WYROK SĄDU DO SPRAW SŁUŻBY PUBLICZNEJ
(pierwsza izba)

z dnia 20 stycznia 2009 r.

Sprawa F-32/08

Marie-Claude Klein

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich

Służba publiczna – Urzędnicy – Emerytury i renty – Renta inwalidzka – Śmierć – Pojęcie dziecka pozostającego na utrzymaniu – Artykuł 2 załącznika VII do regulaminu pracowniczego – Świadczenie na wypadek śmierci – Kwota płatna na wypadek śmierci – Renta sieroca

Przedmiot: Skarga wniesiona na podstawie art. 236 WE i 152 WA, w której M.C. Klein żąda zasadniczo stwierdzenia nieważności decyzji biura administracji i rozliczania uprawnień indywidualnych Komisji z dnia 4 maja 2007 r. oddalającej jej wnioski o przyznanie pewnych kwot, których dochodziła w związku ze śmiercią swojego ojca, byłego urzędnika Komisji, jak również stwierdzenie nieważności, w razie potrzeby, decyzji organu powołującego w dnia 15 listopada 2007 r. oddalającej zażalenie złożone w dniu 3 sierpnia 2007 r. na wyżej wspomnianą decyzję.

Orzeczenie: Skarga zostaje oddalona. Skarżąca zostaje obciążona kosztami postępowania.

Streszczenie

1.      Postępowanie – Skarga wszczynająca postępowanie – Wymogi formalne – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów

(regulamin postępowania przed Sądem do spraw Służby Publicznej, art. 35 § 1)

2.      Prawo wspólnotowe – Wykładnia – Zasady – Wykładnia autonomiczna

(regulamin pracowniczy, art. 70, 80)

3.      Urzędnicy – Emerytury i renty – Następcy prawni osób uprawnionych do roszczenia – Dziecko pozostające na utrzymaniu

(regulamin pracowniczy, art. 70, 80; załącznik VII, art. 2)

4.      Urzędnicy – Zabezpieczenie społeczne – Ubezpieczenie z tytułu wypadków i chorób zawodowych – Kwota płatna na wypadek śmierci

(regulamin pracowniczy, art. 73 ust. 1, 2)

5.      Urzędnicy – Emerytury i renty – Następcy prawni osób uprawnionych do roszczenia – Termin do złożenia wniosku o rozliczenie uprawnień rentowych

(regulamin pracowniczy, załącznik VIII, art. 42)

1.      Zgodnie z art. 35 § 1 regulaminu postępowania przed Sądem do spraw Służby Publicznej skarga musi wskazywać, między innymi, przedmiot sporu oraz powołane zarzuty i argumenty co do prawa i stanu faktycznego. W celu zagwarantowania pewności prawa, aby skarga była dopuszczalna, konieczne jest, by istotne okoliczności faktyczne i prawne, będące podstawą jej złożenia, wynikały, choćby w sposób zwięzły, lecz spójny i zrozumiały, z samej treści skargi. Jednakże, nawet jeśli samo odwołanie do załącznika celem przedstawienia okoliczności, które powinna zawierać sama skarga, nie jest co do zasady dopuszczalne, nie należy, w zakresie, w jakim strona pozwana i sąd wspólnotowy mają możliwość zrozumienia opisu stanu faktycznego przedstawionego w zażaleniu, stwierdzać niedopuszczalności skargi, lecz zbadać ją co do istoty sprawy. W każdym razie sąd wspólnotowy może ocenić, w zależności od okoliczności danego przypadku, czy prawidłowe administrowanie wymiarem sprawiedliwości uzasadnia oddalenie skargi co do istoty, nie orzekając wcześniej w przedmiocie zarzutu niedopuszczalności podniesionego przez stronę pozwaną.

