WYROK SĄDU (druga izba)

z dnia 11 grudnia 2013 r.(*)

Klauzula arbitrażowa – Szósty program ramowy w dziedzinie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji, przyczyniający się do utworzenia europejskiej przestrzeni badawczej i innowacji (2002–2006) – Umowy Dicoems i Cocoon – Niezgodność części zadeklarowanych wydatków z postanowieniami umownymi – Rozwiązanie umów – Zwrot części wypłaconych kwot – Odszkodowanie – Żądanie wzajemne – Odpowiedzialność pozaumowna – Bezpodstawne wzbogacenie – Skarga o stwierdzenie nieważności – Akt niezaskarżalny – Akt objęty wyłącznie uregulowaniami wynikającymi z umowy, z którą jest nierozerwalnie związany – Nota obciążeniowa – Niedopuszczalność

W sprawie T‑116/11

Association médicale européenne (EMA), z siedzibą w Brukseli (Belgia), reprezentowana przez adwokatów A. Franchi i L. Picciana,

strona skarżąca,

przeciwko

Komisji Europejskiej, reprezentowanej przez S. Delaude i F. Moro, działające w charakterze pełnomocników, wspierane przez adwokata D. Gulla,

strona pozwana,

mającej za przedmiot, tytułem głównym, żądanie mające na celu, po pierwsze, zwrot kosztów poniesionych w związku z wykonaniem umowy nr 507126 dotyczącej projektu Cocoon i umowy nr 507760 dotyczącej projektu Dicoems, zawartych odpowiednio w dniach 7 i 19 grudnia 2003 r. pomiędzy Komisją i skarżącą, po drugie, stwierdzenie niezgodności z prawem decyzji Komisji rozwiązującej te umowy, po trzecie, uchylenie odnośnej noty obciążeniowej oraz, po czwarte, wypłatę odszkodowania za poniesioną szkodę, a także, tytułem ewentualnym, żądanie oparte na odpowiedzialności pozaumownej Komisji,

SĄD (druga izba),

w składzie: N.J. Forwood, prezes, F. Dehousse (sprawozdawca) i J. Schwarcz, sędziowie,

sekretarz: J. Palacio González, główny administrator,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 27 lutego 2013 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Ramy prawne

1.     Uregulowania wynikające z umowy

1        Artykuł 166 ust. 1 WE przewiduje przyjęcie wieloletniego programu ramowego obejmującego wszystkie działania Unii w dziedzinach badań i rozwoju technologicznego.

2        W ramach szóstego programu ramowego przyjętego decyzją nr 1513/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 czerwca 2002 r. dotyczącą szóstego programu ramowego Wspólnoty Europejskiej w dziedzinie badań, rozwoju technologicznego i demonstracji, przyczyniającego się do utworzenia europejskiej przestrzeni badawczej i innowacji (2002–2006) (Dz.U. L 232, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 13, t. 29, s. 576), w dniach, odpowiednio, 7 i 19 grudnia 2003 r. pomiędzy Komisją Wspólnot Europejskich z jednej strony i koordynatorami oraz uczestnikami projektów, między innymi skarżącą – Association médicale européenne (EMA) – z drugiej strony, zostały zawarte umowa nr 507126 w sprawie projektu Cocoon (zwana dalej „umową Cocoon”) i umowa nr 507760 w sprawie projektu Dicoems (zwana dalej „umową Dicoems”).

3        Uczestnictwo skarżącej i innych wybranych podmiotów w projektach badawczych odbywało się w ramach utworzonych zgodnie z postanowieniami umów Cocoon oraz Dicoems konsorcjów składających się, po pierwsze, z koordynatora, któremu zostały powierzone szczególne zadania z zakresu administracji i zarządzania, a po drugie, z pozostałych uczestników projektu.

4        Artykuł 5 umowy Cocoon określa maksymalny europejski wkład finansowy jako 6,7 mln EUR. Umowa, której całkowity czas obowiązywania wynosi 42 miesiące, stanowi w art. 6, że projekt jest podzielony na cztery okresy sprawozdawcze. Z owego postanowienia i z formularzy C załączonych do skargi wynika, że okres pierwszy trwał od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia 2004 r., okres drugi od dnia 2 stycznia do dnia 31 grudnia 2005 r., okres trzeci od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia 2006 r., a okres czwarty od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca 2007 r.

5        Artykuł 5 umowy Dicoems określa maksymalny europejski wkład finansowy jako 2 mln EUR. Umowa, której całkowity czas obowiązywania wynosi 30 miesięcy, stanowi w art. 6, że projekt jest podzielony na trzy okresy sprawozdawcze. Z owego postanowienia i z formularzy C załączonych do skargi wynika, że okres pierwszy trwał od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca 2004 r., okres drugi od dnia 1 lipca 2004 r. do dnia 30 czerwca 2005 r., a okres trzeci od dnia 1 lipca 2005 r. do dnia 30 czerwca 2006 r.

6        Zgodnie z art. 7 obu umów za każdy okres sprawozdawczy konsorcja kierują do Komisji, w określonym terminie, sprawozdania dotyczące prowadzonej działalności, stanu zaawansowania projektów, wykorzystania środków oraz „formularz C – Financial Statement” sporządzony i złożony przez każdy z podmiotów będących stroną umowy, dotyczący kosztów ponoszonych przez nie w związku z wykonaniem umowy, których zwrotu żądają.

7        Dla każdego z dwóch projektów został przewidziany mechanizm prefinansowania, a sposoby przyznawania wkładu finansowego są określone w szczególności w art. 8 umowy Cocoon i w art. 8 umowy Dicoems. Zgodnie z art. 8 ust. 2 lit. d) obu umów każdej płatności dokonanej na zakończenie okresu sprawozdawczego będzie towarzyszyło potwierdzenie audytu i będzie ona uważana za ostateczną, z zastrzeżeniem wyników audytu lub kontroli, które mogą zostać przeprowadzone na podstawie art. II.29 ogólnych warunków zawartych w załączniku II do tych umów (zwanych dalej „ogólnymi warunkami”).

8        Zgodnie z art. 12 każdej z umów Cocoon i Dicoems do umów tych stosuje się prawo belgijskie.

9        Artykuł 13 tych umów przewiduje klauzulę arbitrażową, zgodnie z którą Sąd ma wyłączną jurysdykcję w sporach między Komisją i jej kontrahentami, dotyczących obowiązywania, stosowania lub wykładni tych umów.

10      Ogólne warunki, które zgodnie z art. 14 każdej z umów stanowią integralną część tych umów, obejmują część pierwszą, dotyczącą w szczególności wykonania przedmiotowych projektów, zakończenia umowy i odpowiedzialności (pkt od II.2 do II.18), część drugą, dotyczącą postanowień finansowych oraz kontroli, audytu, zwrotów i sankcji (pkt od II.19 do II.31) oraz część trzecia, dotycząca praw własności intelektualnej (pkt od II.32 do II.36).

11      Punkt II.6 ogólnych warunków stanowi, że podwykonawstwo jest możliwe w wypadku mniej istotnych usług, które nie stanowią istoty projektu. Aby koszty związane z umową podwykonawstwa były kwalifikowane, powinny zostać spełnione określone warunki.

12      Punkt II.7 ust. 1 ogólnych warunków stanowi, że sprawozdania są przedkładane Komisji w terminie 45 dni od zakończenia danego okresu. Punkt II.7 ust. 2 wskazuje, że za każdy okres sprawozdawczy konsorcjum przedkłada sprawozdania przewidziane w umowach (w szczególności sprawozdania z zakresu administracji i zarządzania), obejmujące w szczególności formularze C oświadczeń finansowych dostarczane przez kontrahentów za każdy okres.

13      Punkt II.8 ust. 3 ogólnych warunków przewiduje, że Komisja zobowiązuje się zbadać przedłożone sprawozdania w terminie 45 dni od ich otrzymania. Nieudzielenie przez nią odpowiedzi w tym terminie nie jest równoznaczne z ich zatwierdzeniem. Komisja może odrzucić te sprawozdania również po upływie terminu płatności ustalonego w umowie. Punkt II.8 ust. 4 stanowi, że zatwierdzenie sprawozdań nie oznacza zwolnienia z audytów i kontroli prowadzonych zgodnie z pkt II.29.

14      Punkt II.16 ogólnych warunków wskazuje sytuacje, w których uczestnictwo kontrahenta w projekcie może zostać zakończone.

15      Punkt II.16 ust. 1 ogólnych warunków stanowi, że jeżeli kontrahent nie dotrzymuje swoich zobowiązań wynikających z umowy, Komisja nakazuje konsorcjum znalezienie stosownego rozwiązania w terminie maksymalnie 30 dni, a w razie nieznalezienia zadowalającego rozwiązania w tym terminie Komisja postanawia o zakończeniu uczestnictwa danego kontrahenta w projekcie.

16      Punkt II.16 ust. 2 ogólnych warunków stanowi, że Komisja może niezwłocznie zakończyć uczestnictwo kontrahenta w programie:

„a)      jeżeli kontrahent dopuścił się, umyślnie lub nieumyślnie, »nieprawidłowości« przy wykonaniu umowy;

b)      jeżeli kontrahent naruszył podstawowe zasady etyczne określone w zasadach uczestnictwa [rules for participation]”.

17      Zgodnie z pkt II.1 ust. 11 ogólnych warunków pojęcie nieprawidłowości oznacza „każde nieprzestrzeganie postanowienia prawa wspólnotowego lub naruszenie obowiązku wynikającego z umowy będące skutkiem działania lub zaniechania kontrahenta, które przynosi szkodę lub może przynieść szkodę budżetowi ogólnemu Wspólnot Europejskich lub budżetom zarządzanym przez Wspólnoty Europejskie poprzez spowodowanie nieuzasadnionego wydatku”.

18      Punkt II.16 ust. 8 ogólnych warunków przewiduje, że w wypadku, kiedy konsorcjum nadal prowadzi projekt, Komisja wydaje nakaz odzyskania środków (recovery order) w stosunku do kontrahenta, którego dotyczy nieprawidłowość, lub zwraca się do niego z żądaniem – którego kopię przekazuje konsorcjum – przekazania do konsorcjum kwoty należnej Komisji w terminie 30 dni. Jeżeli kontrahent nie spełni tego żądania, Komisja wydaje nakaz odzyskania środków obejmujący wszystkie należne kwoty. Niektóre postanowienia umowy (w szczególności pkt II.29, II.30 i II.31, dotyczące kontroli, audytu i zwrotów środków) mają zastosowanie wobec wykonawcy, którego dotyczy nieprawidłowość, również po zakończeniu jego uczestnictwa i do kontrahentów w wypadku zakończenia umowy.

19      Punkt II.19 ust. 1 ogólnych warunków określa wydatki kwalifikujące się do współfinansowania i stanowi, co następuje:

„Wydatki kwalifikowane poniesione w ramach wykonania projektu muszą spełniać następujące warunki:

a)      muszą być rzeczywiste, ekonomicznie racjonalne i niezbędne do wykonania projektu;

b)      muszą być ustalone zgodnie ze zwykłymi zasadami rachunkowości danego kontrahenta;

c)      muszą być poniesione w czasie trwania projektu określonym w art. 4 ust. 2 […];

d)      muszą zostać zaksięgowane przez kontrahenta, który je poniósł, najpóźniej w dniu sporządzenia potwierdzenia audytu przewidzianego w art. II.26. Procedury księgowe stosowane w celu zaksięgowania wydatków i przychodów muszą być zgodne z zasadami rachunkowości obowiązującymi w państwie siedziby kontrahenta, a także muszą umożliwiać ustalenie bezpośredniego związku pomiędzy wydatkami i przychodami dotyczącymi wykonania projektu oraz ogólnymi oświadczeniami odnoszącymi się do ogółu działań kontrahenta […]”.

20      Punkt II.19 ust. 2 lit. a)–h) ogólnych warunków wymienia osiem kategorii wydatków niekwalifikowanych. Punkt II.19 ust. 2 lit. i) dodaje, że niekwalifikowane są koszty, które nie spełniają warunków określonych w ust. 1.

21      Punkty II.20 i II.21 ogólnych warunków określają dwa rodzaje kosztów kwalifikowanych przy spełnieniu przesłanek określonych w pkt II.19, a mianowicie, po pierwsze, koszty bezpośrednie, związane bezpośrednio z projektem, oraz, po drugie, koszty pośrednie, niezwiązane bezpośrednio z projektem, ale dające się określić i uzasadnić przy użyciu systemu księgowego kontrahenta jako poniesione w związku z kosztami bezpośrednimi.

22      Do celów deklaracji kosztów poniesionych na realizację projektów i wykonanie odnośnych umów pkt II.22 ogólnych warunków przewiduje trzy modele sprawozdań kosztowych (cost reporting models), w tym model kosztów dodatkowych (additional cost model), który może być wykorzystywany przez organizacje niekomercyjne i publiczne oraz prywatne stowarzyszenia i organizacje międzynarodowe nieposiadające systemu księgowego umożliwiającego odróżnienie części kosztów (bezpośrednich i pośrednich) ponoszonych na realizację projektów.

23      Punkt II.20 ust. 2 ogólnych warunków stanowi, że kontrahenci używający modelu kosztów dodatkowych mogą zadeklarować z tytułu projektu wyłącznie bezpośrednie koszty dodatkowe w stosunku do ich kosztów stałych. Stanowi on również:

„Bezpośrednie koszty dotyczące personelu ograniczają się do rzeczywistych kosztów dotyczących personelu przypisanego do projektu, jeżeli kontrahent zawarł z tym personelem:

umowę na czas określony o pracę nad projektami BRT (badania i rozwój technologii) Wspólnoty;

umowę na czas określony w celu zakończenia doktoratu;

umowę zależną w całości lub w części od finansowania zewnętrznego dodawanego do normalnego stałego finansowania kontrahenta. W takim wypadku koszty przypisywane niniejszej umowie powinny wyłączać wszystkie koszty obciążające normalne stałe finansowanie”.

24      Punkt II.26 ogólnych warunków przewiduje wystawienie potwierdzenia audytu przez zewnętrznego audytora. Punkt ten stanowi, in fine, że potwierdzenie dokonane przez zewnętrznych audytorów w żaden sposób nie ogranicza odpowiedzialności kontrahentów z tytułu umowy ani praw przyznanych Unii Europejskiej w pkt II.29 ogólnych warunków.

