WYROK TRYBUNAŁU (szósta izba)
z dnia 8 października 2020 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Ochrona konsumentów – Dyrektywa 2011/83/UE – Artykuł 2 pkt 11, art. 14 ust. 3 i art. 16 lit. m) – Umowa zawierana na odległość – Dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych – Prawo do odstąpienia od umowy – Obowiązki konsumenta w przypadku odstąpienia od umowy – Określenie kwoty, jaką konsument jest zobowiązany zapłacić za świadczenia spełnione przed wykonaniem prawa do odstąpienia od umowy – Wyjątek od prawa do odstąpienia od umowy w przypadku dostarczania treści cyfrowych
W sprawie C‑641/19
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Amtsgericht Hamburg (sąd rejonowy w Hamburgu, Niemcy) postanowieniem z dnia 23 sierpnia 2019 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 30 sierpnia 2019 r., w postępowaniu:
EU
przeciwko
PE Digital GmbH,
TRYBUNAŁ (szósta izba),
w składzie: C. Toader, pełniąca obowiązki prezesa izby, M. Safjan (sprawozdawca) i N. Jääskinen, sędziowie,
rzecznik generalny: H. Saugmandsgaard Øe,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu EU – T. Meier-Bading, Rechtsanwalt,
– w imieniu PE Digital GmbH – C. Rohnke, Rechtsanwalt,
– w imieniu rządu belgijskiego – P. Cottin i S. Baeyens, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej – B.-R. Killmann i C. Valero, w charakterze pełnomocników,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 2 pkt 11, art. 14 ust. 3 oraz art. 16 lit. m) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającej dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady (Dz.U. 2011, L 304, s. 64).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu między EU, będącą konsumentem, a spółką PE Digital GmbH w przedmiocie kwoty należnej tej ostatniej w wyniku wykonania przez EU prawa do odstąpienia od umowy zawartej z tą spółką.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Motywy 4, 19 i 50 dyrektywy 2011/83 stanowią:
„(4) […] Harmonizacja niektórych aspektów umów z udziałem konsumentów zawieranych na odległość […] jest niezbędna w celu wspierania rzeczywistego rynku wewnętrznego dla konsumentów, opartego na właściwej równowadze pomiędzy wysokim poziomem ochrony konsumentów i konkurencyjnością przedsiębiorstw, przy jednoczesnym zapewnieniu poszanowania zasady pomocniczości.
[…]
(19) Treści cyfrowe oznaczają dane wytwarzane i dostarczane w formie cyfrowej, takie jak: programy komputerowe, aplikacje, gry, muzyka, nagrania wizualne lub teksty, bez względu na to, czy dostęp do nich osiąga się poprzez pobieranie, czy poprzez odbiór danych przesyłanych strumieniowo, na trwałym nośniku, czy przy użyciu jakichkolwiek innych środków. Umowy o dostarczanie treści cyfrowych powinny wchodzić w zakres niniejszej dyrektywy. […] [U]mowy, których przedmiotem jest dostarczanie treści cyfrowych, które nie są dostarczane na trwałym nośniku, nie powinny być klasyfikowane, do celów niniejszej dyrektywy, ani jako umowy sprzedaży, ani jako umowy o świadczenie usług. W przypadku takich umów konsument powinien mieć prawo do odstąpienia od umowy, chyba że wyraził zgodę na rozpoczęcie wykonywania umowy w okresie na odstąpienie od umowy [w trakcie biegu terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy] i przyjął do wiadomości, że w związku z tym utraci prawo do odstąpienia od umowy […].
[…]
(50) Z jednej strony konsument powinien korzystać z przysługującego mu prawa do odstąpienia od umowy, nawet w przypadku gdy przed zakończeniem okresu na odstąpienie od umowy [biegu terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy] zwrócił się o świadczenie usługi. Z drugiej strony jeżeli konsument korzysta z prawa do odstąpienia od umowy, należy zapewnić przedsiębiorcy odpowiednią zapłatę za wykonaną usługę. Obliczenie proporcjonalnej kwoty powinno opierać się na cenie ustalonej w umowie, chyba że konsument wykaże, że sama łączna cena jest nieproporcjonalna, w którym to przypadku kwota do zapłaty powinna zostać obliczona na podstawie wartości rynkowej wykonanej usługi. Wartość rynkowa powinna być określana poprzez porównanie z ceną równoważnej usługi świadczonej przez innych przedsiębiorców w chwili zawarcia umowy. Dlatego przed zakończeniem okresu na odstąpienie od umowy [biegu terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy] konsument powinien zażądać świadczenia usługi, wyraźnie formułując swoje żądanie, a w przypadku umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa – na trwałym nośniku. Przedsiębiorca powinien także poinformować konsumenta na trwałym nośniku o każdym obowiązku pokrycia proporcjonalnych kosztów za wykonane już usługi […]”.
