OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
PAOLA MENGOZZIEGO
przedstawiona w dniu 29 października 2009 r.(1)
Sprawa C‑462/08
Ümit Bekleyen
przeciwko
Land Berlin
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Oberverwaltungsgericht Berlin-Brandenburg (Niemcy)]
Układ stowarzyszeniowy EWG–Turcja – Swobodny przepływ pracowników – Artykuł 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 Rady Stowarzyszenia – Prawo dziecka pracownika tureckiego do przyjęcia dowolnej oferty pracy w przyjmującym państwie członkowskim, w którym ukończyło naukę zawodu – Sytuacja dziecka rozpoczynającego naukę dziesięć lat po opuszczeniu przyjmującego państwa członkowskiego przez jego rodziców, którzy byli legalnie zatrudnieni w tym państwie przez ponad trzy lata – Artykuł 59 protokołu dodatkowego – Traktowanie bardziej korzystne niż to, któremu podlegają obywatele państw członkowskich
I – Wstęp
1. Składając wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, który został złożony postanowieniem z dnia 6 października 2008 r., Oberverwaltungsgericht Berlin‑Brandenburg (Niemcy) wnosi o dokonanie wykładni art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 Rady Stowarzyszenia(2) z dnia 19 września 1980 r. w sprawie rozwoju stowarzyszenia (zwanej dalej „decyzją nr 1/80”)(3). Kwestia ta została podniesiona w ramach skargi wniesionej przez Ümit Bekleyen, obywatelkę turecką, na decyzję kraju związkowego Berlina odmawiającej jej wydania zezwolenia na pobyt na podstawie art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80.
2. Niniejsze postępowanie daje Trybunałowi możliwość wyjaśnienia charakteru praw przyznanych w tym przepisie dziecku pracownika tureckiego oraz uściślenia przesłanek nabycia takich praw.
II – Ramy prawne
3. Decyzja nr 1/80 została wydana na podstawie art. 36 protokołu dodatkowego(4) do układu stowarzyszeniowego. Artykuł ten przewiduje, że swobodny przepływ pracowników pomiędzy państwami członkowskimi Wspólnoty i Turcją będzie osiągany stopniowo, zgodnie z zasadami wyrażonymi w art. 12 układu stowarzyszeniowego, na mocy którego umawiające się strony uzgodniły, że uwzględnią art. 48, 49 i 50 traktatu ustanawiającego Wspólnotę.
4. Rozdział II decyzji nr 1/80, zatytułowany „Przepisy o charakterze socjalnym”, porusza w sekcji 1 różne „Kwestie dotyczące zatrudnienia i swobodnego przepływu pracowników”, w tym kwestię dostępu obywateli tureckich do rynku pracy państwa członkowskiego. W szczególności na podstawie dwóch przepisów mogą oni uzyskiwać takie prawo – albo jako pracownicy należący do legalnego rynku pracy (art. 6), albo jako członkowie rodziny pracownika tureckiego spełniającego tę przesłankę (art. 7).
5. Artykuł 6 decyzji nr 1/80, który przyznaje prawo dostępu do zatrudnienia pracownikowi tureckiemu stopniowo w zależności od okresu legalnego zatrudnienia w przyjmującym państwie członkowskim, sformułowany jest następująco:
„1. Pracownik turecki należący do legalnego rynku pracy państwa członkowskiego ma w tym państwie, z zastrzeżeniem przepisów art. 7 dotyczącego swobodnego dostępu członków jego rodziny do zatrudnienia, prawo:
– po roku legalnego zatrudnienia, do odnowienia pozwolenia na pracę u tego samego pracodawcy, o ile jego stanowisko zostaje zachowane;
– po trzech latach legalnego zatrudnienia i z zastrzeżeniem pierwszeństwa pracowników z państw członkowskich Wspólnoty, przyjęcia, w tym samym zawodzie u dowolnego pracodawcy, oferty pracy złożonej na normalnych warunkach i zarejestrowanej przez służby zatrudnienia tego państwa członkowskiego;
– po czterech latach legalnego zatrudnienia, do swobodnego dostępu do dowolnej pracy najemnej.
2. Urlopy wypoczynkowe i nieobecność w pracy z powodu macierzyństwa, wypadku przy pracy lub krótkotrwałej choroby są wliczane do okresu legalnego zatrudnienia. Okresy niezawinionego bezrobocia, należycie poświadczone przez właściwe władze oraz nieobecność w pracy z powodu długotrwałej choroby, jakkolwiek nie zaliczają się do okresu legalnego zatrudnienia, nie naruszają praw nabytych z tytułu poprzedniego zatrudnienia” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak wszystkie cytaty z tej decyzji poniżej].
[…]”.
6. Jeśli chodzi o art. 7 decyzji nr 1/80, czyni on rozróżnienie pomiędzy, z jednej strony, członkami rodziny uprawnionymi do dołączenia do pracownika w przyjmującym państwie członkowskim, którzy zamieszkują tam legalnie od pewnego okresu (akapit pierwszy), a z drugiej strony, dziećmi tego pracownika, które ukończyły naukę zawodu w danym państwie członkowskim (akapit drugi). Artykuł 7 stanowi, co następuje:
„Członkowie rodziny pracownika tureckiego należącego do legalnego rynku pracy państwa członkowskiego, którzy uzyskali zgodę na dołączenie do niego:
– mają prawo przyjęcia – z zastrzeżeniem pierwszeństwa pracowników z państw członkowskich Wspólnoty – dowolnej oferty pracy, jeżeli zamieszkują tam legalnie od co najmniej trzech lat;
– korzystają z dostępu do dowolnej pracy najemnej, jeżeli zamieszkują tam legalnie od co najmniej pięciu lat.
Dzieci pracowników tureckich, które ukończyły naukę zawodu w przyjmującym państwie, niezależnie od okresu zamieszkiwania w tym państwie członkowskim, jednakże pod warunkiem legalnego zatrudnienia jednego z rodziców w tym państwie przez okres co najmniej trzech lat, mają prawo przyjąć w tym państwie członkowskim dowolną ofertę pracy”.
III – Postępowanie przed sądem krajowym i pytanie prejudycjalne
7. Ümit Bekleyen, urodzona w 1975 r. w Berlinie, do czternastego roku życia zamieszkiwała ze swoją rodziną na terytorium Niemiec. Jej rodzice, obywatele tureccy, oboje wykonywali prace najemne w Republice Federalnej Niemiec od 1971 r. W 1989 r. Ü. Bekleyen powróciła z całą swoją rodziną do Turcji, gdzie ukończyła szkołę i studia architektury krajobrazu.