25      Z pkt II.27 ogólnych warunków wynika, że zaliczki przyznane koordynatorowi na rzecz konsorcjum pozostają własnością Unii.

26      Punkt II.28 ust. 1 ogólnych warunków stanowi, że z zastrzeżeniem kontroli i audytów wysokość ostatecznej płatności na rzecz kontrahentów jest przyjmowana na podstawie sprawozdań przewidzianych w pkt II.7, które zostały zatwierdzone przez Komisję.

27      Punkt II.29 ogólnych warunków dotyczy kontroli i audytów, którym mogą podlegać kontrahenci. Stanowi on, co następuje:

„1.      Komisja może, w dowolnym momencie w okresie obowiązywania umowy i do pięciu lat po zakończeniu projektu, organizować audyty, przeprowadzane albo przez recenzentów naukowych i technicznych, albo przez audytorów zewnętrznych, albo przez służby samej Komisji, w tym przez OLAF. Audyty te mogą dotyczyć kwestii naukowych, finansowych, technologicznych lub innych (w tym zasad księgowości i zarządzania) dotyczących prawidłowego wykonania projektu i umowy. Wszystkie te audyty powinny być wykonywane zgodnie z zasadą poufności. Kwoty ewentualnie należne Komisji w konsekwencji wniosków z tych audytów mogą być przyczyną odzyskania, stosownie do art. II.31.

[…]

2.      Kontrahenci mają obowiązek udostępnić Komisji wszystkie szczegółowe dane, których Komisja może zażądać w celu zbadania, czy umowa jest właściwie zarządzana i wykonywana.

3.      Kontrahenci mają obowiązek zachować oryginał lub – w wyjątkowych, należycie uzasadnionych wypadkach – uwierzytelnione kopie wszystkich dokumentów dotyczących umowy przez pięć lat od zakończenia projektu. Dokumenty te powinny zostać udostępnione Komisji na żądanie przedstawione podczas przeprowadzania audytu przewidzianego w umowie.

[…]”.

28      Punkt II.31 ust. 1 ogólnych warunków przewiduje odzyskanie przez Komisję kwot nienależnie wypłaconych kontrahentom lub kwot, których odzyskanie jest uzasadnione na podstawie umowy. Punkt II.31 ust. 5 przewiduje, że na mocy art. 256 WE Komisja może wydać decyzję stanowiącą tytuł wykonawczy, określającą wysokość zobowiązania pieniężnego nałożonego na podmioty inne niż państwa.

29      Punkt II.32 ogólnych warunków przewiduje, że savoir-faire („knowledge”), zdefiniowane w pkt II.1 ust. 14 tychże jako dotyczące wyników przedmiotowych projektów i związanych z nimi praw, stanowi własność kontrahentów Komisji, którzy uczestniczyli w jego zdobyciu.

2.     Prawo belgijskie

30      Artykuł 1134 belgijskiego kodeksu cywilnego przewiduje, że „umowy zawarte zgodnie z prawem mają moc prawa dla stron umowy” (akapit pierwszy) i „mogą zostać rozwiązane wyłącznie za porozumieniem stron lub z przyczyn dozwolonych w ustawie” (akapit drugi).

31      Artykuł 1134 akapit trzeci przewiduje, że umowy powinny być wykonywane w dobrej wierze. Artykuł 1135 tego kodeksu stanowi, że „umowy zobowiązują nie tylko do tego, co zostało w nich wyraźnie przewidziane, lecz wywołują również wszystkie inne skutki zobowiązania wynikające z jego natury ze względu na słuszność, zwyczaj lub ustawę”, a więc również wyraża zasadę wykonywania umów w dobrej wierze.

32      W razie powstania sporu dotyczącego wykonania umowy ciężar dowodu regulują postanowienia art. 1315 belgijskiego kodeksu cywilnego, zgodnie z którymi:

„Ten, kto żąda wykonania zobowiązania, musi udowodnić jego istnienie.

Natomiast ten, kto twierdzi, że jest z niego zwolniony, musi udowodnić zapłatę lub fakt powodujący wygaśnięcie jego zobowiązania”.

33      Artykuł 1341 belgijskiego kodeksu cywilnego stanowi, że co się tyczy dowodu, „wymagana jest forma aktu notarialnego lub własnoręcznie podpisanego dokumentu w odniesieniu do wszystkiego, co przekracza kwotę lub wartość 375 EUR, nawet w wypadku dobrowolnych depozytów”. Artykuł ten uściśla, że „niedopuszczalny jest dowód ze świadka przeciwko treści dokumentów lub wykraczający poza treść dokumentów albo na okoliczność twierdzeń dotyczących tego, co zostało powiedziane przed sporządzeniem dokumentu, w trakcie ich sporządzania, lub po ich sporządzeniu, chyba że chodzi o wartość poniżej 375 EUR”. Dodaje on:

„Nie uchybia to postanowieniom ustaw z zakresu prawa handlowego”.

34      Artykuł 1347 tego kodeksu stanowi:

„Powyższe zasady nie mają zastosowania, jeżeli istnieje początek dowodu na piśmie.

Rozumie się przez to każdy dokument w formie pisemnej pochodzący od osoby, przeciwko której skierowane jest roszczenie, lub od osoby, którą ona reprezentuje, uprawdopodabniający okoliczność, której dotyczy twierdzenie”.

 Okoliczności powstania sporu

35      Skarżąca jest stowarzyszeniem prawa belgijskiego z siedzibą w Brukseli.

36      Wskazuje, że jej udział w projekcie Dicoems wynosił 166 410,50 EUR, zaś w projekcie Cocoon – 260 756,53 EUR, co daje łącznie kwotę 427 167,03 EUR. Wskazuje ona, że otrzymała kwotę 176 167,87 EUR, wobec czego nadal jest wierzycielem na kwotę 250 999,16 EUR w ramach obu projektów.

37      W następstwie upadłości koordynatora w ramach umowy Dicoems została ona wyznaczona na jego miejsce ze skutkiem na dzień 19 stycznia 2007 r. W ramach umowy Cocoon koordynator, wykreślony z rejestru przedsiębiorców, został zastąpiony przez inny podmiot.

38      Pismem z dnia 12 lutego 2009 r. Komisja powiadomiła skarżącą, że postanowiła przeprowadzić jej audyt zgodnie z pkt II.29 ogólnych warunków w celu zbadania prawidłowego wykonania umów Dicoems i Cocoon z rachunkowego i finansowego punktu widzenia. Audyt odbył się w dniach 3 i 4 marca 2009 r. oraz w dniu 7 kwietnia 2009 r.

39      Pismem z dnia 19 maja 2009 r. Komisja przekazała skarżącej projekt sprawozdania z audytu (zwany dalej „projektem sprawozdania z audytu”), wzywając ją do przedstawienia uwag w terminie 30 dni od jego otrzymania.

40      Pismem z dnia 18 czerwca 2009 r. skarżąca wystąpiła do Komisji z wnioskiem o przedłużenie o cztery miesiące terminu na przedstawienie wyżej wspomnianych uwag, powołując się w szczególności na przeprowadzkę w 2004 r. i na konieczność dokonania pełnego przeglądu odnośnej dokumentacji, jak również odszukania potrzebnych lub brakujących dokumentów.

41      Pismem z dnia 23 czerwca 2009 r. Komisja dała skarżącej dodatkowe 30 dni na przekazanie jej uwag, wyjaśniając, że przedłużenie terminu o cztery miesiące, o które wnioskowała początkowo skarżąca, było nieracjonalne, ponieważ zgodnie z pkt II.29 ust. 3 ogólnych warunków kontrahenci mają obowiązek zachować oryginał (lub, w pewnych wypadkach, kopie poświadczone za zgodność z oryginałem) wszystkich dokumentów dotyczących umowy przez pięć lat od zakończenia projektu i ponieważ, zgodnie z tym samym postanowieniem, dokumenty te powinny zostać udostępnione Komisji na żądanie przedstawione podczas ewentualnego audytu.

42      Komisja wyjaśniła też, że zgodnie z postanowieniami pkt II.19 ust. 1 lit. d) ogólnych warunków wydatki kwalifikowane poniesione w ramach wykonania powinny być zaksięgowane przez kontrahenta najpóźniej w dniu wystawienia potwierdzenia audytu przewidzianego w pkt II.26 ogólnych warunków. Komisja wskazała zatem, że w rzeczywistości cała dokumentacja dotycząca poniesionych kosztów powinna była znajdować się w posiadaniu skarżącej już w dniu przeprowadzenia audytu w jej pomieszczeniach.

43      Pismami z dni 3 i 6 lipca 2009 r. skarżąca poinformowała, że dokumenty znajdowały się we Włoszech i że w odniesieniu do umowy Cocoon konieczne było zezwolenie sądu. Poprosiła Komisję o kopię umów Dicoems i Cocoon, w tym o pełen opis odnośnych projektów i obowiązków kontrahentów, jak również o kopię przekazanych przez koordynatorów oświadczeń o kosztach, wyjaśniając, że chce sprawdzić, czy dokumentacja posiadana przez Komisję jest zgodna z tą, która została przez nią przekazana.

44      Pismem z dnia 10 lipca 2009 r. Komisja przesłała skarżącej kopię umów wraz z załącznikami, jak również dokumentację finansową otrzymaną w odniesieniu do skarżącej.

45      Pismem z dnia 19 sierpnia 2009 r. skarżąca przesłała Komisji swoje uwagi dotyczące projektu sprawozdania z audytu i dokumentów.

46      W dniu 30 września 2009 r. Komisja powiadomiła skarżącą o zakończeniu audytu i przekazała jej sprawozdanie końcowe z audytu (zwane dalej „sprawozdaniem końcowym z audytu”).

47      W sprawozdaniu końcowym z audytu Komisja stwierdziła, że skarżąca naruszyła postanowienia wynikające z umowy i dopuściła się poważnych nieprawidłowości, w rozumieniu pkt II.1 ust. 11 ogólnych warunków, przy wykonaniu umów Dicoems i Cocoon. W szczególności wskazała brak możliwości identyfikacji w księgach rachunkowych skarżącej kosztów, których zwrotu skarżąca żądała, brak oryginałów (lub, jeśli jest to dopuszczalne, kopii poświadczonych za zgodność z oryginałem) dokumentów dotyczących wykonania umów, fakt, że niektóre koszty, których zwrotu skarżąca żądała, nie były rzeczywiste i nie odpowiadały dokumentom potwierdzającym odnoszącym się do projektów, fakt, że poprzez podpisanie dokumentacji finansowej przekazanej Komisji skarżąca potwierdziła niezgodne z rzeczywistością okoliczności odnoszące się do poniesionych kosztów i dotyczących ich dowodów, oraz fakt, że umowy z podwykonawcami zostały zawarte z naruszeniem postanowień wynikających z umowy. Komisja stwierdziła zatem, że od kwoty 329 140,69 EUR żądanych tytułem kosztów kwalifikowanych należało odjąć kwotę 315 739,99 EUR, i uznała, że na podstawie pkt II.16 ogólnych warunków należy zakończyć uczestnictwo skarżącej w projektach.

48      W dniu 3 grudnia 2009 r. odbyło się spotkanie skarżącej z Komisją.

49      Pismem z dnia 11 stycznia 2010 r. Komisja odpowiedziała na argumenty skarżącej i wskazała, że jej nieznajomość przepisów finansowych i księgowych mających zastosowanie do projektów Dicoems i Cocoon nie może w żadnym wypadku zwalniać jej z odpowiedzialności za popełnione przez nią nieprawidłowości.

50      Pismem z dnia 20 stycznia 2010 r. Komisja powiadomiła skarżącą, że na podstawie pkt II.16 ust. 2 ogólnych warunków zamierza zakończyć jej uczestnictwo w projektach Dicoems i Cocoon, i wobec tego zażądać zwrotu niesłusznie otrzymanych kwot w całkowitej wysokości 165 302,15 EUR, to znaczy w wysokości 121 261,06 EUR za projekt Cocoon i w wysokości 44 041,09 EUR za projekt Dicoems.

51      Pismem z dnia 24 lutego 2010 r. skarżąca przedstawiła uwagi dotyczące pisma Komisji z dnia 20 stycznia 2010 r.

52      Pismem z dnia 21 kwietnia 2010 r. Komisja odpowiedziała na te uwagi.

53      Skarżąca złożyła również wniosek o dostęp, w szczególności pismami z dni 24 lutego oraz 3 i 10 maja 2010 r. do korespondencji pomiędzy Komisją i pozostałymi członkami konsorcjów obu projektów. W dniu 1 lipca 2010 r. odbyło się spotkanie przedstawicieli skarżącej z Komisją. W dniu 9 lipca 2010 r. skarżąca ograniczyła wykaz dokumentów, do których żądała dostępu. Żądane dokumenty zostały jej przekazane w dniu 5 sierpnia 2010 r.

54      Pismem z dnia 15 września 2010 r. skarżąca wysłała do Komisji uwagi dotyczące sprawozdania końcowego z audytu.

55      W dniu 22 października 2010 r. Komisja odpowiedziała na te uwagi, stwierdzając, po dokonaniu ponownej analizy kosztów, których zwrotu skarżąca żądała, i powodów ich kwalifikowalności w rozumieniu postanowień wynikających z umowy, że informacje i argumenty przedstawione przez skarżącą nie pozwalają na podważenie wniosków wyciągniętych po przeprowadzeniu audytu.

56      Pismem z dnia 4 listopada 2010 r. skarżąca wniosła o wyznaczenie nowego terminu na odpowiedź na pismo z dnia 22 października.

57      Pismem z dnia 5 listopada 2010 r. Komisja powiadomiła skarżącą o zakończeniu na podstawie pkt II.16 ust. 2 ogólnych warunków jej uczestnictwa w projektach Cocoon i Dicoems z przyczyn wskazanych w piśmie Komisji z dnia 20 stycznia 2010 r. Komisja wskazała też, że na podstawie pkt II.16 ust. 8 ogólnych warunków przystąpi poprzez notę obciążeniową do odzyskania niesłusznie wypłaconej skarżącej kwoty 164 080,03 EUR (to znaczy 121 098,51 EUR dotyczących umowy Cocoon i 42 981,52 EUR dotyczących umowy Dicoems).

