WYROK SĄDU PIERWSZEJ INSTANCJI (pierwsza izba)
z dnia 9 listopada 1995 r. (*)
W sprawie T‑346/94
France‑aviation, spółka prawa francuskiego z siedzibą w Châteaufort (Francja), reprezentowana przez Jeana‑Claude’a Cavaillégo, członka izby adwokackiej w Lyonie, z adresem do doręczeń w Luksemburgu, na nazwisko Guy Arendta, 62, avenue Guillaume,
strona skarżąca,
przeciwko
Komisji Wspólnot Europejskich, reprezentowanej przez Richarda Wainwrighta, głównego radcę prawnego, oraz Jeana‑Francisa Pasquiera, urzędnika państwowego oddelegowanego do Komisji, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu, na nazwisko Carlosa Gómeza de la Cruza, członka służby prawnej, Centre Wagner, Kirchberg,
strona pozwana,
mającej za przedmiot skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji REM 4/94 z dnia 18 lipca 1994 r. stwierdzającej, na wniosek Republiki Francuskiej, że zwrot należności celnych przywozowych nie jest w przypadku skarżącej uzasadniony,
SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI
WSPÓLNOT EUROPEJSKICH (pierwsza izba),
w składzie: H. Kirschner, pełniący obowiązki prezesa, A. Kalogeropoulos i V. Tiili, sędziowie,
sekretarz: H. Jung,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 27 września 1995 r.,
wydaje następujący
Wyrok
Ramy prawne i okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu
1 Skarżąca, której główna działalność polega na obsłudze technicznej lekkich samolotów o przeznaczeniu cywilnym i wojskowym, prowadzi od 1980 r. przywóz do Francji części składowych i zapasowych do samolotów. Dla celów stosowania wspólnej taryfy celnej importowane towary odpowiadają odmiennym pozycjom taryfowym, w zależności od ich przeznaczenia – cywilnego (zwolnienie z należności celnych) lub wojskowego (obowiązek uiszczenia należności celnych).
2 Strony są zgodne, że w momencie przywozu większości z tych części skarżąca nie jest w stanie określić z wyprzedzeniem ich późniejszego przeznaczenia, to jest stwierdzić, czy zostaną one zamontowane w samolotach cywilnych, czy wojskowych. Z tego względu nie otrzymała nigdy ani nie wnosiła o wydanie pisemnego zezwolenia, o którym mowa w art. 3 ust. 1 rozporządzenia Komisji (EWG) nr 4142/87 z dnia 9 grudnia 1987 r. określającego warunki korzystania w przywozie przez niektóre towary z uprzywilejowanego traktowania taryfowego ze względu na ich przeznaczenie, będącego warunkiem przywozu części używanych przez skarżącą zwolnionych z należności celnych ze względu na ich „cywilne” przeznaczenie.
3 W związku z tym francuskie organy celne dopuszczały początkowo deklarowanie wszystkich części importowanych przez skarżącą jako „cywilnych”, niezależnie od ich ostatecznego przeznaczenia, i późniejsze regulowanie sytuacji części używanych w celach wojskowych, a więc objętych należnościami celnymi.
4 Jak wynika z akt sprawy, francuskie organy celne sygnalizowały skarżącej w 1988 r., że praktyka polegająca na przywozie zwolnionym z należności celnych i regulowaniu należności w drodze późniejszej zapłaty jest nieprawidłowa. Przypomniały jej powzięte przez nią na początku tego roku zobowiązanie do utworzenia prywatnego składu celnego zarządzanego drogą informatyczną, co pozwoliłoby jej deklarować każdą część zgodnie z jej cywilnym lub wojskowym przeznaczeniem w chwili pobrania jej ze składu. Zgodnie bowiem z rozporządzeniem Rady (EWG) nr 2503/88 z dnia 25 lipca 1988 r. w sprawie składów celnych (Dz.U. L 225, str. 1) skład celny służyć ma między innymi podmiotom gospodarczym, które nie znają jeszcze przeznaczenia towarów pochodzących spoza Wspólnoty lub które nie zamierzają jeszcze nadawać tym towarom przeznaczenia.
5 Pismem z dnia 26 grudnia 1988 r. skarżąca rzeczywiście wniosła o ustanowienie prywatnego składu celnego w należących do niej pomieszczeniach na lotnisku. Ponieważ rok później wniosek ten nadal nie był pozytywnie rozpatrzony, francuskie organy celne potwierdziły pismem z dnia 28 listopada 1989 r. dalsze stosowanie metody późniejszej spłaty należności celnych, podobnie jak w latach poprzednich, dodając, że „z uwagi na napotkane trudności […] w utworzeniu prywatnego składu celnego nie będą nakładane w związku z tym żadne kary”.
