WYROK SĄDU (trzecia izba)
z dnia 19 września 2012 r.(*)
Klauzula arbitrażowa – Umowa dotacji dotycząca działań na rzecz rozwoju lokalnego polegających na realizacji prac przygotowawczych i uruchomieniu Centre européen d’entreprise locale w Millau (Francja) – Zwrot części wypłaconych zaliczek – Dopuszczalność skargi przeciwko spółce prawa francuskiego wykreślonej z rejestru handlowego i spółek – Zastosowanie prawa francuskiego – Umowa administracyjna – Zwrot nienależnego świadczenia – Przedawnienie – Możliwość powołania się na klauzulę arbitrażową – Przejęcie długu – Teoria przynależności – Postanowienie umowne na rzecz osoby trzeciej
W sprawach połączonych T‑168/10 i T‑572/10
Komisja Europejska, reprezentowana przez S. Petrovą, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez adwokata E. Bouttiera,
strona skarżąca,
przeciwko
Société d’économie mixte d’équipement de l’Aveyron (SEMEA), z siedzibą w Millau (Francja), reprezentowanej przez adwokatów L. Hinckera i F. Bleykastena,
strona pozwana w sprawie T‑168/10,
Commune de Millau (Francja), reprezentowanej przez adwokatów L. Hinckera i F. Bleykastena,
strona pozwana w sprawie T‑572/10,
mających za przedmiot żądania zwrotu kwoty głównej 41 012 EUR wypłaconej przez Komisję z tytułu udzielonej przez nią gwarancji w ramach finansowania przyznanego na rzecz SEMEA wraz z naliczonymi i kapitalizowanymi odsetkami oraz wszelkimi innymi kwotami z tytułu szkody poniesionej przez Komisję,
SĄD (trzecia izba),
w składzie: O. Czúcz (sprawozdawca), prezes, I. Labucka i D. Gratsias, sędziowie,
sekretarz: C. Kristensen, administrator,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 29 lutego 2012 r.,
wydaje następujący
Wyrok
Okoliczności powstania sporu
1 W dniu 6 lipca 1990 r. Europejska Wspólnota Gospodarcza, reprezentowana przez Komisję Wspólnot Europejskich, zawarła umowę dotacji z Société d’économie mixte d’équipement de l’Aveyron (SEMEA), w której commune de Millau (gmina Millau, Francja) posiadała 50% kapitału.
2 Umowa ta dotyczyła działań na rzecz rozwoju lokalnego polegających na realizacji prac przygotowawczych i uruchomieniu Centre européen d’entreprise locale (Europejskiego Centrum Przedsiębiorczości Lokalnej) w Millau (zwana dalej „umową”).
3 Artykuł 2 umowy stanowił:
„Wszystkie prace zostaną zakończone w terminie 18 miesięcy od daty podpisania niniejszej umowy”.
4 Na mocy art. 4 umowy SEMEA zobowiązała się do realizacji różnych świadczeń oraz do przedkładania Komisji stosownych sprawozdań okresowych. Z kolei Komisja zobowiązała się do uczestnictwa w finansowaniu realizacji tych prac do kwoty wynoszącej maksymalnie 135 000 ECU, przy czym wkład finansowy Komisji nie mógł przekroczyć 50% uzasadnionych kosztów prac.
5 Artykuł 6 umowy przewidywał:
„Niniejsza umowa podlega prawu francuskiemu”.
6 Artykuł 10 umowy miał następujące brzmienie:
„W przypadku braku lub niewystarczającej dostępności kredytów na potrzeby realizacji niniejszej umowy Komisja zastrzega sobie prawo jej rozwiązania bez żadnego postępowania sądowego lub dostosowywania umowy do nowych możliwości budżetowych”.
7 Artykuł 9 ust. 1 warunków ogólnych umowy stanowił:
„W przypadku niewykonania przez wykonawcę jednego z obowiązków wynikających z umowy oraz niezależnie od skutków przewidzianych przez prawo właściwe dla tej umowy, Komisja może z mocy prawa uchylić się od skutków umowy lub ją wypowiedzieć, bez konieczności przeprowadzania postępowania sądowego, po bezskutecznym upływie terminu 1 miesiąca wskazanym w wezwaniu do wykonania zobowiązania, przesłanym do wykonawcy listem poleconym”.
8 Artykuł 10 ogólnych warunków umowy przewidywał:
„W przypadku braku ugodowego rozstrzygnięcia sporu Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich posiada wyłączną jurysdykcję do rozpatrywania wszelkich związanych z umową sporów między jej stronami”.
9 Pismem z dnia 16 maja 1991 r. SEMEA zwróciła się do Komisji z pytaniem, czy wykonanie umowy może zostać powierzone innemu podmiotowi, a mianowicie Centre européen d’entreprise et d’innovation (zwanym dalej „association CEI 12”). Komisja wyraziła zgodę na tę propozycję w piśmie z dnia 2 lipca 1991 r., wskazując jednocześnie, że porozumienie to nie zwalnia SEMEA z jej zobowiązań. Pismem z dnia 22 października 1991 r. SEMEA potwierdziła, że będzie gwarantem prawidłowego wykonania świadczeń przewidzianych w umowie.
10 W czerwcu i w lipcu 1992 r. służby Komisji przeprowadziły kontrolę dotyczącą stanu zaawansowania prac, w następstwie której stwierdzono, że łączna kwota wydatków kwalifikowalnych wyniosła 187 977 ECU i że wobec tego wkład finansowy Komisji winien stanowić 50% tej kwoty, czyli 93 988 ECU.
11 Ponieważ SEMEA pobrała już kwotę 135 000 ECU na poczet wykonania umowy, w piśmie z dnia 27 kwietnia 1993 r. Komisja zwróciła się o zwrot kwoty 41 012 ECU (zwanej dalej „sporną wierzytelnością”). SEMEA nie uwzględniła tego wniosku.
12 W dniu 17 lutego 1997 r. nadzwyczajne walne zgromadzenie akcjonariuszy SEMEA podjęło decyzję o wcześniejszym pozasądowym rozwiązaniu SEMEA z dniem 31 marca 1997 r. oraz o wyznaczeniu likwidatora pozasądowego.
13 Pismem z dnia 18 listopada 2005 r. przesłanym listem poleconym z potwierdzeniem odbioru Komisja ponownie zwróciła się do SEMEA o zapłatę spornej wierzytelności.
14 W dniu 11 stycznia 2006 r. Komisja przesłała do SEMEA notę debetową na kwotę 41 012 EUR.
15 W odpowiedzi z dnia 31 stycznia 2006 r. likwidator pozasądowy SEMEA wskazał, że stan jej rachunków nie pozwala na zapłatę takiej kwoty, że jest on zobowiązany do ogłoszenia upadłości spółki oraz że zgodnie z prawem francuskim sporną wierzytelność należy uznać za przedawnioną, ponieważ prawo to nie pozwala na odzyskiwanie kwot po upływie czterech lat, zaś ostatnie żądanie zwrotu Komisji miało miejsce w dniu 27 kwietnia 1993 r., czyli ponad 12 lat wcześniej.
16 Pismem z dnia 16 lutego 2006 r. przesłanym listem poleconym z potwierdzeniem odbioru Komisja formalnie zażądała ze swej strony uwzględnienia spornej wierzytelności w postępowaniu likwidacyjnym oraz dodania jej do spisu wierzytelności.
17 Pismem z dnia 20 września 2006 r. SEMEA informowała Komisję, że nadzwyczajne walne zgromadzenie spółki postanowiło zawiesić wniosek o ogłoszenie upadłości oraz przedstawiło uchwałę association CEI 12 wskazującą, że Komisja ostatecznie zrezygnowała z dochodzenia zapłaty spornej wierzytelności.
18 Pismem z dnia 29 listopada 2006 r. Komisja wysłała do SEMEA za pośrednictwem swojego adwokata wezwanie do zwrotu spornej wierzytelności. W piśmie tym Komisja wyjaśniła, że nigdy nie zamierzała zrezygnować z tej wierzytelności.
19 Pismem z dnia 30 stycznia 2007 r. adwokat reprezentujący Komisję przesłał nowe wezwanie do zapłaty spornej wierzytelności, a na podstawie bezczynności SEMEA wyciągnął wniosek o wstrzymaniu płatności przez spółkę.
20 Pismem z dnia 5 lutego 2007 r. SEMEA wskazała, że nie zaprzestała płatności.
21 W piśmie z dnia 12 lutego 2007 r. SEMEA przesłała kopię uchwały association CEI 12 stwierdzającą, że Komisja zrezygnowała z żądania zapłaty spornej wierzytelności.
22 W dniu 26 października 2007 r. za pośrednictwem komornika Komisja przesłała wezwanie do zapłaty na adres domowy likwidatora SEMEA.
23 W dniu 10 grudnia 2007 r. za pośrednictwem komornika Komisja przesłała wezwanie do zapłaty na adres siedziby likwidatora SEMEA.
24 Pismem z dnia 14 grudnia 2007 r. skierowanym do komornika, który wydał wezwanie do zapłaty, likwidator pozasądowy SEMEA ponowił wniosek o przedstawienie informacji na temat decyzji Komisji o odstąpieniu od zapłaty spornej wierzytelności. W swoim piśmie stwierdził, że nowi akcjonariusze i likwidator nie zostali poinformowani o zobowiązaniach umownych pomiędzy SEMEA i association CEI 12.
25 Pismem z dnia 7 stycznia 2008 r. adwokat reprezentujący Komisję odparł zarzuty likwidatora SEMEA, ponownie wezwał go do zapłaty spornej wierzytelności oraz przesłał odpis tegoż pisma do prokuratora w celu zbadania zachowania likwidatora SEMEA pod kątem tego, czy nie doszło do popełnienia oszustwa.
26 W odpowiedzi na to ostatnie wezwanie do zapłaty likwidator SEMEA wskazał, że sporna wierzytelność mogła ulec przedawnieniu. W piśmie tym przypomniał, że na początku 2007 r. podczas rozmowy z adwokatem Komisji zobowiązał się do zwrotu spornej wierzytelności, o ile otrzyma odpowiedź na pytania dotyczące jej dopuszczalności.
27 Pismem z dnia 21 lutego 2008 r. adwokat Komisji przesłał do SEMEA ostatnie wezwanie do zapłaty spornej wierzytelności.
28 W dniu 21 listopada 2008 r. nadzwyczajne walne zgromadzenie SEMEA przyjęło do wiadomości decyzję gminy Millau, swojego głównego akcjonariusza, o przejęciu aktywów i pasywów SEMEA oraz podjęło decyzję o zapłacie na rzecz gminy Millau kwoty 82 719,76 EUR, stanowiącej równowartość dostępnych środków finansowych SEMEA. Zgodnie z przedstawionym przez likwidatora pozasądowego sprawozdaniem likwidacyjnym, w którym figurowała sporna wierzytelność, wszystkie zlecone płatności zostały uznane za uregulowane.