8. W styczniu 1999 r. Ü. Bekleyen powróciła bez swojej rodziny do Republiki Federalnej Niemiec za zgodą kraju związkowego Berlina w celu kontynuowania studiów. W marcu 1999 r. otrzymała zezwolenie na pobyt, które było kilkakrotnie przedłużane – ostatnio jako zezwolenie na pobyt do dnia 31 grudnia 2005 r. Latem 2005 r. Ü. Bekleyen ukończyła studia na uniwersytecie technicznym w Berlinie, uzyskując tytuł inżyniera planowania krajobrazu.
9. W dniu 19 grudnia 2005 r. Ü. Bekleyen, powołując się na ukończenie w Republice Federalnej Niemiec studiów wyższych, złożyła wniosek o wydanie jej zezwolenia na pobyt na podstawie art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80. Decyzją z dnia 21 września 2006 r. kraj związkowy Berlin odmówił uwzględnienia wniosku ze względu na to, że nie zostały spełnione przesłanki prawa pobytu na podstawie układu stowarzyszeniowego. Organ ten, którego decyzja została zaskarżona przed sądem krajowym, twierdzi, że art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 wymaga, aby między pobytem rodziców a pobytem dziecka istniał związek czasowy, a przesłanka ta nie została spełniona w niniejszej sprawie. Według tego organu brzmienie i cel tego przepisu decyzji nr 1/80 zakładają, że w celu nabycia prawa do zatrudnienia i prawa pobytu co najmniej jedno z obojga rodziców musi jeszcze przebywać w przyjmującym państwie członkowskim w chwili rozpoczęcia przez dziecko nauki zawodu.
10. W maju 2007 r. Ü. Bekleyen uzyskała na podstawie art. 6 ust. 1 tiret pierwsze decyzji nr 1/80 zezwolenie na pobyt ważne do dnia 13 maja 2009 r. ze względu na to, że była zatrudniona przez przedsiębiorstwo niemieckie.
11. Początkowo w drodze skargi na bezczynność wniesionej w lipcu 2006 r., przekształconej następnie w skargę na decyzję z 21 września 2006 r., Ü. Bekleyen domagała się potwierdzenia przysługującego jej prawa pobytu wynikającego z art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80.
12. Wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2007 r. Verwaltungsgericht Berlin (sąd administracyjny w Berlinie) oddalił te skargę. Sąd ten wskazał, że skarga jest wprawdzie dopuszczalna, ponieważ mimo prawa pobytu przyznanego Ü. Bekleyen na mocy art. 6 ust. 1 decyzji nr 1/80 posiada ona interes prawny. Gdyby bowiem uznano jej prawo do powoływania się na art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80, dysponowałaby ono w Republice Federalnej Niemiec swobodnym dostępem do rynku pracy. Skarga była jednakże bezzasadna, ponieważ przedłużony pobyt Ü. Bekleyen w Turcji skutkował utratą prawa do korzystania z uprzywilejowanego reżimu na podstawie art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80.
13. Ü. Bekleyen wniosła zatem środek odwoławczy przed sąd odsyłający.
14. Stwierdziwszy, że w takich okolicznościach rozstrzygnięcie sporu wymaga wykładni prawa wspólnotowego, Oberverwaltungsgericht Berlin-Brandenburg postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 […] należy interpretować w ten sposób, że prawo dostępu do rynku pracy i odpowiadające mu prawo pobytu po ukończeniu nauki zawodu w przyjmującym państwie członkowskim powstaje także w przypadku, gdy dziecko urodzone w przyjmującym państwie członkowskim po powrocie wraz z rodziną do państwa pochodzenia jako osoba pełnoletnia samo powraca do danego przyjmującego państwa członkowskiego w celu podjęcia nauki zawodu w czasie, gdy jego rodzice posiadający obywatelstwo tureckie i zatrudnieni w przeszłości jako pracownicy już przed dziesięcioma laty na stałe opuścili to państwo członkowskie?
IV – Analiza
15. Sąd krajowy dąży co do zasady do ustalenia, czy art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 należy interpretować w ten sposób, że można się powoływać na prawo dostępu do rynku pracy i odpowiadające mu prawo pobytu, z którego korzysta dziecko pracownika tureckiego po ukończeniu nauki zawodu w przyjmującym państwie członkowskim, gdy rodzic zainteresowanego dziecka opuścił na stałe przyjmujące państwo członkowskie przed chwilą wjazdu swojego dziecka na terytorium tego państwa i rozpoczęcia przez niego nauki zawodu.
16. W celu udzielenia użytecznej odpowiedzi na przedstawione pytanie należy na wstępie przypomnieć orzecznictwo dotyczące art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80.
17. Po pierwsze, należy zauważyć, że Trybunał orzekł już, że przepis ten ma w państwach członkowskich bezpośredni skutek, w związku z czym obywatele tureccy, którzy spełniają przesłanki jego stosowania, mogą bezpośrednio powoływać się na prawa przyznane im przez ten przepis(5).
18. Po drugie, należy przypomnieć, że prawa, które art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 przyznaje dziecku pracownika tureckiego w zakresie zatrudnienia w danym państwie członkowskim, zakładają nieodzownie istnienie odpowiadającego im prawa pobytu zainteresowanego, w przeciwnym razie prawo dostępu do rynku pracy i do wykonywania pracy najemnej byłoby pozbawione wszelkich skutków prawnych(6).
19. Po trzecie, należy zwrócić uwagę, że art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 nie można interpretować jako przepisu dotyczącego wyłącznie sytuacji osoby niepełnoletniej będącej dzieckiem obywatela tureckiego, który należy lub należał do legalnego rynku pracy przyjmującego państwa członkowskiego, ale że przepis ten ma zastosowanie także do sytuacji osoby pełnoletniej będącej dzieckiem takiego pracownika(7).
20. W ramach orzecznictwa dotyczącego wykładni art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 ww. wyrok w sprawie Akman, do którego sąd krajowy wyraźnie się odnosi w postanowieniu odsyłającym, zajmuje ważną pozycję.
21. W sprawie rozpatrywanej w tym wyroku Haydar Akman uzyskał w 1980 r. zezwolenie na wjazd na terytorium Republiki Federalnej Niemiec, gdzie jego ojciec był legalnie zatrudniony, celem odbycia w tym kraju studiów inżynierskich. Po ukończeniu studiów w 1993 r. starał się on o zezwolenie na pobyt stały. Zezwolenia tego odmówiono mu, ponieważ ojciec jego powrócił do Turcji w 1986 r.
22. W wyroku w sprawie Akman Trybunał stwierdził, że art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 uzależnia przyznane dziecku pracownika tureckiego prawo przyjęcia dowolnej oferty pracy w przyjmującym państwie członkowskim od spełnienia dwóch przesłanek, czyli po pierwsze od ukończenia nauki zawodu przez dziecko danego pracownika w danym państwie członkowskim, a po drugie od co najmniej trzyletniego legalnego zatrudnienia jednego z rodziców w tym państwie(8).
23. Uznawszy, że w rozpatrywanej sprawie została spełniona pierwsza przesłanka dotycząca ukończenia nauki zawodu, Trybunał zajął się zbadaniem drugiej przesłanki dotyczącej wymogu zatrudnienia rodzica przez okres trzech lat.
