WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)
z dnia 12 stycznia 2023 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Dyrektywa (UE) 2015/2302 – Artykuł 14 ust. 1 – Imprezy turystyczne i powiązane usługi turystyczne – Wykonanie umowy o udział w imprezie turystycznej – Odpowiedzialność danego organizatora – Środki przeciwdziałające globalnemu rozprzestrzenianiu się choroby zakaźnej – Pandemia COVID‑19 – Ograniczenia podjęte w docelowym miejscu podróży, w miejscu zamieszkania podróżnego oraz w innych krajach – Niezgodność usług świadczonych w ramach imprezy turystycznej – Odpowiednia obniżka ceny tej imprezy turystycznej
W sprawie C‑396/21
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Landgericht München I (sąd krajowy Monachium I, Niemcy) postanowieniem z dnia 18 maja 2021 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 29 czerwca 2021 r., w postępowaniu:
KT,
NS
przeciwko
FTI Touristik GmbH,
TRYBUNAŁ (druga izba),
w składzie: A. Prechal (sprawozdawczyni), prezes izby, M.L. Arastey Sahún, F. Biltgen, N. Wahl i J. Passer, sędziowie,
rzecznik generalny: L. Medina,
sekretarz: D. Dittert, kierownik wydziału,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 1 czerwca 2022 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu rządu czeskiego – S. Šindelková, M. Smolek oraz J. Vláčil, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu francuskiego – A. Daniel oraz A. Ferrand, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu fińskiego – H. Leppo, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Komisji Europejskiej – B.-R. Killmann, I. Rubene oraz C. Valero, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznik generalnej na posiedzeniu w dniu 15 września 2022 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 14 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniającej rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG (Dz.U. 2015, L 326, s. 1).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy dwoma podróżnymi, KT i NS (zwanymi dalej „powodami w postępowaniu głównym”) a organizatorem imprez turystycznych, FTI Touristik GmbH, w przedmiocie żądanej obniżki ceny imprezy turystycznej w następstwie ograniczeń nałożonych w docelowym miejscu podróży tych dwóch podróżnych w celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się pandemii COVID-19 oraz wcześniejszego powrotu tych podróżnych do miejsca rozpoczęcia podróży.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Motywy 31 i 34 dyrektywy 2015/2302 stanowią:
„(31) Podróżni powinni również mieć możliwość rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej w każdym momencie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej za odpowiednią i możliwą do uzasadnienia opłatą za rozwiązanie, uwzględniającą spodziewane oszczędności kosztów oraz spodziewany dochód z tytułu alternatywnego wykorzystania danych usług turystycznych. Powinni oni także mieć prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia jakiejkolwiek opłaty za jej rozwiązanie, w przypadku gdy nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności miałyby w znaczącym zakresie wpłynąć na realizację imprezy turystycznej. Mogą one obejmować na przykład działania wojenne, inne poważne problemy związane z bezpieczeństwem, takie jak terroryzm, znaczące zagrożenie dla zdrowia ludzkiego, takie jak wybuch epidemii poważnej choroby w docelowym miejscu podróży lub katastrofy naturalne, takie jak powodzie lub trzęsienia ziemi, lub warunki pogodowe uniemożliwiające bezpieczną podróż do miejsca docelowego uzgodnionego w umowie o udział w imprezie turystycznej.