58      W dniu 1 grudnia 2010 r. skarżąca złożyła do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich skargę na niewłaściwe administrowanie w Komisji. W dniu 1 lutego 2011 r. rzecznik odrzucił tę skargę.

59      W dniu 7 grudnia 2010 r. skarżąca wysłała uwagi końcowe, wnosząc w szczególności o zawieszenie odzyskania kwoty wskazanej w piśmie z dnia 5 listopada 2010 r. w oczekiwaniu na decyzję rzecznika.

60      W dniu 13 grudnia 2010 r. Komisja skierowała do skarżącej notę obciążeniową na kwotę 164 080,03 EUR (zwaną dalej „notą obciążeniową”), wskazując dla każdej umowy kwotę uznaną za kwalifikowaną, kwoty już wypłacone i kwotę do odzyskania.

 Przebieg postępowania i żądania stron

61      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 21 lutego 2011 r. skarżąca wniosła niniejszą skargę. Jej wniosek o zawieszenie wykonania decyzji Komisji z dnia 5 listopada 2010 r. rozwiązującej umowy dotyczące projektów Cocoon i Dicoems, a także noty obciążeniowej, złożony w dniu 7 marca 2011 r., został oddalony postanowieniem Prezesa Sądu z dnia 18 listopada 2011 r. w sprawie T‑116/11 R EMA przeciwko Komisji, niepublikowanym w Zbiorze.

62      Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (druga izba) postanowił otworzyć pisemny etap postępowania. W ramach środków organizacji postępowania przewidzianych w art. 64 regulaminu postępowania przed Sądem Sąd wezwał strony do udzielenia odpowiedzi na pewne pytania, co strony uczyniły w wyznaczonym terminie.

63      Na rozprawie w dniu 27 lutego 2013 r. wysłuchano wystąpień stron i ich odpowiedzi na zadane przez Sąd pytania.

64      Skarżąca wnosi do Sądu o:

–        uznanie skargi za dopuszczalną i zasadną;

–        tytułem żądania głównego:

–        stwierdzenie i orzeczenie, że prawidłowo wykonała wynikające z umowy obowiązki spoczywające na niej na mocy umów Dicoems i Cocoon oraz że ma wobec tego prawo do zwrotu poniesionych w wykonaniu tych umów wydatków wynikających z formularzy C przesłanych Komisji, w tym z formularza C dotyczącego okresu czwartego umowy Cocoon;

–        stwierdzenie i orzeczenie niezgodności z prawem rozwiązującej te umowy decyzji Komisji zawartej w piśmie z dnia 5 listopada 2010 r.;

–        w konsekwencji orzeczenie, iż żądanie Komisji mające na celu uzyskanie zwrotu kwoty 164 080,10 EUR jest bezzasadne, a wskutek tego uchylenie noty obciążeniowej poprzez wydanie odpowiadającej jej noty kredytowej lub w każdym razie stwierdzenie, że jest ona niezgodna z prawem;

–        nakazanie Komisji zapłaty pozostałych kwot należnych skarżącej na podstawie formularzy C przesłanych Komisji, w wysokości 250 999,16 EUR;

–        nakazanie Komisji zapłaty na rzecz skarżącej słusznego odszkodowania za szkodę poniesioną przez nią z powodu braku kontroli Komisji;

–        tytułem żądania ewentualnego:

–        stwierdzenie odpowiedzialności Komisji z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i za czyn niedozwolony;

–        w konsekwencji nakazanie Komisji zapłaty odszkodowania za poniesione przez skarżącą szkody majątkowe i niemajątkowe, wymagające obliczenia w niniejszym postępowaniu;

–        w każdym razie obciążenie Komisji kosztami postępowania.

65      Komisja wnosi do Sądu o:

–        odrzucenie skargi jako niedopuszczalnej i bezzasadnej;

–        odrzucenie żądania odszkodowawczego jako niedopuszczalnego i bezzasadnego;

–        obciążenie skarżącej kosztami postępowania.

66      W duplice Komisja przedstawia żądanie wzajemne. Wnosi ona do Sądu o potwierdzenie noty obciążeniowej i zakończenia uczestnictwa skarżącej w umowach, a w konsekwencji o nakazanie skarżącej zwrotu kwoty 164 080,03 EUR powiększonej o odsetki zgodnie z pkt II.31 ust. 2 ogólnych warunków.

 Co do prawa

1.     Uwagi wstępne

67      Po pierwsze, należy wskazać, że w dniu 20 lipca 2011 r. skarżąca złożyła, oprócz repliki, pismo. Zostało ono włączone do akt sprawy i Komisja została wezwana do udzielenia na nie odpowiedzi w duplice. W owym piśmie z dnia 20 lipca 2011 r. skarżąca wskazuje, że odpowiedź Komisji na skargę zawiera szereg odesłań do argumentów i dokumentów dotyczących postępowania w sprawie środków tymczasowych, które stanowi odrębne postępowanie. Zdaniem skarżącej stwarza to zamieszanie i prowadzi do pośredniego podwyższenia liczby stron odpowiedzi na skargę, powodując przekroczenie ich liczby ustalonej w instrukcjach dla stron.

68      Sąd wskazuje, że nie jest to zarzut jako taki i że nie wynika z niego żaden argument dotyczący żądań skargi. Przy założeniu, że ma to być argument podniesiony na poparcie rozpatrywanej niniejszym skargi, powinien on zatem zostać oddalony jako nieskuteczny.

69      Ponadto i w każdym razie należy wskazać, że argumenty z postępowania w sprawie środków tymczasowych zostały powtórzone przez Komisję w postępowaniu głównym w sposób samodzielny i niezależny od argumentów podniesionych w postępowaniu w sprawie środków tymczasowych i nie stanowią prostego odesłania. Nie mogą zatem przyczynić się do podwyższenia liczby stron ustalonej w instrukcjach dla stron. Ponadto są one przedstawione w sposób pełny i ustrukturyzowany. Wreszcie dotyczące ich dokumenty są przytoczone w sposób jasny w odpowiedzi na skargę, bez możliwości pomyłki, i zostały ponownie załączone do dupliki.

70      Argument ten w każdym razie należy zatem oddalić.

71      Po drugie, ze skargi, a w szczególności z żądania czwartego wynika, że skarżąca w istocie wnosi o stwierdzenie nieważności noty obciążeniowej dotyczącej zwrotu przedmiotowej kwoty przez skarżącą.

72      W tym względzie należy przypomnieć, że wydane przez instytucje akty wpisujące się w zakres umowy, z którą są nierozerwalnie związane, ze względu na swój charakter nie znajdują się pośród aktów wymienionych w art. 288 TFUE, o których stwierdzenie nieważności można wnosić do sądów Unii na podstawie art. 263 TFUE, (zob. postanowienie Sądu z dnia 12 października 2011 r. w sprawie T‑353/10 Lito Maieftiko Gynaikologiko kai Cheirourgiko Kentro przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑7213, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo).

73      Tymczasem w niniejszym przypadku poprzez swoją notę obciążeniową odsyłającą do jej pisma z dnia 5 listopada 2010 r. Komisja żąda od skarżącej zapłaty wierzytelności, za której właściciela się uznaje, na którą składają się wypłacone kwoty odpowiadające kosztom uznanym przez Komisję za niekwalifikowane na mocy przedmiotowych umów i przez nią niezatwierdzone. Takie postępowanie Komisji mieści się w zakresie umowy i opiera się w szczególności na postanowieniach pkt II.29 ust. 1 w związku z pkt II.31 ogólnych warunków.

74      Nota obciążeniowa wpisuje się w kontekst umów łączących Komisję ze skarżącą, ponieważ dotyczy odzyskania wierzytelności, której podstawą są postanowienia tych umów i ma na celu dochodzenie prawa, które Komisja wywodzi z postanowień owych umów łączących ją ze skarżącą (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 17 czerwca 2010 r. w sprawach połączonych T‑428/07 i T‑455/07 CEVA przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2431, pkt 53; postanowienie Sądu z dnia 31 sierpnia 2011 r. w sprawie T‑435/10 IEM przeciwko Komisji, niepublikowane w Zbiorze, pkt 44; ww. w pkt 72 postanowienie w sprawie Lito Maieftiko Gynaikologiko kai Cheirourgiko Kentro przeciwko Komisji, pkt 26).

75      Ponieważ nota obciążeniowa jest zatem nierozerwalnie związana z uregulowaniami wynikającymi z umowy, żądanie czwarte skargi, dotyczące stwierdzenia jej nieważności lub niezgodności z prawem należy uznać za niedopuszczalne. Argumenty podniesione na poparcie tego żądania powinny zostać odrzucone jako podniesione na poparcie żądania, które jest niedopuszczalne. Ponadto, przy założeniu, że możliwa byłaby zmiana kwalifikacji żądania stwierdzenia nieważności noty obciążeniowej na żądanie zwrotu przedmiotowych kwot na podstawie orzecznictwa Sądu (zob. ww. w pkt 72 postanowienie w sprawie Lito Maieftiko Gynaikologiko kai Cheirourgiko Kentro przeciwko Komisji, pkt 34, 35 i przytoczone tam orzecznictwo), należy stwierdzić, że zarzuty podniesione przeciwko nocie obciążeniowej są w każdym razie podobne do zarzutów podniesionych na poparcie żądania dotyczącego zwrotu.

76      W ramach skargi, której podstawą są art. 268 TFUE, 272 TFUE i 340 TFUE, skarżąca podnosi pięć zarzutów. Cztery pierwsze zostały podniesione na poparcie żądania głównego, zaś piąty, dotyczący odpowiedzialności Komisji z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i zachowania niezgodnego z prawem, został podniesiony na poparcie żądania ewentualnego.

2.     W przedmiocie żądania głównego, opartego na czterech pierwszych zarzutach

77      Skarżąca podnosi cztery zarzuty. Zarzut pierwszy dotyczy naruszenia pkt II.19, II.20, II.21 i II.25 ogólnych warunków. Zarzut drugi jest oparty na naruszeniu przez Komisję jej zobowiązań w zakresie nadzoru, zasady dobrej wiary i zasady lojalnej współpracy przy wykonaniu umów. Zarzut trzeci dotyczy naruszenia przez Komisję zasady dobrej administracji i zasady proporcjonalności, zaś zarzut czwarty – naruszenia prawa do obrony i obowiązku uzasadnienia.

 W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego naruszenia pkt II.19, II.20, II.21 i II.25 ogólnych warunków

78      Należy wypowiedzieć się przede wszystkim w przedmiocie żądania skarżącej dotyczącego kwoty odnoszącej się do okresu czwartego projektu Cocoon, która nie została jej wypłacona i nie jest objęta audytem. Następnie skarżąca podnosi w istocie zastrzeżenie dotyczące braku możliwości wyboru modelu kosztów, zastrzeżenie dotyczące niekwalifikowalności jeszcze niezapłaconych zafakturowanych kosztów, zastrzeżenie dotyczące bezpośrednich kosztów dotyczących personelu, zastrzeżenie dotyczące kosztów pośrednich dotyczących personelu i wreszcie zastrzeżenie dotyczące niespójności sprawozdania końcowego z audytu, które należy kolejno rozpatrzeć.

 W przedmiocie żądania zwrotu dotyczącego okresu czwartego

79      Przede wszystkim należy wskazać, że skarżąca obejmuje swoim żądaniem zwrotu kwotę 98 030,42 EUR z tytułu okresu czwartego projektu Cocoon. Twierdzi, że ze sprawozdania końcowego z audytu wynika, iż Komisja dysponowała szczegółowymi informacjami dotyczącymi kosztów i że nie można jej zarzucić żadnego opóźnienia w przekazywaniu dokumentów. W swoich odpowiedziach dotyczących środków organizacji postępowania skarżąca dodaje, że upłynął termin pięciu lat przewidziany w pkt II.29 ogólnych warunków i że przeprowadzenie audytu nie jest już możliwe.

80      Sąd stwierdza, że kwota odpowiadająca okresowi czwartemu, od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca 2007 r., nie została wypłacona skarżącej i nie stanowiła przedmiotu audytu. Z odpowiedzi na zadane przez Sąd na piśmie pytania wynika bowiem, że dokumenty finansowe dotyczące tego okresu są obecnie badane przez Komisję.

81      Należy przypomnieć, że choć samo w sobie przeprowadzenie audytu niewymagane przez wynikające z umowy postanowienia mające zastosowanie w niniejszym przypadku, z art. 8 ust. 2 umów i z pkt II.28 ust. 1 ogólnych warunków wynika, że wysokość ostatecznej płatności na rzecz kontrahentów jest przyjmowana na podstawie zatwierdzonych przez Komisję sprawozdań przewidzianych w pkt II.7 ogólnych warunków. Ponadto zgodnie z pkt II.8 ust. 3 ogólnych warunków milczenie Komisji nie jest równoznaczne z zatwierdzeniem przedmiotowych sprawozdań.

82      W niniejszym przypadku należy wskazać, że niezależnie od tego, komu należy przypisać odpowiedzialność za opóźnienie w przekazaniu dokumentacji dotyczącej okresu czwartego, Komisja nie zajęła stanowiska w sprawie kwalifikowalności przedmiotowych sum i nie zatwierdziła sprawozdań dotyczących okresu czwartego. Sam fakt, że przedmiotowe sumy nie były przedmiotem zastrzeżeń ze strony Komisji, nie wystarcza, aby uznać, że Komisja zatwierdziła je i że związane z nimi kwoty są kwalifikowane.

83      Ponadto upływ wspomnianego w pkt II.29 pięcioletniego terminu liczonego od zakończenia projektu, na który powołuje się skarżąca, nie ma znaczenia, ponieważ dotyczy możliwości przeprowadzenia audytu lub kontroli, nie zaś zatwierdzenia przez Komisję sprawozdań finansowych.

84      Wreszcie skarżąca nie odnosi się do żadnego dokumentu ani dowodu dotyczącego podawanej przez nią kwoty i kosztów dotyczących przedmiotowego okresu czwartego.

85      Wobec tego żądanie skarżącej dotyczące kwoty 98 030,42 EUR odpowiadającej okresowi czwartemu umowy Cocoon, które nie zostało oddalone przez Komisję i którego kwota ani zasadność nie zostały przez skarżącą uzasadnione, należy odrzucić jako niedopuszczalne.