24. Co się tyczy tej drugiej przesłanki, Trybunał stwierdził, że nie można interpretować art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 jako przepisu uzależniającego prawo dziecka do przyjęcia dowolnej oferty pracy od przesłanki zamieszkiwania przez rodzica w danym państwie członkowskim w chwili, gdy dziecko zamierza podjąć zatrudnienie po ukończeniu nauki zawodu(9). W celu poparcia tej tezy Trybunał podkreślił, że dziecko imigranta tureckiego legalnie zatrudnionego przez co najmniej trzy lata w danym państwie członkowskim, które zamieszkuje legalnie na terytorium tego państwa, ukończyło tam naukę, a następnie otrzymało ofertę wykonywania działalności zawodowej w tym państwie, nie powinno być dłużej w tym momencie uznawane za zależne od obecności jednego z rodziców, ponieważ w chwili wkroczenia na rynek pracy zainteresowany nie jest dłużej na ich utrzymaniu, ale jest w stanie sam zaspokoić swoje potrzeby(10).
25. Trybunał w rezultacie stwierdził, że przy uwzględnieniu ducha i celu rozpatrywanego przepisu oraz kontekstu, w który się wpisuje, drugą przesłankę przewidzianą w art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 należy rozumieć w ten sposób, że ogranicza się ona do wymagania, by rodzic był legalnie zatrudniony w przyjmującym państwie członkowskim przez okres trzech lat kiedykolwiek przed datą ukończenia przez jego dziecko nauki zawodu w tym państwie(11).
26. Co się tyczy niniejszej sprawy, należy zauważyć, że sednem pytania przedłożonego Trybunałowi przez sąd krajowy jest to, czy orzecznictwo ustalone w ww. wyroku w sprawie Akman ma także zastosowanie w sytuacji, gdy pracownik turecki, który był zatrudniony, nie mieszka już od dziesięciu lat w danym państwie członkowskim w chwili, gdy jego dziecko rozpoczyna tam naukę zawodu.
27. W tej perspektywie w celu udzielenia użytecznej odpowiedzi na zadane pytanie wydaje mi się ważne określenie elementów, które mogą odróżniać okoliczności faktyczne sprawy przed sądem krajowym od okoliczności faktycznych rozpatrywanych w postępowaniu, w którym zapadł ww. wyrok w sprawie Akman.
28. Na wstępie należy przypomnieć, że w chwili gdy H. Akman, który uzyskał zezwolenie na wjazd do Republiki Federalnej Niemiec w celu dołączenia do swojego ojca, rozpoczął studia, jego ojciec posiadał jeszcze status pracownika tureckiego w rozumieniu art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80, gdyż należał jeszcze do legalnego rynku pracy tego państwa członkowskiego w tamtym momencie. Dopiero w chwili, gdy H. Akman ukończył naukę zawodu i zamierzał swobodnie podjąć zatrudnienie, starając się powołać na prawo przyjęcia dowolnej oferty pracy na podstawie art. 7 akapit pierwszy wspomnianej decyzji, jego ojciec nie należał już do rynku pracy przyjmującego państwa członkowskiego.
29. Tymczasem w niniejszej sprawie rodzice Ü. Bekleyen nie byli zatrudnieni ani nawet nie mieszkali w Republice Federalnej Niemiec ani w chwili rozpoczęcia przez nią nauki zawodu, ani w chwili zakończenia przez nią studiów uniwersyteckich.
30. To, co odróżnia pod względem prawnym niniejszą sprawę od ww. wyroku w sprawie Akman, jest ściśle związane z tym elementem faktycznym.
31. Należy przypomnieć, jak już podkreśliłem w pkt 22 niniejszej opinii, że ww. wyroku w sprawie Akman Trybunał stwierdził, że art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 uzależnia przyznane dziecku pracownika tureckiego prawo przyjęcia dowolnej oferty pracy w przyjmującym państwie członkowskim od dwóch przesłanek, czyli od ukończenia nauki zawodu przez dziecko danego pracownika w danym państwie członkowskim i od co najmniej trzyletniego legalnego zatrudnienia jednego z rodziców w tym państwie.
32. W tym względzie należy od razu poczynić uwagę dotyczącą wykładni art. 7 akapit drugi wspomnianej decyzji dokonanej przez Trybunał w ww. wyroku w sprawie Akman w odniesieniu do dwóch przesłanek, które muszą być spełnione przez obywatela tureckiego zamierzającego powołać się na prawa do podjęcia zatrudnienia na podstawie tego przepisu.
33. Wydaje mi się ważne, aby podkreślić, że nie chodzi tutaj o dwie, ale o trzy przesłanki, które należy spełnić łącznie, aby móc korzystać z prawa swobodnego dostępu do zatrudnienia na podstawie art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80. Zainteresowany powinien: 1) ukończyć naukę zawodu w przyjmującym państwie członkowskim, 2) wykazać „legalne zatrudnienie jednego z rodziców w tym państwie przez okres co najmniej trzech lat” i 3) być dzieckiem pracownika tureckiego(12).
34. W niniejszym przypadku pierwsza przesłanka bez wątpienia jest spełniona, jako że Ü. Bekleyen ukończyła w przyjmującym państwie członkowskim studia uniwersyteckie, uzyskując tytuł inżyniera planowania krajobrazu.
35. Co się tyczy drugiej przesłanki określonej w art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80, strony nie podważają, że także została spełniona w niniejszej sprawie, gdyż rodzice Ü. Bekleyen, obywatele tureccy, oboje byli legalnie zatrudnieni w Republice Federalnej Niemiec przez okres trzech lat.
36. W rezultacie to trzecia przesłanka dotycząca statusu dziecka pracownika tureckiego jest w niniejszym przypadku sednem sprawy.
37. Stwierdzenie, że to ten element odróżnia niniejszą sprawę od okoliczności postępowania, w którym zapadł ww. wyrok w sprawie Akman, pozwala mi lepiej określić jej przedmiot. Sąd krajowy w zasadzie zastanawia się bowiem nad koniecznością występowania związku jednoczesności między posiadaniem przez rodzica statusu pracownika tureckiego w rozumieniu decyzji nr 1/80 oraz rozpoczęciem i trwaniem nauki zawodu dziecka dla celów uzyskania przez nie praw wynikających z art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80.
38. Rządy duński i niderlandzki utrzymują, że art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 nie ma zastosowania do dziecka pracowników tureckich, jeżeli rozpoczyna ono studia w przyjmującym państwie członkowskim dopiero, gdy jego oboje rodzice już na stałe opuścili terytorium tego państwa. Rządy te są zdania, że art. 7 akapit drugi wspomnianej decyzji uzależnia prawo do swobodnego dostępu do rynku pracy – i wynikające z niego prawo pobytu – od warunku wymagającego istnienia pewnej zbieżności czasowej pomiędzy pobytem i zatrudnieniem rodziców w przyjmującym państwie członkowskim a możliwością uzyskania przez dziecko dostępu do zatrudnienia po odbyciu tam nauki zawodu.