[…]
(34) Należy określić szczegółowe przepisy dotyczące środków zaradczych w związku z niezgodnościami podczas realizacji umowy o udział w imprezie turystycznej. Podróżny powinien mieć prawo do tego, aby pojawiające się problemy były rozwiązywane, a jeżeli nie może być zrealizowana znaczna część usług turystycznych objętych umową o udział w imprezie turystycznej, należy zaoferować podróżnemu odpowiednie alternatywne usługi. Jeżeli organizator nie zaradzi niezgodnościom w rozsądnym terminie wyznaczonym przez podróżnego, podróżny powinien mieć możliwość dokonania tego samemu i wystąpienia o zwrot poniesionych niezbędnych wydatków. W pewnych przypadkach nie powinno być potrzeby wyznaczania terminu, w szczególności jeżeli wymagany jest natychmiastowy środek zaradczy. Miałoby to zastosowanie na przykład wtedy, gdy z uwagi na spóźnienie autobusu zapewnianego przez organizatora podróżny musi skorzystać z taksówki, aby zdążyć na lot. Podróżni powinni być również uprawnieni do obniżki ceny, rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej lub rekompensaty za szkodę. Rekompensata powinna pokrywać także szkodę niemajątkową, taką jak rekompensata za utratę przyjemności z danej podróży lub wakacji z powodu poważnych problemów w realizacji odpowiednich usług turystycznych. Podróżny powinien mieć obowiązek bezzwłocznego poinformowania organizatora, z uwzględnieniem okoliczności sprawy, o jakiejkolwiek stwierdzonej niezgodności w trakcie realizacji usługi turystycznej objętej umową o udział w imprezie turystycznej. Niedopełnienie tego obowiązku może być brane pod uwagę przy ustalaniu stosownej obniżki ceny lub rekompensaty za szkodę, w przypadku gdy takie zawiadomienie pozwoliłoby uniknąć szkody lub ją ograniczyć”.
4 Artykuł 1 tej dyrektywy, zatytułowany „Przedmiot”, stanowi:
„Celem niniejszej dyrektywy jest przyczynienie się do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego i osiągnięcia wysokiego i jak najbardziej jednolitego poziomu ochrony konsumentów poprzez zbliżenie niektórych aspektów przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w odniesieniu do umów zawieranych pomiędzy podróżnymi a przedsiębiorcami dotyczących imprez turystycznych oraz powiązanych usług turystycznych”.
5 Artykuł 3 owej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, przewiduje:
„Na potrzeby niniejszej dyrektywy zastosowanie mają następujące definicje:
[…]
12. »nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności« oznaczają sytuację poza kontrolą strony powołującej się na taką sytuację i której skutków nie można było uniknąć, nawet gdyby podjęto wszelkie rozsądne działania;
13. »niezgodność« oznacza niewykonanie lub nienależyte wykonanie usług turystycznych objętych imprezą turystyczną.
[…]”.
6 Artykuł 13 tej dyrektywy, zatytułowany „Odpowiedzialność za realizację imprezy turystycznej”, stanowi:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, aby organizator był odpowiedzialny za wykonanie usług turystycznych objętych umową o udział w imprezie turystycznej, bez względu na to, czy usługi te mają być wykonane przez organizatora, czy też przez innych dostawców usług turystycznych.
[…]
2. Podróżny bez zbędnej zwłoki – z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy – informuje organizatora o wszelkich niezgodnościach stwierdzonych przez niego w trakcie wykonywania usługi turystycznej objętej umową o udział w imprezie turystycznej.
3. Jeżeli którakolwiek z usług turystycznych nie jest wykonywana zgodnie z umową o udział w imprezie turystycznej, organizator usuwa niezgodność, chyba że:
a) jest to niemożliwe; lub
b) wiąże się to z kosztami, które są niewspółmiernie wysokie w stosunku do zakresu niezgodności i wartości usług turystycznych, których one dotyczą.
Jeżeli organizator, zgodnie z akapitem pierwszym lit. a) lub b) niniejszego ustępu nie usunie niezgodności, stosuje się art. 14.
[…]”.
7 Artykuł 14 dyrektywy 2015/2302, zatytułowany „Obniżka ceny i rekompensata za poniesione szkody”, stanowi:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, by podróżny był uprawniony do odpowiedniej obniżki ceny za każdy okres, w trakcie którego występowała niezgodność, chyba że organizator udowodni, że odpowiedzialność za niezgodność można przypisać podróżnemu.
2. Podróżny jest uprawniony do otrzymania od organizatora rekompensaty za wszelkie szkody, których podróżny doznał w wyniku jakiejkolwiek niezgodności. Podróżny otrzymuje rekompensatę bez zbędnej zwłoki.
3. Podróżny nie jest uprawniony do rekompensaty za szkody, jeżeli organizator udowodni, że niezgodność:
a) może zostać przypisana podróżnemu;
b) może zostać przypisana osobie trzeciej, niezwiązanej z wykonywaniem usług turystycznych objętych umową o udział w imprezie turystycznej, a niezgodność ta była nieprzewidywalna lub nieunikniona; lub
c) została spowodowana nieuniknionymi i nadzwyczajnymi okolicznościami.
