit-twettiq tal-fatti illeċiti l-awtur tad-dikjarazzjoni. In kwantu dawn għandhom għanijiet differenti, wieħed ma jistax jassimila dawn iż-żewġ argumenti għall-finijiet tal-ġlieda kontra l-ħasil tal-flus. Mill-banda l-oħra, il-fatt li operaturi oħrajn jkunu suġġetti għall-istess obbligu bl-ebda mod ma jaffettwa l-ħtieġa li jkunu suġġetti għall-istess obbligu l-professjonisti tad-dritt, peress li dawn ikunu direttament implikati fl-operazzjonijiet ta’ riskju. Konsegwentement, huwa permissibbli li jingħad li d-dispożizzjoni li tipprevedi l-applikazzjoni ta’ dan l-obbligu għall-professjonisti tad-dritt tista’ jkun neċessarja fil-kuntest tal-ġlieda organizzata kontra l-ħasil tal-flus.
81. Xorta jibqa’ l-fatt li s-sigriet ta’ l-avukat jikkostitwixxi prinċipju fundamentali li jmiss direttament id-drittijiet għal smigħ xieraq u r-rispett tal-ħajja privata. Għaldaqstant, wieħed ma jistax imisshom ħlief f’każijiet eċċezzjonali u bl-għoti ta’ garanziji adegwati u suffiċjenti kontra l-abbuż(55).
82. Jeħtieġ, f’dan ir-rigward, jiġi rrilevat li l-obbligu in kwistjoni huwa mogħni b’ċerti garanziji li jieħdu in kunsiderazzjoni l-karatteristika tal-professjoni ta’ l-avukat. Id-Direttiva tipprovdi għal dan il-għan żewġ tipi ta’ garanziji. Fl-ewwel lok, skond l-ewwel subparagrafu ta’ l-Artikolu 6(3) l-Istati Membri jistgħu jwaqqfu korp ta’ awtoregolazzjoni xieraq tal-professjoni kkonċernata bħalma hija l-awtorità li lilha ssir id-dikjarazzjoni fil-każ ta’ xi informazzjoni. Dan il-korp b’xi mod għandu funzjoni ta’ għarbiel u kontroll, b’mod li l-obbligu ta’ diskrezzjoni professjonali li għandhom l-avukati fir-rigward tal-klijenti tagħhom jista’ jiġi ppreżervat. Fit-tieni lok, id-direttiva tipprovdi fl-Artikolu 8 tagħha li l-Istati Membri għandhom il-fakultà li ma jimponux fuq l-avukati l-projbizzjoni marbuta ma’ l-iżvelar lill-klijenti tagħhom tal-fatt li tkun intbagħtet xi informazzjoni lill-awtoritajiet responsabbli skond id-Direttiva. B’hekk jista’ jiġi ssalvagwardat ir-rapport ta’ fiduċja u lealtà lejn il-klijent, li hija fil-fatt kundizzjoni għat-twettiq tal-professjoni ta’ avukat. Dawn il-garanziji jistgħu jitqiesu li huma garanziji adegwati u effettivi sabiex tiġi protetta l-integrità tar-rapport bejn l-avukati u l-klijenti tagħhom.
V – Konklużjoni
83. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nissuġġerixxi lill-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi għad-domanda magħmula mill-Cour d’arbitrage kif ġej:
“L-Artikoli 2A(5) u 6 tad-Direttiva tal-Kunsill 91/308/KEE ta’ l-10 ta’ Ġunju 1991 dwar il-prevenzjoni ta’ l-użu tas-sistema finanzjarja għall-iskop tal-ħasil tal-flus, kif emendata bid-Direttiva tal-Parlament Ewropew u tal-Kunsill Nru 2001/97/KE, ta’ l-4 ta’ Diċmebru 2001, huma validi jekk jiġu interpretati, skond il-premessa numru sbatax ta’ l-imsemmija direttiva u fl-osservanza tad-drittijiet fundamentali għall-protezzjoni tas-sigriet professjonali ta’ l-avukat, fis-sens li hija eżentata minn kull obbligu ta’ rapportaġġ dik l-informazzjoni li tinkiseb qabel, matul jew wara xi proċedura ġudizzjarja jew waqt l-għoti ta’ parir legali”.