4 Zgodnie z art. 2 tej dyrektywy, zatytułowanym „Definicje”:
„Na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
[…]
6) »umowa o świadczenie usług« oznacza każdą umowę inną niż umowa sprzedaży, na mocy której przedsiębiorca świadczy lub zobowiązuje się do świadczenia usługi na rzecz konsumenta, a konsument płaci lub zobowiązuje się do zapłacenia jej ceny;
[…]
11) »treści cyfrowe« oznaczają dane wytwarzane i dostarczane w formie cyfrowej;
[…]”.
5 Artykuł 7 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Wymogi formalne dotyczące umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa”, w ust. 3 przewiduje:
„W przypadku gdy konsument chce, aby świadczenie usług lub dostarczanie wody, gazu, energii elektrycznej, w przypadku gdy nie są one wystawione na sprzedaż w ograniczonej objętości lub w ustalonej ilości, lub dostarczanie centralnego ogrzewania rozpoczęły się w okresie na odstąpienie od umowy przewidzianym [w trakcie biegu terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy przewidzianego] w art. 9 ust. 2, przedsiębiorca wymaga od konsumenta zgłoszenia takiego wyraźnego żądania na trwałym nośniku”.
6 Artykuł 9 tej samej dyrektywy, zatytułowany „Prawo do odstąpienia od umowy”, stanowi w ust. 1:
„Z zastrzeżeniem przypadków, gdy zastosowanie mają wyjątki przewidziane w art. 16, konsumentowi przysługuje prawo odstąpienia od umowy w przypadku umowy zawieranej na odległość lub umowy zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa przez okres 14 dni, bez podawania jakichkolwiek powodów i bez ponoszenia jakichkolwiek kosztów innych niż koszty przewidziane w art. 13 ust. 2 i art. 14”.
7 Artykuł 14 dyrektywy 2011/83, zatytułowany „Obowiązki konsumenta w przypadku odstąpienia od umowy”, przewiduje:
„[…]
3. W przypadku gdy konsument wykonuje prawo do odstąpienia od umowy po zgłoszeniu żądania zgodnie z art. 7 ust. 3 lub art. 8 ust. 8, konsument płaci przedsiębiorcy kwotę, która jest proporcjonalna do zakresu świadczeń spełnionych do chwili, w której konsument poinformował przedsiębiorcę o skorzystaniu z prawa do odstąpienia od umowy, w porównaniu z całym zakresem umowy. Proporcjonalna kwota, którą konsument zobowiązany jest zapłacić przedsiębiorcy, jest obliczana na podstawie łącznej ceny uzgodnionej w umowie. Jeżeli łączna cena jest nadmierna, proporcjonalna kwota obliczana jest na podstawie wartości rynkowej spełnionych świadczeń.
4. Konsument nie ponosi kosztów:
a) świadczenia usług lub dostarczania wody, gazu lub energii elektrycznej, w przypadku gdy nie są one wystawione na sprzedaż w ograniczonej objętości lub w ustalonej ilości, lub dostarczania centralnego ogrzewania, w całości lub w części, w okresie na odstąpienie od umowy [w trakcie biegu terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy], w przypadku gdy:
i) przedsiębiorca nie dostarczył informacji zgodnie z art. 6 ust. 1 lit. h) lub j); lub
ii) konsument nie zażądał w sposób wyraźny rozpoczęcia spełniania świadczenia w okresie na odstąpienie od umowy [w trakcie biegu terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy] zgodnie z art. 7 ust. 3 i art. 8 ust. 8; lub
b) dostarczania, w całości lub w części, treści cyfrowych, które nie są dostarczane na nośniku materialnym, w przypadku gdy:
i) konsument nie udzielił uprzednio swojej wyraźnej zgody na rozpoczęcie spełniania świadczenia przed zakończeniem 14-dniowego okresu, o którym mowa w art. 9;
ii) konsument nie przyjął do wiadomości utraty przysługującego mu prawa do odstąpienia od umowy w chwili udzielania zgody; lub
iii) przedsiębiorca nie dostarczył potwierdzenia zgodnie z art. 7 ust. 2 lub art. 8 ust. 7.