[…]”.
Prawo niemieckie
8 Paragraf 651i Bürgerliches Gesetzbuch (kodeksu cywilnego, zwanego dalej „BGB”) stanowi:
„1) Organizator zapewnia podróżnemu imprezę turystyczną wolną od wad w wykonaniu umowy.
2) Impreza turystyczna jest wolna od wad w wykonaniu umowy, jeżeli ma uzgodnione cechy. Jeżeli cechy nie zostały uzgodnione, impreza turystyczna jest wolna od wad w wykonaniu umowy,
1. gdy jest odpowiednia do przewidywanej zgodnie z umową korzyści, a poza tym
2. gdy jest odpowiednia do zwyczajowej korzyści i wykazuje cechy, które są typowe w przypadku imprez turystycznych tego samego rodzaju i których podróżny może oczekiwać w zależności od rodzaju imprezy turystycznej.
Nienależyte wykonanie umowy o udział w imprezie turystycznej ma miejsce także wtedy, gdy organizator nie wykona usług turystycznych lub wykona je z nadmiernym opóźnieniem.
3) Jeżeli impreza turystyczna jest wadliwa, podróżny może, jeżeli spełnione są przesłanki następujących przepisów i o ile nie przewidziano inaczej:
[…]
6. dochodzić praw wynikających z obniżki ceny imprezy turystycznej (§ 651m) […]
[…]”.
9 Paragraf 651m BGB stanowi:
„Cena imprezy turystycznej ulega obniżce za czas trwania wady w wykonaniu umowy. W przypadku obniżki cenę imprezy turystycznej należy zmniejszyć w stosunku wartości, jaką w chwili zawarcia umowy miałaby impreza turystyczna wolna od wad, do jej rzeczywistej wartości. O ile to konieczne, obniżkę należy ustalić w drodze oszacowania”.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
10 W dniu 30 grudnia 2019 r. powodowie w postępowaniu głównym wykupili od FTI Touristik imprezę turystyczną obejmującą, po pierwsze, lot w obie strony między Niemcami a Gran Canaria (Hiszpania), a po drugie, pobyt na tej wyspie w okresie od dnia 13 do dnia 27 marca 2020 r. Powodowie w postępowaniu głównym mogli w przewidziany sposób rozpocząć podróż do docelowego miejsca podróży.
11 Jednakże w dniu 15 marca 2020 r. władze hiszpańskie podjęły działania na całym terytorium Hiszpanii w celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się pandemii COVID-19, co skutkowało w szczególności zamknięciem plaż na Gran Canaria i zastosowaniem na tej wyspie godziny policyjnej. W hotelu, w którym przebywali powodowie w postępowaniu głównym, klientom zezwolono na opuszczenie pokoju wyłącznie w celu zaopatrywania się w żywność, zabroniono dostępu do basenu i leżaków, a także anulowano program rozrywkowy. W dniu 18 marca 2020 r. powodowie w postępowaniu głównym zostali poinformowani, że powinni być gotowi na opuszczenie wyspy w każdej chwili, i po upływie dwóch dni musieli wrócić do Niemiec.
12 Po powrocie powodowie w postępowaniu głównym zwrócili się do FTI Touristik o przyznanie im obniżki ceny o 70% ceny imprezy turystycznej, czyli kwoty 1018,50 EUR. FTI Touristik odmówił przyznania im tej obniżki ceny, uznając, że nie można mu przypisać odpowiedzialności za to, co stanowi „ogólne ryzyko życiowe”. W następstwie tej odmowy powodowie w postępowaniu głównym wnieśli powództwo do Amtsgericht München (sądu rejonowego w Monachium, Niemcy) w celu skorzystania z rzeczonej obniżki ceny.
13 Wyrokiem z dnia 26 listopada 2020 r. sąd ten oddalił skargę, uznając, że środki podjęte przez władze hiszpańskie w celu przeciwdziałania rozprzestrzeniania się pandemii COVID-19 były środkami ochrony zdrowia powodów w postępowaniu głównym i że taka ochrona nie może prowadzić do „niezgodności” ich imprezy turystycznej w rozumieniu § 651i BGB. Sąd ten podkreślił w tym względzie, że prowadzący hotel, w którym przebywali powodowie w postępowaniu głównym, byli zmuszeni do podjęcia środków ochronnych wobec swoich klientów.