6 Pismem z dnia 25 czerwca 1991 r. skarżąca zwróciła się ponownie do właściwego urzędu celnego z wnioskiem o ustanowienie prywatnego składu celnego. Pismem z dnia 2 października 1991 r. dyrektor regionalnego urzędu celnego podkreślił, że występują w tej sprawie trudności związane ze zmianą przepisów dotyczących składów. Wreszcie pismem z dnia 16 kwietnia 1992 r. dyrektor regionalnego urzędu celnego poinformował skarżącą o zgodzie na prowadzenie wnioskowanego składu celnego. Po zmianie właściwego do tej pory urzędu celnego ten sam dyrektor przekazał jej pismem z dnia 20 października 1992 r. zmianę pierwotnie wydanego zezwolenia. Skład celny został utworzony dopiero z dniem 1 stycznia 1993 r., a skarżąca tłumaczy to opóźnienie opisanymi powyżej „przeciągającymi się formalnościami administracyjnymi”.
7 Wcześniej, pismem z dnia 12 czerwca 1990 r. właściwy urząd celny poinformował skarżącą, że przyznane jej do tej pory uprzywilejowane traktowanie taryfowe zostanie cofnięte od dnia 1 lipca 1990 r. z tego względu, że nie dopełniła ona zobowiązania do utworzenia od roku 1990 wspomnianego składu celnego. W związku z tym skarżąca była zmuszona wprowadzać wszystkie importowane przez siebie towary do swobodnego obrotu i natychmiast uiszczać od nich należności celne, w tym odnoszące się do części, które miały później otrzymać przeznaczenie „cywilne”. Pismo to zawiera następujące stwierdzenie: „Należy obecnie wystąpić, na koniec roku obrachunkowego, z wnioskiem o zwrot należności celnych i opłat od części do samolotów, które otrzymały przeznaczenie cywilne”.
8 W odpowiedzi na pierwszy wniosek o zwrot należności celnych złożony przez skarżącą w październiku 1991 r. dyrektor regionalnego urzędu celnego stwierdził w piśmie z dnia 23 grudnia 1991 r., że „co do zasady wniosek został uwzględniony”, dodając, iż konieczne będzie jeszcze dostarczenie pewnych dokumentów w celu przeprowadzenia przez właściwe służby kontroli. Następnie skarżąca pismem z dnia 12 lipca 1993 r. wniosła do organów celnych o zwrot należności celnych, jakie uiściła z tytułu przywozu w latach 1990, 1991 i 1992 części, które zostały ostatecznie zamontowane w samolotach cywilnych. Dokładna żądana kwota, nieokreślona uprzednio, wynosi 1 610 338 franków francuskich. Ani władze francuskie, ani Komisja nie zakwestionowały tej kwoty, jak również sposobu jej obliczenia.
9 Pismem z dnia 4 stycznia 1994 r. dyrekcja generalna ds. ceł i podatków pośrednich zwróciła skarżącej uwagę, że w chwili wprowadzenia importowanych towarów do swobodnego obrotu nie korzystała ona z uprzywilejowanego traktowania taryfowego ze względu na ich szczególne przeznaczenie, a zatem zapłacone cło było prawnie należne zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 4142/87. Poinformowała ją również, że w związku ze szczególnymi okolicznościami sprawy postanowiła przekazać wniosek o zwrot należności celnych Komisji Wspólnot Europejskich na podstawie art. 13 ust. 1 rozporządzenia Rady (EWG) nr 1430/79 z dnia 2 lipca 1979 r. w sprawie zwrotu lub umorzenia należności celnych w przywozie lub wywozie (Dz.U. L 175, str. 1), który w brzmieniu nadanym rozporządzeniem Rady (EWG) nr 3069/86 z dnia 7 października 1986 r. w sprawie zmiany rozporządzenia nr 1430/79 (Dz.U. L 286, str. 1) stanowi:
„Zwrotu lub umorzenia należności celnych przywozowych można dokonać w sytuacjach szczególnych innych niż określone w sekcjach A–D, wynikających z okoliczności niespowodowanych podstępem ani rażącym zaniedbaniem zainteresowanego […]” [tłumaczenie nieoficjalne].
10 Pismem z dnia 4 lutego 1994 r. francuskie ministerstwo ds. budżetu przekazało Komisji sprawę skarżącej w trybie przewidzianym w art. 905 rozporządzenia Komisji (EWG) nr 2454/93 z dnia 2 lipca 1993 r. ustanawiającego przepisy w celu wykonania rozporządzenia Rady (EWG) nr 2913/92 ustanawiającego wspólnotowy kodeks celny (odpowiednio Dz.U. L 253, str. 1, i Dz.U. L 302, str. 1). Przepis ten znajduje się w rozdziale, gdzie wymienione są pewne typowe sytuacje szczególne, w których uznaje się warunki dokonania zwrotu za spełnione lub niespełnione z mocy prawa. Jeżeli organy krajowe znajdą się w obliczu jednej z takich sytuacji, mają prawo przyznać lub odmówić zwrotu. Natomiast, w przypadku gdy nie są w stanie wydać takiej decyzji, a wniosek zawiera informacje mogące uzasadniać zwrot, organy krajowe zobowiązane są przekazać sprawę do rozstrzygnięcia Komisji, przy czym przekazana dokumentacja winna zawierać wszelkie dane niezbędne do jej pełnego rozpatrzenia.