29 W dniu 9 grudnia 2008 r. likwidator pozasądowy SEMEA zakończył postępowanie likwidacyjne i złożył wniosek o wykreślenie SEMEA z rejestru handlowego i spółek.
30 W dniu 18 grudnia 2008 r. rada gminy Millau zaaprobowała przejęcie majątku SEMEA. Przedmiot sporu z Komisją Europejską znalazł się po stronie pasywów.
31 W dniu 12 lutego 2010 r. na wniosek Komisji tribunal de commerce de Rodez (sąd gospodarczy w Rodez) wskazał pełnomocnika ad hoc w celu reprezentowania SEMEA.
Przebieg postępowania przed Sądem i żądania stron
A – W sprawie T‑168/10
32 Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 15 kwietnia 2010 r. Komisja wniosła o:
– zasądzenie na jej rzecz od SEMEA w osobie jej pełnomocnika ad hoc kwoty 41 012 EUR tytułem należności głównej, wraz z mającymi zastosowanie we Francji odsetkami ustawowymi naliczonymi od dnia 10 marca 1992 r. lub – tytułem żądania ewentualnego – od dnia 27 kwietnia 1993 r.;
– zasądzenie kapitalizacji odsetek;
– zasądzenie od SEMEA kwoty 5000 EUR tytułem sankcji za umyślne utrudnianie postępowania;
– obciążenie SEMEA kosztami postępowania.
33 Skarga ta została skierowana do SEMEA „w osobie jej pełnomocnika ad hoc”, czyli C. G. Nie był on pełnomocnikiem ad hoc, dopiero prezes tribunal de commerce de Rodez wyznaczył go do pełnienia tej funkcji, gdyż w dniu 4 maja 2010 r. sekretariat zawiadomił Komisję o bezskutecznej próbie doręczenia skargi do SEMEA oraz wyznaczył ostateczny termin na przekazanie nowego adresu do celów doręczenia. Komisja spełniła to żądanie, wskazując nazwisko i adres pełnomocnika ad hoc SEMEA. Skarga mogła została doręczona na ten adres.
34 W piśmie w przedmiocie zarzutu niedopuszczalności, które wpłynęło do sekretariatu Sądu w dniu 26 lipca 2010 r., SEMEA wnosi o:
– uznanie żądania Komisji za niedopuszczalne;
– obciążenie Komisji kosztami postępowania.
35 W swoich uwagach dotyczących zarzutu niedopuszczalności, które wpłynęły do sekretariatu Sądu w dniu 30 sierpnia 2010 r., Komisja wnosi o:
– oddalenie zarzutów niedopuszczalności podniesionych przez SEMEA i uznanie jej żądania za dopuszczalne;
– zawieszenie postępowania do czasu wniesienia powództwa przeciwko gminie Millau;
– obciążenie SEMEA kosztami postępowania.
36 W ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 64 regulaminu postępowania przed Sądem Komisja i SEMEA odpowiedziały na pytania oraz na wezwanie Sądu do przedłożenia dokumentów w pismach wpisanych do rejestru w sekretariacie Sądu odpowiednio w dniach 8 i 9 listopada 2010 r.
37 Na mocy postanowienia prezesa trzeciej izby Sądu z dnia 29 listopada 2010 r. postępowanie w sprawie T‑168/10 zostało zawieszone do dnia 31 stycznia 2011 r.
38 Postanowieniem trzeciej izby Sądu z dnia 24 maja 2011 r. zarzut niedopuszczalności pozostawiono do rozstrzygnięcia w wyroku kończącym postępowanie w sprawie.
39 W odpowiedzi na skargę, zarejestrowaną w sekretariacie Sądu w dniu 8 lipca 2011 r. SEMEA zasadniczo wnosi do Sądu o:
– tytułem głównym – oddalenie wniosku Komisji;
– tytułem pomocniczym, na wypadek gdyby Sąd przychylił się do wniosku Komisji o nakazanie zwrotu:
– zasądzenie od Komisji na rzecz SEMEA kwoty 41 012 EUR wraz odsetkami i innymi kosztami, które Sąd przyznałby Komisji w wydanym wyroku;
– oddalenie wniosku Komisji w odniesieniu do odsetek i ich kapitalizacji za okres przed dniem 18 listopada 2005 r.;
– oddalenie wszystkich pozostałych wniosków Komisji;
– w każdym wypadku – obciążenie Komisji kosztami postępowania.
40 Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (trzecia izba) postanowił otworzyć procedurę ustną. Na rozprawie w dniu 29 lutego 2012 r. wysłuchano wystąpień stron oraz ich odpowiedzi na pytania zadane ustnie przez Sąd.
B – W sprawie T‑572/10
41 Pismem zarejestrowanym w sekretariacie Sądu w dniu 21 grudnia 2010 r. Komisja wniosła skargę przeciwko gminie Millau po tym, jak dowiedziała się w ramach postępowania w sprawie T‑168/10, że gmina Millau postanowiła przejąć całość aktywów i pasywów SEMEA.
42 Co do zasady Komisja wnosi do Sądu o:
– obciążenie gminy Millau solidarnie z SEMEA odpowiedzialnością za zapłatę kwoty głównej 41 012 EUR wraz z odsetkami od dnia 10 marca 1992 r. lub – tytułem żądania ewentualnego – od dnia 27 kwietnia 1993 r.;
– zasądzenie kapitalizacji odsetek;
– zasądzenie od gminy Millau na zasadzie odpowiedzialności solidarnej z SEMEA kwoty 5000 EUR tytułem sankcji za umyślne utrudnianie postępowania przez SEMEA;
– obciążenie gminy Millau kosztami postępowania solidarnie z SEMEA;
– orzeczenie o połączeniu spraw T‑168/10 i T‑572/10.
43 Natomiast gmina Millau wnosi o:
– uznanie się przez Sąd za niewłaściwy i odesłanie Komisji do właściwych sądów francuskich;
– tytułem żądania ewentualnego – oddalenie wniosku Komisji jako bezzasadnego;
– w przypadku gdyby Sąd przychylił się do wniosku Komisji o nakazanie zwrotu:
– zasądzenie od Komisji na rzecz SEMEA kwoty 41 012 EUR wraz z odsetkami i innymi kosztami, które Sąd przyznałby Komisji w wydanym wyroku;
– oddalenie wniosku Komisji w odniesieniu do odsetek i ich kapitalizacji za okres przed dniem 18 listopada 2005 r.;
– oddalenie wszystkich pozostałych wniosków Komisji;
– w każdym wypadku – obciążenie Komisji kosztami postępowania.
44 Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (trzecia izba) postanowił otworzyć procedurę ustną. Na rozprawie w dniu 29 lutego 2012 r. wysłuchano wystąpień stron oraz ich odpowiedzi na pytania zadane ustnie przez Sąd.
Co do prawa
45 Po wysłuchaniu stron sprawy T‑168/10 i T‑572/10 zostały połączone w celu wydania niniejszego wyroku ze względu na istniejące pomiędzy nimi powiązanie.
A – W sprawie T‑168/10
46 Przedmiotem sprawy T‑168/10 jest skarga Komisji przeciwko SEMEA oraz żądanie wzajemne SEMEA.
1. W przedmiocie skargi Komisji
a) W przedmiocie dopuszczalności skargi
47 Zgodnie z art. 272 TFUE i art. 256 ust. 1 akapit pierwszy TFUE Sąd jest właściwy do orzekania na mocy klauzuli arbitrażowej przewidzianej w umowie prawa publicznego lub prawa prywatnego zawartej przez Unię Europejską lub na jej rachunek.
48 Zgodnie z art. 10 ogólnych warunków umowy Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich posiada wyłączną jurysdykcję do rozpatrywania wszelkich wynikających z umowy sporów między jej stronami.
49 W oparciu o art. 272 TFUE i art. 256 ust. 1 akapit pierwszy TFUE oraz o art. 10 ogólnych warunków umowy, rozpoznanie wniosku Komisji należy więc do właściwości Sądu. Artykuł 10 warunków ogólnych został bowiem sformułowany w sposób wystarczająco szeroki, aby objąć nim wszystkie żądania Komisji dotyczące umowy, zarówno te oparte bezpośrednio na postanowieniach umownych, jak i te oparte posiłkowo na mających zastosowanie do umowy przepisach prawnych, takich jak uregulowania dotyczące zwrotu nienależnego świadczenia.
50 W ramach zarzutu niedopuszczalności SEMEA oparła się na dwóch jego podstawach, po pierwsze, dotyczącej wykreślenia SEMEA z rejestru handlowego i spółek, a po drugie – reprezentacji SEMEA. W niniejszym wyroku zostanie zbadana jedynie pierwsza podstawa, ponieważ podczas rozprawy SEMEA odstąpiła od podnoszenia drugiej podstawy niedopuszczalności.
51 Przedstawiciel SEMEA uważa, że straciła ona osobowość prawną w wyniku rozliczenia rachunków w dniu 21 listopada 2008 r. i wykreślenia jej z rejestru handlowego i spółek, które nastąpiło w dniu 9 grudnia 2008 r. W związku z tym, jego zdaniem, skarga Komisji jest niedopuszczalna.
52 Zgodnie z orzecznictwem Trybunału skarga przeciwko spółce jest niedopuszczalna, jeżeli w chwili jej złożenia spółka nie miała zdolności prawnej ani zdolności procesowej. Prawem mającym zastosowanie w tym względzie jest prawo, na mocy którego spółka ta została założona (zob. wyrok Trybunału z dnia 17 marca 2005 r. w sprawie C‑294/02 Komisja przeciwko AMI Semiconductor Belgium i in., Zb.Orz. s. I‑2175, pkt 60).
53 W niniejszym przypadku trzeba wskazać, że SEMEA została utworzona w formie lokalnej spółki o kapitale mieszanym podlegającej prawu francuskiemu, a dokładniej przepisom art. L 1522‑1 code général des collectivités territoriales (francuskiego kodeksu samorządów terytorialnych), który to stanowi, że lokalne spółki o kapitale mieszanym posiadają formę prawną spółek akcyjnych, które to zostały uregulowane w księdze II code de commerce (francuskiego kodeksu handlowego). W świetle tego prawa zatem należy zbadać, czy w chwili wniesienia skargi SEMEA miała zdolność prawną i zdolność procesową.
54 W prawie francuskim zaś, chociaż art. L 237‑2 akapit drugi kodeksu handlowego mającego zastosowanie do takich spółek handlowych jak SEMEA przewiduje, że osobowość prawna spółki istnieje jedynie dla celów postępowania likwidacyjnego i tylko do czasu jego zamknięcia, orzecznictwo francuskie przyznaje pod pewnymi warunkami możliwość dalszego istnienia osobowości prawnej także po zamknięciu postępowania likwidacyjnego lub po ogłoszeniu tego zamknięcia.