14 Powodowie w postępowaniu głównym wnieśli apelację od tego orzeczenia do Landgericht München I (sądu krajowego Monachium I, Niemcy), będącego sądem odsyłającym. Sąd ten uważa, że można oczywiście uznać, iż organizator imprezy turystycznej może zostać pociągnięty do odpowiedzialności w przypadku niezgodności danych usług turystycznych wynikającej z zastosowania środków ochrony zdrowia, biorąc pod uwagę odpowiedzialność organizatora niezależną od winy, przewidzianą w § 651i BGB. Jednakże podczas podróży powodów w postępowaniu głównym środki podobne do środków przyjętych przez władze hiszpańskie w celu zwalczania rozprzestrzeniania się pandemii COVID-19 zostały przyjęte również w Niemczech, w związku z czym środki nałożone w ich docelowym miejscu podróży można uznać za „zwykłe okoliczności” nałożone w całej Europie z powodu wskazanej pandemii, a nie za nadzwyczajne okoliczności właściwe dla miejsca docelowego.
15 Ponadto sąd odsyłający wyraża wątpliwości co do tego, czy nałożone w ten sposób ograniczenia można uznać za wchodzące w zakres „ogólnego ryzyka życiowego” wyłączającego odpowiedzialność organizatora danej imprezy turystycznej. Powołuje się on w tym względzie na wyrok Bundesgerichtshof (federalnego trybunału sprawiedliwości, Niemcy), w którym w szczególności orzeczono, że gwarancja umowna w zakresie podróży może być ograniczona w odniesieniu do okoliczności, które należą wyłącznie do sfery osobistej podróżnego lub w których ziszcza się ryzyko, które podróżny również musi ponieść w życiu codziennym. W związku z tym podróżny powinien ponosić ryzyko związane z działalnością, która wchodzi w zakres „ogólnego ryzyka życiowego”, w przypadku gdy organizatorowi imprezy turystycznej nie można przypisać żadnego naruszenia obowiązku lub innego zdarzenia powodującego powstanie odpowiedzialności. Tak jest w przypadku, gdy niezależnie od świadczeń turystycznych przewidzianych w imprezie turystycznej podróżny ma wypadek w miejscu wypoczynku, doświadcza choroby, jest ofiarą przestępstwa lub z jakiegokolwiek innego osobistego powodu nie może już korzystać z pozostałych świadczeń.
16 Sąd odsyłający wskazuje ponadto, że o ile – jak świadczy o tym motyw 31 dyrektywy 2015/2302 – autorzy tej dyrektywy zaliczyli do „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu art. 12 ust. 2 tej dyrektywy „wybuch epidemii poważnej choroby w docelowym miejscu podróży”, o tyle można założyć, że autorzy ci nie rozważali przypadku pandemii.
17 W tych okolicznościach Landgericht München I (sąd krajowy Monachium I, Niemcy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy ograniczenia w związku z panującą w docelowym miejscu podróży chorobą zakaźną stanowią niezgodność w rozumieniu art. 14 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 także wtedy, gdy z powodu globalnego rozprzestrzenienia się tej choroby zakaźnej takie ograniczenia zostały podjęte zarówno w miejscu zamieszkania podróżnego, jak i w innych krajach?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
18 Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 14 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 należy interpretować w ten sposób, że podróżny ma prawo do obniżki ceny imprezy turystycznej, jeżeli niezgodność usług turystycznych objętych jego imprezą turystyczną spowodowana jest ograniczeniami nałożonymi w docelowym miejscu podróży w celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się choroby zakaźnej, a takie ograniczenia zostały nałożone również w jego miejscu zamieszkania oraz w innych krajach z powodu globalnego rozprzestrzeniania się tej choroby.
19 W tym względzie zgodnie z utrwalonym orzecznictwem przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst, cele regulacji, której część on stanowi, oraz, w stosownym przypadku, jego genezę (wyrok z dnia 18 października 2022 r., IG Metall i ver.di, C‑677/20, EU:C:2022:800, pkt 31 i przytoczone tam orzecznictwo).