39. Z tego stanowiska podkreślającego wagę trzeciej przesłanki dotyczącej statusu „dziecka pracownika tureckiego” można wywnioskować, że jedno z rodziców pracownika tureckiego musi posiadać status pracownika tureckiego w rozumieniu decyzji nr 1/80 w chwili rozpoczęcia i trwania studiów tego dziecka, by dziecko to mogło korzystać po ukończeniu nauki zawodu z prawa swobodnego dostępu do zatrudnienia na rynku pracy przyjmującego państwa członkowskiego.
40. Co się tyczy statusu „dziecka pracownika tureckiego” w rozumieniu art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80, który musi posiadać obywatel turecki, by móc uzyskać po ukończeniu nauki zawodu prawo swobodnego dostępu do zatrudnienia, należy zauważyć, że akapit ten – w przeciwieństwie do tego, co jest wyraźnie wymienione w art. 6 i art. 7 akapit pierwszy tejże decyzji – nie wymaga, by pracownik turecki, którego dziecko zamierza powołać się na prawo pobytu, musiał należeć do legalnego rynku pracy tego państwa członkowskiego, co jest jednak przesłanką dodatkową stosowaną w przypadku dwóch przepisów wymienionych na ostatnim miejscu.
41. Problem podniesiony przez to szczególne brzmienie art. 7 akapit drugi polega na ustaleniu, czy wynika ono z woli prawodawcy wspólnotowego dokonania syntetycznego przypomnienia pojęcia pracownika tureckiego zawartego w obu pozostałych przepisach – art. 6 i art. 7 akapit pierwszy – czy też chodzi o przeprowadzenie rozróżnienia przesłanek stosowania rozpatrywanego przepisu w stosunku do przesłanek dotyczących pozostałych przepisów.
42. Aby wyjaśnić, jakie ma znaczenie rozpatrywane brzmienie w odniesieniu do niniejszego przypadku, należy wyjść od rozważenia wyroków wydanych przez Trybunał Sprawiedliwości w sprawach Bozkurt(13) i Tetik(14). W postępowaniu, w którym zapadł pierwszy z tych wyroków, Trybunał przeanalizował przesłanki określone w art. 6 ust. 2 decyzji nr 1/80, który zalicza niektóre okresy nieobecności do legalnego zatrudnienia i zgodnie z którym „urlopy wypoczynkowe i nieobecność w pracy z powodu macierzyństwa, wypadku przy pracy lub krótkotrwałej choroby są wliczane do okresu legalnego zatrudnienia. Okresy niezawinionego bezrobocia, należycie poświadczone przez właściwe władze oraz nieobecność w pracy z powodu długotrwałej choroby, jakkolwiek nie zaliczają się do okresu legalnego zatrudnienia, nie naruszają praw nabytych z tytułu poprzedniego zatrudnienia”. Zwrócono się do Trybunału o uściślenie, czy na podstawie tego przepisu pracownik turecki, taki jak Ahmet Bozkurt, może zachować swoje prawo pobytu na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego po tym, jak został poszkodowany w wyniku wypadku przy pracy, który spowodował trwałą niezdolność do pracy.
43. Trybunał orzekł, że biorąc pod uwagę cel decyzji nr 1/80, która dąży do wzmocnienia sytuacji już zatrudnionych pracowników tureckich, prawo pobytu powinno pozostać następstwem zatrudnienia pracownika, tak że w razie przerwania tego zatrudnienia, może utrzymać się wyłącznie, gdy przerwa jest ograniczona w czasie. Trybunał uznał tę wykładnię za zgodną z literą art. 6 ust. 2 decyzji nr 1/80, który dotyczy tylko przejściowych nieobecności zasadniczo niepodważających późniejszego udziału pracownika w życiu zawodowym. Natomiast w razie trwałej niezdolności do pracy pracownik nie pozostaje już wcale w gotowości do podjęcia pracy i nie ma żadnego obiektywnie uzasadnionego interesu, aby przysługiwało mu prawo dostępu do rynku pracy i akcesoryjne prawo pobytu(15).
44. Według Trybunału art. 6 decyzji nr 1/80 „nie dotyczy sytuacji obywatela tureckiego, który na stałe opuścił rynek pracy danego państwa”(16). Trybunał wywnioskował z tego, że „z braku szczególnego przepisu uznającego prawo obywateli tureckich do pobytu na terytorium państwa członkowskiego, w którym byli wcześniej zatrudnieni, prawo pobytu pracownika tureckiego […] wygasa, jeśli zainteresowany jest dotknięty pełną i trwałą niezdolnością do pracy(17).
45. W wyżej wymienionym wyroku w sprawie Tetik Trybunał, potwierdziwszy to, co stwierdził w ww. wyroku w sprawie Bozkurt, następnie uściślił, „że pracownik turecki, który był legalnie zatrudniony przez ponad cztery lata na terytorium państwa członkowskiego, a który postanawia z własnej woli opuścić swoje miejsce pracy, aby poszukać w tym samym państwie członkowskim nowego zajęcia, i któremu nie udaje się nawiązać niezwłocznie nowego stosunku pracy, korzysta w tym państwie przez rozsądnie długi okres z prawa pobytu w celu szukania tam nowej pracy najemnej, o ile nadal należy do legalnego rynku pracy odnośnego państwa członkowskiego, spełniając przy tym w razie potrzeby wymagania przepisów obowiązujących w tym państwie, na przykład rejestrując się jako poszukujący pracy i oddając się do dyspozycji służb zatrudnienia”(18).
46. W świetle tych dwóch wyroków rządy duński i niderlandzki proponują, aby szczególne brzmienie art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 rozumieć w pierwszy ze sposobów wskazanych w pkt 41 niniejszej opinii, tzn. w ten sposób, że wynika ono z woli prawodawcy wspólnotowego dokonania syntetycznego przypomnienia pojęcia pracownika tureckiego, które to pojęcie użyte zostało w akapicie pierwszym tego artykułu.
47. W rezultacie ich zdaniem trzeba: a) wziąć pod uwagę okoliczność, że rodzice Ü. Bekleyen, opuściwszy terytorium Republiki Federalnej Niemiec i nie przebywając tam od dziesięciu lat, na stałe opuścili rynek pracy przyjmującego państwa członkowskiego; b) wyciągnąć z powyższego wniosek, że w chwili i przez okresy rozpoczęcia, odbywania i ukończenia nauki zawodu przez Ü. Bekleyen w Republice Federalnej Niemiec, nie posiadali oni już statusu pracownika tureckiego dla celów stosowania art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80; i c) rozwiązać problem podniesiony przez sąd krajowy, orzekając, że osoba, która znajduje się w sytuacji Ü. Bekleyen, nie może po ukończeniu nauki zawodu nabyć prawa swobodnego dostępu do zatrudnienia i z tego względu nie może powoływać się na prawo do podjęcia zatrudnienia i prawo pobytu na podstawie art. 7 akapit drugi art. 7 wspomnianej decyzji.