11 Jeżeli okaże się, że przekazane Komisji przez państwo członkowskie dokumenty są niewystarczające, może ona zwrócić się o dostarczenie dodatkowych informacji. Po zasięgnięciu opinii grupy ekspertów złożonej z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich zebranych w ramach komitetu w celu rozpatrzenia tego konkretnego przypadku Komisja wydaje decyzję stwierdzającą, czy rozpatrywana sytuacja szczególna uzasadnia zwrot (art. 907). Decyzję tę notyfikuje się zainteresowanemu państwu członkowskiemu i na tej podstawie organy krajowe rozstrzygają w przedmiocie wniosku zainteresowanego (art. 908).
12 Francuskie ministerstwo ds. budżetu dołączyło do pisma z dnia 4 lutego 1994 r. dokumentację liczącą dwie strony, na których opisano przypadek skarżącej w latach 1990–1992, nie wspomniawszy o procedurze celnej stosowanej przed 1990 r., o zmianie procedury nakazanej w lipcu 1990 r. ani o korespondencji wymienianej ze skarżącą w latach 1988–1992 w kwestii ewentualnego zwrotu należności celnych i utworzenia składu celnego. Dokumentacja podaje w szczególności, że:
– skarżąca nie była w stanie określić w chwili nadejścia towarów, które części zostaną zamontowane w samolotach cywilnych, a które w samolotach wojskowych, w związku z czym nie złożyła wniosku o zastosowanie procedury związanej ze szczególnym przeznaczeniem towarów,
– w związku z tym skarżąca wprowadzała towary do swobodnego obrotu i uiszczała od nich należności celne, podczas gdy mogła korzystać ze zwolnienia w ramach wspomnianej procedury,
– od 1993 r. skarżąca, za radą organów celnych, umieszcza towary w składzie celnym.
Wśród dokumentów księgowych i celnych załączonych do wspomnianej dokumentacji znajduje się pismo, które skarżąca wystosowała w dniu 12 lipca 1993 r. do dyrekcji generalnej ceł i podatków pośrednich, gdzie informowała o cofnięciu z dniem 1 lipca 1990 r. uprzywilejowanego traktowania taryfowego stosowanego uprzednio, o utworzeniu własnego składu celnego w dniu 1 stycznia 1993 r., opóźnionego z powodu licznych zmian obowiązujących aktów normatywnych oraz o złożonym jej zapewnieniu, iż może dochodzić zwrotu należności celnych uiszczonych za lata 1990, 1991 i 1992.
13 Przekazując dokumentację w dniu 4 lutego 1994 r. francuskie organy celne zaproponowały przyznanie zwrotu należności uiszczonych z tytułu części mających „cywilne” przeznaczenie. Skarżąca nie jest bowiem w stanie rozróżnić ich a priori, gdyż części te są identyczne niezależnie od rodzaju samolotu. Skarżąca, ze względów efektywności, dokonuje przywozu łącznego, zamiast oddzielnego przywozu części do samolotów cywilnych. Części te były traktowane zgodnie z procedurą szczególnego przeznaczenia. Zdaniem francuskich organów celnych „spółce tej nie można zarzucić żadnego zaniedbania ani podstępu”.
14 Na wniosek Komisji ministerstwo uzupełniło dokumentację w maju 1994 r., dostarczając danych liczbowych oraz przekazując kopię deklaracji celnej.
15 W dniu 18 lipca 1994 r. na podstawie wspomnianej dokumentacji i po zasięgnięciu opinii grupy ekspertów ustanowionej na mocy obowiązujących przepisów Komisja wydała, w trybie art. 13 ust. 1 rozporządzenia nr 1430/79 w zmienionym brzmieniu, decyzję REM 4/94, zgodnie z którą zwrot należności celnych przywozowych nie jest w tym przypadku uzasadniony, ponieważ:
– skarżąca nie spełniła żadnego z warunków zastosowania uprzywilejowanej procedury przywozowej z racji szczególnego przeznaczenia towarów, ustanowionych w rozporządzeniu nr 4142/87, w szczególności nie uzyskała uprzedniego zezwolenia na piśmie, a zezwolenie takie nie rodzi skutków wstecz,
– nieprzestrzeganie przepisów nie stanowi sytuacji szczególnej w rozumieniu art. 13 rozporządzenia nr 1430/79 w zmienionym brzmieniu,
– miały miejsce liczne przypadki przywozu w takim trybie, a błąd był powtarzany,
– skarżąca dopuściła się rażącego zaniedbania.