 W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego braku możliwości wyboru modelu kosztów

86      Skarżąca podkreśla, że jako stowarzyszenie była zmuszona wybrać model kosztów dodatkowych. W niniejszym przypadku wybrała ten model, ponieważ prowadzona przez nią rachunkowość nie umożliwiała jej wyróżnienia kosztów bezpośrednich, lecz umożliwiała wskazanie kosztów dodatkowych poniesionych w związku z projektem. System ten był zatem według niej „wyborem obowiązkowym”.

87      Należy wskazać, że bezsporne jest, iż skarżąca wybrała model kosztów dodatkowych zgodnie z pkt II.22 ust. 3 ogólnych warunków.

88      To, że wybór był konieczny ze względu na jej system księgowy, wynika wyłącznie z zastosowania postanowień umownych zaakceptowanych przez skarżącą. Nie może ona więc zaskarżyć konieczności wyboru modelu kosztów dodatkowych.

89      Zarzut ten należy zatem oddalić.

 W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego niekwalifikowalności jeszcze niezapłaconych zafakturowanych kosztów

90      Skarżąca twierdzi, że zaksięgowane przez nią koszty dotyczące personelu odnoszą się do świadczeń już wykonanych i potwierdzonych fakturami wystawionymi przez konsultantów i kartami czasu pracy oraz że chodzi o koszty kwalifikowane, pomimo że faktury nie zostały jeszcze opłacone. Wymóg dokonania przepływów pieniężnych byłby niezgodny z pkt II.19 ust. 2 ogólnych warunków i stanowiłby dyskryminację ze względu na stosowane zasady rachunkowości.

91      Należy zauważyć, iż pkt II.19 ust. 1 ogólnych warunków przewiduje w istocie, że kwalifikowalność wydatków wymaga spełnienia szeregu warunków. W szczególności wydatki muszą być poniesione w czasie trwania projektu, z wyłączeniem kosztów dotyczących sporządzenia raportu końcowego [pkt II.19 ust. 1 lit. c)] i muszą zostać zaksięgowane przez kontrahenta, który je poniósł, najpóźniej w dniu sporządzenia potwierdzenia audytu przewidzianego w art. II.26. Procedury księgowości stosowane w celu zaksięgowania rachunków muszą być zgodne z zasadami rachunkowości obowiązującymi w państwie siedziby kontrahenta, a także muszą umożliwiać ustalenie bezpośredniego związku pomiędzy wydatkami i rachunkami dotyczącymi wykonania projektu oraz ogólnymi oświadczeniami odnoszącymi się do ogółu działań kontrahenta [pkt II.19 ust. 1 lit. d)].

92      W niniejszym przypadku ze sprawozdania końcowego z audytu wynika, że niektóre koszty nie zostały zaksięgowane na kontach skarżącej przedstawionych w czasie audytu ani nie zostały poniesione przez skarżącą, która prowadzi rachunkowość w oparciu o przepływy pieniężne. Wniosek ten został potwierdzony na podstawie rachunkowości i sprawozdań finansowych przedstawionych w dniu 19 sierpnia 2009 r.

93      Sąd wskazuje, że w skierowanym do Komisji piśmie z dnia 19 sierpnia 2009 r. skarżąca zaprzeczyła, jakoby prowadziła rachunkowość „w oparciu o przepływy pieniężne”. Jednak przed Sądem skarżąca wskazała, że prowadziła taką rachunkowość „w oparciu o przepływy pieniężne”, co potwierdziła na rozprawie i co zostało odnotowane w protokole z rozprawy. Innymi słowy, jej przychody i koszty są księgowane w momencie, odpowiednio, pobrania przychodów i rzeczywistej płatności wydatków.

94      Tymczasem z dokumentów przedstawionych w dniu 19 sierpnia 2009 r. wynika, że niektóre koszty dotyczące personelu są wskazane w formularzach C jako „do zapłaty”.

95      Tych niezapłaconych jeszcze kosztów nie można więc uznać za zaksięgowane przez skarżącą w ramach jej rachunkowości w oparciu o przepływy pieniężne.

96      Komisja zatem słusznie uznała, że niektóre koszty nie zostały poniesione przez skarżącą i że nie zostały przez nią „zaksięgowane” najpóźniej w dniu sporządzenia potwierdzenia audytu, czego wymaga pkt II.19 ust. 1 lit. d) ogólnych warunków.

97      Oznacza to, że skarżąca nie wykazała, iż twierdzenia Komisji dotyczące nieprzestrzegania wymogów księgowych ustanowionych przez wynikające z umowy postanowienia dotyczące kwalifikowalności kosztów, w szczególności przez pkt II.19 ust. 1 ogólnych warunków, były bezzasadne.

98      Wniosku tego nie podważają argumenty podniesione przez skarżącą.

99      Twierdzi ona bowiem, że sporne koszty dotyczyły kosztów rzeczywistych, faktycznych i nie nadmiernie wysokich. Argument ten nie stanowi jednak odpowiedzi na zarzut Komisji, który dotyczy braku zaksięgowania.

100    Ponadto skarżąca twierdzi, że wymaganie przepływów pieniężnych byłoby sprzeczne pkt II.19 ust. 2 ogólnych warunków. Należy przypomnieć, że w pkt II.19 ust. 2 lit. a)–h) wymienionych jest osiem kategorii kosztów niekwalifikowanych. W pkt II.19 ust. 2 lit. i) zostało dodane, że niekwalifikowane są wszystkie koszty, które nie spełniają wymogów określonych w ust. 1. Jako że w niniejszym przypadku koszty zostały słusznie uznane za niespełniające niektórych warunków określonych w pkt II.19 ust. 1 ogólnych warunków (pkt 97 powyżej), w oparciu o pkt II.19 ust. 2 lit. i) ogólnych warunków argument skarżącej nie może zostać uwzględniony.

101    Wreszcie skarżąca twierdzi, że możliwość uznania za kwalifikowane wyłącznie kosztów faktycznie zapłaconych stanowi dyskryminację ze względu na stosowane zasady rachunkowości.

102    Jednak ten argument również należy oddalić. W niniejszym przypadku Komisja bowiem jedynie zastosowała wynikające z umowy postanowienia dotyczące kwalifikowalności kosztów z uwzględnieniem zasad rachunkowości dotyczących skarżącej, które w tym przypadku powodują, że koszty, które nie zostały jeszcze zapłacone, nie mogą być uznane za zarejestrowane w księgach rachunkowych, a więc za kwalifikowane. Ponadto z akt sprawy, a w szczególności z pisma Komisji z dnia 22 października 2010 r. wynika, że zaliczki wypłacone skarżącej miały pokryć koszty poniesione przez nią na wdrożenie przedmiotowych projektów.

103    Co więcej, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zasada niedyskryminacji wymaga, by porównywalne sytuacje nie były traktowane w odmienny sposób, a sytuacje odmienne nie były traktowane jednakowo, chyba że takie traktowanie jest uzasadnione w sposób obiektywny (zob. analogicznie wyrok Trybunału z dnia 8 września 2011 r. w sprawie C‑177/10 Rosado Santana, Zb.Orz. s. I‑7907, pkt 65). Wobec tego nawet przy założeniu, że – jak wskazuje skarżąca – wobec spółek handlowych podlegających odmiennym zasadom księgowania mają zastosowanie inne zasady wynikające z umowy niż zasady stosowane wobec skarżącej, takie stwierdzenie nie byłoby samo w sobie sprzeczne z zasadą niedyskryminacji.

104    W rezultacie zastrzeżenie to należy oddalić.

 W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego bezpośrednich kosztów dotyczących personelu

105    Skarżąca twierdzi, że przedstawiła dowód na istnienie umów o pracę z personelem zatrudnionym w ramach projektów Cocoon i Dicoems, w postaci pisemnych oświadczeń dotyczących wykonanych świadczeń i otrzymanych kwot, faktur wystawionych przez konsultantów oraz oświadczeń złożonych pod przysięgą. Według niej koszty dotyczące personelu powinny zatem zostać uwzględnione nawet w braku umów pisemnych, ze względu na to, że prawo belgijskie dopuszcza możliwość umów zawartych ustnie.

106    Należy wskazać, że dopuszczalność w prawie belgijskim umów zawartych w formie innej niż pisemna nie jest kwestionowana. Sama Komisja przyznała ją w ramach audytu (strona 43 sprawozdania końcowego z audytu), a także w skierowanym do skarżącej piśmie z dnia 22 października 2010 r.

107    Ponadto pkt II.20 ust. 2 ogólnych warunków przewiduje w szczególności, że bezpośrednie koszty dotyczące personelu powinny być ograniczone do rzeczywistych kosztów dotyczących personelu przypisanego do projektu, jeżeli kontrahent zawarł z tym personelem umowę.

108    Postanowienie to przewiduje zatem istnienie umowy, natomiast nie przewiduje jej formy pisemnej.

109    W niniejszym przypadku w ramach postępowania kontradyktoryjnego pismem z dnia 19 sierpnia 2009 r. skarżąca przekazała Komisji dokumenty dotyczące szeregu osób w związku z projektami Cocoon i Dicoems.

110    Przede wszystkim należy wskazać, że wbrew temu, co twierdzi skarżąca, Komisja zbadała przekazane w ten sposób dokumenty i uwzględniła je w ramach audytu. Uwagi skarżącej z dnia 19 sierpnia 2009 r. są bowiem wyraźnie wspomniane w sprawozdaniu końcowym z audytu. Ze stron 2 i 42 tego sprawozdania wynika w szczególności, że uwagi te zostały uważnie zbadane i że wówczas, gdy było to właściwe, jak miało to miejsce w wypadku kosztów bezpośrednich dotyczących podróży i związanych z nimi kosztów pośrednich, wnioski z audytu zostały ponownie zbadane i zmienione, a kwoty kwalifikowane zostały ponownie ustalone. Punkt 12 sprawozdania końcowego z audytu zawiera zatem streszczenie uwag z dnia 19 sierpnia 2009 r. (strona 42 sprawozdania końcowego z audytu) i przedstawia powody uwzględnienia bądź nieuwzględnienia zawartych w nich informacji w odniesieniu do obu umów i stosownie do kategorii kosztów.

111    Następnie należy zbadać, czy w świetle dokumentów przedstawionych przez skarżącą istnienie umów pomiędzy nią i różnymi osobami w związku z umowami Cocoon i Dicoems zostało stwierdzone w ramach audytu i czy związane z tym koszty dotyczące personelu powinny być uznane za kwalifikowane w odniesieniu do obu przedmiotowych umów.

112    W tym względzie należy przypomnieć, że do skarżącej należy dowiedzenie zasadności jej żądania, zarówno pod względem prawnym, jak i faktycznym, oraz podniesienie, a w razie, gdyby zostało to zakwestionowane – udowodnienie, że wydatki, których zwrotu żąda, kwalifikują się do finansowania przez Unię w świetle zasad obowiązujących w tej dziedzinie (wyrok Sądu z dnia 25 kwietnia 2012 r. w sprawie T‑329/05 Movimondo Onlus przeciwko Komisji, pkt 31).

–       W przedmiocie kosztów dotyczących personelu żądanych w związku z projektem Cocoon

113    W związku z umową Cocoon skarżąca w dniu 19 sierpnia 2009 r. przekazała Komisji dokumenty dotyczące dziewięciu osób.

114    Po pierwsze, w wypadku jednej z tych osób (S.G.) koszty podróży, jedyne, których dotyczy niniejsza sprawa, uznano za kwalifikowane, jak wskazała Komisja w odpowiedzi na pytania zadane przez Sąd na piśmie, nie są więc one sporne w niniejszej sprawie.

115    Po drugie, w wypadku pięciu z tych osób (J.M., M.D., H.L.Y., I.A. i L.P.) zostały przedstawione jedynie ich życiorysy. Tymczasem istnienia umowy nie można uznać wyłącznie na takiej podstawie, a zatem w odniesieniu do nich nie został wykazany błędny charakter ustaleń wynikających z audytu.

116    Po trzecie, w wypadku prezesa skarżącej (V.C.) przedstawione zostały jego życiorys i faktury. Należy jednak wskazać, że żądane koszty zostały uznane za niekwalifikowane również ze względu na to, że nie zostały one zaksięgowane najpóźniej w dniu sporządzenia potwierdzenia audytu zgodnie z pkt II.19 ust. 1 lit. d) ogólnych warunków. Przedstawiony przez skarżącą formularz C wskazuje bowiem, że kwoty zostały oznaczone jako „do zapłaty”.

117    Zatem bez konieczności orzekania w kwestii istnienia umowy należy stwierdzić, że żądane kwoty, które jej dotyczą, zostały słusznie uznane za niekwalifikowane.

118    Po czwarte, w wypadku dwóch innych osób (L.S. i F.M.) skarżąca, oprócz życiorysów, przedstawia oświadczenia złożone pod przysięgą wskazujące charakter świadczeń wykonanych w ramach projektu Cocoon, przedmiotowy okres, stawki godzinowe i liczbę przepracowanych godzin, jak również odnośne faktury lub wyszczególnienia honorariów. Ponadto z akt sprawy wynika, że niektóre naliczone w ten sposób kwoty zostały wypłacone tym osobom i zaksięgowane. Co więcej, wykonanie projektu nie zostało zakwestionowane.

119    W niniejszym przypadku, który charakteryzuje się tym, że ani umowa Cocoon ani prawo belgijskie nie wymagają w sposób wyraźny pisemnej formy umowy, należy uznać, że takie dokumenty, rozpatrywane łącznie, stanowią zbiór elementów dowodzący istnienia umowy w rozumieniu pkt II.20 ogólnych warunków.

120    W tym względzie, wbrew twierdzeniom Komisji, postanowienie to nie przewiduje szczególnej formy. W szczególności z jego treści nie wynika umowa w formie pisemnej, co zostało przyznane przez Komisję na rozprawie.

121    Ponadto art. 1347 belgijskiego kodeksu cywilnego dopuszcza dowód z dokumentu w formie pisemnej pochodzący od osoby, przeciwko której skierowane jest roszczenie, czyniący prawdopodobnym fakt, którego dotyczy twierdzenie. Dokumenty dostarczone przez skarżącą stanowią w rozumieniu tego artykułu początek dowodu na piśmie, który, jeżeli są one rozpatrywane łącznie, czyni prawdopodobnym istnienie umowy między skarżącą i dwiema odnośnymi osobami.