20 Co się tyczy w pierwszej kolejności art. 14 ust. 1 dyrektywy 2015/2302, przepis ten stanowi, że państwa członkowskie zapewniają, by podróżny był uprawniony do odpowiedniej obniżki ceny za każdy okres, w trakcie którego występowała niezgodność, chyba że organizator udowodni, że odpowiedzialność za niezgodność można przypisać temu podróżnemu.
21 Z brzmienia tego przepisu wynika zatem, że prawo podróżnego do obniżki ceny jego imprezy turystycznej jest uzależnione jedynie od spełnienia warunku niezgodności świadczonych usług turystycznych. Zgodnie z art. 3 pkt 13 dyrektywy 2015/2302 pojęcie „niezgodności” oznacza niewykonanie lub nienależyte wykonanie usług turystycznych objętych imprezą turystyczną.
22 Wynika z tego, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie usług turystycznych wystarczy, aby danemu podróżnemu przysługiwało prawo do obniżki ceny jego imprezy turystycznej od organizatora, który sprzedał mu tę imprezę turystyczną. Przyczyna tej niezgodności, a w szczególności możliwość przypisania jej temu organizatorowi, nie ma w tym względzie znaczenia. Jak bowiem zauważyła również rzecznik generalna w pkt 17 opinii, stwierdzenie niezgodności jest obiektywne w tym znaczeniu, że wymaga ono jedynie porównania usług objętych imprezą turystyczną danego podróżnego z usługami faktycznie świadczonymi na jego rzecz.
23 Brzmienie tego przepisu przewiduje tylko jeden wyjątek od tego prawa podróżnego w ramach imprezy turystycznej, a mianowicie gdy niezgodność można przypisać jemu. Z uwagi na jasne znaczenie tego wyjątku oraz ścisłą wykładnię, jakiej należy dokonać w przypadku każdego odstępstwa, wyjątek ten nie może dotyczyć sytuacji innych niż te, w których niezgodność można przypisywać temu podróżnemu.
24 Z wykładni językowej art. 14 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 wynika zatem, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie usług turystycznych objętych imprezą turystyczną przyznają odnośnemu podróżnemu prawo do obniżki ceny w każdych okolicznościach, z wyjątkiem sytuacji, gdy to niewykonanie lub nienależyte wykonanie można przypisać temu podróżnemu. Okoliczność, że niezgodność tych usług turystycznych można przypisać organizatorowi lub osobom innym niż ten podróżny, lub fakt, że jest ona spowodowana okolicznościami, które nie podlegają kontroli organizatora, takimi jak „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu art. 3 pkt 12 dyrektywy 2015/2302, nie wpływa zatem na istnienie prawa tego podróżnego do obniżki ceny.
25 Co się tyczy w drugiej kolejności kontekstu, w jaki wpisuje się art. 14 ust. 1 dyrektywy 2015/2302, należy zauważyć, że przepis ten stanowi część zharmonizowanego systemu odpowiedzialności umownej organizatorów imprez turystycznych ustanowionego w art. 13 i 14 tej dyrektywy, które objęte są jej rozdziałem IV, zatytułowanym „Realizacja imprezy turystycznej”. Ten reżim odpowiedzialności charakteryzuje się odpowiedzialnością niezależną od winy danego organizatora oraz ograniczającą definicją przypadków, w których może on zostać z niej zwolniony.
26 Artykuł 13 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Odpowiedzialność za realizację imprezy turystycznej”, przewiduje bowiem w ust. 1, że państwa członkowskie zapewniają, aby organizator ten był odpowiedzialny za świadczenie usług turystycznych objętych umową imprezy turystycznej niezależnie od tego, czy usługi te powinny być wykonywane przez niego samego lub przez innych usługodawców świadczących usługi turystyczne. Ustęp 3 tego artykułu stanowi, że jeżeli jedna z tych usług nie jest wykonywana zgodnie z umową imprezy turystycznej, organizator powinien co do zasady temu zaradzić, a w przypadku gdy nie jest on w stanie tego uczynić, stosuje się art. 14 tej dyrektywy.