[…]”.
8 Zgodnie z art. 16 tej dyrektywy, zatytułowanym „Wyjątki od prawa do odstąpienia od umowy”:
„Państwa członkowskie nie mogą przewidzieć prawa do odstąpienia od umowy określonego w art. 9–15 w odniesieniu do umów zawieranych na odległość i umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa w następujących przypadkach:
[…]
m) dostarczania treści cyfrowych, które nie są dostarczane na nośniku materialnym, jeżeli spełnienie świadczenia rozpoczęło się za uprzednią wyraźną zgodą konsumenta i po przyjęciu przez niego do wiadomości utraty w ten sposób przysługującego mu prawa do odstąpienia od umowy”.
Prawo niemieckie
9 Paragraf 312f ust. 3 Bürgerliches Gesetzbuch (kodeksu cywilnego, zwanego dalej „BGB”) definiuje treści cyfrowe jako „dane, które nie znajdują się na nośniku materialnym i które są wytwarzane i dostarczane w formie cyfrowej”.
10 Paragraf 356 BGB, zatytułowany „Prawo do odstąpienia od umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa i umów zawieranych na odległość”, stanowi w ust. 5:
„W odniesieniu do umowy dotyczącej dostarczania treści cyfrowych, które nie znajdują się na nośniku materialnym, prawo do odstąpienia od umowy wygasa również wtedy, gdy przedsiębiorca rozpoczął wykonanie umowy, a konsument
1. wyraził wyraźną zgodę na rozpoczęcie przez przedsiębiorcę wykonywania umowy przed upływem terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy oraz
2. potwierdził, że przyjął do wiadomości fakt, iż wyrażając zgodę, traci swoje prawo do odstąpienia od umowy w chwili jej wykonania”.
11 Paragraf 357 BGB stanowi w ust. 8 i 9:
„(8) W przypadku gdy konsument odstępuje od umowy o świadczenie usług lub o dostarczanie wody, gazu lub energii elektrycznej w nieustalonej ilości lub w nieograniczonej objętości lub dostarczania centralnego ogrzewania, konsument jest zobowiązany do zapłaty rekompensaty za świadczenie spełniane do chwili odstąpienia od umowy, jeżeli konsument wyraźnie zażądał od przedsiębiorcy rozpoczęcia wykonywania świadczenia przed upływem terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy. Prawo wynikające ze zdania pierwszego istnieje tylko wówczas, gdy przedsiębiorca poinformował konsumenta zgodnie z art. 246a § 1 ust. 2 zdanie pierwsze pkt 1–3 Einführungsgesetz zum Bürgerlichen Gesetzbuch [(ustawy zawierającej przepisy wprowadzające kodeks cywilny)]. W odniesieniu do umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa prawo wynikające ze zdania pierwszego istnieje tylko wówczas, gdy konsument przekazał swoje życzenie, w rozumieniu zdania pierwszego, na trwałym nośniku. Przy obliczaniu wysokości rekompensaty za podstawę należy przyjąć uzgodnioną łączną cenę. Jeżeli uzgodniona łączna cena jest nadmiernie wysoka, rekompensatę należy obliczyć się na podstawie wartości rynkowej spełnionego świadczenia.
(9) Jeżeli konsument odstępuje od umowy dotyczącej dostarczania treści cyfrowych, które nie znajdują się na nośniku materialnym, nie jest zobowiązany do zapłaty rekompensaty”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
12 PE Digital, spółka, której siedziba znajduje się w Niemczech, prowadzi internetowy serwis pośredniczący w doborze partnera „Parship” (www.parship.de). Oferuje ona swoim użytkownikom dwie formy członkostwa: bezpłatne członkostwo podstawowe z bardzo ograniczonymi możliwościami kontaktu z innymi użytkownikami oraz tzw. członkostwo „premium”, które jest odpłatne, na okres 6, 12 lub 24 miesięcy. To ostatnie członkostwo pozwala użytkownikom, przez okres trwania ich członkostwa, na kontakt ze wszystkimi innymi członkami „premium”, to jest z ponad 186 000 użytkownikami w Niemczech, oraz na wymianę z nimi wiadomości i zdjęć.