16 Po notyfikowaniu przez Komisję tej decyzji francuskim organom celnym podały one tę decyzję wraz z głównymi motywami do wiadomości skarżącej pismem z dnia 13 sierpnia 1994 r. Jak wynika z datownika, pismo to dotarło do siedziby skarżącej w dniu 23 sierpnia tego roku.
Postępowanie
17 W tych okolicznościach skarżąca wniosła skargę w niniejszej sprawie, zarejestrowaną w sekretariacie Sądu w dniu 18 października 1994 r.
18 Procedura pisemna została przeprowadzona prawidłowo. Decyzją z dnia 9 marca 1995 r., po zapoznaniu się z uwagami stron, Sąd przydzielił sprawę pierwszej izbie, złożonej z trzech sędziów. Na podstawie sprawozdania na rozprawę Sąd postanowił otworzyć procedurę ustną bez przeprowadzania środków dowodowych. Zastosował natomiast pewne środki organizacji postępowania. Strony przedstawiły stanowiska oraz udzieliły odpowiedzi na pytania Sądu na rozprawie w dniu 27 września 1995 r. Na zakończenie rozprawy prezes ogłosił zamknięcie procedury ustnej.
Żądania stron
19 Skarżąca wnosi do Sądu o:
– stwierdzenie nieważności decyzji Komisji REM 4/94 z dnia 18 lipca 1994 r., skierowanej do Republiki Francuskiej, reprezentowanej przez dyrekcję generalną ceł i podatków pośrednich;
– uznanie wniosku o zwrot przekazanego za pośrednictwem francuskiej dyrekcji generalnej ceł i podatków pośrednich za zasadny co do istoty, z zastrzeżeniem kontroli przez nią kwoty należności celnych do zwrotu;
– obciążenie pozwanej kosztami postępowania.
20 Komisja wnosi do Sądu o:
– oddalenie skargi;
– obciążenie skarżącej kosztami postępowania.
W przedmiocie żądania stwierdzenia nieważności decyzji
21 Na poparcie żądania stwierdzenia nieważności decyzji skarżąca podnosi trzy zarzuty, oparte kolejno na naruszeniu zasady kontradyktoryjności z tego względu, że nie umożliwiono jej przedstawienia Komisji własnych argumentów, naruszeniu zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań z tego względu, że zaskarżona decyzja jest niezgodna ze słusznymi oczekiwaniami, jakie mogła ona żywić na podstawie zapewnień francuskich organów celnych w kwestii zwrotu uiszczonych należności, oraz na błędnej wykładni pojęcia „sytuacji szczególnej” w rozumieniu art. 13 rozporządzenia nr 1430/79 w zmienionym brzmieniu z tego względu, że Komisja w sposób oczywisty nie przeanalizowała jej rzeczywistej sytuacji z punktu widzenia wszystkich możliwych ewentualności. Zdaniem Sądu w pierwszej kolejności należy rozpatrzyć zarzut oparty na naruszeniu zasady kontradyktoryjności.
W przedmiocie zarzutu naruszenia zasady kontradyktoryjności
Argumenty stron
22 Skarżąca twierdzi, że zasada kontradyktoryjności, niezbędna dla zabezpieczenia prawa do obrony – uznanego za jedną z zasad podstawowych prawa wspólnotowego – jest regułą znajdującą powszechne zastosowanie, zgodnie z którą adresaci decyzji władz publicznych dotyczących w istotnym stopniu ich interesów winni mieć możliwość przedstawienia w sposób użyteczny swojego punktu widzenia (wyroki Trybunału: z dnia 23 października 1974 r. w sprawie 17/74 Transocean Marine Paint przeciwko Komisji, Rec. str. 1063, pkt 15, i z dnia 9 listopada 1983 r. w sprawie 322/81 Michelin przeciwko Komisji, Rec. str. 3461, pkt 7). Zasada kontradyktoryjności znajduje zastosowanie nie tylko w postępowaniach mogących prowadzić do zastosowania sankcji, ale także w tych, które mogą nieść niekorzystne skutki dla przedsiębiorstw, jak to ma miejsce w niniejszym przypadku.
23 Skarżąca przypomina, że nie miała możliwości przedstawić swoich argumentów ani grupie ekspertów, ani służbom Komisji. Podkreśla ona w związku z tym, że naruszenie zasady kontradyktoryjności spowodowało w niniejszym przypadku popełnienie przez Komisję błędu w ocenie i doprowadziło do zastosowania rozporządzenia nr 4142/87 w sposób zupełnie nieodpowiadający jej rzeczywistej sytuacji. Francuskie organy celne nie wskazały bowiem w przekazanych Komisji dokumentach roli, jaką same odegrały w wydarzeniach, które były podstawą wniosku o zwrot. Stąd skarżąca pozbawiona została możliwości przedstawienia argumentów istotnych dla obrony jej sprawy przed Komisją i grupą ekspertów.