122    Postawione w ramach audytu twierdzenia dotyczące braku umowy między skarżącą i tymi dwiema osobami, pomimo dokumentów przedstawionych w ramach postępowania kontradyktoryjnego, są zatem błędne.

123    Argumenty Komisji nie podważają tego twierdzenia. W odpowiedzi na pytania zadane przez Sąd na piśmie utrzymuje ona bowiem, że art. 1347 belgijskiego kodeksu cywilnego nie jest istotny, ponieważ chodzi nie o dowiedzenie istnienia zobowiązania pieniężnego, tylko o dowiedzenie istnienia umowy zawartej w formie wymaganej przez pkt II.20 ogólnych warunków.

124    Jak zostało jednak wcześniej przypomniane (pkt 120 powyżej), pkt II.20 ogólnych warunków przewiduje istnienie umowy, nie określając jej formy.

125    Ponadto art. 1347 belgijskiego kodeksu cywilnego znajduje się w sekcji II dotyczącej dowodu z zeznań świadka, należącej do rozdziału VI zatytułowanego „Dowód w odniesieniu do zobowiązań i płatności”, który z kolei jest zawarty w tytule III, zatytułowanym „Dowód w odniesieniu do umowy lub ogólnie zobowiązań umownych”. Artykuł 1347 tego kodeksu jest zatem w niniejszym przypadku istotny.

126    Komisja twierdzi, że art. 1347 belgijskiego kodeksu cywilnego nie ma zastosowania, ponieważ dotyczy dokumentów pisemnych pochodzących od osoby, przeciwko której skierowane jest roszczenie (dłużnika). Tymczasem jej zdaniem dłużnikiem jest skarżąca, natomiast faktury i oświadczenia złożone pod przysięgą pochodzą od współpracowników będących rzekomo wierzycielami skarżącej, nie zaś od samej skarżącej.

127    Jednak w niniejszym przypadku chodzi o określenie kwalifikowanych kosztów dotyczących personelu, a zatem o dowiedzenie istnienia umów zawartych przez skarżącą z jej personelem. Dokumenty przedstawione przez skarżącą są więc istotne dla dowiedzenia istnienia umowy wymaganej w pkt II.20 ogólnych warunków.

128    Argumenty Komisji podniesione w odpowiedzi na pytania zadane przez Sąd na piśmie nie mogą zatem zostać uwzględnione.

129    Z powyższego wynika, że w świetle dokumentów przedstawionych w postępowaniu kontradyktoryjnym istnienie umowy w rozumieniu pkt II.20 ogólnych warunków powinno było zostać uznane w wypadku L.S. i F.M., wbrew twierdzeniom audytu w tym względzie.

130    Należy zatem zbadać, czy koszty dotyczące personelu odnoszące się do tych dwóch osób były niekwalifikowane z powodów innych niż brak umowy.

131    W pierwszej kolejności, w wypadku L.S. audyt wskazuje, że koszty objęte żądaniem i odmową wynoszą, za okres pierwszy (od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia 2004 r.), 6 tys. EUR (168 godzin przy stawce godzinowej 35,71 EUR). W audycie wskazano również, oprócz braku umowy, że zaksięgowanie tych kwot jest prawidłowe, że istnieją karty czasu pracy, ale że koszty nie odpowiadają kwotom i okresom wskazanym na fakturach.

132    Z dokumentów załączonych do skierowanego do Komisji pisma z dnia 19 sierpnia 2009 r. wynika, że w złożonym pod przysięgą oświadczeniu z dnia 14 sierpnia 2009 r. L.S. potwierdza, iż od dnia 1 stycznia 2004 r. do dnia „31 czerwca 2007 r.” w ramach projektu Cocoon wykonała na rzecz skarżącej świadczenia o charakterze umysłowym obejmujące monitorowanie administracyjne i kontakty w sprawie organizacji różnych spotkań dotyczących projektu. Wskazana jest stawka godzinowa w wysokości 50 EUR, jak również całkowita kwota wynagrodzenia w wysokości 4500 EUR, na którą zostały wystawione trzy wyszczególnienia honorariów w dniach 1 stycznia i 27 grudnia 2006 r. oraz 25 czerwca 2007 r. L.S. wskazuje, że płatności w wysokości 1500, 2000 i 1000 EUR nastąpiły odpowiednio w dniu 2 stycznia 2006 r. oraz w dniach 18 stycznia i 25 czerwca 2007 r.

133    Skarżąca przedstawiła również Komisji wyszczególnienia honorariów L.S. dotyczące projektu Cocoon, zawierające stawkę godzinową w wysokości 30 EUR, z dnia 1 stycznia 2006 r (1500 EUR) i z dnia 27 grudnia 2006 r. (2 tys. EUR).

134    Karta czasu pracy wskazuje stawkę godzinową w wysokości 30 EUR i wymienia dwa wyszczególnienia honorariów z dni 1 stycznia i 27 grudnia 2006 r.

135    Ponadto w skierowanych do Komisji w dniu 19 sierpnia 2009 r. formularzach C widnieje jako zapłacona kwota 3500 EUR dotycząca okresu trzeciego. W piśmie z dnia 22 października 2010 r. Komisja przyznała ponadto, że kwota 3500 EUR została zapłacona i zaksięgowana.

136    W świetle powyższych uwag należy stwierdzić, że w postępowaniu kontradyktoryjnym zakończonym sprawozdaniem końcowym z audytu skarżąca przedstawiła dokumenty dowodzące, że co się tyczy kwoty 3500 EUR, zgłoszone wydatki dotyczące personelu odnoszące się do L.S. odpowiadały rzeczywiście wykonanym świadczeniom poświęconym projektowi, zapłaconym i zaksięgowanym z tytułu okresu trzeciego. Tym samym skarżąca wykazała, do wysokości 3500 EUR, istnienie rzeczywistych kosztów dotyczących personelu przypisanego do projektu, które należy uznać za kwalifikowane w rozumieniu art. II.19 i II.20 ogólnych warunków.

137    W świetle przypomnianych wcześniej okoliczności niniejszej sprawy (pkt 132–136 powyżej), argumenty Komisji dotyczące stwierdzonych niezgodności kwot i okresów pomiędzy dokumentami przedstawionymi podczas audytu i dokumentami przedstawionymi w dniu 19 sierpnia 2009 r., to znaczy przed zakończeniem audytu w dniu 30 września 2009 r., nie są wystarczające, aby uznać, że owa kwota 3500 EUR nie była kwalifikowana.

138    Sąd wskazuje bowiem, że kwota 3500 EUR została zapłacona i jest zaksięgowana. Jest potwierdzona przez wyszczególnienia honorariów z dnia 1 stycznia 2006 r. na kwotę 1500 EUR i z dnia 27 grudnia 2006 r. na kwotę 2000 EUR, wskazujące stawkę godzinową w wysokości 30 EUR, które zostały przekazane Komisji. Różnica w wysokości stawki godzinowej wskazanej w oświadczeniu złożonym pod przysięgą i w wyszczególnieniach honorariów wynika z błędu w redakcji oświadczenia złożonego pod przysięgą, jak wskazuje skarżąca w odpowiedzi na zadane przez Sąd na piśmie pytanie, a zatem zastosowanie ma stawka godzinowa w wysokości 30 EUR.

139    Okoliczności niniejszej sprawy różnią się od okoliczności, których dotyczy przywołany na rozprawie wyrok Sądu z dnia 2 października 2012 r. w sprawie T‑312/10 ELE.SI.A przeciwko Komisji, pkt 113, 114. W tamtej sprawie skarżąca nie uzasadniła bowiem rzeczywistego i kwalifikowanego charakteru przedmiotowych wydatków ani podczas kontroli, ani w postępowaniu kontradyktoryjnym.

140    Z powyższego wynika, że w wypadku L.S. audyt należy uznać za błędny w zakresie, w jakim wskazuje brak umowy i uznaje za niekwalifikowane wydatki dotyczące personelu w wysokości 3500 EUR.

141    W drugiej kolejności, w wypadku F.M. audyt wskazuje, że koszty objęte żądaniem i odmową wynoszą za okres drugi 6540 EUR (174 godziny przy stawce godzinowej 37,59 EUR), a za okres trzeci 1224 EUR (27,20 godzin przy stawce godzinowej 50 EUR).W audycie wskazano również, oprócz braku umowy, zaksięgowanie kwoty 6540 EUR, brak karty czasu pracy i kwoty niezgodne z fakturami (s. 22 sprawozdania końcowego z audytu).

142    Z dokumentów załączonych do skierowanego do Komisji pisma z dnia 19 sierpnia 2009 r. wynika, że w oświadczeniu złożonym pod przysięgą z dnia 14 sierpnia 2009 r. F.M. potwierdza, iż od dnia 1 stycznia 2004 r. do dnia „31 czerwca 2006 r.” w ramach projektu Cocoon wykonał na rzecz skarżącej świadczenia o charakterze umysłowym obejmujące monitorowanie aspektów prawnych projektu. Wskazana jest stawka 37,50 EUR za godzinę, jak również okoliczność, iż były to świadczenia wolontarystyczne, z wyjątkiem działań przekraczających pięć dni.

143    Załączone jest również wyszczególnienie honorariów z dnia 30 kwietnia 2006 r., które wskazuje w odniesieniu do projektu Cocoon naliczoną kwotę 4481,28 EUR, odpowiadającą 119,5 godzinom przy stawce godzinowej 37,50 EUR za okres od stycznia 2004 r. do grudnia 2005 r.

144    Różne dokumenty wskazują, że na kwotę 4481,28 EUR, która jest zawarta w księgach rachunkowych, zostały wystawione rachunki i kwota ta została zapłacona.

145    Sąd stwierdza przede wszystkim, że koszty dotyczące okresu trzeciego (1224 EUR) nie zostały potwierdzone i zaksięgowane przed wystawieniem potwierdzenia audytu, jak wskazuje Komisja w odpowiedzi na pytania zadane przez Sąd na piśmie.

146    Skarżąca nie przedstawia żadnego dowodu prawdziwości kosztów dotyczących okresu trzeciego lub ich zaksięgowania.

147    Koszty te zatem słusznie nie zostały uznane za kwalifikowane.

148    Co się tyczy kosztów dotyczących okresu drugiego, należy wskazać, że kwota 4481,28 EUR została zapłacona i zaksięgowana. Jest ona potwierdzona przez przekazane Komisji wyszczególnienie honorariów z dnia 30 kwietnia 2006 r. Ponadto w piśmie z dnia 22 października 2010 r. Komisja przyznała, że kwota 4481,28 EUR została zapłacona i zaksięgowana.

149    W świetle powyższych uwag należy stwierdzić, że skarżąca przedstawiła, w ramach postępowania kontradyktoryjnego przed zakończeniem audytu, dokumenty pozwalające wykazać, iż wydatki dotyczące personelu w wysokości 4481,28 EUR, które zgłosiła w odniesieniu do F.M., odpowiadały świadczeniom rzeczywiście wykonanym w ramach okresu drugiego, poświęconym projektowi, zapłaconym i zaksięgowanym. Tym samym skarżąca wykazała, do wysokości 4481,28 EUR, istnienie rzeczywistych kosztów dotyczących personelu przypisanego do projektu Cocoon, które należy uznać za kwalifikowane w rozumieniu art. II.19 i II.20 ogólnych warunków.

150    W świetle przypomnianych wcześniej okoliczności niniejszej sprawy (pkt 142–144 powyżej), argument Komisji dotyczący braku zgodności między kwotami żądanymi i kwotami widniejącymi na fakturach nie jest wystarczający, aby uznać, że kwota 4481,28 EUR nie była kwalifikowana. W tym względzie, jak zostało wcześniej wskazane (pkt 139 powyżej), niniejsza sytuacja różni się od sytuacji, której dotyczy przywołany na rozprawie ww. w pkt 139 wyrok w sprawie ELE.SI.A przeciwko Komisji, ponieważ w tamtej sprawie skarżąca nie uzasadniła bowiem rzeczywistego i kwalifikowanego charakteru przedmiotowych wydatków ani podczas kontroli, ani w postępowaniu kontradyktoryjnym.

151    Z powyższego wynika, że w wypadku F.M. audyt należy uznać za błędny w zakresie, w jakim wskazuje brak umowy i uznaje za niekwalifikowane wydatki dotyczące personelu w wysokości 4481,28 EUR.

–       W przedmiocie kosztów dotyczących personelu żądanych w związku z projektem Dicoems

152    W ramach umowy Dicoems skarżąca w dniu 19 sierpnia 2009 r. skierowała do Komisji dokumenty dotyczące dziewięciu osób.

153    Po pierwsze, w wypadku pięciu osób (F.G., S.R., F.S., N.A. i M.R.) skarżąca wskazuje, że przedstawiła umowy o współpracy dotyczące wykonanych świadczeń. Skarżąca podnosi, że owe koszty dotyczące personelu niesłusznie zostały uznane za niekwalifikowane ze względu na to, że były związane z umowami podwykonawstwa niezatwierdzonymi uprzednio przez Komisję.

154    Bezsporne jest, że między skarżącą i jej konsultantami istniały umowy o współpracy dotyczące świadczeń wykonywanych w ramach umowy Dicoems.

155    Należy jednak wskazać, że koszty dotyczące tych osób zostały podczas audytu uznane za niekwalifikowane z powodów innych niż brak umowy. I tak sprawozdanie końcowe z audytu wskazuje, że owe koszty nie zostały zaksięgowane. Ponadto z audytu wynika też, że nie zostały spełnione przesłanki uznania tych osób za konsultantów wewnętrznych, wobec czego koszty ich dotyczące należało postrzegać jako koszty podwykonawstwa, i że przewidziane w tym zakresie warunki nie były spełnione.

156    Sąd zauważa, że z dokumentów przedstawionych przez skarżącą w dniu 19 sierpnia 2009 r. wynika, iż jak zostało to stwierdzone podczas audytu, koszty dotyczące tych osób nie zostały zaksięgowane. Przedmiotowe kwoty są bowiem wskazane w formularzu C jako jeszcze niezapłacone (to be paid).

157    Samo to stwierdzenie wystarczy zatem, aby uznać, że w sprawozdaniu końcowym z audytu koszty dotyczące tych osób zostały słusznie uznane za niekwalifikowane ze względu na brak ich zaksięgowania.