55 Ściślej mówiąc, Cour de cassation (sąd kasacyjny) orzekł, że spółka prawa francuskiego ma osobowość prawna dopóty, dopóki nie zostaną rozliczone prawa i obowiązki związane z jej działalnością (wyroki: Cour de cassation z dnia 12 kwietnia 1983 r. w sprawie 81‑14055, Bull. com., nr 113; Cour de cassation, 3e chambre civile; z dnia 31 maja 2000 r. w sprawie 98‑19435, Bull. 2000, III, nr 120, s. 80). Tak więc osobowość spółki rozwiązanej trwa nadal w przypadku, gdy jest ona stroną trwającego postępowania (wyrok Cour de cassation z dnia 26 stycznia 1993 r. w sprawie 91-11285, Bull. civ. 1993, IV, nr 33) lub w przypadku, gdy osoba trzecia domaga się od spółki wierzytelności powstałej w związku z jej działalnością (wyrok Cour de cassation, chambre commerciale, z dnia 2 maja 1985 r. w sprawie 83-17409, Bull. civ. 1985, IV, nr 139). Wierzyciel, który uważa się za poszkodowanego i zamierza złożyć wniosek o ponowne otwarcie postępowania likwidacyjnego, powinien zażądać przed sądem powołania pełnomocnika ad hoc w celu reprezentacji spółki podczas wszczętego przeciwko niej postępowania.
56 W niniejszym przypadku należy stwierdzić, że Komisja zwróciła się do SEMEA o zapłatę spornej wierzytelności pismami z dnia 27 kwietnia 1993 r., 18 listopada 2005 r., 16 lutego 2006 r., 29 listopada 2006 r., 30 stycznia 2007 r., 26 października 2007 r., 10 grudnia 2007 r., 7 stycznia 2008 r. i 21 lutego 2008 r. (zob. pkt 11–27 powyżej). Komisja wielokrotnie więc zgłaszała się do SEMEA podczas czynności pozasądowego rozwiązania spółki, a nawet jeszcze przed jej rozwiązaniem. Jednakże w dniu 9 grudnia 2008 r. zamknięto postępowanie likwidacyjne i SEMEA została wykreślona z rejestru handlowego i spółek. Skierowane przez Komisję wnioski o zwrot zostały rozpatrzone negatywnie, a tym samym spór z Komisją nie został zakończony. Z tego względu nie można uznać, że prawa i obowiązki spółki związane z jej działalnością zostały rozliczone.
57 Wobec powyższego osobowość prawna SEMEA istnieje na potrzeby niniejszego sporu. W konsekwencji należy oddalić zarzut niedopuszczalności związany z jej wykreśleniem z rejestru handlowego i spółek.
58 Skarga Komisji przeciwko SEMEA jest zatem dopuszczalna.
b) W przedmiocie zasadności skargi
59 W swojej skardze Komisja wnosi do Sądu o zasądzenie od SEMEA zwrotu kwoty głównej w wysokości 41 012 EUR wraz z odsetkami oraz kwoty 5000 EUR tytułem odszkodowania za poniesioną szkodę.
W przedmiocie żądania zwrotu kwoty głównej
60 W swoim pierwszym żądaniu Komisja domaga się, po pierwsze, zasądzenia od SEMEA zwrotu kwoty 41 012 EUR. Komisja twierdzi, że taka kwota jej się należy.
– W przedmiocie właściwych przepisów prawnych
61 Należy przede wszystkim określić właściwe przepisy prawne.
62 Z art. 6 umowy wynika, że podlega ona prawu francuskiemu. Tymczasem prawo francuskie przewiduje oddzielne przepisy prawne dla umów prawa cywilnego i prawa administracyjnego. Ponieważ art. 272 TFUE i 340 TFUE nie sprzeciwiają się temu, aby umowa z Unią podlegała systemowi prawa publicznego (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 10 kwietnia 2003 r. w sprawie C‑167/99 Parlament przeciwko SERS i Ville de Strasbourg, Rec. s. I‑3269, pkt 113), w celu ustalenia właściwego systemu prawa w niniejszym przypadku należy najpierw określić, czy sporna umowa ma charakter prywatny czy administracyjny.
63 Orzecznictwo Tribunal des conflits (francuskiego trybunału kompetencyjnego) i Conseil d’État (francuskiego najwyższego sądu administracyjnego) zasadniczo uzależnia charakter administracyjny umowy od spełnienia dwóch warunków: instytucjonalnego i materialnego. Z zastrzeżeniem ustawowej jurysdykcji szczególnej, umową administracyjną jest umowa, której stroną jest przynajmniej jedna osoba publiczna i która albo zawiera klauzule wykraczające poza zakres prawa powszechnego (wyrok Conseil d’État z dnia 31 lipca 1912 r. w sprawie 30701, Rec. s. 909; wyrok Tribunal des conflits z dnia 21 maja 2011 r. w sprawie 3228), albo dotyczy samego wykonania usługi publicznej (wyroki: Conseil d’État z dnia 20 kwietnia 1956 r. w sprawie 98637, Rec. s. 167; z dnia 20 kwietnia 1956 r. w sprawie 33961, Rec. s. 168; wyrok Tribunal des conflits z dnia 29 grudnia 2004 r. w sprawie 3437), albo wiąże kontrahenta lub administrację z tym wykonaniem.
64 Wykraczającą poza zakres prawa powszechnego jest klauzula przyznająca osobie publicznej uprawnienia i nakładająca na kontrahenta zobowiązania o innym charakterze niż te, które mogą zostać przyjęte w ramach prawa cywilnego i handlowego (wyrok Conseil d’État z dnia 20 października 1950 r., Rec. s. 505; wyrok Tribunal des conflits z dnia 15 listopada 1999 r. w sprawie 03144). Tym samym wykraczającymi poza zakres prawa powszechnego są klauzule, które z prawniczego punktu widzenia są nie do przyjęcia w umowach prawa prywatnego, ponieważ wyrażają wykonywanie prerogatyw władzy publicznej.
65 W niniejszej sprawie sporna umowa została zawarta pomiędzy Wspólnotą, z jednej strony, która – zgodnie z orzecznictwem Trybunału – stanowi podmiot prawa publicznego w rozumieniu prawa francuskiego (zob. podobnie ww. w pkt 62 wyrok w sprawie Parlament przeciwko SERS i Ville de Strasbourg, pkt 2, 113), a SEMEA, francuskim podmiotem prawa prywatnego, z drugiej strony.
66 Ponadto w świetle francuskiego prawa administracyjnego uważana jest za wchodzącą w zakres usługi publicznej każda czynność, której celem jest realizacja samej istoty polityki publicznej, a w szczególności takiej polityki Unii, jak polityka regionalna. Z art. 1 umowy wynika zaś, że dotyczy ona dofinansowania, jakie Wspólnota miała wypłacić z tytułu swojej polityki regionalnej w celu realizacji prac przygotowawczych i uruchomienia Europejskiego Centrum Przedsiębiorczości Lokalnej w Millau. Tak więc umowa dotyczy samego wykonania usługi publicznej, która stanowi politykę regionalną Wspólnoty.
67 Dodatkowo art. 10 umowy przewiduje możliwość jednostronnego rozwiązania umowy w przypadku braku lub niewystarczającej dostępności kredytów. W tym względzie należy zauważyć, że bez wątpienia uprawnienie jednostronnego rozwiązania umowy nie musi wcale charakteryzować klauzuli wykraczającej poza zakres prawa powszechnego (wyrok Tribunal des conflits z dnia 20 lutego 2008 r. w sprawie 3623). Wszystko zależy od charakteru i przedmiotu danej umowy (zob. podobnie uwagi sprawozdawcy publicznego G. Da Costy w postępowaniu przed Conseil d’État z dnia 19 listopada 2010 r. w sprawie 331837). W niniejszej sprawie zaś, zważywszy na wskazany w poprzednim punkcie przedmiot umowy, taka klauzula wydaje się wykraczać poza zakres prawa powszechnego ze względu na to, że przyznaje Komisji uprawnienie do zakończenia stosunku umownego tylko ze względów o charakterze finansowym.
68 Wynika stąd, że niniejsza umowa ma charakter administracyjny.
– W przedmiocie wierzytelności Unii wobec SEMEA
69 Następnie należy określić podstawę prawną, na której Komisja może oprzeć żądanie zwrotu.
70 W tym kontekście należy stwierdzić, że zgodnie z art. 4 umowy wkład finansowy Komisji nie mógł przekroczyć 50% uzasadnionych kosztów prac. Artykuł ten reguluje więc wysokość kwoty należnej Komisji, jednak umowa nie zawiera żadnych postanowień w przedmiocie zwrotu nienależnie wypłaconych kwot. Należy zatem zastosować zasady dotyczące zwrotu nienależnego świadczenia.
71 Przepisy art. 1376 francuskiego kodeksu cywilnego mają charakter ogólny i mogą być stosowane zarówno w odniesieniu do podmiotów publicznych, jak i prywatnych (wyrok Conseil d’État z dnia 1 grudnia 1961 r., Rec. s. 675). Zgodnie z tą zasadą ten, kto wskutek omyłki lub świadomego postępowania uzyskał nienależne świadczenie ze strony administracji, zobowiązany jest do jego zwrotu.
72 Te przesłanki zostały spełnione w niniejszym przypadku. Komisja wypłaciła SEMEA łączną kwotę w wysokości 135 000 ECU. Jak wynika z art. 4 umowy, wkład finansowy Unii nie mógł przekroczyć 50% uzasadnionych kosztów prac. Tymczasem w wyniku kontroli przeprowadzonej w czerwcu i w lipcu 1992 r. Komisja stwierdziła, że wydatki do rozliczenia wynosiły jedynie 187 977 ECU. Ponieważ to stwierdzenie nie zostało zakwestionowane przez SEMEA, wypłaty Unii dla SEMEA były zatem uzasadnione jedynie do wysokości 93 988 ECU.
73 Wreszcie, zgodnie z art. 2 rozporządzenia Rady (WE) nr 1103/97 z dnia 17 czerwca 1997 r. w sprawie niektórych przepisów dotyczących wprowadzenia euro (Dz.U. L 162, s. 1), każde odniesienie do ecu zostaje zastąpione odniesieniem do euro.
74 SEMEA była zatem zobowiązana do zwrotu Unii nienależnie otrzymanej kwoty 41 012 EUR.
– W przedmiocie zastrzeżeń podniesionych przez SEMEA
75 SEMEA nie kwestionuje, że sporna wierzytelność powstała, ale podnosi, że Komisja nie może już się na nią powoływać. Przede wszystkim SEMEA uważa, że sporna wierzytelność wygasła ze względu na rezygnację z niej lub umorzenie przez Komisję. Poza tym SEMEA jest zdania, że została zwolniona ze swojego długu wskutek jego przejęcia przez gminę Millau. Ponadto, zdaniem SEMEA, sporna wierzytelność uległa przedawnieniu. W każdym razie jednak nie może być związana sporną wierzytelnością ze względu na wykreślenie spółki z rejestru handlowego i spółek.