24 Komisja, zgadzając się co do wagi zasady kontradyktoryjności, powołuje się na orzecznictwo Trybunału, zgodnie z którym procedura wydawania decyzji w sprawie zwrotu, złożona z kolejnych etapów, z czego niektóre mają miejsce na szczeblu krajowym (złożenie wniosku przez przedsiębiorstwo, wstępne rozpatrzenie przez organy celne), a niektóre na szczeblu wspólnotowym (przedstawienie wniosku Komisji, rozpatrzenie sprawy przez komitet, zasięgnięcie opinii grupy ekspertów, decyzja Komisji, notyfikacja zainteresowanemu państwu członkowskiemu), daje zainteresowanym wszystkie niezbędne gwarancje prawne [wyroki: z dnia 17 marca 1983 r. w sprawie 294/81 Control Data przeciwko Komisji, Rec. str. 911, z dnia 13 listopada 1984 r. w sprawach połączonych 98/83 i 230/83 Van Gend & Loos przeciwko Komisji, Rec. str. 3763, i z dnia 6 lipca 1993 r. w sprawach połączonych C‑121/91 i C‑122/91 CT Control (Rotterdam) i JCT Benelux przeciwko Komisji, Rec. str. I‑3873, pkt 48].
25 Twierdzi ona, że w niniejszym przypadku postępowanie to zostało przeprowadzone prawidłowo, pozwalając skarżącej na przedstawienie argumentów francuskim organom celnym, które poparły jej wniosek o zwrot wobec Komisji i grupy ekspertów. Jeżeli organy francuskie nie wskazały roli, jaką same odegrały w sprawie, to prawdopodobnie dlatego, że uznały tę okoliczność za niedostatecznie udowodnioną, albo dlatego, że pozostaje ona bez wpływu na ocenę wniosku co do istoty. Poza tym Komisja nie odczuwała potrzeby, biorąc pod uwagę przekazaną dokumentację, zwrócenia się o dodatkowe informacje, które w każdym razie nie zmieniłyby rozstrzygnięcia przyjętego w zaskarżonej decyzji.
26 W odpowiedzi na jedno z pytań Sądu, dotyczące ewentualnej możliwości zastosowania tu linii orzecznictwa przyjętej w wyroku z dnia 21 listopada 1991 r. w sprawie C‑269/90 Technische Uniwersität München, Rec. str. I‑5469, Komisja uznała za niemożliwe przeniesienie tego rozstrzygnięcia na grunt niniejszego sporu. Powody, dla których sprawa trafiła do Komisji, są bowiem w obu sprawach całkowicie odmienne. W sprawie C‑269/90 chodziło o przeniesienie technicznej analizy wniosku o udzielenie zwolnienia przewidzianego dla aparatury naukowej na najbardziej odpowiedni szczebel decyzji, gdyż organy krajowe uznały, że Komisja ze wsparciem państw członkowskich jest w stanie lepiej niż one same dokonać porównań technicznych i zbadać, czy we Wspólnocie istnieje podobna aparatura. Natomiast w niniejszym przypadku, dotyczącym zwrotu należności celnych, dewolucja kompetencji związana jest z kierunkiem rozstrzygnięcia i jego skutkami dla dochodów własnych Wspólnoty, gdyż Komisja jest kompetentna do decydowania o ewentualnym przyznaniu zwrotu, podczas gdy w odniesieniu do odmowy zwrotu uprawnione pozostają państwa członkowskie. Komisja powtarza, że dodatkowe informacje, jakie skarżąca zamierzała przedstawić na poparcie wniosku, w każdym razie nie wpłynęłyby na zmianę przyjętego rozstrzygnięcia.
27 W odpowiedzi na jedno z pytań Sądu, dotyczące procedury szczególnego przeznaczenia, Komisja przypomniała wreszcie, że uzyskanie zezwolenia jest niezbędnym warunkiem możliwości skorzystania z tej procedury. Jest jej zdaniem oczywiste, że zarówno na etapie wydawania zezwolenia, jak przede wszystkim na etapie deklaracji wprowadzenia do swobodnego obrotu zainteresowany musi być w stanie zidentyfikować towary spełniające warunki przyznania szczególnego przeznaczenia. W przypadku skarżącej jedyne zgodne z prawem rozwiązanie polegałoby zatem na dokonaniu identyfikacji tych towarów najpóźniej w chwili składania deklaracji wprowadzenia do swobodnego obrotu. Jasne jest jednak, że uprzednie uzyskanie zezwolenia na zastosowanie procedury szczególnego przeznaczenia stawało się bezprzedmiotowe, jeżeli skarżąca nie była w stanie rozdzielić towarów o przeznaczeniu cywilnym i towarów o przeznaczeniu wojskowym w chwili wprowadzania do swobodnego obrotu. Komisja wnioskuje z tego, że skarżąca nie mogła w żadnym razie, nawet gdyby chciała, uzyskać zezwolenia na zastosowanie procedury szczególnego przeznaczenia, ani w związku z tym odnieść wynikających z tego korzyści.