158    Wobec tego należy stwierdzić, że koszty te są niekwalifikowane, bez konieczności badania argumentu skarżącej dotyczącego błędnego charakteru ustaleń audytu dotyczących podwykonawstwa.

159    Wreszcie stwierdzenia tego nie podważa argument skarżącej, zgodnie z którym przedmiotowe kwoty zostały uznane za kwalifikowane przez niezależnego audytora.

160    Należy bowiem wskazać, że na mocy art. 8 ust. 2 lit. d) przedmiotowych umów każda płatność dokonana na zakończenie okresu sprawozdawczego, której towarzyszy potwierdzenie audytu, będzie uważana za ostateczną, z zastrzeżeniem wyników audytu lub kontroli, które mogą zostać przeprowadzone na podstawie art. II.29 ogólnych warunków. Ponadto w pkt II.26 in fine zostało wskazane, że potwierdzenie dokonane przez zewnętrznych audytorów w żaden sposób nie ogranicza odpowiedzialności kontrahentów z tytułu umowy, ani praw przyznanych Unii w pkt II.29 ogólnych warunków Zgodnie zaś z pkt II.29 ust. 1 ogólnych warunków w dowolnym momencie w okresie obowiązywania umowy i do pięciu lat po zakończeniu projektu Komisja może spowodować przeprowadzenie audytów. Mogą one dotyczyć kwestii naukowych, finansowych, technologicznych lub innych, takich jak zasady księgowości i zarządzania, dotyczących prawidłowego wykonania projektu i umowy. Z tego wynika, że przedstawienie potwierdzeń audytu zewnętrznego stwierdzających kwalifikowalność wszystkich kosztów dodatkowych zgłoszonych przez skarżącą nie pozbawia Komisji możliwości wszczęcia audytu, w wyniku którego może ona zakwestionować kwalifikowalność kosztów zgłoszonych przez skarżącą (wyrok Sądu z dnia 17 października 2012 r. w sprawie T‑286/10 Fondation IDIAP przeciwko Komisji, pkt 80–84).

161    Wobec tego skarżąca nie wykazała, że koszty dotyczące personelu odnoszące się do jej konsultantów niesłusznie zostały uznane za niekwalifikowane.

162    Po drugie, w wypadku prezesa skarżącej (V.C.), z audytu wynika, że żądane koszty zostały uznane za niekwalifikowane z powodu nieistnienia umowy i ponieważ nie zostały one zaksięgowane najpóźniej w chwili potwierdzenia audytu zgodnie z pkt II.19 ust. 1 lit. d) ogólnych warunków.

163    Sąd stwierdza przede wszystkim, że należy oddalić argument skarżącej, jakoby nie można było wymagać umowy o pracę pomiędzy nią i jej prezesem, ponieważ oznaczałaby zawarcie przez niego umowy z samym sobą. Wystarczy bowiem wskazać, że w niniejszym przypadku prezes skarżącej działał jako podmiot prawny odrębny od skarżącej, jak wskazuje Komisja i co potwierdzają wyszczególnienia honorariów skierowane do skarżącej.

164    Następnie Sąd zauważa, że z dokumentów skierowanych przez skarżącą w dniu 19 sierpnia 2009 r. do Komisji wynika, że z wyjątkiem kwoty 3250 EUR dotyczącej okresu pierwszego umowy Dicoems wszystkie przedmiotowe kwoty są wskazane w formularzu C jako „do zapłaty”.

165    Wobec tego kwoty niezaksięgowane najpóźniej w chwili potwierdzenia audytu zostały słusznie uznane za niekwalifikowane (pkt 90–104 powyżej). Dokumenty przedstawione w tym względzie przez skarżącą nie wykazują błędnego charakteru tych ustaleń.

166    Natomiast, jeśli chodzi o kwotę 3250 EUR, należy stwierdzić, że jest ona wskazana jako zapłacona w dokumencie dotyczącym kosztów odnoszących się do V.C., jak również w formularzu C dotyczącym okresu pierwszego, które zostały skierowane do Komisji podczas postępowania kontradyktoryjnego w dniu 19 sierpnia 2009 r.

167    Ponadto kwota ta odpowiada kwocie, na którą został wystawiony rachunek w postaci wyszczególnienia honorariów z dnia 16 marca 2004 r., wskazujący jako przedmiot „konsultację dotyczącą projektu Dicoems”. To wyszczególnienie honorariów wskazuje również liczbę przepracowanych miesięcznie godzin (12 godzin w styczniu 2004 r., 12 godzin w lutym 2004 r., i 12,1 godzin w marcu 2004 r.) oraz stawkę godzinową (90 EUR).

168    Dodatkowo karta świadczeń wskazuje, że honoraria V.C. obejmują czas poświęcony przygotowaniu spotkań i uczestnictwu w nich, oraz przedstawieniu projektu przy okazji różnych konferencji.

169    Należy również zauważyć, że podczas audytu kwota ta została uznana za zaksięgowaną z tytułu okresu pierwszego umowy Dicoems (od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca 2004 r.) i za zgodną z dostarczoną fakturą (rząd pierwszy tabeli na s. 23 sprawozdania końcowego z audytu). Co więcej, należy stwierdzić, że koszty te zostały zaksięgowane z tytułu okresu pierwszego, a zatem najpóźniej w chwili potwierdzenia audytu z dnia 2 sierpnia 2004 r. (zob. załącznik 3 do sprawozdania końcowego z audytu, s. 65), zgodnie z pkt II.19 ust. 1 lit. d) ogólnych warunków.

170    Należy zatem stwierdzić, że pomimo braku umowy w formie pisemnej dokumenty te, rozpatrywane łącznie, stanowią zbiór elementów dowodzący, po pierwsze, istnienia stosunku umownego miedzy skarżącą i jej prezesem, a po drugie pozwalający wykazać, że wydatki dotyczące personelu w kwocie 3250 EUR odnoszące się do V.C. odpowiadają świadczeniom poświęconym projektowi Dicoems wykonanym z tytułu okresu pierwszego, zapłaconym i zaksięgowanym. Tak więc skarżąca wykazała, do wysokości 3250 EUR, istnienie rzeczywistych kosztów dotyczących personelu przypisanego do projektu Dicoems, które powinny były zostać uznane za kwalifikowane zgodnie z pkt II.19 i II.20 ogólnych warunków.

171    W tych okolicznościach należy stwierdzić, że audyt jest błędny w zakresie, w jakim wskazuje brak umowy i uznaje za niekwalifikowane wydatki dotyczące personelu odnoszące się do V.C. do wysokości 3250 EUR.

172    Po trzecie, w wypadku innej osoby (E.C.) sprawozdanie końcowe z audytu wskazuje, że koszty dotyczące personelu są niekwalifikowane. Oprócz braku umowy w rozumieniu pkt II.20 ust. 2 ogólnych warunków sprawozdanie końcowe z audytu wskazuje również, że nie zostały spełnione warunki określone w umowie w sprawie konsultacji wewnętrznych (in-house) w rozumieniu art. 6.1.1 przewodnika w sprawach finansowych dotyczących działań pośrednich w ramach szóstego programu ramowego. Sprawozdanie końcowe z audytu wskazuje też, że koszty odnoszące się do E.C. powinny zostać uznane za koszty podwykonawstwa i że nie spełniają one warunków określonych w pkt II.6 ogólnych warunków

173    Skarżąca nie wykazała jednak, że ustalenia audytu w tym względzie były błędne. Skarżąca nie zaprzecza bowiem, że warunki określone w umowie w sprawie konsultacji wewnętrznej nie są spełnione, ani że koszty odnoszące się do E.C. powinny zostać uznane za koszty podwykonawstwa pomimo niespełnienia warunków określonych w pkt II.6 ogólnych warunków.

174    Należy zatem oddalić żądanie skarżącej dotyczące E.C. bez konieczności badania kwestii istnienia umowy w rozumieniu pkt II.20 ogólnych warunków.

175    Po czwarte, w wypadku innej osoby (J.G.), oprócz braku umowy audyt wskazuje również inne powody niekwalifikowalności. W szczególności audyt podkreśla brak wskazówek dotyczących ewentualnie poniesionych kosztów i brak ich zaksięgowania przez skarżącą przed wydaniem potwierdzenia audytu, o którym mowa w pkt II.19 ust. 1 lit. d) ogólnych warunków. Ponadto audyt wskazuje niespójność żądania zwrotu przedstawionego w związku z projektem Dicoems z faktem, że J.G. pojawia się jako stały członek personelu projektu Cocoon.

176    Natomiast skarżąca nie neguje ustaleń audytu w tym względzie, a w szczególności niespójności żądania zwrotu z faktem, iż osoba ta pojawia się jako stały członek personelu projektu Cocoon. Skarżąca nie wykazała więc błędnego charakteru ustaleń audytu.

177    Oznacza to, że jeśli chodzi o owe koszty dotyczące personelu, jej żądanie należy oddalić niezależnie od kwestii istnienia umowy.

178    Wreszcie, po piąte, w wypadku L.S. audyt wspomina, że odnoszące się do tej osoby koszty objęte żądaniem i odmową wynoszą za okres pierwszy 4 tys. EUR (127 godzin przy stawce godzinowej 31,50 EUR), a za okres drugi 3500 EUR (116 godzin przy stawce godzinowej 30,170 EUR). Jedynym powodem niekwalifikowalności wskazanym w audycie jest brak umowy w rozumieniu pkt II.20 ust. 2 ogólnych warunków.

179    Z dokumentów załączonych do skierowanego do Komisji pisma z dnia 19 sierpnia 2009 r. wynika, że w złożonym pod przysięgą oświadczeniu z dnia 14 sierpnia 2009 r. L.S. potwierdza, iż od dnia 1 stycznia 2004 r. do dnia 30 czerwca 2006 r. w ramach projektu Dicoems wykonała na rzecz skarżącej świadczenia o charakterze umysłowym obejmujące organizację spotkań dotyczących projektu. Wskazana jest stawka godzinowa w wysokości 50 EUR. Wskazana jest również, jako podzielona zgodnie z załączonymi wyszczególnieniami honorariów, całkowita kwota jej wynagrodzenia w wysokości 7500 EUR.

180    Skarżąca przedstawiła również wyszczególnienia honorariów L.S., zawierające stawkę godzinową w wysokości 30 EUR, z dnia 2 stycznia 2004 r. (1500 EUR) i z dnia 30 czerwca 2004 r. (3480 EUR), a zatem obejmujące łączną kwotę 7500 EUR.

181    Załączona została również karta czasu pracy, zawierająca stawkę godzinową 30 EUR, a także dokument wskazujący, że kwoty, na które zostały wystawione rachunki, zostały zapłacone. Dokument ten, mający postać tabeli, wyjaśnia, że trzy pierwsze wyszczególnienia honorariów dotyczą okresu pierwszego, natomiast wyszczególnienie honorariów z dnia 30 czerwca 2004 r. dotyczy okresu drugiego, zaś całkowita kwota wynosi 7500 EUR.

182    Co więcej, z formularzy C przedstawionych w dniu 19 sierpnia 2009 r. wynika, że zostały zapłacone kwoty, odpowiednio, 4 tys. EUR z tytułu okresu i 3500 EUR z tytułu okresu drugiego, co odpowiada całkowitej kwocie 7500 EUR, na którą wystawiony jest rachunek.

183    Ponadto wykonanie projektu nie zostało zakwestionowane.

184    W świetle powyższych uwag należy stwierdzić, że skarżąca przedstawiła, w ramach postępowania kontradyktoryjnego przed zakończeniem audytu, dokumenty pozwalające wykazać istnienie umowy w rozumieniu pkt II.20 ogólnych warunków. Fakt, że stawka godzinowa wskazana w oświadczeniu złożonym pod przysięgą wynosi 50 EUR, podczas gdy w wyszczególnieniach honorariów wskazana została stawka 30 EUR, będący wynikiem błędu, jak wskazała skarżąca w odpowiedzi na pytanie zadane przez Sąd na piśmie, nie wystarcza, aby podważyć to twierdzenie.

185    Co się tyczy przedmiotowych kwot, należy wskazać, że całkowita kwota jest zgodna z wyszczególnieniami honorariów i formularzami C oraz że została ona zaksięgowana.

186    Jednak z karty pracy przedstawionej przez skarżącą wynika, że wyszczególnienie honorariów na kwotę 1500 EUR z dnia 2 stycznia 2004 r., dotyczące okresu pierwszego projektu Dicoems, odpowiada godzinom przepracowanym w grudniu, jednak bez wskazania roku. Może jednak chodzić wyłącznie o grudzień 2003 r., ponieważ okres pierwszy projektu Dicoems obejmuje czas od dnia 1 stycznia do dnia 30 czerwca 2004 r. Tymczasem pkt II.19 ust. 1 lit. c) ogólnych warunków przewiduje, że koszty są kwalifikowane, jeżeli zostały poniesione w czasie trwania projektu. Wobec tego kwota 1500 EUR, odpowiadająca godzinom przepracowanym w grudniu 2003 r., a zatem przed rozpoczęciem projektu Dicoems, nie jest kwalifikowana.

187    Jak z tego wynika, skarżąca wykazała, że wydatki dotyczące personelu odnoszące się do L.S. odpowiadają, do wysokości 6 tys. EUR, rzeczywiście wykonanym świadczeniom poświęconym projektowi, zapłaconym i prawidłowo zaksięgowanym, a zatem stanowią rzeczywiste koszty dotyczące personelu, które należy uznać za kwalifikowane w rozumieniu art. II.19 i II.20 ogólnych warunków.

188    W tych okolicznościach audyt należy uznać za błędny w zakresie, w jakim wskazuje brak umowy i uznaje za niekwalifikowane wydatki dotyczące personelu odnoszące się do L.S. do wysokości 6 tys. EUR.

189    Z powyższych uwag wynika, że argumenty skarżącej oparte na tym, iż koszty dotyczące personelu powinny były zostać zaakceptowane jako kwalifikowane, należy uwzględnić, co się tyczy – w wypadku umowy Cocoon – kwoty 3500 EUR odnośnie do L.S. i kwoty 4481,28 EUR odnośnie do F.M., jak również – w wypadku umowy Dicoems – kwoty 3250 EUR odnośnie do V.C. i kwoty 6 tys. EUR odnośnie do L.S.