(zob. pkt 19, 20)

Odesłanie:

Trybunał: sprawa C‑23/00 P Rada przeciwko Boehringer, 26 lutego 2002 r., Rec. s. I‑1873, pkt 51, 52; sprawa C‑233/02 Francja przeciwko Komisji, 23 marca 2004 r., Rec. s. I‑2759, pkt 26

Sąd Pierwszej Instancji: sprawa T‑85/92 De Hoe przeciwko Komisji, 28 kwietnia 1993 r., Rec. s. II‑523, pkt 20; sprawy połączone T‑97/92 i T‑111/92 Rijnoudt i Hocken przeciwko Komisji, 22 czerwca 1994 r., RecFP s. I‑A‑159, II‑511, pkt 71; sprawa T‑154/98 Asia Motor France i in. przeciwko Komisji, 21 maja 1999 r., Rec. s. II‑1703, pkt 49; sprawa T‑277/97 Ismeri Europa przeciwko Trybunałowi Obrachunkowemu, 15 czerwca 1999 r., Rec. s. II‑1825, pkt 29; sprawa T‑171/02 Regione autonoma della Sardegna przeciwko Komisji, 15 czerwca 2005 r., Zb.Orz. s. II‑2123, pkt 155

Sąd do spraw Służby Publicznej: sprawa F‑63/06 Mascheroni przeciwko Komisji, 17 października 2007 r., dotychczas nieopublikowana w Zbiorze, pkt 52; sprawa F–134/06 Bordini przeciwko Komisji, 8 kwietnia 2008 r., dotychczas nieopublikowana w Zbiorze, pkt 56

2.      Zarówno z wymogów jednolitego stosowania prawa wspólnotowego, jak i z zasady równości wynika, że pojęcia użyte w przepisie prawa wspólnotowego, który w celu ustalenia ich znaczenia i zakresu nie odsyła wyraźnie do prawa państw członkowskich, powinny w zasadzie w całej Wspólnocie podlegać autonomicznej i jednolitej wykładni, do której należy dążyć z uwzględnieniem kontekstu przepisu i celu danego uregulowania. Ponadto, o ile prawdą jest, że nawet w braku wyraźnego odesłania, stosowanie prawa wspólnotowego może jednak wymagać odwołania się do prawa państw członkowskich, to dotyczy to sytuacji, gdy sąd wspólnotowy nie znajduje w prawie wspólnotowym lub ogólnych zasadach prawa wspólnotowego czynników umożliwiających ustalenie znaczenia i zakresu w drodze autonomicznej wykładni.

Co się tyczy wykładni pojęcia dziecka pozostającego na utrzymaniu, o którym mowa w art. 70 i 80 regulaminu pracowniczego, prawo wspólnotowe zapewnia, między innymi w regulaminie pracowniczym, wystarczające wskazówki pozwalające na uściślenie znaczenia i zakresu tego pojęcia w sposób autonomiczny. Należy w szczególności odrzucić jakiekolwiek odesłanie do prawa krajowego. Ponadto autonomiczna wykładnia pojęcia dziecka pozostającego na utrzymaniu najlepiej zapewnia jednolite stosowanie tego pojęcia, jak również równość traktowania następców prawnych urzędników, osób uprawnionych do emerytury czy renty inwalidzkiej.

(zob. pkt 35, 36)

Odesłanie:

Sąd Pierwszej Instancji: sprawa T‑342/04 Adam przeciwko Komisji, 22 lutego 2006 r., Zb.Orz.SP, s. I‑A‑2‑23, II‑A‑2‑107, pkt 32

3.      W celu dokonania wykładni pojęcia dziecka pozostającego na utrzymaniu w rozumieniu art. 70 i 80 regulaminu pracowniczego, należy odwołać się do definicji zawartej w art. 2 załącznika VII do regulaminu pracowniczego, dotyczącym dodatku na dziecko pozostające na utrzymaniu. Chodzi tu zatem, zgodnie z ust. 2 tego przepisu, o dziecko, „na którego utrzymanie rzeczywiście łoży urzędnik”, przy czym rzeczywiste łożenie na dziecko obejmuje zaspokojenie w całości lub w części podstawowych potrzeb dzieci, w szczególności mieszkania, wyżywienia, ubrania, edukacji, opieki lekarskiej i kosztów medycznych.