Ocena Sądu
28 Należy na wstępnie stwierdzić, że zgodnie z opisanymi powyżej uregulowaniami postępowanie administracyjne, w wyniku którego wydano zaskarżoną decyzję, składało się z kolejnych etapów na szczeblu krajowym, gdy skarżąca złożyła organom francuskim wniosek o zwrot wraz z dokumentami uzasadniającymi ten wniosek, a następnie na szczeblu wspólnotowym, gdy organy francuskie opracowały i przekazały dokumentację sprawy skarżącej do Komisji, która po zasięgnięciu opinii grupy ekspertów uznała wniosek o zwrot za bezzasadny.
29 W tych okolicznościach Komisja twierdzi, powołując się na ww. wyroki w sprawach Control Data przeciwko Komisji, Van Gend & Loos przeciwko Komisji, a w szczególności CT Control (Rotterdam) i JCT Benelux przeciwko Komisji, że w niniejszym przypadku prawo skarżącej do przedstawienia stanowiska nie zostało naruszone, gdyż w spornym postępowaniu umożliwiono jej przedstawienie wszystkich argumentów francuskim organom celnym, a akta jej sprawy, przekazane przez te organy, były do dyspozycji zarówno grupy ekspertów, jak Komisji.
30 Sąd stwierdza w tej kwestii, że w postępowaniu tego rodzaju jak postępowanie będące przedmiotem niniejszego sporu prawo skarżącego do przedstawienia stanowiska winno rzeczywiście być chronione w pierwszym rzędzie w ramach stosunków między zainteresowanym a administracją krajową. Rozporządzenie nr 2454/93 przewiduje bowiem jedynie kontakty między zainteresowanym a administracją krajową, z jednej strony, oraz między tą administracją a Komisją z drugiej. Jednakże, mimo iż przepisy te nie przewidują bezpośrednich kontaktów między służbami Komisji a zainteresowanym, nie oznacza to w sposób bezwzględny, że Komisja może w każdym przypadku, gdy rozpatruje wniosek o zwrot, poprzestać na danych przekazanych jej przez administrację krajową. Trzeba w tej kwestii przypomnieć, że art. 905 ust. 2 rozporządzenia nr 2454/93 pozwala Komisji wystąpić do zainteresowanego państwa członkowskiego o dodatkowe informacje. W związku z tym zbadać należy, czy w niniejszym przypadku Komisja miała obowiązek wystąpić z takim wnioskiem, aby zapewnić poszanowanie prawa skarżącej do przedstawienia stanowiska za pomocą dodatkowych wyjaśnień udzielonych najpierw przez skarżącą administracji francuskiej, a następnie przekazanych Komisji.
31 Należy podkreślić, że okoliczności faktyczne niniejszej sprawy różnią się zasadniczo od okoliczności spraw wymienionych w pkt 24 i 29 powyżej. W tym przypadku bowiem skarżąca powołuje się na niekompletność dokumentacji opracowanej i przekazanej przez krajowe organy celne, podczas gdy w żadnej z trzech wymienionych wyżej spraw nie podnoszono tego rodzaju zarzutu. W sprawach CT Control (Rotterdam) i JCT Benelux przeciwko Komisji skarżący przyznali nawet, że wszystkie argumenty, jakie mogli podnieść, zostały przedstawione we wniosku i nie było żadnego nowego elementu, którego nie mogliby włączyć do swojej argumentacji (pkt 49 wyroku). W tym przypadku natomiast skarżąca oświadczyła w odpowiedzi na środki organizacji postępowania zastosowane przez Sąd, że nie brała udziału w opracowaniu dokumentacji, że nie miała możliwości zapoznać się z nią przed jej przekazaniem i że w rzeczywistości nigdy się z nią nie zapoznała.
32 Ponadto trzeba przypomnieć, że w ww. wyroku w sprawie Technische Uniwersität München, mającej za przedmiot zwolnienie od należności celnych w przywozie aparatury naukowej, Trybunał stwierdził, iż w przypadku postępowania administracyjnego wymagającego złożonych analiz technicznych Komisji przysługuje szeroki zakres uznania, i podkreślił przy tym, iż wraz z takim szerokim zakresem uznania szczególnej wagi nabiera potrzeba zapewnienia ochrony, jaką daje prawo wspólnotowe w postępowaniu administracyjnym, której elementem jest zwłaszcza prawo zainteresowanego do przedstawienia swojego punktu widzenia (pkt 13 i 14). Ponieważ obowiązujące uregulowania wspólnotowe nie przewidywały możliwości złożenia przez importera wyjaśnień przed Komisją, jakkolwiek jego informacje o charakterystyce importowanej aparatury naukowej i planowanym wykorzystaniu mogły być bardzo pomocne, Trybunał orzekł, że prawo do przedstawienia stanowiska w tego rodzaju postępowaniu wymaga, by zainteresowanemu umożliwiono w postępowaniu przed Komisją zajęcie stanowiska i przedstawienie w sposób użyteczny swojego punktu widzenia w kwestii poprawności ustaleń faktycznych, a w razie potrzeby także w odniesieniu do dokumentów przyjętych przez instytucję Wspólnoty za podstawę rozstrzygnięcia (pkt 23–25).