76 Te zastrzeżenia są nieuzasadnione.
77 Po pierwsze, w odniesieniu do zarzutu SEMEA dotyczącego rezygnacji lub umorzenia przez Komisję, należy stwierdzić, że akta sprawy nie pozwalają na potwierdzenie istnienia takiego aktu. Sam fakt, że z uchwały association CEI 12 z lutego 1995 r. wynika, iż Komisja ostatecznie zrezygnowała z dochodzenia zapłaty swojej wierzytelności, nie wystarcza bowiem dla wykazania istnienia takiej rezygnacji lub umorzenia przez Komisję. Z ustaleń faktycznych wynika natomiast, że Komisja nie zaniechała żądania zapłaty spornej wierzytelności (zob. w szczególności pkt 11, 13, 14, 16, 18, 19, 22, 23, 25, 27 powyżej).
78 Po drugie, należy odrzucić argument SEMEA, zgodnie z którym została ona zwolniona z długu po jego przejęciu przez gminę Millau. Przypomnieć należy bowiem, że po pierwsze, zgodnie z art. 1165 francuskiego kodeksu cywilnego, umowy wiążą wyłącznie zawierające je strony, i po drugie, że mogą wywierać korzystny lub niekorzystny skutek wobec osób trzecich tylko w przypadku przewidzianym w art. 1121 tego kodeksu cywilnego. Tym samym dłużnik nie może zwolnić się ze swego długu w drodze umowy z osobą trzecią zawartej bez zgody wierzyciela (zob. wyroki Cour de cassation 1re civ.: z dnia 2 czerwca 1992 r. w sprawie 90‑17499, Bull. 1992, I, nr 168, s. 115; z dnia 30 kwietnia 2009 r. w sprawie 08-11093, Bull. 2009, I, nr 82). Tymczasem jest bezsporne, że przejęcie długu spółki przez gminę Millau nastąpiło bez zgody Komisji.
79 Ponadto SEMEA nie może powoływać się na art. 1844‑5 akapit trzeci francuskiego kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „[w] przypadku rozwiązania spółki następuje przeniesienie całego jej majątku na jedynego wspólnika, bez konieczności likwidacji spółki”, ponieważ przesłanki ustanowione w tym przepisie nie są w niniejszej sprawie spełnione. Z protokołu nadzwyczajnego walnego zgromadzenia SEMEA z dnia 21 listopada 2008 r. wynika bowiem, że gmina Millau nie była jedynym wspólnikiem SEMEA.
80 Wreszcie art. L 2131‑1 kodeksu samorządów terytorialnych w związku z art. L 2132‑2 tegoż kodeksu stanowi, że niektóre wymienione wyczerpująco akty władz gminnych są wykonalne z mocy prawa po dokonaniu ich publikacji, ogłoszeniu lub doręczeniu zainteresowanym jak również ich przekazaniu przedstawicielowi państwa w departamencie lub jego delegatowi w okręgu. Gmina Millau przekazała do kontroli zgodności z prawem uchwałę z dnia 18 grudnia 2008 r., w drodze której „przyjęła do wiadomości likwidację SEMEA” oraz „przejęła aktywa i pasywa tej spółki”. Nie mogła jednak w ten sposób zwolnić SEMEA z jej długu wobec Wspólnoty. Samo przekazanie do kontroli zgodności z prawem jednego z wydanych aktów nie upoważnia bowiem organu samorządu terytorialnego do stosowania odstępstwa od wskazanych w pkt 78 powyżej przepisów ustawowych, zgodnie z którymi, w przypadku braku zgody wierzyciela, przejęcie długu przez osobę trzecią nie zwalnia dłużnika wobec wierzyciela.
81 Po trzecie, SEMEA podnosi, że sporna wierzytelność uległa przedawnieniu. Zdaniem spółki podlega ona dziesięcioletniemu przedawnieniu na podstawie art. L 100‑4 kodeksu handlowego, w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy nr 2008‑561 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie zmiany terminów przedawnienia w sprawach cywilnych (JORF z dnia 18 czerwca 2008 r., s. 9856), która weszła w życie w dniu 19 czerwca 2008 r. (zwanej dalej „ustawą z dnia 17 czerwca 2008 r.”). Komisja uważa natomiast, że do spornej wierzytelności ma zastosowanie trzydziestoletni okres przedawnienia, a zatem – nie jest przedawniona.
82 W tym kontekście należy zbadać przede wszystkim, czy do spornej wierzytelności nie ma zastosowania dziesięcioletni termin przedawnienia przewidziany w art. L 110‑4 francuskiego kodeksu handlowego w jego brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2008 r. Zgodnie z tym przepisem zobowiązania powstałe w związku ze sprzedażą pomiędzy sprzedawcami lub pomiędzy sprzedawcami i osobami niebędącymi sprzedawcami ulegają przedawnieniu po upływie dziesięciu lat, o ile nie podlegają one szczególnym przepisom o krótszych okresach przedawnienia.
83 Tymczasem przypomnieć należy, że umowa zmierzała do wypłaty subwencji przez Komisję w celu samego wykonania usługi publicznej, która stanowi politykę regionalną Unii. A zatem wynikające stąd zobowiązania, wśród których znajduje się sporna wierzytelność, nie mogą być postrzegane jako powstałe między Komisją i SEMEA w związku ze sprzedażą. W związku z powyższym dziesięcioletni termin przedawnienia ustanowiony w art. L 110‑4 kodeksu handlowego w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2008 r. nie znajduje zastosowania do spornej wierzytelności (wyrok Conseil d’État z dnia 31 lipca 1992 r. w sprawie 69661, RTD 1993, s. 87).
84 Następnie stwierdzić należy, że sporna wierzytelność, do której nie ma również zastosowania żaden inny szczególny termin przedawnienia, nie uległa przedawnieniu.
85 W chwili bowiem, gdy SEMEA została wezwana do zwrotu spornej wierzytelności, czyli najwcześniej w czerwcu 1992 r., kiedy to służby Komisji wszczęły kontrolę dotyczącą wykonania usług przewidzianych w umowie, do wierzytelności tej miał zastosowanie trzydziestoletni termin przedawnienia na mocy zasad, na których wzorował się obowiązujący w tym czasie art. 2262 kodeksu cywilnego (wyrok Conseil d’État z dnia 8 lipca 2005 r. w sprawie 247976, Rec. Dalloz 2005, s. 3075). Tymczasem w dniu wniesienia skargi ten okres trzydziestu lat jeszcze nie upłynął.
86 Co prawda ustawa z dnia 17 czerwca 2008 r. uchyliła przepisy wyżej wymienionego art. 2262 kodeksu cywilnego oraz wprowadziła nowy art. 2224, zgodnie z którym zobowiązania ulegają przedawnieniu zasadniczo z upływem pięciu lat od dnia, w którym posiadacz danego prawa poznał lub mógł poznać okoliczności pozwalające mu na wykonanie tego prawa.
87 Jednak nawet przyjmując, że ten pięcioletni okres przedawnienia ma zastosowanie do spornej wierzytelności, należy wskazać, że na mocy art. 2222 akapit drugi kodeksu cywilnego, w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2008 r., ten nowy termin biegnie od dnia wejścia w życie wspomnianej ustawy, czyli od dnia 19 czerwca 2008 r., tak więc w dniu wniesienia skargi wierzytelność nie była przedawniona.
88 Sporna wierzytelność nie jest zatem przedawniona.
89 Po czwarte, należy odrzucić zarzut SEMEA, według której konsekwencją zakończenia jej likwidacji oraz jej wykreślenia z rejestru handlowego i spółek było wygaśnięcie spornej wierzytelności. Jak już bowiem zostało wyjaśnione (zob. pkt 55 powyżej), osobowość prawna SEMEA istnieje nadal nawet po jej wykreśleniu, ponieważ sporna wierzytelność nie została zapłacona.
90 Należy zatem zasądzić od SEMEA kwotę 41 012 EUR.
W przedmiocie żądania zapłaty odsetek za zwłokę
91 W ramach pierwszego zarzutu Komisja wnosi następnie o zasądzenie od SEMEA odsetek za zwłokę według mającej zastosowanie we Francji rocznej stopy ustawowej. Tytułem żądania głównego Komisja wnosi o zasądzenie od spółki SEMEA odsetek od dnia 10 marca 1992 r. na podstawie art. 1378 kodeksu cywilnego, a tytułem żądania ewentualnego – zapłaty odsetek od dnia 27 kwietnia 1993 r. na podstawie art. 1153 tego kodeksu cywilnego. W ramach zarzutu drugiego Komisja domaga się nakazania zapłaty odsetek od odsetek na podstawie art. 1154 kodeksu cywilnego.
92 W odniesieniu do wniosku o zapłatę odsetek od dnia 10 marca 1992 r., to znaczy od daty ostatniej wypłaty przez Komisję, przypomnieć należy, że odsetki są płatne od daty tych wypłat tylko w przypadku złej wiary tego, kto otrzymał nienależne wypłaty. W takim przypadku należy się oprzeć na przepisach art. 1378 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym „[w] przypadku złej wiary tego, kto otrzymał nienależne świadczenie, jest on zobowiązany do zwrotu zarówno kapitału jak i odsetek oraz pożytków od dnia zapłaty”. W przypadku braku złej wiary zastosowanie znajduje zasada ogólna ustanowiona w art. 1153 tego kodeksu (wyrok Conseil d’État z dnia 4 lutego 2000 r. w sprawie 202981, Rec. s. 31).
93 Tymczasem w niniejszej sprawie Komisja nie przedstawia dowodów pozwalających stwierdzić, iż SEMEA przed zażądaniem zwrotu przez Komisję działała w złej wierze. Należy zatem oddalić główne żądanie Komisji zasądzenia od SEMEA zapłaty odsetek za zwłokę od dnia 10 marca 1992 r.
94 Co do wniosku o zapłatę odsetek od dnia 27 kwietnia 1993 r. przypomnieć należy brzmienie art. 1153 francuskiego kodeksu cywilnego: „W odniesieniu do zobowiązań pieniężnych z tytułu odszkodowania za nieterminowe wykonanie umowy i odsetek za zwłokę należą się odsetki ustawowe […]”. W przypadku złożenia wniosku o ich zapłatę, niezależnie od daty tego wniosku, odsetki za zwłokę należne na podstawie art. 1153 tego kodeksu cywilnego są naliczane od dnia, w którym dłużnik otrzymał żądanie zapłaty kwoty głównej lub, w przypadku braku takiego żądania przed wniesieniem sprawy do sądu, od dnia wszczęcia tego postępowania (wyrok Conseil d’État z dnia 13 grudnia 2002 r. w sprawie 203429, Rec. s. 460).