48. Takiemu rozwiązaniu problemu przedstawionego Trybunałowi stoją na przeszkodzie trojakiego rodzaju powody związane z a) celami zakładanymi przez układ stowarzyszeniowy i decyzję nr 1/80; b) odmienną treścią art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 w stosunku do art. 7 akapit pierwszy; c) wpływem przepisu art. 59 protokołu dodatkowego na wykładnię art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80.
A – Cele zakładane przez układ stowarzyszeniowy i decyzję nr 1/80
49. Jak to Trybunał wyraźnie podkreślił, a) art. 12 układu stowarzyszeniowego uściśla, że „celem układu […] jest promowanie stałego i zrównoważonego wzmacniania więzi handlowych i gospodarczych pomiędzy stronami, w tym także w zakresie stosunków pracy, poprzez stopniowe osiąganie swobody przepływu pracowników”(19) oraz b) realizacja tego celu powinna następować „w miarę możliwości” na podstawie transponowania przy stosowaniu przepisów układu stowarzyszeniowego przepisów i zasad regulujących swobodny przepływ pracowników we Wspólnocie(20) oraz „celem polepszenia poziomu życia narodu tureckiego i ułatwienia przystąpienia w późniejszym czasie Republiki Turcji do Wspólnoty (motyw czwarty preambuły i art. 28 tego układu)”(21).
50. Ten cel układu stowarzyszeniowego musi nieuchronnie dyktować wykładnię decyzji nr 1/80, która zgodnie z motywami pierwszym i trzecim preambuły, została wydana przy uwzględnieniu „szczególności więzi stowarzyszeniowych, które łączą Wspólnotę i Turcję” i które mają na celu „wykonanie postanowień [układu] […] dotyczących wymiany młodych pracowników”.
51. Mając w pamięci to, że w rezultacie przepisy rozpatrywanej decyzji, których wykładni należy dokonać – czyli art. 6 i art. 7 akapit pierwszy i drugi – mieszczą się w kontekście dążenia Wspólnoty do stopniowego osiągania swobody przepływu pracowników, w szczególności poprzez troskę o dopuszczenie młodych pracowników tureckich do rynku pracy Wspólnoty, należy je interpretować, rozróżniając je w zależności od ogólnego celu, który wspólnie im przyświeca, i funkcji szczególnej, którą każdy z nich realizuje.
52. Ogólny cel wspólnie przyświecający wszystkim trzem przepisom stanowi okoliczność, że dążą one do promowania stopniowego osiągania swobody przepływu pracowników tureckich pomiędzy między każdym z państw członkowskich Wspólnoty a Turcją.
53. Funkcją art. 6 decyzji nr 1/80 jest określenie sposobu, w jaki ma być dokonana stopniowa integracja pracowników tureckich na rynku pracy państwa członkowskiego Wspólnoty.
54. Artykuł 7 akapit pierwszy i drugi wspomnianej decyzji ogólnie wzoruje się na systemie, do którego należy, przewidując dopuszczenie członków ich rodzin do rynku pracy przyjmującego państwa członkowskiego. Ten wspólny cel ogólny obu akapitów jest potwierdzony ww. wyrokiem w sprawie Derin, zgodnie z którym art. 7 decyzji nr 1/80 realizuje cel w postaci „stopniowej poprawy sytuacji członków rodziny […] pracowników [tureckich] w danym państwie członkowskim, umożliwiając im, po upływie pewnego czasu, prowadzenie samodzielnego życia”(22).
55. To dopuszczenie członków rodziny pracownika tureckiego do rynku pracy przyjmującego państwa członkowskiego przybiera formę prawa przyjęcia – z zastrzeżeniem pierwszeństwa pracowników z państw członkowskich Wspólnoty – dowolnej oferty pracy, jeżeli zamieszkują tam legalnie od co najmniej trzech lat, jeśli chodzi po prostu o członków rodziny (art. 7 akapit pierwszy tiret pierwsze); formę swobodnego dostępu członków rodziny do dowolnej pracy najemnej, jeżeli zamieszkują tam legalnie od co najmniej pięciu lat (art. 7 akapit pierwszy tiret drugie); a, jeśli chodzi o dziecko (a nie tylko o członka rodzony), formę możliwości przyjęcia przez to dziecko w przyjmującym państwie członkowskim dowolnej oferty pracy pod warunkiem legalnego zatrudnienia jednego z rodziców przez okres co najmniej trzech lat i ukończenia przez to dziecko nauki zawodu w tym państwie członkowskim (art. 7 akapit drugi).
56. Szczególnym celem art. 7 akapit pierwszy decyzji nr 1/80 jest realizacja integracji pracowników tureckich na rynku przyjmującego państwa członkowskiego za pośrednictwem zaspokojenia ich interesu polegającego na tym, że dołączą do nich członkowie ich rodzin w sposób odpowiedni do ich chęci dostępu do rynku pracy. To z tego powodu zostało przewidziane, że prawa członków ich rodziny są uzależnione od warunku stanowiącego, że pracownicy ci należą i nadal będą należeć do legalnego rynku pracy przyjmującego państwa członkowskiego.
57. Jak to Trybunał stwierdził w wyroku w sprawie Kadiman(23), art. 7 akapit pierwszy: a) ma na celu „tworzenie sprzyjających warunków zatrudnienia i pobytu tureckiego pracownika mającego dostęp do legalnego rynku pracy w państwie członkowskim poprzez zapewnienie mu utrzymania jego więzi rodzinnych”(24), b) przyznaje tym członkom rodziny po upływie określonego czasu prawo do zatrudnienia w tym państwie członkowskim „w celu wzmocnienia trwałej integracji komórki rodzinnej tureckiego pracownika migrującego w przyjmującym państwie członkowskim”(25) i c) „dąży do stworzenia warunków sprzyjających łączeniu rodzin w przyjmującym państwie członkowskim poprzez najpierw umożliwienie obecności członków rodziny u boku pracownika migrującego, a następnie ustabilizowanie tam ich sytuacji dzięki przyznanemu im prawu do podjęcia zatrudnienia w tym państwie”(26).
58. Natomiast art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 nie ma na celu stworzenia warunków sprzyjających łączeniu rodzin w przyjmującym państwie członkowskim(27), ale ułatwienie wejścia dzieciom pracowników tureckich, które ukończyły naukę zawodu, na rynek pracy przyjmującego państwa członkowskiego w celu stopniowego osiągania swobodnego przepływu pracowników(28). To z tego powodu stosowanie tego akapitu nie jest już ściśle związane z celem polegającym na integracji w przyjmującym państwie członkowskim rodziców dziecka tureckiego, a przepis ten nie wymaga przynależności tych rodziców do legalnego rynku tego państwa członkowskiego, w chwili gdy dziecko to zamierza przyjąć ofertę pracy.