190    Wobec tego żądanie skarżącej powinno zostać uwzględnione w odniesieniu do kosztów bezpośrednich dotyczących personelu do kwoty 7981,28 EUR w wypadku umowy Cocoon i do kwoty 9250 EUR w wypadku umowy Dicoems, to znaczy do całkowitej kwoty 17 231,28 EUR. W pozostałym zakresie żądanie skarżącej należy oddalić.

 W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego kosztów pośrednich

191    Skarżąca podnosi, że okoliczność, iż przeważająca część jej kosztów bezpośrednich została uznana za niekwalifikowane, spowodowała, niesłusznie, proporcjonalne obniżenie jej kwalifikowanych kosztów pośrednich.

192    W tym względzie należy przypomnieć, że pkt II.22 ust. 1 tiret trzecie ogólnych warunków przewiduje, iż w modelu kosztów dodatkowych koszty pośrednie szacuje się jako 20% bezpośrednich kosztów dodatkowych pomniejszonych o koszty podwykonawstwa.

193    Tymczasem, jak zostało stwierdzone wcześniej (pkt 189 i 190 powyżej), sprawozdanie końcowe z audytu należy uznać za błędne, jeżeli chodzi o ustalenie kosztów bezpośrednich dotyczących personelu do kwoty 7981,28 EUR w wypadku umowy Cocoon i do kwoty 9250 EUR w wypadku umowy Dicoems.

194    Jak z tego wynika, ustalenie kosztów pośrednich powinno zostać zmienione w celu uwzględnienia należnej części zwiększenia kwalifikowanych kosztów bezpośrednich, z zastrzeżeniem kosztów podwykonawstwa.

 W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego niespójności sprawozdania końcowego z audytu

195    Skarżąca podnosi, że sprawozdanie końcowe z audytu jest niespójne i nie wskazuje jasno, na jakiej podstawie pewne kwoty zostały uznane za kwalifikowane. Według niej, pomimo że niektóre umowy o pracę zostały uznane za nieważne lub nieistniejące, pewne koszty dotyczące personelu zostały uznane za kwalifikowane.

196    Sąd wskazuje, że ze sprawozdania końcowego z audytu wynika, iż pewne koszty zostały uznane za kwalifikowane, ponieważ były zaksięgowane i w wystarczający sposób potwierdzone. Przykładowo pkt 5.3.3 sprawozdania końcowego z audytu (strona 28 sprawozdania) wskazuje, że żądana z tytułu okresu drugiego umowy Cocoon kwota 250 EUR odpowiada kosztom poniesionym z tytułu potwierdzenia audytu dotyczącego okresu pierwszego, że kwota ta została zapłacona i jest zaksięgowana. Jest ona zatem kwalifikowana, w przeciwieństwie do kosztów poniesionych z tytułu potwierdzenia audytu dotyczącego okresu drugiego, która nie została zaksięgowana. Takie samo rozumowanie odnosi się do umowy Dicoems.

197    Podobnie pkt 5.4.3 sprawozdania końcowego z audytu (strona 31 sprawozdania) wyjaśnia, dlaczego pewne koszty bezpośrednie, związane z projektem, należycie uzasadnione i prawidłowo zaksięgowane przez skarżącą, zostały zaakceptowane jako kwalifikowane w ramach projektu Cocoon, pomimo że ich nie zażądano.

198    Należy stwierdzić, że audyt wskazuje powody uznania pewnych kosztów za kwalifikowane. Skarżąca nie wykazała w sposób umotywowany, dlaczego twierdzenie to miałoby być niespójne z uznaniem innych kosztów za niekwalifikowalne. Uwagi, które skarżąca przedstawiła ustnie w tym względzie, nie podważają tego wniosku.

199    Jak z tego wynika, zastrzeżenie dotyczące niespójności sprawozdania końcowego z audytu należy oddalić.

 Wnioski w przedmiocie zarzutu pierwszego

200    Z powyższych rozważań wynika, że zarzut pierwszy powinien zostać uwzględniony w zakresie, w jakim dotyczy bezpośrednich kosztów dotyczących personelu, które należy uznać za kwalifikowane, w wysokości 17 231,28 EUR, i w zakresie, w jakim dotyczy związanych z nimi kosztów pośrednich wynikłych z umów. W pozostałym zakresie zarzut ten należy oddalić.

 W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego naruszenia przez Komisję jej obowiązków w zakresie nadzoru, zasady dobrej wiary i zasady lojalnej współpracy przy wykonaniu umów

201    Skarżąca podnosi naruszenie przez Komisję obowiązku zachowania należytej staranności i przywołuje w tym względzie pewne postanowienia wynikające z umowy. Skarżąca podnosi, że przesłanki natychmiastowego rozwiązania umowy nie zostały spełnione. Ponadto skarżąca podnosi naruszenie zasad dobrej wiary i lojalnej współpracy obowiązujących w belgijskim prawie cywilnym. Żąda ona również zapłaty słusznego odszkodowania za szkodę poniesioną przez nią z powodu braku kontroli.

202    W pierwszej kolejności skarżąca przywołuje szereg postanowień ogólnych warunków i podnosi naruszenie przez komisję obowiązku zachowania należytej staranności na etapie wykonania projektów Cocoon i Dicoems.

203    Należy wskazać, że pkt II.3 ust. 4 lit. a) ogólnych warunków przewiduje, że Komisja nadzoruje wykonanie naukowe, technologiczne i finansowe projektu.

204    Jednak żaden z argumentów skarżącej nie świadczy o uchybieniu przez Komisję któremuś z obowiązków w zakresie nadzoru wynikających z umowy.

205    Punkt II.8 ogólnych warunków stanowi bowiem, że Komisja powinna zbadać przedłożone sprawozdania w terminie 45 dni od ich otrzymania. Natomiast jeśli chodzi o sprawozdania zarządcze, a w szczególności dokumenty finansowe, o których mowa w pkt II.7 ust. 2 lit. b), pkt II.8 ust. 3 przewiduje, że nieudzielenie przez Komisję odpowiedzi w tym terminie nie oznacza, że dokumenty te zostały zatwierdzone, i nie uniemożliwia Komisji ich odrzucenia, również po upływie terminu płatności. W niniejszym przypadku brak interwencji Komisji na etapie wykonania projektu nie jest zatem niezgodny z tym postanowieniem umowy.

206    Podobnie pkt II.28 ust. 8 ogólnych warunków stanowi, że Komisja może zawiesić płatności, w wypadku kiedy sprawozdania finansowe nie mogą zostać zaakceptowane lub w wypadku nieprawidłowości, ale nie nakłada na Komisję żadnego obowiązku w tym względzie.

207    Wobec tego twierdzenie skarżącej, jakoby Komisja powinna była szybciej interweniować i wezwać ją do usunięcia nieprawidłowości księgowych przed zakończeniem projektów i przeprowadzeniem audytu, nie jest oparte na żadnym postanowieniu umowy mającym zastosowanie w niniejszym przypadku.

208    Ponadto, jak wskazuje Komisja, przeprowadzenie przez nią audytu księgowego i finansowego, który pozwolił wykryć przedmiotowe nieprawidłowości, potwierdza, że przestrzegała ona spoczywającego na niej obowiązku nadzoru, stosując pkt II.29 ogólnych warunków, przewidujący, że może ona przeprowadzać audyty w dowolnym momencie i do pięciu lat po zakończeniu projektu.

209    Wreszcie twierdzenie, jakoby Komisja powinna była wykazać większą staranność, ponieważ była świadoma upadłości koordynatora projektu Dicoems oraz istnienia nadużyć, nie podważa powyższego wniosku i nie może zostać uwzględnione, ponieważ, co więcej, nie ma związku z nieprawidłowościami popełnionymi przez skarżącą.

210    Jak z tego wynika, zastrzeżenie dotyczące naruszenia postanowień wynikających z umowy poprzez niezachowanie należytej staranności powinno zostać oddalone.

211    W drugiej kolejności skarżąca podnosi, że przesłanki natychmiastowego rozwiązania umowy określone w pkt II.16 ust. 2 ogólnych warunków nie zostały w niniejszym przypadku spełnione. Zdaniem skarżącej przed rozwiązaniem umowy Komisja powinna była rozpocząć etap kontradyktoryjny, przewidziany w pkt II.16 ust. 1 ogólnych warunków. W ten sposób Komisja naruszyła postanowienia wynikające z umowy, jak również zasadę dobrej wiary w umowach i zasadę lojalnej współpracy.

212    Należy przypomnieć, że pkt II.16 ust. 2 ogólnych warunków przewiduje, iż Komisja może niezwłocznie zakończyć uczestnictwo kontrahenta w programie, jeżeli umyślnie lub nieumyślnie dopuścił się on nieprawidłowości przy wykonaniu umowy [pkt II.16 ust. 2 lit. a)] lub jeżeli naruszył zasady postępowania określone w zasadach uczestnictwa [pkt II.16 ust. 2 lit. b)].

213    Termin „nieprawidłowość” jest zdefiniowany w pkt II.1 ust. 11 ogólnych warunków jako oznaczający „każde nieprzestrzeganie postanowienia prawa wspólnotowego lub naruszenie obowiązku wynikającego z umowy będące skutkiem działania lub zaniechania kontrahenta, które przynosi szkodę lub może przynieść szkodę budżetowi ogólnemu Wspólnot Europejskich lub budżetom zarządzanym przez Wspólnoty Europejskie poprzez spowodowanie nieuzasadnionego wydatku”.

214    W niniejszym przypadku, jak zostało stwierdzone wcześniej w odniesieniu do zarzutu pierwszego, skarżąca popełniła nieprawidłowości wskazane w sprawozdaniu końcowym z audytu i zostało stwierdzone, że nieprawidłowości te odpowiadają definicji zawartej w pkt II.1 ust. 11 ogólnych warunków.

215    Audyt wskazuje bowiem brak możliwości identyfikacji w księgach rachunkowych skarżącej kosztów, których zwrotu skarżąca żądała, brak oryginałów (lub, jeśli jest to dopuszczalne, kopii poświadczonych za zgodność z oryginałem) dokumentów dotyczących wykonania umów, fakt, że niektóre koszty, których zwrotu skarżąca żądała, nie były rzeczywiste i nie odpowiadały dokumentom potwierdzającym odnoszącym się do projektów, fakt, że poprzez podpisanie dokumentacji finansowej przekazanej Komisji skarżąca potwierdziła niezgodne z rzeczywistością okoliczności odnoszące się do poniesionych kosztów i dotyczących ich dowodów, oraz fakt, że umowy z podwykonawcami zostały zawarte z naruszeniem postanowień wynikających z umowy (pkt 1.4, strony 10 i 11 sprawozdania końcowego z audytu).

216    Ponadto owe naruszenia przez skarżącą jej obowiązków wynikających z umowy, a w szczególności pkt II.19 i nast. ogólnych warunków, mają wpływ na budżet Unii, ponieważ europejski wkład w budżet projektów Cocoon i Dicoems jest oparty na kwalifikowalności wydatków zgłoszonych przez kontrahenta, w tym wypadku przez skarżącą, i na przestrzeganiu jego zobowiązań wynikających z umowy.

217    Co więcej, jak wskazuje Komisja, pkt II.16 ust. 2 ogólnych warunków nie oznacza, że aby doszło do natychmiastowego rozwiązania umowy, konieczne jest istnienie nieuczciwego zamiaru skarżącej.

218    Dodatkowo, wbrew temu, co stwierdza w replice skarżąca, uznanie, że przedmiotowe nieprawidłowości można było wskazać wyłącznie po przeprowadzeniu audytu, nie oznacza, że nieprawidłowości te miały niewielkie znaczenie. W każdym razie definicja nieprawidłowości wynikająca z pkt II.1 ust. 11 ogólnych warunków nie zawiera żadnego progu istotności (ww. w pkt 139 wyrok w sprawie ELE.SI.A przeciwko Komisji, pkt 107). Nie ma zatem żadnej sprzeczności w stwierdzeniu, że popełnione w niniejszym przypadku nieprawidłowości uzasadniają natychmiastowe rozwiązanie umowy ze skarżącą na podstawie pkt II.16 ust. 2 ogólnych warunków.

219    Zatem w niniejszym przypadku spełnione zostały przesłanki określone w pkt II.16 ust. 2 ogólnych warunków. Okoliczność, że niektóre kwoty wykluczone przez audyt należy uznać za kwalifikowane (pkt 200 powyżej), nie podważa tego wniosku.

220    Wobec tego Komisja, postanawiając zakończyć uczestnictwo skarżącej w projekcie bez wszczynania postępowania kontradyktoryjnego przewidzianego w pkt II.16 ust. 1 ogólnych warunków, nie naruszyła stosownych postanowień umowy.

221    W trzeciej kolejności skarżąca podnosi naruszenie zasady dobrej wiary i zasady lojalnej współpracy.

222    Należy przypomnieć, że art. 1134 akapit trzeci belgijskiego kodeksu cywilnego przewiduje, że umowy powinny być wykonywane w dobrej wierze, a art. 1135 tego kodeksu stanowi, że „umowy zobowiązują nie tylko do tego, co zostało w nich wyraźnie przewidziane, lecz wywołują również wszystkie inne skutki zobowiązania wynikające z jego natury ze względu na słuszność, zwyczaj lub ustawę”.

223    Jednak, po pierwsze, okoliczność, że Komisja nie sformułowała komentarzy lub zastrzeżeń dotyczących sprawozdań finansowych skarżącej, nie ma wpływu na obowiązki spoczywające na skarżącej na mocy umowy (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 16 maja 2001 r. w sprawie T‑68/99 Toditec przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1443, pkt 98).

224    Po drugie, jak wskazuje Komisja, wyjaśnieniem niepodjęcia przez nią rozmów ze skarżącą w celu usunięcia nieprawidłowości finansowych i księgowych oraz niezasygnalizowania problemu koordynatorowi każdego z projektów ani skarżącej jeszcze przed audytem jest fakt, że wykrycie przedmiotowych nieprawidłowości wymagało przeprowadzenia audytu finansowego i księgowego.

225    W tym względzie z ustaleń sprawozdania końcowego z audytu, a w szczególności ze stwierdzonych nieprawidłowości księgowych (brak możliwości identyfikacji kosztów żądanych przez skarżącą, niezgodność żądanych kosztów z przedstawioną dokumentacją, niekwalifikowalność niektórych kosztów niesłusznie zgłoszonych jako kwalifikowane) wynika, że jedynie dokładne zbadanie w ramach audytu księgowego i finansowego mogło umożliwić wskazanie przedmiotowych nieprawidłowości.