27 Artykuł 14 dyrektywy 2015/2302, zatytułowany „Obniżka ceny i rekompensata za poniesione szkody”, przyznaje poza prawem danego podróżnego do obniżki ceny, przewidzianym w ust. 1 tego artykułu, odrębne od niego prawo do rekompensaty określone w ust. 2 i 3 tego artykułu. To prawo do rekompensaty przez danego organizatora dotyczy wszelkich szkód poniesionych przez podróżnego z powodu niezgodności świadczonych usług turystycznych, z wyjątkiem sytuacji, gdy niezgodność tę można przypisać samemu podróżnemu, względnie osobie trzeciej, niezwiązanej z wykonywaniem omawianych usług turystycznych, a niezgodność ta była nieprzewidywalna i nieunikniona, bądź też gdy została ona spowodowana „nieuniknionymi i nadzwyczajnymi okolicznościami”. Jak zauważyła również rzecznik generalna w pkt 23 opinii, ze struktury art. 14 dyrektywy 2015/2302 wynika, że wyjątki od prawa do rekompensaty są specyficzne dla tego prawa i nie mogą być stosowane w odniesieniu do prawa do obniżki ceny.
28 Wykładnia kontekstowa art. 14 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 potwierdza w ten sposób wykładnię językową tego przepisu, ponieważ wynika z niej, że wpisuje się on w system odpowiedzialności, który skupia odpowiedzialność umowną na organizatorze.
29 Co się tyczy w trzeciej kolejności celu realizowanego przez dyrektywę 2015/2302, z jej art. 1 wynika, że cel ten polega w szczególności na zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony konsumentów. Wykładnia językowa art. 14 ust. 1 tej dyrektywy znajduje zatem również potwierdzenie w jego wykładni celowościowej. Zapewnia się bowiem wysoki poziom ochrony konsumentów poprzez przyznanie podróżnym prawa do obniżki ceny we wszystkich przypadkach niezgodności świadczonych usług turystycznych, niezależnie od przyczyny i możliwości przypisania tej niezgodności oraz przewidując jako jedyny wyjątek od tego prawa przypadek, w którym ową niezgodność można przypisać danemu podróżnemu.
30 Wreszcie, w czwartej kolejności geneza dyrektywy 2015/2302 również potwierdza wykładnię językową jej art. 14 ust. 1. Jak bowiem zauważyła rzecznik generalna w pkt 25 opinii, pierwotny projekt tej dyrektywy przewidywał te same wyjątki w odniesieniu do prawa do obniżki ceny imprezy turystycznej oraz prawa do rekompensaty przysługującego podróżnemu. Jednakże w trakcie procesu legislacyjnego wyjątki od tego prawa do obniżki ceny zostały odróżnione od wyjątków od prawa do rekompensaty.
31 Z brzmienia i kontekstu art. 14 ust. 1 dyrektywy 2015/2302, a także z celu i genezy tej dyrektywy wynika zatem, że podróżnemu przysługuje prawo do obniżki ceny imprezy turystycznej we wszystkich przypadkach, w których świadczone usługi turystyczne były niezgodne z wymogami, z wyjątkiem jednego przypadku, a mianowicie wówczas, gdy ową niezgodność można przypisać temu podróżnemu. Podróżnemu przysługuje zatem prawo do obniżki ceny niezależnie od tego, czy rzeczona niezgodność została spowodowana „nieuniknionymi i nadzwyczajnymi okolicznościami”, które nie podlegają kontroli danego organizatora.
32 W niniejszej sprawie, z zastrzeżeniem weryfikacji, której powinien dokonać sąd odsyłający, niezgodności usług turystycznych będących przedmiotem postępowania głównego zostały spowodowane środkami sanitarnymi przyjętymi w docelowym miejscu podróży powodów w postępowaniu głównym w celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się pandemii COVID-19.