59. Ponadto wykładnia proponowana przez rządy duński i niderlandzki, która zakłada rzeczywistą obecność na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego i przynależność do legalnego rynku pracy tego państwa, pozbawiałaby przepis art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 wszelkiej skuteczności, ponieważ przepis ten nie wnosiłby nic nowego w stosunku do przepisu art. 7 akapit pierwszy, który dotyczy szerzej łączenia „członków rodzin”.
60. W rezultacie, ponieważ art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 nie realizuje w szczególności celu łączenia rodzin, nie można go interpretować jako zawierającego przesłankę pobytu i zatrudnienia rodziców oraz tym samym wspólnego zamieszkiwania rodziców i dziecka w chwili rozpoczęcia przez niego nauki zawodu i w jej trakcie.
B – Odmienna treść art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 w stosunku do art. 7 akapit pierwszy
61. O ile w świetle odmiennych funkcji szczególnych art. 7 akapit pierwszy i art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 treść akapitu pierwszego należy interpretować jako ustanawiającą prawo członków rodziny pracownika tureckiego należącego do legalnego rynku pracy danego państwa członkowskiego, którzy uzyskali zezwolenie na dołączenie do niego, jako prawo pochodne od prawa tego pracownika, o tyle treść akapitu drugiego należy interpretować jako ustanawiającą prawo własne jego dzieci w razie spełnienia określonych w nim przesłanek.
62. Ukształtowaniu prawa dzieci pracowników tureckich do posiadania swobodnego dostępu do rynku pracy państwa członkowskiego Wspólnoty jako prawa własnego, a nie jako wynikającego z niego prawa pochodnego nie sprzeciwia się okoliczność, że – jak to podkreśliłem w pkt 31 i nast. niniejszej opinii – art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 przewiduje to prawo właśnie dla „dzieci pracowników tureckich […] pod warunkiem legalnego zatrudnienia jednego z rodziców w tym państwie przez okres co najmniej trzech lat”.
63. Element ten bez wątpienia implikuje, że źródłem prawa dziecka pracowników tureckich do posiadania swobodnego dostępu do rynku pracy państwa przyjmującego jest praca wykonywana przez tych rodziców w przeszłości. Jednakże funkcja własna art. 7 akapit drugi wspomnianej decyzji, powoduje, że rozpatrywany element nie wchodzi w rachubę w tym rozumieniu, że utrzymanie statusu pracownika tureckiego przez jednego z jego rodziców podczas nauki danego dziecka jest podniesione do rangi przesłanki stosowania tego artykułu. Element ten należy uznać razem z uzyskaniem przez to dziecko dyplomu ukończenia nauki zawodu za okoliczność faktyczną, którą trzeba wziąć pod uwagę w celu stwierdzenia minimalnego stopnia integracji tego dziecka ze społeczeństwem przyjmującego państwa członkowskiego; to w związku z takim poziomem integracji decyzja nr 1/80, w duchu układu stowarzyszeniowego wspomnianego w pkt 49 i 50 niniejszej opinii, uznała za konieczne przyznać mu status uprzywilejowany w porównaniu do wszystkich innych obywateli państw trzecich oraz wszystkich innych członków tej samej rodziny.
64. W świetle tego uwzględnienia statusu dziecka pracownika tureckiego jako przesłanki o charakterze historycznym mającej wartość socjologiczną oczywiste jest, że w pkt 30 ww. wyroku Akman Trybunał położył nacisk na okoliczność, że w art. 7 akapit drugi wspomnianej decyzji użyto czasownika „wykonywać” w czasie przeszłym – w przeciwieństwie do użycia czasu teraźniejszego w art. 7 akapit pierwszy(29) – ustanawiając rozpatrywane prawo „pod warunkiem legalnego zatrudnienia jednego z rodziców w tym państwie przez okres co najmniej trzech lat” [te rozważania nie mają zastosowania do zacytowanego tłumaczenia decyzji nr 1/80 na język polski]. Trybunał docenił zatem tę okoliczność, orzekając, iż sformułowanie to „stanowi wskazówkę, że rozpatrywane wymaganie […] musi być spełnione w jakimkolwiek wcześniejszym okresie w stosunku do chwili ukończenia przez dziecko nauki zawodu”(30).
65. Jak już podkreśliłem w pkt 61 niniejszej opinii, decyzja nr 1/80 uznaje prawo własne dziecka do dostępu do rynku pracy państwa członkowskiego Wspólnoty nie tylko na tej podstawie, że jest ono dzieckiem pracownika legalnie wykonującego przez okres co najmniej trzech lat pracę najemną w państwie członkowskim, ale także na tej podstawie, że uzyskało ono dyplom po ukończeniu nauki zawodu w tymże państwie.
66. To za pośrednictwem tych dwóch przesłanek decyzja nr 1/80 realizuje zasadę „stopniowego osiągania swobody przepływu pracowników tureckich”, na której opiera się układ stowarzyszeniowy. Po pierwsze, decyzja nr 1/80 nie zrównuje dzieci tureckich z pracownikami wspólnotowymi, gdyż przewiduje ich dostęp do rynku pracy państwa, w którym jedno z rodziców było legalnie zatrudnione przez okres co najmniej trzech lat, a po drugie, dopuszcza ich do tego rynku dopiero po uzyskaniu przez nich zdolności do zintegrowania się ze społeczeństwem tego państwa na wystarczającym poziomie, poświadczonej uzyskaniem dyplomu po ukończeniu nauki zawodu.
67. Z całości powyższych rozważań wynika, że art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 – jeśli nie dojdzie się do innego wniosku na podstawie art. 59 protokołu dodatkowego – należy interpretować w ten sposób, że dziecko pracownika tureckiego legalnie zatrudnionego w przyjmującym państwie członkowskim przez okres co najmniej trzech lat, które ukończyło naukę zawodu w tym państwie członkowskim, może powoływać się na prawo swobodnego dostępu do rynku pracy tego państwa i odpowiadające mu prawo pobytu bez względu na okoliczność, że jego rodzice opuścili na stałe to państwo członkowskie, zanim to dziecko wjechało na terytorium tego państwa członkowskiego i rozpoczęło naukę zawodu.