33 Należy ustalić, czy przedstawione powyżej rozumowanie Trybunału może również znaleźć zastosowanie w odniesieniu do postępowania w trybie art. 13 rozporządzenia nr 1430/79 w zmienionym brzmieniu, jak w niniejszej sprawie. W kwestii tej Komisja zaznacza, niewątpliwie słusznie, że wydając decyzje w sprawie zwrotu należności celnych, nie dokonuje „złożonych analiz technicznych”. Zdaniem Sądu jednak to nie szczególny, techniczny charakter sprawy może być źródłem prawa zainteresowanego do przedstawienia stanowiska przed Komisją, lecz zakres uznania, jakim Komisja dysponuje w tej dziedzinie.
34 Sąd stwierdza zaś, że przy stosowaniu art. 13 rozporządzenia nr 1430/79 w zmienionym brzmieniu, określonego przez Trybunał jako „ogólna klauzula słuszności” (wyrok z dnia 15 grudnia 1983 r. w sprawie 283/82 Schoellershammer przeciwko Komisji, Rec. str. 4219, pkt 7), Komisji przysługuje w wielu kwestiach szeroki zakres uznania. Po pierwsze, przepis ten dotyczy „sytuacji szczególnych”, co w sposób nieunikniony zakłada wzięcie przez Komisję pod uwagę i wyważenie, spośród szeregu okoliczności faktycznych i prawnych, tych, które mogą mieć istotne znaczenie dla ostatecznego rozstrzygnięcia. Po drugie, Komisja winna ustalić, czy zainteresowany dopuścił się nie tylko zaniedbania, lecz zaniedbania „rażącego”. Wreszcie zgodnie z art. 907 rozporządzenia nr 2454/93 Komisja ma obowiązek zasięgnąć, przed wydaniem decyzji, opinii grupy ekspertów, co oznacza, że może się do tej opinii przychylić lub nie. W tych okolicznościach zdaniem Sądu w postępowaniu w trybie art. 13 rozporządzenia nr 1430/79 w zmienionym brzmieniu Komisji przysługuje zakres uznania co najmniej tak szeroki jak ten, który Trybunał przyznał jej w ww. wyroku w sprawie Technische Uniwersität München. Stąd w postępowaniu w sprawie zwrotu należności celnych zapewnić należy poszanowanie prawa do przedstawienia stanowiska.
35 W niniejszym przypadku należy stwierdzić, że dokumentacja przekazana Komisji przez francuskie organy celne obejmuje pismo skarżącej do administracji celnej z dnia 12 lipca 1993 r., w którym wspomina ona o trudnościach z utworzeniem własnego składu celnego oraz o „zapewnieniu” o ewentualnym zwrocie należności celnych uiszczonych w latach 1990–1992. Tymczasem korespondencja między skarżącą a francuską administracją celną dotycząca tych dwóch kwestii nie znajduje się w dokumentacji. Okazuje się więc, że Komisja wydała zaskarżoną decyzję na podstawie niekompletnej dokumentacji sprawy.
36 Wypada dodać, że francuskie organy celne zaproponowały w przekazanej dokumentacji przyznanie zwrotu, podkreślając, iż skarżącej nie można zarzucić „żadnego zaniedbania”. Komisja, zamierzając postąpić wbrew tej opinii i oddalić wniosek o zwrot z tego względu, że skarżąca dopuściła się wręcz „rażącego zaniedbania” – a przymiotnik „rażące” został wprost dodany na mocy ww. rozporządzenia nr 3069/86 z dnia 7 października 1986 r. – miała obowiązek umożliwić skarżącej przedstawienie jej stanowiska administracji francuskiej. Tego rodzaju decyzja w kwestii stopnia zaniedbania wymagała bowiem złożonej analizy prawnej, której można było dokonać tylko na podstawie wszystkich istotnych danych o okolicznościach faktycznych, w tym na temat decyzji i deklaracji administracji krajowej składanych skarżącej. Zdaniem Sądu w takiej sytuacji, gdy Komisja postawiła skarżącej poważny zarzut „rażącego zaniedbania”, uznanie, iż ta ostatnia ma prawo do przedstawienia administracji krajowej swojego stanowiska, jest jeszcze bardziej konieczne niż w ww. sprawie Technische Uniwersität München, w której Trybunał sformułował wymaganie umożliwienia importerowi przedstawienia stanowiska w postępowaniu prowadzonym przed Komisją, mimo że chodziło tam tylko o obiektywną analizę techniczną aparatury naukowej.