13 Członkostwo „premium” obejmuje między innymi tzw. gwarancję kontaktu, która zapewnia nawiązanie pewnej liczby kontaktów z innymi użytkownikami. Kontaktem jest przy tym każda odczytana przez danego użytkownika wiadomość tekstowa stanowiąca odpowiedź na wiadomość wysłaną przez tego użytkownika, jak również wiadomość otrzymana przez tego użytkownika, w której następstwie użytkownik odczytał i wymienił przynajmniej dwie wiadomości z innym użytkownikiem.
14 W pierwszym tygodniu członkostwa „premium” dochodzi do wysłania i odbioru przeciętnie 31,3 wiadomości, w drugim tygodniu – 8,9 wiadomości, w trzecim tygodniu – 6,1 wiadomości, w czwartym tygodniu – 5,1 wiadomości, a począwszy od piątego tygodnia – mniej niż pięciu wiadomości.
15 Bezpośrednio po rejestracji każdy członek otrzymuje automatyczną selekcję propozycji partnerów z tego samego kraju związkowego, utworzoną w oparciu o około trzydziestominutowy test osobowości dotyczący cech, przyzwyczajeń i zainteresowań istotnych z punktu widzenia zawierania znajomości. W przypadku dwunastomiesięcznego członkostwa „premium” taka selekcja stanowi już około połowy wszystkich propozycji partnerów udostępnionych członkowi w okresie obowiązywania zawartej umowy. Algorytm testu osobowości został stworzony i opracowany pod kierunkiem dyplomowanego psychologa. Członkowie „premium” otrzymują wyniki tego testu komputerowego w formie 50-stronicowego „raportu z oceny osobowości”, który członkowie zwykli mogą uzyskać odpłatnie tytułem świadczenia częściowego.
16 W dniu 4 listopada 2018 r. EU zawarła, jako konsument, z PE Digital dwunastomiesięczną umowę o członkostwo „premium” za cenę 523,95 EUR (zwaną dalej „rozpatrywaną umową”). Cena ta była ponaddwukrotnie wyższa od ceny, jaką PE Digital pobierał od niektórych innych użytkowników w ramach umowy zawartej na ten sam okres obowiązywania w tym samym roku. PE Digital, zgodnie z wymogami określonymi w art. 246a § 1 ust. 2 zdanie pierwsze pkt 1 i 3 ustawy zawierającej przepisy wprowadzające kodeks cywilny, pouczył EU o przysługującym jej prawie do odstąpienia od umowy, zaś EU potwierdziła PE Digital, że powinien rozpocząć spełnianie świadczenia przewidzianego przez wspomnianą umowę przed upływem terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy.
17 W związku z tym, że EU odstąpiła od rozpatrywanej umowy w dniu 8 listopada 2018 r., PE Digital tytułem rekompensaty obciążył ją kwotą w łącznej wysokości 392,96 EUR.
18 W drodze skargi wniesionej do Amtsgericht Hamburg (sądu rejonowego w Hamburgu, Niemcy) EU zażądała zwrotu wszystkich płatności dokonanych na rzecz PE Digital.
19 Opierający się na opublikowanych w czerwcu 2014 r. wytycznych Komisji Europejskiej dotyczących dyrektywy 2011/83, w szczególności na pkt 6.5.1 wytycznych, odnoszącym się do art. 14 ust. 3 tej dyrektywy, sąd odsyłający jest zdania, że wypadku gdy świadczenie złożone zawiera odrębne świadczenia częściowe, które zgodnie z umową mogą być spełnione w różnym czasie, przy obliczaniu kwoty wynagrodzenia należnego przedsiębiorcy należy uwzględnić czas trwania każdego z tych świadczeń częściowych.
20 Jeśli chodzi o obliczenie „kwot[y], która jest proporcjonalna do zakresu świadczeń spełnionych do chwili, w której konsument poinformował przedsiębiorcę o skorzystaniu z prawa do odstąpienia od umowy, w porównaniu z całym zakresem umowy” w rozumieniu art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83, sąd odsyłający rozważa uwzględnienie nie tylko świadczenia spełnionego przez przedsiębiorcę, ale również wartości spełnionego świadczenia, z której skorzystał konsument.