C – Wpływ przepisu art. 59 protokołu dodatkowego na wykładnię art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80
68. Sąd krajowy zastanawia się, czy wykładnia określona w poprzednim punkcie jest zgodna z art. 59 protokołu dodatkowego, zgodnie z którym „Turcja nie może korzystać z traktowania bardziej korzystnego, niż państwa członkowskie udzielają sobie nawzajem na mocy traktatu WE”; narzuca się zatem konieczność porównania mającego na celu ustalenie, czy rozwiązanie rozpatrywanego problemu przedstawione w poprzednim punkcie nie skutkuje tym, że w przypadku takim jak rozpatrywany w sprawie przed sądem krajowym dziecko pracownika tureckiego korzystałoby z traktowania bardziej korzystnego w stosunku do traktowania dziecka pracownika wspólnotowego. Konieczność takiego porównania narzuca się tym bardziej, że zdaniem sądu krajowego dziecko obywatela Unii Europejskiej nie zachowuje praw wynikających z wcześniejszego pobytu w przyjmującym państwie członkowskim, gdy po opuszczeniu go ze swoimi rodzicami powraca tam samo, by rozpocząć naukę zawodu.
69. Aby dokonać takiego porównania w użyteczny sposób, należy poczynić dwie wstępne uwagi.
70. Po pierwsze, z utrwalanego orzecznictwa wynika, że decyzja nr 1/80 nie wkracza w zakres kompetencji państw członkowskich do uregulowania tak wjazdu obywateli tureckich na ich terytorium, jak i warunków podjęcia przez nich pierwszego zatrudnienia(31).
71. Co się tyczy sytuacji członków rodziny pracownika tureckiego, Trybunał stwierdził w wyroku w sprawie Ergat, że bez względu na wydanie decyzji nr 1/80 państwa członkowskie zachowały kompetencje do ograniczania tak wjazdu na ich terytorium członka rodziny pracownika tureckiego, jak również warunków jego pobytu podczas początkowego trzyletniego okresu, poprzedzającego okres, w którym ma on prawo przyjęcia dowolnej oferty pracy(32).
72. Te kompetencje państw członkowskich pociągają za sobą również uprawnienie do regulowania ponownego osiedlenia się i ponownego przyjęcia członka rodziny pracownika tureckiego, który wcześniej nabył prawa określone w art. 7 decyzji nr 1/80, ale który utracił w zasadzie ten status prawny ze względu na to, że opuścił bez uzasadnionych powodów terytorium przyjmującego państwa członkowskiego na dłuższy okres. W rezultacie Trybunał stwierdził, że organy danego państwa członkowskiego mogą wymagać, by członek rodziny pracownika tureckiego, w przypadku gdy pragnie następnie ponownie osiedlić się w tym państwie, złożył kolejny wniosek o wydanie zgody na dołączenie do tego pracownika, jeżeli nadal jest na jego utrzymaniu, albo o wydanie zgody na wjazd do tego państwa w celu wykonywania tam pracy na podstawie art. 6 decyzji nr 1/80(33).
73. W tym względzie należy uściślić, że zaproponowana przeze mnie w pkt 67 niniejszej opinii wykładnia art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 nie powoduje naruszenia kompetencji państw członkowskich do uzależnienia ponownego przyjęcia dziecka pracownika tureckiego, który na stałe opuścił przyjmujące państwo członkowskie ze swoją rodziną, od wydania nowego zezwolenia na wjazd, w razie gdy dane dziecko pragnie odbyć studia w tym państwie członkowskim(34).
74. Po drugie, w celu porównania sytuacji dziecka pracownika tureckiego z sytuacją dziecka obywatela państwa członkowskiego w przypadku takim, jaki jest przedmiotem sporu w postępowaniu przed sądem krajowym, należy wziąć pod uwagę okoliczność, że prawo pobytu w Republice Federalnej Niemiec, które przyznano Ü. Bekleyen po jej powrocie do tego państwa członkowskiego w celu kontynuowania nauki zawodu, opierało się na prawie krajowym, a nie na decyzji nr 1/80.
75. W świetle tych okoliczności, aby przeprowadzić to porównanie – wbrew temu, co jest stwierdzone w uwagach rządu duńskiego, i wbrew opinii sądu krajowego – należy wziąć pod uwagę sytuację Ü. Bekleyen w chwili, gdy ukończyła naukę zawodu i pragnęła przystąpić do rynku pracy przyjmującego państwa członkowskiego, zamierzając powołać się na prawo wywodzone z art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80, a nie w chwili wjazdu na terytorium tego państwa i rozpoczęcia studiów uniwersyteckich. Szczególność jej sytuacji wynika z okoliczności, że jej rodzice nie zamieszkiwali już na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego ani w chwili jej powrotu do tego państwa członkowskiego, ani w czasie pobierania przez nią nauki zawodu; z tego względu jej przypadek nie jest objęty reżimem łączenia rodzin. Chodzi zatem o pełnoletnie dziecko, które po ukończeniu studiów uniwersyteckich znajduje się w sytuacji osoby samodzielnej(35). W rezultacie należy porównać jej prawa wywodzone na podstawie decyzji nr 1/80 z prawami dziecka obywatela Unii Europejskiej, które zamierza przystąpić do rynku pracy innego państwa członkowskiego po ukończeniu nauki zawodu odbytej w tym państwie członkowskim w braku obecności swoich rodziców na terytorium danego państwa członkowskiego(36).
76. W tym względzie należy zauważyć, że sytuacja dziecka obywatela europejskiego – wbrew opinii sądu krajowego – nie jest objęta ani art. 7 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2004/38/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (zwanej dalej „dyrektywą 2004/38”)(37), ani art. 12 ust. 1 tej dyrektywy(38).
77. Artykuł 7 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2004/38 przewiduje prawo pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego przez okres dłuższy niż trzy miesiące dla członków rodziny towarzyszących lub dołączających do obywatela Unii, w razie gdy obywatel ten posiada status pracownika [ust. 1 lit. a)] lub posiada wystarczające zasoby [ust. 1 lit. b)], lub odbywa studia [ust. 1 lit. c)].
78. Ze sformułowania „towarzyszących lub dołączających” użytego w tym przepisie wynika, że dążąc do celu łączenia rodzin, art. 7 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2004/38 zakłada obecność co najmniej jednego z rodziców danego dziecka na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego, aby dziecko to mogło w nim korzystać z prawa pobytu. Jednakże badanie, które ma zostać przeprowadzone na podstawie art. 59 protokołu dodatkowego, powinno zostać dokonane, jak już to podkreśliłem w pkt 75 niniejszej opinii, poprzez porównanie sytuacji dziecka tureckiego rozpatrywanego w niniejszej sprawie z sytuacją dziecka obywatela Unii Europejskiej, którego rodzice nie zamieszkują już na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego w chwili, gdy zamierza ono powołać się tam na prawo swobodnego dostępu do rynku pracy.
79. Artykuł 12 ust. 1 dyrektywy 2004/38 ze swojej strony przewiduje zachowanie prawa pobytu przez członków rodziny w przypadku śmierci lub wyjazdu obywatela Unii Europejskiej. W rezultacie należy stwierdzić, że nie można go wziąć pod uwagę dla celów porównania, które ma zostać dokonane na podstawie art. 59 protokołu dodatkowego, ze względu na okoliczność, że porównanie to ma być dokonane w odniesieniu do sytuacji, w której rodzice dziecka nie zamieszkiwali już w chwili powrotu i w czasie pobytu tego dziecka w przyjmującym państwie członkowskim.