37 Natomiast podkreślana przez Komisję okoliczność, że nawet francuski członek grupy ekspertów, której opinii Komisja zasięgnęła przed wydaniem zaskarżonej decyzji, wypowiedział się przeciwko przyznaniu zwrotu należności celnych, jest bez znaczenia. Nie udowodniono bowiem ani nawet się nie utrzymuje, że osoba ta znała wszystkie okoliczności sprawy.
38 Zatem zaskarżona decyzja została wydana w postępowaniu administracyjnym, w którym doszło do naruszenia prawa skarżącej do przedstawienia stanowiska.
39 W odniesieniu do twierdzenia Komisji, zgodnie z którym nawet wzięcie pod uwagę dodatkowych informacji przedstawionych przez skarżącą przed Sądem nie wpłynęłoby na zaskarżoną decyzję, należy uznać, że argument ten, za pomocą którego Komisja zdaje się negować wagę stwierdzonego powyżej naruszenia zasad postępowania, jest nie do przyjęcia. Sąd nie może bowiem zastępować właściwych organów administracji ani wyprzedzać rozstrzygnięcia, jakie przyjmą one w nowym postępowaniu administracyjnym w świetle dokumentacji uzupełnionej przez francuskie organy celne i skarżącą. Poza tym grupa ekspertów, której opinii Komisji zobowiązana jest zasięgnąć zgodnie z art. 907 rozporządzenia nr 2454/93 przed wydaniem decyzji, nie zapoznała się jeszcze z taką uzupełnioną dokumentacją, nie mogła więc wydać opinii z pełną znajomością sprawy.
40 Jak wynika z powyższego, zarzut oparty na naruszeniu zasady kontradyktoryjności należy uwzględnić. Należy zatem stwierdzić nieważność zaskarżonej decyzji bez potrzeby orzekania w przedmiocie innych zarzutów podniesionych przez skarżącą.
W przedmiocie żądania uznania wniosku o zwrot należności celnych za zasadny
41 W odpowiedzi na pytanie Sądu skarżąca podtrzymała to żądanie nawet na wypadek stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji. Skarżąca podkreśliła w tej kwestii, że opiera wniosek o zwrot przede wszystkim na uzasadnionych oczekiwaniach, jakie żywiła w związku z deklaracjami francuskich organów celnych w sprawie zwrotu uiszczonych należności. Taka podstawa prawna, wykraczająca poza ramy zwykłego postępowania w trybie art. 905 i nast. rozporządzenia nr 2454/93, podlega jej zdaniem wyłącznie kompetencji Sądu i pozwala mu wydać wobec skarżącej bezpośrednio wykonalną decyzję w przedmiocie żądanego zwrotu.
42 W tej kwestii wystarczy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach skargi o stwierdzenie nieważności na podstawie art. 173 traktatu WE sąd wspólnotowy nie może, bez naruszania uprawnień organów administracyjnych, nakazać instytucji Wspólnoty podjęcia działań, jakich wymaga wykonanie wyroku stwierdzającego nieważność decyzji (zob. na przykład postanowienie Sądu z dnia 27 maja 1994 r. w sprawie T‑5/94 J. przeciwko Komisji, Rec. str. II‑391, pkt 17, i wyrok Sądu z dnia 8 listopada 1990 r. w sprawie T‑73/89 Barbi przeciwko Komisji, Rec. str. II‑619, pkt 38). Artykuł 176 traktatu WE, zgodnie z którym instytucja, która wydała nieważny akt zobowiązana jest podjąć odpowiednie kroki, stanowi bowiem wyczerpujące uregulowanie w tej dziedzinie. Dodać należy, że w każdym razie nastąpić musi ponowne wszczęcie przez Komisję postępowania administracyjnego, zatem orzekanie przez Sąd w przedmiocie zarzutu opartego na naruszeniu zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań byłoby przedwczesne.
43 Stąd żądanie uznania wniosku o zwrot za zasadny jest niedopuszczalne.
W przedmiocie kosztów
44 Zgodnie z art. 87 § 2 akapit pierwszy regulaminu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ Komisja przegrała sprawę w zasadniczej części, należy obciążyć ją kosztami.
Z powyższych względów
SĄD (pierwsza izba)
orzeka, co następuje:
1) Stwierdza się nieważność decyzji Komisji REM 4/94 z dnia 18 lipca 1994 r., skierowanej do Republiki Francuskiej, reprezentowanej przez generalną dyrekcję ceł i podatków pośrednich.
2) W pozostałym zakresie skarga zostaje odrzucona.
3) Komisja zostaje obciążona kosztami postępowania.
Kirschner | Kalogeropoulos | Tiili |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 9 listopada 1995 r.
Sekretarz | | Pełniący obowiązki prezesa |