21 Zdaniem sądu odsyłającego wynagrodzenie, które konsument jest zobowiązany zapłacić przedsiębiorcy w przypadku odstąpienia od zawartej umowy, zgodnie z art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83 i § 357 ust. 8 BGB, należy obliczyć wprowadzając w pierwszej kolejności rozgraniczenie pomiędzy różnymi świadczeniami częściowymi przewidzianymi w umowie. W drugiej kolejności należy określić ceny poszczególnych świadczeń częściowych, biorąc pod uwagę ich wartość dla przeciętnego konsumenta, uwzględniwszy cel wspomnianej umowy, i odwołując się do statystyk dotyczących zachowań konsumentów. W trzeciej kolejności należy obliczyć cząstkowe kwoty wynagrodzenia za poszczególne świadczenia częściowe z jednej strony na podstawie tego, w jakim zakresie doszło już do spełnienia świadczeń częściowych, zaś z drugiej strony w oparciu o wartość spełnionych świadczeń. W czwartej kolejności – suma wyliczonych w ten sposób kwot stanowiłaby łączną kwotę należną od konsumenta.
22 W tym względzie przekazanie raportu z oceny osobowości na początku wykonania rozpatrywanej umowy mogłoby jednak zostać uznane – jako odrębne świadczenie częściowe – za dostarczanie treści cyfrowych, które nie są dostarczane na nośniku materialnym, co skutkowałoby zastosowaniem przepisów stanowiących odstępstwo zawartych w art. 14 ust. 4 lit. b) ppkt (ii) i art. 16 lit. m) dyrektywy 2011/83, jak również w § 356 ust. 5 i § 357 ust. 9 BGB.
23 Jednakże taka wykładnia prowadziłaby do odmówienia konsumentowi prawa do odstąpienia od umowy i naruszałaby w ten sposób jego prawa.
24 Ponadto, w oparciu o art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83 w związku z motywem 50 tej dyrektywy, sąd odsyłający uważa, że łączna cena, która jest dwukrotnie wyższa od ceny pobieranej od innych użytkowników za to samo świadczenie, nie jest „nadmierna” w rozumieniu tego przepisu, o ile nie osiąga wartości rynkowej świadczonej usługi lub tylko nieznacznie ją przekracza.
25 W tych okolicznościach Amtsgericht Hamburg (sąd rejonowy w Hamburgu) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 14 ust. 3 dyrektywy […] 2011/83 […] w świetle motywu 50 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że należną od konsumenta »kwotę, która jest proporcjonalna do zakresu świadczeń spełnionych do chwili, w której konsument poinformował przedsiębiorcę o skorzystaniu z prawa do odstąpienia od umowy, w porównaniu z całym zakresem umowy« należy – w przypadku umowy, zgodnie z którą spełniane jest nie jednolite świadczenie, lecz świadczenie złożone, które składa się z kilku świadczeń częściowych – obliczyć wyłącznie pro rata temporis, w przypadku gdy konsument wprawdzie dokonuje zapłaty za świadczenie złożone zgodnie z zasadą pro rata temporis, lecz świadczenia częściowe są spełniane w różnym tempie?
2) Czy art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83 należy interpretować w ten sposób, że należną od konsumenta »kwotę, która jest proporcjonalna do zakresu świadczeń spełnionych do chwili, w której konsument poinformował przedsiębiorcę o skorzystaniu z prawa do odstąpienia od umowy, w porównaniu z całym zakresem umowy« należy obliczyć wyłącznie zgodnie z zasadą pro rata temporis również wówczas, gdy jedno ze świadczeń (częściowych) spełniane jest wprawdzie w sposób ciągły, lecz na początku okresu obowiązywania umowy ma większą lub mniejszą wartość dla konsumenta?
3) Czy art. 2 pkt 11 dyrektywy 2011/83 i art. 2 pkt 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 z dnia 20 maja 2019 r. [w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych (Dz.U. 2019, L 136, s. 1)] należy interpretować w ten sposób, że »treści cyfrowe« w rozumieniu art. 2 pkt 11 dyrektywy 2011/83 i art. 2 pkt 1 dyrektywy 2019/770 stanowić mogą również takie pliki, które zostały udostępnione jako świadczenie częściowe w ramach świadczenia złożonego spełnionego w głównej mierze jako »usługa cyfrowa« w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy 2019/770, co skutkowałoby tym, że przedsiębiorca mógłby doprowadzić do wygaśnięcia prawa do odstąpienia od umowy w odniesieniu do świadczenia częściowego zgodnie z art. 16 lit. m) dyrektywy 2011/83, lecz – gdyby przedsiębiorcy się to nie powiodło – konsument mógłby odstąpić od umowy w całości, a z uwagi na art. 14 ust. 4 lit. b) ppkt (ii) dyrektywy 2011/83 nie musiałby płacić wynagrodzenia z tytułu takiego świadczenia częściowego?
