Sprawa C‑129/19
Presidenza del Consiglio dei Ministri
przeciwko
BV
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Corte suprema di cassazione)
Wyrok Trybunału (wielka izba) z dnia 16 lipca 2020 r.
Odesłanie prejudycjalne – Dyrektywa 2004/80/WE – Artykuł 12 ust. 2 – Krajowe systemy kompensaty dla ofiar umyślnych przestępstw z użyciem przemocy gwarantujące sprawiedliwą i odpowiednią kompensatę – Zakres stosowania – Ofiara mająca miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, w którym zostało popełnione umyślne przestępstwo z użyciem przemocy – Obowiązek objęcia tej ofiary krajowym systemem kompensaty – Pojęcie „sprawiedliwej i odpowiedniej kompensaty” – Odpowiedzialność państw członkowskich w wypadku naruszenia prawa Unii
1. Prawo Unii Europejskiej – Prawa przyznane jednostkom – Naruszenie przez państwo członkowskie – Naruszenie prawa Unii będące wynikiem spóźnionej transpozycji art. 12 ust. 2 dyrektywy 2004/80 – Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej jednostkom – Umyślne przestępstwo z użyciem przemocy popełnione na terytorium państwa członkowskiego – Ofiary mające miejsce zamieszkania w tym państwie członkowskim i niebędące w sytuacji transgranicznej – Brak wpływu
(dyrektywa Rady 2004/80, art. 12 ust. 2)
(zob. pkt 52, 55, 56; pkt 1 sentencji)
2. Współpraca policyjna – Współpraca sądowa w sprawach karnych – Dyrektywa 2004/80 – Kompensata dla ofiar umyślnych przestępstw z użyciem przemocy – Obowiązek utworzenia przez państwa członkowskie systemów kompensaty dla ofiar – Sprawiedliwa i odpowiednia kompensata dla ofiar – Pojęcie – Krajowy system kompensaty dla ofiar przewidujący ryczałtowe odszkodowanie – Dopuszczalność – Przesłanka – Potrzeba uwzględnienia powagi konsekwencji, jakie ma dla ofiar popełnione przestępstwo
(dyrektywa Rady 2004/80, art. 12 ust. 2)
(zob. pkt 58, 60–66, 69; pkt 2 sentencji)
Streszczenie
Państwa członkowskie powinny przyznać kompensatę każdej ofierze umyślnego przestępstwa z użyciem przemocy, w tym ofiarom mającym miejsce zamieszkania na ich własnym terytorium
Kompensata nie musi obejmować pełnego naprawienia szkody, ale jej kwota nie może być czysto symboliczna
W wyroku Presidenza del Consiglio dei Ministri (C‑129/19), wydanym w dniu 16 lipca 2020 r. Trybunał, w składzie wielkiej izby, orzekł w pierwszej kolejności, że system odpowiedzialności pozaumownej państwa członkowskiego za szkodę spowodowaną naruszeniem prawa Unii znajduje zastosowanie ze względu na to, iż to państwo członkowskie nie dokonało we właściwym czasie transpozycji dyrektywy 2004/80(1) w odniesieniu do ofiar mających miejsce zamieszkania w owym państwie członkowskim, na którego terytorium popełniono umyślne przestępstwo z użyciem przemocy. W drugiej kolejności Trybunał orzekł, że ryczałtowego odszkodowania przyznanego ofiarom przestępstwa związanego z użyciem przemocy na tle seksualnym w ramach krajowego systemu kompensaty dla ofiar umyślnych przestępstw z użyciem przemocy nie można uznać za „sprawiedliwe i odpowiednie” w rozumieniu tego przepisu, jeżeli zostało ustalone bez uwzględnienia powagi konsekwencji, jakie ma dla ofiar popełnione przestępstwo, a zatem nie stanowi ono odpowiedniego wkładu w naprawienie poniesionej szkody majątkowej i niemajątkowej.
W niniejszym przypadku w październiku 2005 r., BV, obywatelka włoska zamieszkała we Włoszech, była ofiarą przestępstwa związanego z użyciem przemocy na tle seksualnym popełnionego na terytorium tego państwa członkowskiego. Kwota 50 000 EUR, do zapłaty której zostali zobowiązani sprawcy tego przestępstwa tytułem odszkodowania, nie mogła jednak zostać jej wypłacona z powodu ich ucieczki. W lutym 2009 r. BV pozwała Presidenza del Consiglio dei Ministri (prezydencję rady ministrów, Włochy) o naprawienie szkody, którą – jak twierdzi – poniosła w wyniku niedokonania przez Republikę Włoską we właściwym czasie transpozycji dyrektywy 2004/80(2). W toku tego postępowania prezydencja rady ministrów została zobowiązana w pierwszej instancji do zapłaty na rzecz BV kwoty 90 000 EUR, której wysokość obniżono w apelacji do 50 000 EUR.