Mając na względzie przepisy art. 2 załącznika VII do regulaminu pracowniczego, sąd wspólnotowy nie może pominąć granic wieku, jakim zgodnie z ust. 3 tego przepisu podlega dodatek na dziecko pozostające na utrzymaniu, czyli granicy 18. roku życia lub, pod pewnymi warunkami, granicy 26. roku życia. Granice wieku przewidziane w art. 2 ust. 3 załącznika VII do regulaminu pracowniczego są tym samym uzasadnione nie tylko odnośnie do przyznania dodatku na dziecko pozostające na utrzymaniu, lecz również odnośnie do przyznania świadczenia w przypadku śmierci lub renty sierocej. Jeśli bowiem prawodawca wyszedł, w zakresie swobody swojego uznania, z założenia, że od pewnego wieku dzieci powinny móc same zaspokajać swoje potrzeby i nie powinny stanowić obciążenia dla budżetu wspólnotowego w zakresie przyznawania dodatków na dziecko pozostające na utrzymaniu, to nie ma powodu, by nie zastosował tego samego rozumowania, jeśli chodzi o świadczenia pieniężne przewidziane w art. 70 i 80 regulaminu pracowniczego.

Konieczność zdefiniowania pojęcia dziecka pozostającego na utrzymaniu w świetle art. 2 ust. 2 w związku z ust. 3 załącznika VII do regulaminu pracowniczego potwierdza art. 2 ust. 6 i 7. Z tych ostatnich przepisów wynika bowiem jasno, że pojęcie dziecka pozostającego na utrzymaniu nie powinno być rozumiane w znaczeniu samego ust. 2 tego artykułu, lecz w sposób szerszy; i tak, art. 2 ust. 6 załącznika VII do regulaminu pracowniczego odnosi się wyraźnie do „dzieck[a] pozostające[go] na utrzymaniu w rozumieniu niniejszego artykułu” a art. 2 ust. 7 odnosi się wyraźnie do „dzieck[a] pozostając[ego] na utrzymaniu, w rozumieniu ust. 2 i 3”.

Z art. 2 ust. 4 załącznika VII do regulaminu pracowniczego wynika wyraźnie, że aby osoba mogła być traktowana jak dziecko pozostające na utrzymaniu, powinna zostać wydana „szczególn[a] decyzj[a] organu powołującego zawierając[a] uzasadnienie”. Możliwość potraktowania przez administrację jakiejkolwiek osoby jako dziecko pozostające na utrzymaniu, w rozumieniu art. 2 ust. 4 załącznika VII do regulaminu pracowniczego, zakłada wykazanie zarówno istnienia „zobowiązan[ia] z mocy prawa” do utrzymania tej osoby przez urzędnika, jak i „wysoki[ch] wydatk[ów]”, ponoszonych przez urzędnika w związku z utrzymaniem dziecka.

(zob. pkt 37, 40, 41, 44, 45)

Odesłanie:

Sąd Pierwszej Instancji: sprawa T‑87/04 Arranz Benitez przeciwko Parlamentowi, 10 października 2006 r., Zb.Orz.SP s. I‑A‑2‑201, II‑A‑2‑1031, pkt 42 i przytoczone tam orzecznictwo