4) Czy art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83 w świetle motywu 50 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że uzgodniona umownie za świadczenie usług łączna cena w rozumieniu art. 14 ust. 3 zdanie trzecie dyrektywy 2011/83 jest »nadmierna«, jeżeli jest ona znacznie wyższa niż łączna cena uzgodniona umownie przez tego samego przedsiębiorcę z innym konsumentem za świadczenie identycznych usług na podstawie umowy zawartej na taki sam okres obowiązywania i w pozostałym zakresie na tych samych warunkach ramowych?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytań pierwszego i drugiego
26 Poprzez pytania pierwsze i drugie, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83 należy interpretować w ten sposób, że w celu określenia proporcjonalnej kwoty, jaką konsument jest zobowiązany zapłacić przedsiębiorcy, w przypadku gdy konsument ten wyraźnie zażądał, aby wykonanie zawartej umowy rozpoczęło się w trakcie biegu terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy i od umowy tej odstępuje, należy uwzględnić cenę uzgodnioną we wspomnianej umowie za ogół świadczeń w niej przewidzianych, a należną kwotę obliczyć pro rata temporis, czy też należy uwzględnić okoliczność, że jedno ze świadczeń będących przedmiotem umowy zostało w całości spełnione na rzecz konsumenta zanim konsument odstąpił od umowy.
27 W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83 w przypadku gdy konsument, który zażądał od przedsiębiorcy rozpoczęcia wykonywania umowy przed upływem terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy, wykonuje w tym kontekście prawo do odstąpienia od umowy, jest on zobowiązany do zapłacenia przedsiębiorcy „kwot[y], która jest proporcjonalna do zakresu świadczeń spełnionych do chwili, w której konsument poinformował przedsiębiorcę o skorzystaniu z prawa do odstąpienia od umowy, w porównaniu z całym zakresem umowy”. Przepis ten uściśla również, że „[p]roporcjonalna kwota […] jest obliczana na podstawie łącznej ceny uzgodnionej w umowie”.
28 Proporcjonalną kwotę, jaką konsument ma obowiązek zapłacić zgodnie z art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83, należy obliczyć uwzględniając co do zasady wszystkie świadczenia, które są przedmiotem umowy, a mianowicie świadczenie główne oraz świadczenia pomocnicze niezbędne do zapewnienia tego świadczenia głównego. Jeżeli bowiem strony umowy ustalają cenę za spełniane świadczenia, cena ta odpowiada co do zasady ogółowi tych świadczeń, czyli zarówno świadczeniu głównemu, jak i świadczeniom pomocniczym.
29 Jedynie w przypadku gdy umowa wyraźnie przewiduje, że jedno lub kilka świadczeń będzie w całości spełniane wraz z rozpoczęciem wykonania umowy, w sposób odrębny, po cenie, którą należy uiścić oddzielnie, konsument może skutecznie zdecydować, czy chce wyraźnie zażądać, zgodnie z art. 7 ust. 3 dyrektywy 2011/83, aby przedsiębiorca rozpoczął świadczenie usług w okresie wykonywania prawa do odstąpienia od umowy. Jedynie zatem w takim przypadku przy obliczaniu kwoty należnej przedsiębiorcy na podstawie art. 14 ust. 3 tej dyrektywy należy uwzględnić całość ceny przewidzianej za takie świadczenie.
30 Wykładnia przyjęta w pkt 28 i 29 niniejszego wyroku odpowiada celowi wskazanemu w motywie 4 dyrektywy 2011/83, polegającemu na zapewnieniu właściwej równowagi pomiędzy wysokim poziomem ochrony konsumentów i konkurencyjnością przedsiębiorstw (zob. podobnie wyroki: z dnia 23 stycznia 2019 r., Walbusch Walter Busch, C‑430/17, EU:C:2019:47, pkt 41; z dnia 27 marca 2019 r., slewo, C‑681/17, EU:C:2019:255, pkt 39; a także z dnia 10 lipca 2019 r., Amazon EU, C‑649/17, EU:C:2019:576, pkt 44).
31 Tymczasem w niniejszej sprawie rozpatrywana umowa nie przewidywała odrębnej ceny za jakiekolwiek świadczenie, które można by uznać za dające się oddzielić od świadczenia głównego przewidzianego w ramach tej umowy.