Sąd odsyłający rozpatrujący skargę kasacyjną wniesioną przez prezydencję rady ministrów zastanawiał się, po pierwsze, czy system odpowiedzialności pozaumownej państwa członkowskiego z powodu spóźnionej transpozycji dyrektywy 2004/80 może być stosowany wobec ofiar umyślnych przestępstw z użyciem przemocy, które nie znajdują się w sytuacji transgranicznej. Po drugie, sąd odsyłający miał wątpliwości co do „sprawiedliwego i odpowiedniego” charakteru, w rozumieniu art. 12 ust. 2 dyrektywy 2004/80, kwoty ryczałtowej w wysokości 4800 EUR przewidzianej przez włoskie przepisy(3) jako kompensata dla ofiar przestępstw związanych z użyciem przemocy na tle seksualnym.
W odniesieniu do pytania pierwszego Trybunał przede wszystkim przypomniał przesłanki pozwalające ustalić odpowiedzialność państw członkowskich za szkody wyrządzone jednostkom w wyniku naruszenia prawa Unii, mianowicie istnienie naruszonego przepisu prawa Unii, który przyznaje prawa jednostkom, wystarczająco istotne naruszenie tego przepisu oraz związek przyczynowy między tym naruszeniem i szkodą poniesioną przez jednostki. W niniejszym przypadku, uwzględniając brzmienie art. 12 ust. 2 dyrektywy 2004/80, jej kontekst i cele, Trybunał wskazał w szczególności, że poprzez to postanowienie prawodawca Unii zdecydował się nie na ustanowienie przez każde państwo członkowskie szczególnego systemu kompensaty, ograniczonego wyłącznie do ofiar umyślnych przestępstw z użyciem przemocy znajdujących się w sytuacji transgranicznej, lecz na stosowanie na rzecz tych ofiar krajowych systemów kompensaty dla ofiar takich przestępstw popełnionych na odpowiednich terytoriach państw członkowskich. Kończąc swoją analizę Trybunał stwierdził, że dyrektywa 2004/80 nakłada na każde państwo członkowskie obowiązek ustanowienia systemu kompensaty obejmującego wszystkie ofiary umyślnych przestępstw z użyciem przemocy popełnionych na jego terytorium, a nie tylko ofiary znajdujące się w sytuacji transgranicznej. Z powyższego Trybunał wywiódł, ze dyrektywa 2004/80 przyznaje prawo do uzyskania sprawiedliwej i odpowiedniej kompensaty nie tylko ofiarom tego przestępstwa znajdującym się w takiej sytuacji, ale także ofiarom mającym zwykłe miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, w którym zostało popełnione przestępstwo. W konsekwencji, z zastrzeżeniem, że spełnione są obie wymienione wcześniej przesłanki, jednostka ma prawo do naprawienia szkód, jakich doznała na skutek naruszenia przez państwo członkowskie jego obowiązku wynikającego z art. 12 ust. 2 dyrektywy 2004/80, i to niezależnie od tego, czy znajdowała się ona w sytuacji transgranicznej w chwili, gdy stała się ofiarą przedmiotowego przestępstwa.
W odniesieniu do pytania drugiego Trybunał stwierdził, że wobec braku w art. 12 ust. 2 dyrektywy 2004/80 jakiejkolwiek wskazówki co do wysokości odszkodowania, które miałoby odpowiadać „sprawiedliwej i odpowiedniej” kompensacie, przepis ten przyznaje państwom członkowskim pewien zakres uznania w tym względzie. Jednakże, chociaż taka kompensata nie musi koniecznie zapewniać pełnego naprawienia szkody majątkowej i niemajątkowej poniesionej przez ofiary umyślnego przestępstwa z użyciem przemocy, nie może ona jednak być czysto symboliczna lub oczywiście niewystarczająca w świetle powagi konsekwencji, jakie ma dla tych ofiar popełnione przestępstwo. Zdaniem Trybunału kompensata przyznana takim ofiarom z tytułu tego przepisu powinna bowiem wyrównywać w odpowiednim zakresie cierpienia, na które zostały one narażone. W tym względzie Trybunał wyjaśnił również, że ryczałtowa kompensata dla takich ofiar może być uznana za „sprawiedliwą i odpowiednią”, o ile taryfikator odszkodowań jest wystarczająco szczegółowy, tak aby uniknąć sytuacji, w której ryczałtowa kompensata przewidziana za określony rodzaj przemocy mogłaby okazać się, w świetle okoliczności konkretnego przypadku, oczywiście niewystarczająca.