95 W niniejszej sprawie Komisja zażądała zapłaty spornej wierzytelności po raz pierwszy w dniu 27 kwietnia 1993 r. Od tego dnia należy zatem zasądzić od SEMEA odsetki za zwłokę według mającej zastosowanie we Francji rocznej stopy ustawowej.
96 Wreszcie, zgodnie z art. 1154 kodeksu cywilnego „[o]d odsetek narosłych od kapitału głównego można żądać odsetek w drodze wniosku do sądu lub na podstawie szczególnego porozumienia pod warunkiem, że zarówno przedmiotem wniosku, jak i porozumienia są odsetki należne przynajmniej za cały rok”. Stosując wyżej wymienione przepisy, kapitalizacji odsetek można zażądać w każdej chwili przed sądem orzekającym co do istoty. Wniosek wywiera jednak skutki najwcześniej z dniem jego wpływu i tylko pod warunkiem, że w tym dniu odsetki są należne przynajmniej za cały rok. Kapitalizacja odsetek odbywa się ewentualnie ponownie po upływie każdego następnego corocznego terminu zapłaty, bez konieczności składania nowego wniosku (ww. w pkt 94 wyrok Conseil d’État z dnia 13 grudnia 2002 r.).
97 W niniejszej sprawie Komisja zażądała kapitalizacji odsetek w skardze, która wpłynęła do sekretariatu Sądu w dniu 15 kwietnia 2010 r. W tym dniu odsetki należały się już przynajmniej za cały rok. Należy zatem orzec, że odsetki od odsetek należą się w tej dacie, a następnie w każdym corocznym terminie zapłaty począwszy od tej daty.
W przedmiocie żądania zapłaty odszkodowania
98 W ramach trzeciego zarzutu Komisja wnosi o zasądzenie od SEMEA kwoty 5000 EUR z tytułu poniesionej szkody. Komisja uważa, że taka kwota należy się jej na podstawie art. 1147 kodeksu cywilnego ze względu na szkody poniesione w związku z umyślnym utrudnianiem postępowania przez SEMEA. W tym kontekście Komisja podnosi, że była zmuszona zaangażować znaczną liczbę pracowników, aby wysyłać liczne pisma, wezwania i inne dokumenty, które miały przekonać SEMEA o zasadności jej roszczeń. Natomiast SEMEA nie przestawała powoływać bezpodstawnych i nieskutecznych argumentów w celu uchylenia się od swoich zobowiązań lub opóźnienia ich wykonania.
99 W związku z tym należy przypomnieć, że zgodnie z art. 21 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, mającym zastosowanie do postępowania przed Sądem zgodnie z art. 53 akapit pierwszy tego statutu i art. 44 § 1 lit. c) regulaminu postępowania przed Sądem, skarga powinna zawierać wskazanie przedmiotu sporu i zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów. Elementy te powinny być wystarczająco jasne i dokładne, by umożliwić stronie pozwanej przygotowanie jej obrony, a Sądowi wydanie rozstrzygnięcia w przedmiocie skargi, w razie potrzeby, bez dodatkowych informacji na jej poparcie. W celu zapewnienia bezpieczeństwa prawnego i dobrej administracji wymiarem sprawiedliwości do tego, by skarga była dopuszczalna, konieczne jest, by istotne okoliczności faktyczne i prawne, na których została oparta, wynikały, choćby w sposób zwięzły, lecz spójny i zrozumiały, z samej treści skargi.
100 Tymczasem w niniejszej sprawie Komisja ogranicza się do żądania kwoty 5000 EUR, nie wykazując tego, w jaki sposób odpowiada ona sumie poszczególnych elementów szkody, na którą się powołuje. Wniosek ten należy zatem odrzucić jako oparty na niewystarczająco precyzyjnej argumentacji.
c) Wnioski dotyczące skargi Komisji
101 W związku z powyższym należy uwzględnić wnioski Komisji o zasądzenie od SEMEA zwrotu kwoty głównej w wysokości 41 012 EUR i odsetek za zwłokę według rocznej ustawowej stopy mającej zastosowanie we Francji naliczonych od dnia 27 kwietnia 1993 r. do całkowitej zapłaty rzeczonej kwoty głównej. Ponadto należy postanowić, że od odsetek za zwłokę należą się odsetki zarówno w dniu 15 kwietnia 2010 r., jak w każdym corocznym terminie zapłaty począwszy od tej daty.
102 W pozostałym zakresie skargę Komisji należy oddalić.
2. W przedmiocie żądania wzajemnego SEMEA
103 Na wypadek gdyby Sąd uwzględnił wniosek Komisji o zwrot, SEMEA przedstawiła żądanie wzajemne. To żądanie wzajemne opiera się na art. 340 TFUE i art. 41 ust. 3 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz.U. 2007, C 303, s. 1). A zatem stanowi żądanie oparte na odpowiedzialności pozaumownej Unii.
104 SEMEA uważa, że Komisja naruszyła spoczywający na niej obowiązek dobrej administracji oraz zasadę pewności prawa, czekając dwanaście lat od złożenia wniosku o zwrot z dnia 27 kwietnia 1993 r. na ponowne zwrócenie się do SEMEA o zwrot w dniu 18 listopada 2005 r. W konsekwencji Komisja jest zobowiązana do rekompensaty zasądzonej przez Sąd od SEMEA kwoty.
105 Sąd uważa, że należy przede wszystkim zbadać zasadność tego żądania wzajemnego (wyroki Trybunału: z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie C‑23/00 P Rada przeciwko Boehringer, Rec. s. I‑1873, pkt 51, 52; z dnia 23 marca 2004 r. w sprawie C‑233/02 Francja przeciwko Komisji, Rec. s. I‑2759, pkt 26).
106 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem powstanie odpowiedzialności pozaumownej Wspólnoty wymaga łącznego wystąpienia wszystkich przesłanek, to jest bezprawności zachowania zarzucanego instytucjom wspólnotowym, wystąpienia rzeczywistej i pewnej szkody oraz bezpośredniego związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem danej instytucji a omawianą szkodą (wyrok Trybunału z dnia 29 września 1982 r. w sprawie 26/81 Oleifici Mediterranei przeciwko EWG, Rec. s. 3057, pkt 16; wyrok Sądu z dnia 9 lipca 1999 r. w sprawie T‑231/97 New Europe Consulting i Brown przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2403, pkt 29).
107 Jeśli jedna z tych przesłanek nie jest spełniona, skarga powinna zostać oddalona w całości, bez konieczności badania pozostałych przesłanek tej odpowiedzialności (wyrok Trybunału z dnia 15 września 1994 r. w sprawie C‑146/91 KYDEP przeciwko Komisji i Radzie, Rec. s. I‑4199, pkt 81; wyrok Sądu z dnia 10 grudnia 2009 r. w sprawie T‑195/08 Antwerpse Bouwwerken przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4439, pkt 91).
108 W niniejszej sprawie wystarczy więc stwierdzić, że nie istnieje bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem Komisji a podnoszoną szkodą.
109 Odnośnie do kwoty głównej 41 012 EUR, którą SEMEA powinna zwrócić Komisji, wystarczy bowiem przypomnieć, że chodzi o wierzytelność dotyczącą zwrotu nienależnego świadczenia, którą to – skoro nie jest przedawniona – SEMEA powinna w każdym razie uregulować, nawet jeśli Komisja czekała dwanaście lat, zanim ponownie się do niej o to zwróciła.
110 Odnośnie do zapłaty odsetek za zwłokę przypomnieć należy, że naliczanie odsetek jest bezpośrednią konsekwencją zachowania SEMEA, która nie ustosunkowała się do wniosku Komisji o zwrot. Nie istnieje zatem bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem Komisji a tą szkodą.
111 Należy zatem oddalić żądanie wzajemne SEMEA bez konieczności badania jego dopuszczalności.
B – W sprawie T‑572/10
112 Przedmiotem sprawy T‑572/10 jest skarga Komisji przeciwko gminie Millau oraz żądanie wzajemne gminy Millau.
1. W przedmiocie skargi Komisji
113 Komisja wniosła skargę przeciwko gminie Millau po uzyskaniu informacji, że postanowiła ona przejąć całość aktywów i pasywów SEMEA.
a) W przedmiocie właściwości Sądu
114 Komisja uważa, że gmina Millau jest związana klauzulą arbitrażową w rozumieniu art. 272 TFUE. Gmina Millau, nie podnosząc formalnego zarzutu braku właściwości odrębnym pismem w rozumieniu art. 114 regulaminu postępowania przed Sądem, wskazuje jednak, że skargę Komisji należy odrzucić jako wniesioną do sądu, który nie jest właściwy do jej rozpoznania. Gmina Millau uważa, że Komisja nie może wobec niej powoływać się na klauzulę prorogacyjną w rozumieniu art. 272 TFUE.
115 W tym kontekście przypomnieć należy przede wszystkim, że Sąd jest właściwy do rozpoznawania w pierwszej instancji skarg dotyczących umów jedynie na podstawie klauzuli arbitrażowej; w przeciwnym wypadku Sąd rozszerzyłby swoją właściwość poza spory, których rozpoznanie jest dla niego w sposób wyczerpujący zastrzeżone na mocy art. 272 TFUE (zob. podobnie postanowienia Sądu: z dnia 3 października 1997 r. w sprawie T‑186/96 Mutual Aid Administration Services przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1633, pkt 47; z dnia 12 grudnia 2005 r. w sprawie T‑360/05 Natexis Banques Populaires przeciwko Robobat, niepublikowane w Zbiorze, pkt 12).
116 Ponieważ jurysdykcja Sądu wynikająca z art. 272 TFUE stanowi odstępstwo od ogólnych reguł prawa, należy ją interpretować ściśle (wyrok Trybunału z dnia 18 grudnia 1986 r. w sprawie 426/85 Komisja przeciwko Zoubek, Rec. s. 4057, pkt 11). Tym samym Sąd może rozpoznać spór wynikający z umowy wyłącznie w przypadku oświadczenia woli stron przyznającego mu taką właściwość (ww. w pkt 115 postanowienie w sprawie Mutual Aid Administration Services przeciwko Komisji, pkt 46; wyrok Sądu z dnia 16 grudnia 2010 r. w sprawie T‑259/09 Komisja przeciwko Arci Nuova associazione comitato di Cagliari i Gessa, niepublikowany w Zbiorze, pkt 39). A zatem jedynie strony umowy zawierającej klauzulę arbitrażową mogą wnieść powództwo na postawie art. 272 TFUE (wyrok Trybunału z dnia 7 grudnia 1976 r. w sprawie 23/76 Pellegrini przeciwko Komisji i Flexon-Italia, Rec. s. 1807, pkt 31; ww. wyrok w sprawie Komisja przeciwko Arci Nuova associazione comitato di Cagliari i Gessa, pkt 40).