32 Mając na uwadze powyższe rozważania, na pytania pierwsze i drugie należy odpowiedzieć, że art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83 należy interpretować w ten sposób, że w celu określenia proporcjonalnej kwoty, jaką konsument jest zobowiązany zapłacić przedsiębiorcy, w przypadku gdy konsument ten wyraźnie zażądał, aby wykonanie zawartej umowy rozpoczęło się w trakcie biegu terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy, i od umowy tej odstępuje, należy co do zasady uwzględnić cenę uzgodnioną we wspomnianej umowie za ogół świadczeń będących jej przedmiotem, a należną kwotę obliczyć pro rata temporis. Jedynie w przypadku gdy zawarta umowa wyraźnie przewiduje, że jedno lub kilka świadczeń będzie w całości spełniane wraz z rozpoczęciem wykonania umowy, w sposób odrębny, po cenie, którą należy uiścić oddzielnie, przy obliczaniu kwoty należnej przedsiębiorcy na podstawie art. 14 ust. 3 tej dyrektywy należy uwzględnić całość ceny przewidzianej za takie świadczenie.
W przedmiocie pytania czwartego
33 Poprzez pytanie czwarte, które należy rozpatrzyć w drugiej kolejności, sąd odsyłający dąży zasadniczo do ustalenia, jakie kryteria należy zastosować do celów oceny, czy łączna cena jest nadmierna w rozumieniu art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83.
34 W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z tym przepisem „[j]eżeli łączna cena jest nadmierna, proporcjonalna kwota obliczana jest na podstawie wartości rynkowej spełnionych świadczeń”.
35 Przepis ten należy interpretować w związku z motywem 50 dyrektywy 2011/83, który stanowi, że wartość rynkową należy określać poprzez porównanie z ceną równoważnej usługi świadczonej przez innych przedsiębiorców w chwili zawarcia umowy.
36 Wynika z tego, że do celów oceny, czy łączna cena jest ewentualnie nadmierna, istotne są wszystkie okoliczności mające związek z wartością rynkową świadczonej usługi, a mianowicie porównanie zarówno z ceną żądaną przez danego przedsiębiorcę od innych konsumentów na tych samych warunkach, jak i z ceną równoważnej usługi świadczonej przez innych przedsiębiorców.
37 W świetle powyższych rozważań na pytanie czwarte należy odpowiedzieć, że art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83 w związku z motywem 50 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że do celów oceny, czy łączna cena jest nadmierna w rozumieniu tego przepisu, należy uwzględnić cenę usługi oferowanej przez danego przedsiębiorcę innym konsumentom na tych samych warunkach, jak również cenę równoważnej usługi świadczonej przez innych przedsiębiorców w chwili zawarcia umowy.
W przedmiocie pytania trzeciego
38 Poprzez pytanie trzecie, które należy rozpatrzyć w ostatniej kolejności, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, jakie konsekwencje – do celów określenia kwoty, jaką konsument jest zobowiązany zapłacić przedsiębiorcy zgodnie z art. 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83 – należy wyciągnąć z okoliczności, że jedno ze świadczeń będących przedmiotem zawartej umowy dotyczy dostarczania treści cyfrowych, które nie są dostarczane na nośniku materialnym, której zgodnie z art. 16 lit. m) tej dyrektywy nie może dotyczyć odstąpienie od umowy przez konsumenta.
39 Jak wynika z postanowienia odsyłającego, świadczenie będące przedmiotem pytania trzeciego polega na dostarczeniu konsumentowi raportu z oceny osobowości, o którym mowa w pkt 15 niniejszego wyroku.
40 W tym względzie sąd odsyłający zastanawia się nad znaczeniem dla postępowania głównego art. 16 lit. m) dyrektywy 2011/83, zgodnie z którym państwa członkowskie nie mogą przewidzieć prawa do odstąpienia od umowy w odniesieniu do zawieranych na odległość umów dotyczących dostarczania treści cyfrowych, które nie są dostarczane na nośniku materialnym, jeżeli spełnienie świadczenia rozpoczęło się za uprzednią wyraźną zgodą konsumenta i po przyjęciu przez niego do wiadomości utraty w ten sposób przysługującego mu prawa do odstąpienia od umowy.
41 W odniesieniu do „treści cyfrowych” należy przypomnieć, że art. 2 pkt 11 dyrektywy 2011/83 definiuje je w sposób następujący: „»treści cyfrowe« oznaczają dane wytwarzane i dostarczane w formie cyfrowej”.
42 Jak stanowi motyw 19 tej dyrektywy, „[t]reści cyfrowe oznaczają dane wytwarzane i dostarczane w formie cyfrowej, takie jak: programy komputerowe, aplikacje, gry, muzyka, nagrania wizualne lub teksty, bez względu na to, czy dostęp do nich osiąga się poprzez pobieranie, czy poprzez odbiór danych przesyłanych strumieniowo, na trwałym nośniku, czy przy użyciu jakichkolwiek innych środków”.