33 Te środki sanitarne nie mogą, podobnie jak fakt, że podobne środki zostały przyjęte w miejscu zamieszkania powodów w postępowaniu głównym i w innych krajach, stanowić przeszkody dla ich prawa do skorzystania z obniżki ceny na podstawie art. 14 ust. 1 dyrektywy 2015/2302. W szczególności kwestia, czy, jak wskazuje sąd odsyłający, po pierwsze, środki przyjęte w celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się pandemii COVID-19 można uznać nie za okoliczności nadzwyczajne, lecz za okoliczności zwykłe, ponieważ zostały przyjęte w wielu innych krajach, oraz, po drugie, środki te i ich skutki należą do „ogólnego ryzyka życiowego”, które musi ponieść podróżny, nie ma znaczenia dla oceny prawa podróżnego do obniżki ceny jego imprezy turystycznej, zgodnie z art. 14 ust. 1 dyrektywy 2015/2302.
34 Jak bowiem wynika z pkt 22 niniejszego wyroku, stwierdzenie niezgodności świadczonych usług wymaga jedynie porównania usług objętych imprezą turystyczną danego podróżnego z usługami faktycznie świadczonymi na jego rzecz, tak że nadzwyczajny lub zwykły charakter okoliczności towarzyszących tej niezgodności nie ma wpływu na przyznanie tego prawa. Ponadto, o ile ograniczenia nałożone przez organy władzy publicznej na tego podróżnego z powodu globalnego rozprzestrzenienia się pandemii COVID-19 stanowią dla niego ryzyko, niewykonanie lub nienależyte wykonywanie usług turystycznych spowodowane tymi ograniczeniami nie może być jednak przypisane owemu podróżnemu. Tymczasem, jak wskazano w pkt 23 niniejszego wyroku, tylko takie przypisanie odpowiedzialności może zwalniać danego organizatora z ciążącego na nim obowiązku przyznania temu podróżnemu obniżki ceny jego imprezy turystycznej w przypadku niezgodności świadczonych usług.
35 Argumentacja rządu czeskiego, zgodnie z którą przestrzeganie przepisów mających zastosowanie w miejscu przeznaczenia podróży jest dorozumianą klauzulą każdej umowy o udział w imprezie turystycznej, w związku z czym przestrzegania środków ograniczających przyjętych przez organy w docelowym miejscu podróży nie można uznać za niezgodność świadczonych usług, nie podważa wniosku zawartego w pkt 31 niniejszego wyroku. O ile bowiem prawdą jest, że poszanowanie takiego uregulowania jest wymagane od stron umowy o udział w imprezie turystycznej niezależnie od jego wskazania w tej umowie i że rzeczone poszanowanie tego uregulowania przez organizatora może prowadzić do niezgodności świadczonych usług turystycznych, o tyle niezgodność ta nie może być w każdym razie przypisywana podróżnemu, w związku z czym podróżny ów ma prawo do obniżki ceny jego imprezy turystycznej. Okoliczność, że wspomniana niezgodność nie może być również przypisana danemu organizatorowi, również nie jest istotna, ponieważ to prawo do obniżki ceny opiera się na odpowiedzialności niezależnej od winy tego organizatora, jak wskazano w pkt 25 niniejszego wyroku.
36 W ramach oceny istnienia prawa do obniżenia ceny na podstawie art. 14 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 do sądu odsyłającego należy jeszcze uwzględnienie podanych niżej elementów.
37 W pierwszej kolejności, jak wynika z łącznej lektury tego przepisu i art. 3 pkt 13 dyrektywy 2015/2302, obowiązek przyznania przez organizatora takiej obniżki ceny należy oceniać wyłącznie w odniesieniu do usług turystycznych objętych umową o udział w imprezie turystycznej, które są przedmiotem niewykonania lub nienależytego wykonania. Organizator ten nie jest zobowiązany do wypłaty wyrównania za usługi, w odniesieniu do których nie miał on obowiązku świadczenia. Owa umowa o udział w imprezie turystycznej ogranicza zatem wskazany obowiązek organizatora.