80. Natomiast, co się tyczy dziecka obywatela Unii Europejskiej, które samo posiada to obywatelstwo, należy wziąć pod uwagę art. 18 i 39 WE, art. 7 ust. 1 lit. a ) dyrektywy 2004/38 oraz orzecznictwo Trybunału dotyczące art. 39 WE.
81. Zgodnie z art. 18 ust. 1 WE „każdy obywatel Unii ma prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium państw członkowskich z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w niniejszym traktacie i w środkach przyjętych w celu jego wykonania”.
82. Artykuł 39 ust. 1 WE ze swojej strony wyraża podstawową zasadę swobody przepływu pracowników wewnątrz Wspólnoty, podczas gdy art. 39 ust. 2 przewiduje, że swoboda ta obejmuje zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową między pracownikami państw członkowskich w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy. Swoboda przepływu pracowników obejmuje zgodnie z art. 39 ust. 3 lit. a) i b) prawo ubiegania się o rzeczywiście oferowane miejsca pracy, a także prawo swobodnego przemieszczania się w tym celu po terytorium państw członkowskich.
83. Ponadto art. 7 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2004/38 przewiduje, że wszyscy obywatele Unii posiadają prawo pobytu na terytorium innego państwa członkowskiego przez okres dłuższy niż trzy miesiące, jeżeli są pracownikami najemnymi lub osobami pracującymi na własny rachunek w przyjmującym państwie członkowskim.
84. Wreszcie w orzecznictwie Trybunału dotyczącym art. 39 WE wskazano, że termin „pracownik” ma znaczenie wspólnotowe i nie wolno go interpretować zawężająco(39); Trybunał uściślił poprzez stwierdzenia, które narzucają się także przy wykładni terminu „pracownik” w rozumieniu art. 7 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2004/38, że termin ten obejmuje nie tylko osobę przemieszczającą się w innym państwie członkowskim w celu ubiegania się o rzeczywiście oferowane miejsce pracy, ale także osobę, która to czyni w celu znalezienia zatrudnienia(40).
85. Wynika z tego, że obywatel państwa członkowskiego – pełnoletnie dziecko obywatela Unii Europejskiej – który ukończył studia uniwersyteckie w innym państwie członkowskim, nie tylko korzysta w sposób samodzielny z prawa pobytu na terytorium tego przyjmującego państwa członkowskiego, ale dysponuje także prawem swobodnego dostępu do pracy najemnej na rynku pracy tego państwa członkowskiego. Prawo to zgodnie z art. 39 ust. 3 WE może być ograniczone tylko względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego i zdrowia publicznego.
86. Natomiast, jeśli chodzi o prawa dziecka pracownika tureckiego, należy stwierdzić, że w odróżnieniu od obywateli Unii Europejskiej obywatele tureccy, którzy mają prawo dostępu do zatrudnienia i prawo pobytu przyznane w art. 7 decyzji nr 1/80, nie korzystają ze swobody przepływu w obrębie Wspólnoty, lecz mogą powoływać się jedynie na pewne prawa tylko i wyłącznie na terytorium przyjmującego państwa członkowskiego(41).
87. Co więcej, jak już podkreśliłem w pkt 33 niniejszej opinii, aby dziecko obywatela tureckiego mogło korzystać z prawa swobodnego dostępu do zatrudnienia i odpowiadającego mu prawa pobytu na podstawie art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80, musi ono łącznie spełnić trzy przesłanki: 1) być dzieckiem pracownika tureckiego, 2) wykazać „legalne zatrudnienie jednego z rodziców w danym państwie przez okres co najmniej trzech lat”, 3) ukończyć naukę zawodu w przyjmującym państwie członkowskim.
88. Wynika z tego, że w odróżnieniu od dziecka obywatela Unii Europejskiej dziecko pracownika tureckiego nie korzysta z bezwarunkowego prawa dostępu do rynku pracy państwa członkowskiego i odpowiadającego mu prawa pobytu, ponieważ musi ono spełnić kilka przesłanek, aby nabyć te prawa. Co więcej, co się tyczy zakresu praw przyznanych na podstawie art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 – jak to stwierdzono w poprzednich punktach niniejszej opinii – prawa te są znaczniej mniej korzystne (brak swobodnego przepływu w obrębie Wspólnoty, wjazd na terytorium danego państwa członkowskiego poddany jego prawu krajowemu) w stosunku do praw, które dla obywatela wspólnotowego wynikają z postanowień traktatu dotyczących swobodnego przepływu pracowników oraz z aktów prawa wtórnego przyjętych w celu ich wykonania.
89. Wynika z tego, że zaproponowana wykładnia dotycząca praw wynikających z art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 nie skutkuje tym, że dziecko pracownika tureckiego korzystałoby z traktowania bardziej korzystnego w stosunku do traktowania, którym na mocy traktatu cieszy się dziecko obywatela Unii Europejskiej.
90. Uwzględniając te rozważania, jestem zdania, że nie jest sprzeczna z art. 59 protokołu dodatkowego wykładnia art. 7 akapit drugi decyzji nr 1/80, zgodnie z którą dziecko pracownika tureckiego legalnie zatrudnionego w przyjmującym państwie członkowskim przez okres co najmniej trzech lat, jeżeli ukończyło naukę zawodu w tym państwie członkowskim, może powoływać się na prawo swobodnego dostępu do rynku pracy tego państwa i odpowiadające mu prawo pobytu bez względu na okoliczność, że jego rodzice opuścili na stałe to państwo członkowskie, zanim to dziecko wjechało na terytorium tego państwa członkowskiego i rozpoczęło naukę zawodu.
V – Wnioski
91. W świetle całości powyższych rozważań proponuję Trybunałowi, aby odpowiedział na pytanie prejudycjalne postawione przez Oberverwaltungsgericht Berlin-Brandenburg:
Artykuł 7 akapit drugi decyzji nr 1/80 z dnia 19 września 1980 r. w sprawie rozwoju stowarzyszenia wydanej przez Radę Stowarzyszenia utworzonej na mocy układu stowarzyszeniowego między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Turcją należy interpretować w ten sposób, że dziecko pracownika tureckiego legalnie zatrudnionego w przyjmującym państwie członkowskim przez okres co najmniej trzech lat, które ukończyło naukę zawodu w tym państwie członkowskim, może powoływać się na prawo swobodnego dostępu do rynku pracy tego państwa i odpowiadające mu prawo pobytu bez względu na okoliczność, że jego rodzice opuścili na stałe to państwo członkowskie, zanim to dziecko wjechało na terytorium tego państwa członkowskiego i rozpoczęło naukę zawodu.