43 Artykuł 16 lit. m) dyrektywy 2011/83, który stanowi wyjątek od prawa do odstąpienia od umowy, jako przepis prawa Unii, który ogranicza prawa przyznane w celu zapewnienia ochrony konsumentów, podlega wykładni ścisłej [zob. podobnie wyrok z dnia 14 maja 2020 r., NK (Projekt domu jednorodzinnego), C‑208/19, EU:C:2020:382, pkt 40, 56 i przytoczone tam orzecznictwo].
44 W tych okolicznościach należy stwierdzić, że usługi takiej jak usługa świadczona przez internetowy serwis pośredniczący w doborze partnera w postępowaniu głównym, która pozwala konsumentowi na tworzenie, przetwarzanie lub przechowywanie danych w formie cyfrowej lub na dostęp do nich oraz na udostępnianie lub jakąkolwiek inną interakcję z danymi w formie cyfrowej, które są zamieszczane lub tworzone przez konsumenta lub innych użytkowników tej usługi, nie można jako takiej uznać za takie dostarczanie „treści cyfrowych” w rozumieniu art. 16 lit. m) dyrektywy 2011/83 w związku z art. 2 pkt 11 tej dyrektywy i w świetle jej motywu 19.
45 Podobnie nie można uznać, że sporządzenie, w ramach internetowego serwisu pośredniczącego w doborze partnera, raportu z oceny osobowości, takiego jak raport, o którym mowa w pkt 15 niniejszego wyroku, jest objęte wyjątkiem przewidzianym w art. 16 lit. m) dyrektywy 2011/83 w związku z art. 2 pkt 11 tej dyrektywy.
46 Mając na uwadze wszystkie powyższe rozważania, na pytanie trzecie należy odpowiedzieć, że art. 16 lit. m) dyrektywy 2011/83 w związku z art. 2 pkt 11 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że sporządzenie przez internetowy serwis pośredniczący w doborze partnera raportu z oceny osobowości na podstawie testu osobowości utworzonego przez ten serwis nie stanowi dostarczania „treści cyfrowych” w rozumieniu tego przepisu.
W przedmiocie kosztów
47 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (szósta izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 14 ust. 3 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE z dnia 25 października 2011 r. w sprawie praw konsumentów, zmieniającej dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywę 1999/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz uchylającej dyrektywę Rady 85/577/EWG i dyrektywę 97/7/WE Parlamentu Europejskiego i Rady należy interpretować w ten sposób, że w celu określenia proporcjonalnej kwoty, jaką konsument jest zobowiązany zapłacić przedsiębiorcy, w przypadku gdy konsument ten wyraźnie zażądał, aby wykonanie zawartej umowy rozpoczęło się w trakcie biegu terminu uprawniającego do odstąpienia od umowy, i od umowy tej odstępuje, należy co do zasady uwzględnić cenę uzgodnioną we wspomnianej umowie za ogół świadczeń będących jej przedmiotem, a należną kwotę obliczyć pro rata temporis. Jedynie w przypadku gdy zawarta umowa wyraźnie przewiduje, że jedno lub kilka świadczeń będzie w całości spełniane wraz z rozpoczęciem wykonania umowy, w sposób odrębny, po cenie, którą należy uiścić oddzielnie, przy obliczaniu kwoty należnej przedsiębiorcy na podstawie art. 14 ust. 3 tej dyrektywy należy uwzględnić całość ceny przewidzianej za takie świadczenie.
2) Artykuł 14 ust. 3 dyrektywy 2011/83 w związku z motywem 50 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że do celów oceny, czy łączna cena jest nadmierna w rozumieniu tego przepisu, należy uwzględnić cenę usługi oferowanej przez danego przedsiębiorcę innym konsumentom na tych samych warunkach, jak również cenę równoważnej usługi świadczonej przez innych przedsiębiorców w chwili zawarcia umowy.
3) Artykuł 16 lit. m) dyrektywy 2011/83 w związku z art. 2 pkt 11 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że sporządzenie przez internetowy serwis pośredniczący w doborze partnera raportu z oceny osobowości na podstawie testu osobowości utworzonego przez ten serwis nie stanowi dostarczania „treści cyfrowych” w rozumieniu tego przepisu.
Podpisy