4.      Odesłanie w art. 73 regulaminu pracowniczego do warunków ustalonych we Wspólnych zasadach ubezpieczenia urzędników Wspólnot Europejskich od ryzyka wypadku i choroby zawodowej dotyczy jedynie zakresu przedmiotowego stosowania tego przepisu, czyli „ryzyka choroby zawodowej oraz wypadków”, a nie jego zakresu podmiotowego stosowania. W tym również duchu, czyli poprzez odesłanie do zakresu przedmiotowego stosowania wspólnych zasad, należy rozumieć art. 73 ust. 1 akapit drugi regulaminu pracowniczego, zgodnie z którym „ryzyka nie objęte powyższym ubezpieczeniem są określane we wspomnianych przepisach”. Ponadto z uwagi na zakres podmiotowy stosowania tych wspólnych zasad znajdują one zastosowanie, na podstawie art. 1, wyłącznie do „urzędnika”, „pracownika tymczasowego” i „pracownika kontraktowego”; nie obejmują tym samym ryzyk, które realizują się po ostatecznym zakończeniu służby przez urzędnika czy pracownika. O ile odnośnie do choroby zawodowej wspólne zasady przewidują w art. 16, że „były ubezpieczony” (czyli ubezpieczony po ostatecznym zakończeniu służby) lub jego następcy prawni (w przypadku śmierci ubezpieczonego) mogą korzystać ze świadczeń przewidzianych w art. 73 ust. 2 regulaminu pracowniczego, o tyle jednak takie świadczenia są gwarantowane wyłącznie w sytuacji, gdy śmierć „byłego ubezpieczonego” jest wynikiem choroby, która choć ujawniła się po ostatecznym zakończeniu pełnienia obowiązków zawodowych, miała jednak podłoże w służbie wspólnotowej.

Okoliczność, że art. 73 regulaminu pracowniczego stanowi, że kwoty należne w przypadku śmierci mogą kumulować się ze świadczeniami przewidzianymi w tytule V rozdział 3 regulaminu pracowniczego, nie stanowi dowodu na to, że do kwot należnych w przypadku śmierci mogą być uprawnieni następcy prawni urzędnika, który w chwili śmierci nie był już czynny zawodowo. O ile bowiem pewne przepisy zawarte w omawianym rozdziale 3 dotyczą osób uprawnionych do emerytury czy renty z tytułu niezdolności do pracy, o tyle inne, jak art. 79 i 80 regulaminu pracowniczego, przewidują uprawnienia do świadczeń pieniężnych nie tylko dla następców prawnych tych uprawnionych, lecz także dla następców prawnych urzędnika czynnego zawodowo w przypadku jego śmierci.

(zob. pkt 54, 55)

5.      Przepisy art. 42 załącznika VIII do regulaminu pracowniczego, zgodnie z którymi następcy prawni zmarłego urzędnika, którzy nie złożyli wniosku o przyznanie przysługujących im świadczeń w ciągu roku od śmierci urzędnika, tracą swoje uprawnienia, z wyjątkiem przypadku należycie wykazanej siły wyższej, są normami bezwzględnie wiążącymi, a nie normami dyspozytywnymi, których zastosowanie może zależeć od woli stron czy sądu, ponieważ przepisy te zostały wprowadzone w celu zapewnienia jasności i pewności sytuacji prawnych. Okoliczność, że następca prawny zaznajomił się z treścią regulaminu pracowniczego dopiero po tym terminie, nie stanowi argumentu umożliwiającego uzasadnienie niedochowania tego terminu, i nie może tym samym skutkować wykazaniem istnienia siły wyższej, ponieważ wspomniany roczny termin jest wystarczająco długim terminem, aby spadkobiercy i następcy prawni urzędnika czy osoby uprawnionej do emerytury czy renty mieli czas na skontaktowanie się z administracją instytucji. Ponadto zakłada się, że każda osoba podlegająca normom regulaminu pracowniczego lub mogąca korzystać z praw ustalonych na mocy tych norm zna regulamin pracowniczy i nie może powoływać się na jego nieznajomość celem ominięcia, w jakimkolwiek obszarze, terminów przedawnienia ustanowionych w tym regulaminie pracowniczym.

(zob. pkt 59, 60)

Odesłanie:

Sąd Pierwszej Instancji: sprawa T‑68/97 Neumann i Neumann-Schölles przeciwko Komisji, 29 września 1999 r., RecFP s. I‑A‑193, II‑1005, pkt 45, 48