117 Następnie, w odniesieniu do prawa, na podstawie którego należy zbadać, czy strony sporu zawarły ważną klauzulę arbitrażową, należy przypomnieć, że właściwość Sądu do rozpoznania na podstawie klauzuli arbitrażowej sporu wynikającego z umowy jest oceniana zasadniczo tylko w świetle postanowień art. 272 TFUE oraz warunków samej klauzuli arbitrażowej.
118 Takie podejście jest zgodne z powszechnie akceptowaną zasadą, że każdy sąd stosuje własne przepisy proceduralne, włącznie z zasadami dotyczącymi właściwości. Przepisy proceduralne Sądu wynikają z art. 272 TFUE, a nie zostały zawarte w odpowiednich przepisach proceduralnych krajowych porządków prawnych. Ponadto art. 272 TFUE powinien być uznawany przez wszystkie sądy jednakowo za przepis szczególny posiadający pierwszeństwo przed różniącym się od niego prawem krajowym [opinia rzecznika generalnego C.O. Lenza w sprawie C‑209/90 Komisja przeciwko Feilhauer (wyrok Trybunału z dnia 8 kwietnia 1992 r.), Rec. s. I‑2613, I‑2622, pkt 18].
119 Zasada ta stosuje się nawet w przypadkach, gdy Sąd w ramach badania zasadności sporu staje wobec konieczności jego rozstrzygnięcia na podstawie prawa krajowego, któremu podlega umowa (zob. podobnie ww. w pkt 116 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Zoubek, pkt 10; ww. w pkt 118 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Feilhauer, pkt 13; postanowienie Sądu z dnia 17 lutego 2006 r. w sprawie T‑449/04 Komisja przeciwko Trends, niepublikowane w Zbiorze, pkt 29).
120 W świetle przywołanego wyżej orzecznictwa należy zbadać, czy właściwość Sądu do rozpatrzenia skargi Komisji przeciwko gminie Millau może zostać oparta na klauzuli arbitrażowej w rozumieniu art. 272 TFUE.
W przedmiocie teorii przynależności
121 Komisja uważa, że gmina Millau jest związana klauzulą arbitrażową przewidzianą w art. 10 ogólnych warunków umowy, ponieważ przejęła dług SEMEA, oraz że zgodnie z prawem francuskim klauzula arbitrażowa została na nią przeniesiona z mocy prawa jako element akcesoryjny w stosunku do długu. Natomiast gmina Millau podnosi, że klauzula arbitrażowa nie jest elementem akcesoryjnym nierozłącznie związanym z wierzytelnością Komisji. Ponadto w momencie przejęcia długu nie toczyło się w związku z nim żadne postępowanie.
122 Ponieważ argumentacja Komisji opiera się na zastosowaniu prawa francuskiego, należy przede wszystkim określić właściwe prawo.
123 Jak zostało wskazane, właściwość Sądu do rozpoznania na podstawie klauzuli arbitrażowej sporu wynikającego z umowy jest oceniana zasadniczo tylko w świetle postanowień art. 272 TFUE oraz warunków samej klauzuli arbitrażowej (zob. pkt 117 powyżej).
124 Niemniej jednak w tym kontekście przypomnieć należy orzecznictwo Trybunału w sprawie zawierania umów dotyczących jurysdykcji w rozumieniu art. 17 Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1972, L 299, s. 32), zmienionej kolejnymi konwencjami o przystąpieniu do niej nowych państw członkowskich (zwanej dalej „konwencją brukselską”), które odnosi się również do umów dotyczących jurysdykcji w rozumieniu art. 23 rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1). Z tego orzecznictwa wynika, że chociaż ważność klauzul prorogacyjnych ocenia się wyłącznie w oparciu o prawo Unii, czyli art. 23 rozporządzenia nr 44/2001, kwestia, czy umowa dotycząca jurysdykcji zawarta pomiędzy przewoźnikiem i załadowcą, która została dołączona do konosamentu, jest skuteczna wobec okaziciela konosamentu, który po jego nabyciu wstąpił w prawa i obowiązki załadowcy, podlega ocenie na podstawie prawa mającego zastosowanie do umowy (wyroki Trybunału: z dnia 19 czerwca 1984 r. w sprawie 71/83 Russ, Rec. s. 2417, pkt 24; z dnia 16 marca 1999 r. w sprawie C‑159/97 Castelletti, Rec. s. I‑1597, pkt 41; z dnia 9 listopada 2000 r. w sprawie C‑387/98 Coreck, Rec. s. I‑9337, pkt 22–27).
125 Zasadniczo należy zatem zbadać, czy to orzecznictwo, zgodnie z którym prawo mające zastosowanie do umowy reguluje kwestie sukcesji praw i obowiązków, znajdzie zastosowanie w niniejszej sprawie. To wymagałoby podwójnie analogicznego zastosowania. Po pierwsze bowiem, pojawia się pytanie, czy orzecznictwo to może mieć zastosowanie nie tylko do okaziciela konosamentu będącego osobą trzecią, ale również do osoby trzeciej, która z racji przejęcia długu zastępuje pierwotnego dłużnika oraz przejmuje z mocy prawa elementy przynależne do tego długu. Po drugie, powstaje pytanie, czy to orzecznictwo w sprawie zawierania umów dotyczących jurysdykcji w rozumieniu art. 17 konwencji brukselskiej i art. 23 rozporządzenia nr 44/2001 ma również zastosowanie do klauzuli arbitrażowej w rozumieniu art. 272 TFUE.
126 Jednakże dla potrzeb niniejszego przypadku nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na te pytania. Stwierdzić należy bowiem, że nawet gdyby prawo francuskie miało zastosowanie, klauzula arbitrażowa zawarta pomiędzy SEMEA i Komisją nie zostałaby przeniesiona na gminę Millau jako element przynależny do długu SEMEA.
127 Jak bowiem zostało wyjaśnione (zob. pkt 78 powyżej), w braku zgody Komisji ewentualne przejęcie długu SEMEA przez gminę Millau nie powoduje zwolnienia SEMEA z jej długu wobec Unii i zastąpienie jej przez gminę Millau po stronie dłużnika. Ponieważ przejęcie długu przez gminę Millau doprowadziło do powstania po jej stronie długu wobec Unii, chodzi tu wyłącznie o postanowienia umowne na rzecz osób trzecich. Takie zaś postanowienie powoduje powstanie nowego zobowiązania gminy Millau, które jest odrębne pod względem prawnym od zobowiązania wiążącego SEMEA. Stąd też w braku przeniesienia długu SEMEA na gminę Millau wiążąca SEMEA klauzula arbitrażowa nie mogła zostać przeniesiona jako element przynależny do długu SEMEA.
128 Wprawdzie prawo francuskie nie sprzeciwia się zasadniczo temu, aby gmina Millau jako przyrzekający oraz SEMEA jako zastrzegający postanowienie umowne na rzecz osoby trzeciej oparły zakres i konstrukcję prawną długu gminy Millau wobec Unii na takich samych elementach jak dług SEMEA wobec Unii. Jednak w tym przypadku przejęcie klauzuli arbitrażowej nie jest skutkiem sukcesji praw i obowiązków w rozumieniu wyżej wymienionego orzecznictwa, ale wynika z woli stron. W związku z powyższym kwestii tej nie reguluje prawo francuskie, ale bezpośrednio art. 272 TFUE (zob. pkt 117, 118 powyżej).
W przedmiocie zawarcia klauzuli arbitrażowej
129 Następnie należy zbadać argument Komisji, zgodnie z którym gmina Millau zaakceptowała zakres klauzuli arbitrażowej przewidzianej w art. 10 ogólnych warunków umowy przy przejęciu długu SEMEA.
130 Przede wszystkim należy stwierdzić, że gmina Millau i Komisja nie zawarły umowy, a tym samym – klauzuli arbitrażowej.
131 Następnie należy stwierdzić, że w świetle wyżej wymienionego orzecznictwa (zob. pkt 115–119 powyżej) sam fakt, iż na mocy mającego zastosowanie do umowy prawa francuskiego SEMEA i gmina Millau są ewentualnie odpowiedzialne solidarnie za dług, nie może uzasadnić jurysdykcji Sądu na podstawie art. 272 TFUE (wyrok Sądu z dnia 7 lipca 2010 r. w sprawie T‑44/06 Komisja przeciwko Hellenic Ventures i in., niepublikowany w Zbiorze, pkt 54).
132 Jednak w okolicznościach niniejszej sprawy pojawia się pytanie, czy ze względu na zawarcie pomiędzy SEMEA i gminą Millau postanowienia umownego na rzecz osoby trzeciej gmina ta uznała się za związaną klauzulą arbitrażową na rzecz Unii.
133 Treść art. 272 TFUE niewątpliwie przewiduje możliwość włączenia klauzuli arbitrażowej tylko do umowy zawartej przez Unię. Nie określa on zatem wyraźnie, że taka klauzula może być zawarta na rzecz osoby trzeciej. Ponadto wynikającą z art. 272 TFUE jurysdykcję Trybunału należy interpretować ściśle (zob. pkt 116 powyżej).
134 Ze względu na to jednak, że klauzula arbitrażowa ma charakter umowny, nic nie stoi na przeszkodzie temu, by istnienie takiej klauzuli zostało zbadane przy uwzględnieniu ogólnych zasad prawa umów pochodzących z porządków prawnych państw członkowskich. Nawet jeśli bowiem jedna z tych zasad stanowi, że umowa wiąże wyłącznie strony tej umowy, zasada ta nie sprzeciwia się temu, by te dwie strony mogły przyznać prawo osobie trzeciej poprzez postanowienie umowne na jej rzecz.
135 Ponadto wprowadzenie do umowy pomiędzy gminą Millau i SEMEA klauzuli arbitrażowej pozwalającej Unii na poddanie jurysdykcji Sądu sporu pomiędzy nią i gminą Millau nie jest sprzeczne z wymogiem art. 272 TFUE, zgodnie z którym taka klauzula powinna znaleźć się w umowie zawartej przez Unię lub na jej rzecz. Po pierwsze, postanowienie umowne na rzecz osoby trzeciej można bowiem uznać za postanowienie zawarte w imieniu Unii. Po drugie, zawarty w art. 272 TFUE wymóg należy niewątpliwie interpretować w taki sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, aby jurysdykcja Sądu w sprawie sporów dotyczących danej umowy mogła zostać ustanowiona wbrew woli Unii. Tymczasem w przypadku zawarcia klauzuli arbitrażowej, z której Unia może jedynie odnieść korzyść, klauzula ta nie powinna być wykorzystywana przeciwko Unii wbrew jej woli.
136 Wreszcie charakter procesowy klauzuli arbitrażowej nie stoi na przeszkodzie temu, by została ona ustanowiona na rzecz osoby trzeciej. W odniesieniu bowiem do umów dotyczących jurysdykcji w rozumieniu art. 17 konwencji brukselskiej i art. 23 rozporządzenia nr 44/2001 Trybunał już zaakceptował taką umowę (wyrok Trybunału z dnia 14 lipca 1983 r. w sprawie 201/82 Gerling Konzern Speziale Kreditversicherung i in., Rec. s. 2503, pkt 10–20).