38 Z uwagi na cel dyrektywy 2015/2302, jakim jest zapewnienie wysokiego poziomu ochrony konsumentów, wynikające z takiej umowy obowiązki organizatora nie mogą być jednak interpretowane w sposób zawężający. Obowiązki te obejmują zatem nie tylko te, które zostały wyraźnie określone w umowie o udział w imprezie turystycznej, ale również obowiązki, które są z nią związane, jako że wynikają z celu tej umowy (zob. podobnie wyrok z dnia 18 marca 2021 r., Kuoni Travel, C‑578/19, EU:C:2021:213, pkt 45). W niniejszej sprawie do sądu odsyłającego będzie należało dokonanie oceny, na podstawie usług, jakie dany organizator powinien świadczyć zgodnie z umową o udział w imprezie turystycznej podpisaną z powodami w postępowaniu głównym, czy w szczególności zamknięcie basenów danego hotelu, brak programu rozrywki w tym hotelu oraz brak możliwości dostępu do plaży na Gran Canaria i zwiedzania tej wyspy w następstwie przyjęcia środków podjętych przez władze hiszpańskie w celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu pandemii COVID-19 mogły stanowić niewykonanie lub nienależyte wykonanie tej umowy przez tego organizatora.
39 W drugiej kolejności zgodnie z art. 14 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 obniżka ceny imprezy turystycznej powinna być odpowiednia dla całego okresu niezgodności. Ocena tego odpowiedniego charakteru powinna, podobnie jak stwierdzenie niezgodności, następować w sposób obiektywny z uwzględnieniem zobowiązań organizatora zgodnie z zawartą umową o udział w imprezie turystycznej. Ocena ta powinna zatem opierać się na oszacowaniu wartości usług turystycznych objętych daną imprezą turystyczną, które nie zostały wykonane lub zostały wykonane nieprawidłowo, z uwzględnieniem czasu trwania tego niewykonania lub nienależytego wykonania oraz wartości tej imprezy turystycznej. Obniżenie ceny tej imprezy turystycznej powinno odpowiadać wartości usług turystycznych, które są niezgodne z wymogami.
40 W trzeciej kolejności, jak wynika z motywu 34 i art. 13 ust. 2 dyrektywy 2015/2302, dany podróżny jest zobowiązany do poinformowania organizatora, bez zbędnej zwłoki i z uwzględnieniem okoliczności sprawy, o przypadkach niezgodności stwierdzonych w ramach świadczenia usługi turystycznej objętej umową o udział w imprezie turystycznej. Brak powiadomienia może zostać uwzględniony w ramach ustalania obniżki ceny tej imprezy turystycznej, jeżeli to powiadomienie mogłoby skutkować ograniczeniem czasu trwania stwierdzonej niezgodności.
41 W niniejszym przypadku w zakresie, w jakim te przypadki niezgodności wynikają ze środków podjętych przez władze hiszpańskie w celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się pandemii COVID-19, powiadomienie przez powodów w postępowaniu głównym o wspomnianych przypadkach niezgodności nie mogło skutkować ograniczeniem czasu ich trwania. Brak powiadomienia nie może zatem zostać uwzględniony w ramach ustalania tej obniżki ceny.
42 W świetle całości powyższych rozważań na zadane pytanie należy odpowiedzieć, iż art. 14 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 należy interpretować w ten sposób, że podróżny ma prawo do obniżki ceny imprezy turystycznej, w sytuacji gdy niezgodność usług turystycznych objętych jego imprezą turystyczną spowodowana jest ograniczeniami nałożonymi w docelowym miejscu podróży w celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się choroby zakaźnej, a takie ograniczenia zostały nałożone również w jego miejscu zamieszkania oraz w innych krajach z powodu globalnego rozprzestrzeniania się tej choroby. Aby owa obniżka ceny była odpowiednia, powinna ona zostać oceniona w odniesieniu do usług objętych daną imprezą turystyczną i odpowiadać wartości usług, których niezgodność została stwierdzona.
W przedmiocie kosztów
43 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 14 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniającej rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG,
należy interpretować w ten sposób, że:
podróżny ma prawo do obniżki ceny imprezy turystycznej, w sytuacji gdy niezgodność usług turystycznych objętych jego imprezą turystyczną spowodowana jest ograniczeniami nałożonymi w docelowym miejscu podróży w celu przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się choroby zakaźnej, a takie ograniczenia zostały nałożone również w jego miejscu zamieszkania oraz w innych krajach z powodu globalnego rozprzestrzeniania się tej choroby. Aby owa obniżka ceny była odpowiednia, powinna ona zostać oceniona w odniesieniu do usług objętych daną imprezą turystyczną i odpowiadać wartości usług, których niezgodność została stwierdzona.
Podpisy