137 W niniejszej sprawie należy zatem zbadać, czy SEMEA i gmina Millau uzgodniły, że ta ostatnia jest związana zawartą na rzecz Unii klauzulą arbitrażową w rozumieniu art. 272 TFUE.
138 Ogólne zasady prawa umów stanowią, że postanowienie umowne na rzecz osoby trzeciej może wynikać wprost z umowy pomiędzy zastrzegającym i przyrzekającym, mającej na celu przyznanie prawa osobie trzeciej. Istnienie takiego postanowienia umownego na rzecz osoby trzeciej może również wywodzić się z celu umowy lub z okoliczności danego przypadku.
139 W niniejszej sprawie z okoliczności faktycznych i prawnych, zwłaszcza z tych, które zostały przedstawione w uchwale rady gminy Millau z dnia 18 grudnia 2010 r., wynika, że gmina Millau i SEMEA zawarły porozumienie, zgodnie z którym gmina Millau miała przejąć pasywa SEMEA, a w zamian otrzymać jej aktywa. Z jednej strony bowiem z uchwały wynika, że gmina Millau została poinformowana o sporze SEMEA z Unią i powinna przejąć dług SEMEA „z pełną świadomością”. Z drugiej strony z uchwały wynika, że w zamian SEMEA miała przekazać gminie Millau kwotę 82 719,76 EUR, odpowiadającą wysokości jej aktywów w celu umożliwienia pokrycia potencjalnego ryzyka sporu wynikającego z przejęcia długu SEMEA.
140 Niewątpliwie porozumienie dotyczące zapłaty długu jednej strony przez drugą stronę nie zawsze skutkuje powstaniem nowego uprawnienia na rzecz wierzyciela. Może chodzić o czysto wewnętrzne przejęcie długu lub też o polecenie zapłaty. Jednak w niniejszej sprawie z celu porozumienia pomiędzy SEMEA i gminą Millau oraz z okoliczności tej sprawy wynika, że obie strony zamierzały doprowadzić do powstania wierzytelności Unii wobec gminy Millau. Po pierwsze, należy pamiętać, że celem SEMEA i gminy Millau było odesłanie faktycznych i potencjalnych wierzycieli SEMEA do gminy Millau. Po drugie, należy przypomnieć, że tytułem świadczenia wzajemnego za przejęcie jej długu przez gminę Millau SEMEA przeniosła na nią całość swoich aktywów, tj. kwotę 82 719,76 EUR. Jak wynika z wyżej wymienionej uchwały zapłata tej kwoty miała umożliwić gminie Millau pokrycie potencjalnego ryzyka sporu wynikającego z przejęcia długu, co również stanowi argument za powstaniem długu gminy Millau wobec Unii. Ponadto nie można przyjąć, że gmina Millau, która jest związana zasadą lojalnej współpracy pomiędzy Unią i państwami członkowskimi, miała zamiar przejęcia całości aktywów SEMEA i w ten sposób pozwoliła na to, aby SEMEA stała się dłużnikiem całkowicie pozbawionym środków finansowych; natomiast gmina Millau sama nie zobowiązała się wobec Unii do zapłaty długu SEMEA.
141 W odniesieniu do przejęcia klauzuli arbitrażowej gmina Millau podnosi, że zgodziła się wyłącznie na przejęcie długu SEMEA, a nie klauzuli arbitrażowej. Otóż należy stwierdzić, że z celu porozumienia pomiędzy SEMEA i gminą Millau oraz z okoliczności tej sprawy wynika, że w chwili przejęcia gmina Millau miała zamiar przejęcia klauzuli arbitrażowej zawartej w art. 10 ogólnych warunków umowy. Jak bowiem zostało przedstawione powyżej, gmina Millau przejęła dług SEMEA wobec Unii z pełną świadomością, a zatem wiedząc o sporze pomiędzy SEMEA i Unią dotyczącym spornej wierzytelności. Zobowiązała się więc do zapłaty długu, którego zakres i konstrukcja prawna zostały oparte na długu SEMEA. A ponieważ SEMEA była związana klauzulą arbitrażową przewidzianą w art. 10 ogólnych warunków umowy w zakresie wszystkich sporów dotyczących umowy, gmina Millau również została objęta tą klauzulą. Ponadto należy stwierdzić, że ani gmina Millau, ani SEMEA nie przedstawiły żadnych okoliczności wskazujących, że zgłosiły zastrzeżenie wobec przejęcia klauzuli arbitrażowej przez gminę Millau przed złożeniem skargi Komisji przeciwko SEMEA. Ponadto za objęciem gminy Millau klauzulą arbitrażową przemawia to, iż SEMEA i gmina Millau nie mogły zgodnie z prawem oczekiwać, że faktyczni lub potencjalni wierzyciele SEMEA zgodzą się, by zwrócić się przeciwko gminie Millau, gdyby zakres lub konstrukcja prawna ich wierzytelności wobec gminy Millau były mniej korzystne niż warunki ich wierzytelności wobec SEMEA.
142 Wreszcie w stosunku do takiej interpretacji zamiarów gminy Millau i SEMEA nie można podnieść zarzutu, że chciały one przenieść dług SEMEA na gminę Millau ze skutkiem zwalniającym dla SEMEA i że w braku takiego skutku gmina Millau nie zgodziłaby się na objęcie jej klauzulą arbitrażową. Takiego uchybienia nie dałoby się usprawiedliwić, ponieważ – z oczywistych względów związanych z ochroną wierzycieli – takie przeniesienie długu nie może nastąpić bez zgody Unii.
143 W związku z powyższym należy stwierdzić, że gmina Millau i SEMEA ustaliły między sobą na rzecz Unii, że może ona wobec gminy Millau powoływać się na klauzulę arbitrażową, jaka została przewidziana w art. 10 ogólnych warunków umowy.
144 Istnienia takiej klauzuli arbitrażowej nie może podważać to, że gmina Millau zakwestionowała ją po złożeniu skargi Komisji. Nie ma wątpliwości co do tego, że zastrzegający i przyrzekający postanowienie umowne na rzecz osoby trzeciej mogą, pod pewnymi warunkami, usunąć lub zmienić klauzulę przyznającą rozpatrywane uprawnienie. Jednak na podstawie ogólnych zasad prawa umów nie jest to już możliwe po tym, jak osoba trzecia, na rzecz której ustanowiono takie postanowienie, zawiadomi przyrzekającego lub zastrzegającego, że zamierza skorzystać ze swojego uprawnienia.
145 W odniesieniu do formy wymaganej dla klauzuli arbitrażowej w rozumieniu art. 272 TFUE należy stwierdzić, że przepis ten nie przewiduje dla niej żadnej szczególnej formy. Jednak art. 44 § 5a regulaminu postępowania przed Sądem stanowi, że do skargi składanej zgodnie z art. 272 TFUE załącza się egzemplarz klauzuli przewidującej właściwość sądów Unii. Z tego przepisu wynika, że klauzula arbitrażowa powinna co do zasady być stwierdzona na piśmie.
146 Tymczasem należy przypomnieć, że ten przepis regulaminu postępowania służy realizacji celu dowodowego, a ustanowiony przezeń wymóg formalny należy uznać za spełniony w przypadku, gdy dokumenty przedstawione przez skarżącą umożliwiają Sądowi zapoznanie się w wystarczającym stopniu z treścią zawartego przez strony sporu porozumienia w przedmiocie wyłączenia powstałego między nimi sporu dotyczącego umowy spod właściwości sądów krajowych i poddania go sądom Unii (wyrok Sądu z dnia 8 maja 2007 r. w sprawie T‑271/04 Citymo przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1375, pkt 56).
147 W niniejszej sprawie Komisja załączyła do swej skargi uchwałę z dnia 18 grudnia 2008 r., z której wynika, że gmina Millau i SEMEA zdecydowały o przejęciu przez gminę Millau pasywów SEMEA, oraz umowę, z której wynika, jaki jest zakres klauzuli arbitrażowej zawartej pomiędzy Unią i SEMEA. A zatem Komisja spełniła wymóg nałożony w art. 44 § 5a regulaminu postępowania.
148 Wreszcie w odniesieniu do argumentu gminy Millau, zgodnie z którym art. 2060 kodeksu cywilnego i art. 48 kodeksu postępowania cywilnego stoją na przeszkodzie objęciu jej klauzulą arbitrażową na podstawie art. 272 TFUE, wystarczy przypomnieć, że nawet gdyby między tymi normami istniała kolizja, art. 272 TFUE powinien być uznawany przez wszystkie sądy jednakowo za przepis szczególny posiadający pierwszeństwo przed różniącym się od niego prawem krajowym (zob. pkt 117, 118 powyżej).
149 W świetle powyższych uwag należy stwierdzić, że Komisja może powoływać się na klauzulę arbitrażową wobec gminy Millau i że Sąd jest zatem właściwy do orzekania w przedmiocie skargi Komisji przeciwko gminie Millau na podstawie art. 272 TFUE i art. 256 ust. 1 akapit pierwszy TFUE.
b) W przedmiocie zasadności skargi
150 W swojej skardze Komisja wnosi do Sądu o zasądzenie od spółki SEMEA zwrotu kwoty głównej w wysokości 41 012 EUR wraz z odsetkami oraz kwoty 5000 EUR tytułem odszkodowania za poniesioną szkodę.
W przedmiocie żądania zwrotu kwoty głównej
151 W swoim pierwszym żądaniu Komisja domaga się, po pierwsze, zasądzenia od gminy Millau zwrotu kwoty 41 012 EUR.
152 Ponieważ taki sam wniosek jest zasadny wobec SEMEA (pkt 60–89 powyżej), pojawia się jedynie pytanie, czy na podstawie prawa francuskiego gmina Millau odpowiada również za dług SEMEA.
153 W braku zgody Unii na przejęcie długu SEMEA przez gminę Millau, należy zbadać, czy gmina Millau obiecała Unii zapłatę długu SEMEA za pośrednictwem postanowienia umownego na rzecz osoby trzeciej.
154 Niewątpliwie art. 1165 kodeksu cywilnego stanowi, że umowy wiążą tylko strony tej umowy. Jednak z tego artykułu wynika również, że umowy mogą dotyczyć świadczeń na rzecz osób trzecich w przypadku, gdy zawierają postanowienia umowne na rzecz osoby trzeciej przewidziane w art. 1121 tego kodeksu cywilnego [wyroki: Conseil d’État z dnia 20 grudnia 1989 r. w sprawie 50815; Conseil d’État z dnia 20 stycznia 1992 r. w sprawie 46624; Conseil d’État z dnia 19 lipca 2010 r. w sprawie 318126; Cour administrative d’appel de Marseille (administracyjnego sądu apelacyjnego w Marsylii) z dnia 21 października 2011 r. w sprawie 09MA00782].
155 W tym kontekście przypomnieć należy przede wszystkim, że z pkt 139 i 140 powyżej wynika, że gmina Millau i SEMEA wyraziły zgodę na powstanie nowej wierzytelności Unii wobec gminy Millau.
156 Następnie stwierdzić należy, że dodatkowe wymogi ustanowione w art. 1121 tego kodeksu cywilnego odnośnie do zawarcia postanowienia umownego na rzecz osoby trzeciej zostały spełnione. Skoro bowiem pilny i bezpośredni interes podmiotu stosującego klauzule umowne stanowi wymóg dodatkowy, wystarczy interes zwykły, a nawet moralny (wyroki: Cour de cassation, 1re civ., z dnia 26 lutego 1962 r., Bull. civ. I, nr 124, s. 119; Cour de cassation, chambre commerciale, Cour de cassation, 1re civ., z dnia 5 czerwca 1984 r., Bull. civ. I, nr 182). W niniejszej sprawie ten interes polega na tym, że SEMEA może żądać od gminy Millau zapłaty swojej wierzytelności wobec Unii.
157 Ponadto przeciwko ważności przejęcia długu przez gminę Millau nie można podnieść zarzutu, że jest ono bezpodstawne ze względu na brak skutku zwalniającego tego przejęcia dla SEMEA. Brak podstawy stanowi bowiem jedynie względną postawę unieważnienia, a gmina Millau nie twierdzi, że przejęcie wierzytelności SEMEA jest nieważne w całości. Ponadto owo przejęcie wynika z tego, że całość aktywów SEMEA została również przeniesiona do gminy Millau.
158 W związku z powyższym stwierdzić należy, że gmina Millau obiecała spłatę długu SEMEA na podstawie art. 1121 kodeksu cywilnego. A zatem żądanie Unii przeciwko gminie Millau dotyczące zwrotu 41 012 EUR jest zasadne.
W przedmiocie wniosku o zapłatę odsetek
159 W ramach pierwszego zarzutu Komisja wnosi następnie o zasądzenie od gminy Millau odsetek za zwłokę według rocznej stopy ustawowej mającej zastosowanie we Francji. Tytułem żądania głównego Komisja wnosi o zasądzenie od gminy Millau odsetek od dnia 10 marca 1992 r. na podstawie art. 1378 kodeksu cywilnego, a tytułem żądania ewentualnego – zapłaty odsetek od dnia 27 kwietnia 1993 r. na podstawie art. 1153 kodeksu cywilnego. W ramach żądania drugiego Komisja domaga się nakazania zapłaty odsetek od odsetek na podstawie art. 1154 tego kodeksu cywilnego.
160 Żądanie zapłaty odsetek za zwłokę od dnia 10 marca 1992 r. należy oddalić z wyżej wymienionych powodów (zob. pkt 152–158, 92–95 powyżej) i zasądzić od gminy Millau odsetki od dnia 27 kwietnia 1993 r.
161 W odniesieniu do żądania kapitalizacji odsetek na podstawie art. 1154 kodeksu cywilnego należy odesłać przede wszystkim do pkt 97 powyżej. Następnie należy stwierdzić, że wniosek o zasądzenie skapitalizowanych odsetek od gminy Millau został wniesiony dopiero w skardze Komisji, która wpłynęła do sekretariatu Sądu w dniu 21 grudnia 2010 r. W tej dacie odsetki były należne przynajmniej za cały rok. Na takiej podstawie prawnej Komisja może tylko żądać kapitalizacji odsetek naliczanych od dnia 21 grudnia 2010 r.
162 Jednak ze względu na przejęcie długu SEMEA przez gminę Millau Komisja może żądać kapitalizacji odsetek od dnia wpływu skargi Komisji przeciwko SEMEA, to znaczy od dnia 15 kwietnia 2010 r. Z celu porozumienia zawartego pomiędzy gminą Millau i SEMEA oraz z okoliczności tej sprawy wynika bowiem, że gmina Millau jest zobowiązana do zapłaty wszystkich odsetek należnych od SEMEA. Po pierwsze, gmina Millau obiecała Unii zapłatę długu SEMEA. Po drugie, ponieważ całe aktywa SEMEA zostały przeniesione na gminę Millau, SEMEA nie jest już w stanie podjąć czynności w sprawie wniosku Komisji. Uwzględniając te okoliczności, z wyżej wymienionych powodów (pkt 139, 140 powyżej) należy zatem stwierdzić, że ze wspólnej woli SEMEA i gminy Millau wynika, iż ta ostatnia jest zobowiązana do zapłaty wszystkich odsetek należnych od SEMEA, a zatem również skapitalizowanych odsetek naliczanych od dnia złożenia przez Komisję skargi przeciwko SEMEA.
163 W związku z tym należy postanowić, że od odsetek należą się odsetki naliczane od dnia, w którym zarejestrowano skargę Komisji przeciwko SEMEA, czyli od dnia 15 kwietnia 2010 r., a następnie w każdym corocznym terminie zapłaty począwszy od tej daty.
W przedmiocie żądania zapłaty odszkodowania
164 W ramach trzeciego żądania Komisja wnosi o zasądzenie od gminy Millau kwoty 5000 EUR z tytułu szkód poniesionych w związku z umyślnym utrudnianiem postępowania przez SEMEA.
165 Należy oddalić ten wniosek z powodów wskazanych w pkt 98–100 powyżej.
c) Wnioski dotyczące skargi Komisji
166 W związku z powyższym należy uwzględnić żądanie Komisji o zasądzenie od gminy Millau zwrotu kwoty głównej 41 012 EUR oraz zapłatę odsetek za zwłokę według rocznej ustawowej stopy mającej zastosowanie we Francji naliczanych od dnia 27 kwietnia 1993 r. do całkowitej zapłaty rzeczonej kwoty głównej. Ponadto należy postanowić, że od odsetek za zwłokę należą się odsetki naliczane od dnia 15 kwietnia 2010 r. oraz w każdym corocznym terminie zapłaty począwszy od tej daty.
167 W pozostałym zakresie skargę Komisji należy oddalić.
2. W przedmiocie żądania wzajemnego gminy Millau
168 Na wypadek gdyby Sąd uwzględnił wniosek Komisji o zwrot, gmina Millau przedstawiła żądanie wzajemne. To żądanie wzajemne opiera się na art. 340 TFUE i art. 41 ust. 3 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Stanowi to zatem żądanie oparte na odpowiedzialności pozaumownej Unii.
169 Gmina Millau uważa, że Komisja naruszyła spoczywający na niej obowiązek dobrej administracji oraz zasadę pewności prawa, czekając dwanaście lat od złożenia wniosku o zwrot z dnia 27 kwietnia 1993 r. na ponowne zwrócenie się do SEMEA w dniu 18 listopada 2005 r. W konsekwencji Komisja jest zobowiązana do rekompensaty zasądzonej przez Sąd od gminy Millau kwoty.
170 Sąd uważa, że należy zbadać przede wszystkim zasadność tego żądania wzajemnego (ww. w pkt 105 wyroki: w sprawie Rada przeciwko Boehringer, pkt 51, 52; w sprawie Francja przeciwko Komisji, pkt 26).
171 Z tych samych powodów, co przedstawione w pkt 106–110 powyżej, żądanie wzajemne gminy Millau jest nieuzasadnione.
172 Należy zatem oddalić żądanie wzajemne gminy Millau.
C – W przedmiocie odpowiedzialności solidarnej
173 Ponieważ zarówno SEMEA, jak i gmina Millau były zobowiązane do zwrotu kwoty głównej wraz z odsetkami za zwłokę, zaś Komisja ma prawo wyłącznie do jednorazowego świadczenia, zgodnie z żądaniem Komisji należy zasądzić zapłatę solidarnie od SEMEA i gminy Millau.
W przedmiocie kosztów
174 Zgodnie z art. 87 §§ 2 i 3 regulaminu postępowania przed Sądem kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Jeżeli więcej niż jedna strona przegrała sprawę, Sąd rozstrzyga o rozdziale kosztów. Ponieważ SEMEA i gmina Millau przegrały sprawę co do istoty, należy zgodnie z żądaniami Komisji obciążyć je kosztami postępowania.
Z powyższych względów
SĄD (trzecia izba)
orzeka, co następuje:
1) Sprawy T‑168/10 i T‑572/10 zostają połączone do celów wydania wyroku.
2) Od Société d’économie mixte d’équipement de l’Aveyron (SEMEA) i commune de Millau (Francja) zasądza się solidarnie na rzecz Komisji Europejskiej zapłatę kwoty głównej 41 012 EUR, powiększonej o odsetki za zwłokę według stosowanej we Francji rocznej stopy ustawowej począwszy od dnia 27 kwietnia 1993 r. do kompletnej zapłaty tej kwoty. Odsetki należne w dniu 15 kwietnia 2010 r., a następnie w każdym corocznym terminie zapłaty począwszy od tej daty, będą kapitalizowane, by można było naliczać od nich odsetki.
3) Skargi Komisji w sprawach T‑168/10 i T‑572/10 zostają oddalone w pozostałej części.
4) Żądanie wzajemne SEMEA w sprawie T‑168/10 i żądanie wzajemne commune de Millau w sprawie T‑572/10 zostają oddalone.
5) SEMEA pokrywa własne koszty oraz koszty poniesione przez Komisję w sprawie T‑168/10.
6) Commune de Millau pokrywa własne koszty oraz koszty poniesione przez Komisję w sprawie T‑572/10.
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 19 września 2012 r.
Podpisy
Spis treści
Okoliczności powstania sporu
Przebieg postępowania przed Sądem i żądania stron
A – W sprawie T‑168/10
B – W sprawie T‑572/10
Co do prawa
A – W sprawie T‑168/10
1. W przedmiocie skargi Komisji
a) W przedmiocie dopuszczalności skargi
b) W przedmiocie zasadności skargi
W przedmiocie żądania zwrotu kwoty głównej
– W przedmiocie właściwych przepisów prawnych
– W przedmiocie wierzytelności Unii wobec SEMEA
– W przedmiocie zastrzeżeń podniesionych przez SEMEA
W przedmiocie żądania zapłaty odsetek za zwłokę
W przedmiocie żądania zapłaty odszkodowania
c) Wnioski dotyczące skargi Komisji
2. W przedmiocie żądania wzajemnego SEMEA
B – W sprawie T‑572/10
1. W przedmiocie skargi Komisji
a) W przedmiocie właściwości Sądu
W przedmiocie teorii przynależności
W przedmiocie zawarcia klauzuli arbitrażowej
b) W przedmiocie zasadności skargi
W przedmiocie żądania zwrotu kwoty głównej
W przedmiocie wniosku o zapłatę odsetek
W przedmiocie żądania zapłaty odszkodowania
c) Wnioski dotyczące skargi Komisji
2. W przedmiocie żądania wzajemnego gminy Millau
C – W przedmiocie odpowiedzialności solidarnej
W przedmiocie kosztów