226    Argumenty skarżącej podniesione w replice, zgodnie z którymi Komisja była świadoma upadłości koordynatora projektu Dicoems, który był przedmiotem dochodzenia, oraz istnienia nadużyć, wobec czego powinna była wykazać większą staranność, nie podważają powyższego wniosku, tym bardziej że, jak zostało przypomniane w pkt 209 powyżej, okoliczności te nie mają związku z popełnionymi przez skarżącą nieprawidłowościami, których dotyczy niniejsza sprawa. Podobnie, wbrew twierdzeniom skarżącej, spoczywający na Komisji obowiązek zachowania należytej staranności nie traci wszelkiej celowości, nawet jeżeli kontrole mają miejsce po zakończeniu programu, jeżeli kontrole te pozwalają Komisji sprawdzić, czy obowiązki wynikające z umowy zostały przez kontrahentów spełnione.

227    W związku z powyższym należy oddalić zastrzeżenie dotyczące naruszenia zasady dobrej wiary i zasady lojalnej współpracy.

228    W czwartej kolejności skarżąca podnosi, że poniosła szkodę w wyniku braku kontroli ze strony Komisji, ponieważ kwoty zostały uznane za niekwalifikowane, chociaż możliwe było usunięcie nieprawidłowości przed zakończeniem audytu, gdyby zostały one zakwestionowane na czas. Skarżąca domaga się słusznego odszkodowania za świadczenia wykonane w ramach szóstego programu ramowego. Powołuje się ona w istocie na bezpodstawne wzbogacenie.

229    Zapytana o to na rozprawie skarżąca wskazała, że w żądaniu tym nawiązuje do uregulowań umownych i że argument dotyczący bezpodstawnego wzbogacenia ma związek z zarzutem piątym (pkt 281–290 poniżej), co zostało odnotowane w protokole z rozprawy.

230    Należy przypomnieć, że w dziedzinie odpowiedzialności wynikającej z umowy art. 1142 belgijskiego kodeksu cywilnego, który jest zawarty w tytule III księgi III, zatytułowanym „Dowód w odniesieniu do umowy lub ogólnie zobowiązań umownych”, stanowi, że „[k]ażde zobowiązanie do działania lub powstrzymania się od działania powoduje powstanie obowiązku naprawienia szkody w razie niewykonania przez dłużnika”.

231    Ponadto zgodnie z art. 1147 belgijskiego kodeksu cywilnego „[d]łużnik zostaje zobowiązany, w razie potrzeby, do zapłaty odszkodowania bądź za niewykonanie zobowiązania, bądź za opóźnienie w jego wykonaniu, jeżeli nie wykaże, że niewykonanie było spowodowane przyczyną zewnętrzną, która nie może zostać mu przypisana, oraz że z jego strony nie było złej wiary”.

232    Z powyższego wynika, że odszkodowanie za szkodę wynikłą z umowy wymaga łącznego spełnienia trzech przesłanek, a mianowicie niewykonania umowy, szkody i związku przyczynowego między niewykonaniem umowy i szkodą.

233    W niniejszym przypadku wystarczy wskazać że, jak zostało stwierdzone powyżej, Komisja nie uchybiła ani obowiązkowi zachowania należytej staranności przewidzianemu w postanowieniach umowy, ani zasadzie dobrej wiary przy wykonaniu umowy lub lojalnej współpracy, na którą powołuje się skarżąca (pkt 201–227 powyżej).

234    Pierwsza z przesłanek nie jest zatem spełniona.

235    Ponadto skarżąca podnosi, że projekty zostały zrealizowane i że wykonała ona świadczenia, na które zostały poniesione koszty. Argument ten należy jednak oddalić.

236    Należy bowiem przypomnieć, że w zakresie, w jakim skarżąca powołuje się na odpowiedzialność wynikającą z umowy, dla uzasadnienia przyznania konkretnej dotacji nie wystarczy wykazać, że projekt został zrealizowany. Beneficjent pomocy jest zobowiązany udowodnić oprócz tego, że zgłoszone koszty poniósł zgodnie z warunkami przyznania danej pomocy, ponieważ jedynie należycie uzasadnione koszty mogą zostać uznane za kwalifikowane. Obowiązek spełnienia określonych warunków finansowych stanowi wręcz jedno z podstawowych zobowiązań beneficjenta i z tego względu warunkuje przyznanie pomocy Unii (wyroki Sądu: z dnia 22 maja 2007 r. w sprawie T‑500/04 Komisja przeciwko IIC, Zb.Orz. s. II‑1443, pkt 94; z dnia 17 października 2012 r. w sprawie T‑220/10 Komisja przeciwko EU Research Projects, pkt 29).

237    Tymczasem w niniejszym przypadku, jak zostało wcześniej stwierdzone, skarżąca nie spełniła wszystkich ciążących na niej zobowiązań finansowych i księgowych (pkt 200 powyżej).

238    Żądanie odszkodowania wynikającego z umowy należy zatem oddalić.

239    W zakresie, w jakim skarżąca powołuje się na bezpodstawne wzbogacenie, należy odesłać do rozważań dotyczących części pierwszej zarzutu piątego (pkt 281–290 poniżej).

240    Wreszcie, co się tyczy argumentów dotyczących stwierdzenia nieważności noty obciążeniowej, powinny one zostać odrzucone jako podniesione na poparcie żądania, które jest niedopuszczalne (pkt 75 powyżej).

241    W świetle całości powyższych rozważań zarzut drugi należy oddalić w całości.

 W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego naruszenia przez Komisję zasady dobrej administracji i zasady proporcjonalności

242    Na poparcie tego zarzutu skarżąca podnosi dwa zastrzeżenia, z których jedno dotyczy naruszenia zasady dobrej administracji, a drugie naruszenia zasady proporcjonalności.

243    Skarżąca wyjaśniła, że zarzut ten został podniesiony na poparcie żądań trzeciego i czwartego skargi. W zakresie, w jakim dotyczy on stwierdzenia nieważności noty obciążeniowej, powinien zostać odrzucony jako podniesiony na poparcie żądania, które jest niedopuszczalne (pkt 75 powyżej). Zarzut ten zostanie zbadany poniżej w zakresie, w jakim został podniesiony na poparcie żądania trzeciego skargi, sprzeciwiającego się decyzji o rozwiązaniu przedmiotowych umów i żądania czwartego skargi w zakresie, w jakim sprzeciwia się żądaniu Komisji dotyczącemu zwrotu.

–       W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego naruszenia zasady dobrej administracji

244    Skarżąca powołuje się na spoczywający na Komisji obowiązek uważnego, bezstronnego i starannego zbadania istotnych elementów. Po pierwsze, skarżąca podnosi brak kontroli przez Komisję na etapie wykonania umów. W tym względzie skarżąca podkreśla milczące zaakceptowanie przez Komisję etapu wykonania umów pomimo wniosków skarżącej o interwencję urzędników Komisji ze względu na pewne nieprawidłowości popełnione przez koordynatora jednego z dwóch spornych projektów i pomimo jej pism do Komisji. Skarżąca wskazuje również, że po ogłoszeniu upadłości koordynatora projektu Dicoems projekt ten był kontynuowany przez 18 miesięcy bez koordynatora. Po drugie, skarżąca podnosi brak spotkań poprzedzających sprawozdanie końcowe z audytu. Po trzecie, podnosi ona niewzięcie pod uwagę dokumentów przedstawionych w dniu 19 sierpnia 2009 r.

245    Należy przypomnieć, że instytucje Unii podlegają obowiązkom wynikającym z zasady dobrej administracji w stosunku do administrowanych wyłącznie w ramach wykonywania swoich obowiązków administracyjnych. Natomiast gdy stosunki między Komisją a skarżącą mają wyraźnie charakter umowny, skarżąca może zarzucić Komisji wyłącznie naruszenie postanowień umowy lub naruszenie prawa właściwego dla umowy (wyrok Sądu z dnia 3 czerwca 2009 r. w sprawie T‑179/06 Komisja przeciwko Burie Onderzoek en advies, niepublikowany w Zbiorze, pkt 118; postanowienie Sądu z dnia 8 lutego 2010 r. w sprawie T‑481/08 Alisei przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II-117, pkt 95, 96).

246    W niniejszym przypadku umowny charakter sporu nie budzi wątpliwości i został uznany przez samą skarżącą.

247    Argumenty skarżącej, w myśl których Komisja ma szczególne zadania i prerogatywy w związku z wykonaniem przedmiotowych umów, powinny zostać oddalone.

248    W tym względzie skarżąca powołuje się na decyzję nr 1513/2002. Artykuł 6.1 tej decyzji przewiduje, że „Komisja monitoruje stale i systematycznie, z pomocą niezależnych i wykwalifikowanych biegłych, wdrażanie szóstego programu ramowego oraz jego programów szczegółowych”. Punkt 2 załącznika III przewiduje również, że „Komisja będzie prowadzić działania z zakresu badań naukowych tak, by zapewnić ochronę interesów finansowych Wspólnoty poprzez efektywną kontrolę oraz, jeśli zostaną stwierdzone nieprawidłowości, poprzez odstraszające i proporcjonalne kary”.

249    W odpowiedzi na pytanie zadane przez Sąd na piśmie skarżąca podnosi też przysługujące Komisji prawo przeprowadzenia audytów, prawo jednostronnego rozwiązania przez nią umowy lub prawo odzyskania przez nią zakwestionowanych kwot w drodze noty obciążeniowej. Skarżąca podnosi tym samym istnienie prerogatyw należących do uprawnień administracyjnych Komisji.

250    Jednak okoliczności podniesione przez skarżącą nie umniejszają umownego charakteru niniejszego sporu ani tego, że w niniejszym przypadku Komisja działała na podstawie przedmiotowych umów, nie wykonując prerogatyw władzy publicznej, które jej przysługują, kiedy działa jako organ administracyjny (zob. również podobnie postanowienie Trybunału z dnia 31 marca 2011 r. w sprawie C‑433/10 P Mauerhofer przeciwko Komisji, niepublikowane w Zbiorze, pkt 83; postanowienie Sądu z dnia 10 kwietnia 2008 r. w sprawie T‑97/07 Imelios przeciwko Komisji, niepublikowane w Zbiorze, pkt 28).

251    Wobec tego skarżąca może zarzucić Komisji wyłącznie naruszenia postanowień wynikających z umowy lub naruszenia prawa właściwego dla umowy.

252    Tymczasem w niniejszym przypadku na poparcie zastrzeżenia opartego na naruszeniu zasady dobrej administracji skarżąca podnosi uchybienia dotyczące braku kontroli na etapie wykonania umów i braku spotkań poprzedzających sprawozdanie końcowe z audytu. Jednak nawet przy założeniu, że uchybienia te zostałyby wykazane, nie miałyby one wpływu na zobowiązania spoczywające na skarżącej na mocy przedmiotowych umów i na rozwiązanie tych umów w niniejszym przypadku (zob. podobnie i analogicznie wyrok Sądu z dnia 13 czerwca 2012 r. w sprawie T‑246/09 Insula przeciwko Komisji, pkt 274).

253    Wobec tego argumenty te należy w niniejszym kontekście uznać za bezskuteczne.

254    Ponadto w każdym razie, w zakresie, w jakim skarżąca powołuje się na naruszenie zasady dobrej administracji, dążąc do tego, aby rozwiązanie przedmiotowych umów zostało uznane za niezgodne z prawem (żądanie trzecie skargi) należy przypomnieć, jak zostało wcześniej wskazane, że rozwiązanie to było zgodne ze stosownymi postanowieniami umowy, jak również z zasadą dobrej wiary i zasadą lojalnej współpracy (pkt 211–227 powyżej). Argumenty podniesione przez skarżącą na poparcie rozpatrywanego zastrzeżenia nie mogą podważyć tych ustaleń.

255    Co więcej, argument oparty na niewzięciu pod uwagę dokumentów przedstawionych w dniu 19 sierpnia 2009 r. również powinien zostać oddalony. Po pierwsze, dokumenty te zostały bowiem wzięte przez Komisję pod uwagę (pkt 110 powyżej). Po drugie, skarżąca nie wykazała, dlaczego rzekome uchybienia Komisji w tym względzie miałyby skutki inne niż skutki stwierdzone już w związku z zarzutem pierwszym (pkt 200 powyżej).

256    Wreszcie, w zakresie, w jakim skarżąca podnosi naruszenie zasady dobrej administracji, dążąc do tego, aby żądanie Komisji dotyczące zwrotu zostało uznane za bezzasadne (zarzut czwarty skargi), należy wskazać, że skarżąca nie wykazała, dlaczego rzekome uchybienia Komisji w tym względzie miałyby skutki inne niż skutki stwierdzone już w związku z zarzutem pierwszym (pkt 200 powyżej).

257    Jak wynika z powyższych rozważań, zastrzeżenie dotyczące naruszenia zasady dobrej administracji należy oddalić.

–       W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego naruszenia zasady proporcjonalności

258    Skarżąca podnosi, że środki podjęte przez Komisję, a w szczególności decyzja o natychmiastowym rozwiązaniu umowy, naruszają zasadę proporcjonalności ze względu na czysto księgowy charakter stwierdzonych nieprawidłowości.

259    Należy przypomnieć, że zasada proporcjonalności, przewidziana w art. 5 TUE, ma w założeniu obejmować swym zakresem wszelkie rodzaje działań Unii, zarówno wynikające z umowy, jak i te, które mają charakter pozaumowny (zob. podobnie i analogicznie wyrok Sądu z dnia 25 maja 2004 r. w sprawie T‑154/01 Distilleria Palma przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1493, pkt 44). Zasada ta wymaga, aby działania instytucji Unii nie wykraczały poza to, co jest odpowiednie i konieczne dla realizacji zamierzonego celu (zob. analogicznie wyrok Trybunału z dnia 17 maja 1984 r. w sprawie 15/83 Denkavit Nederland, Rec. s. 2171, pkt 25; wyrok Sądu z dnia 12 października 1999 r. w sprawie T‑216/96 Conserve Italia przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3139, pkt 101).

260    W niniejszym przypadku ze sprawozdania końcowego z audytu wynika, że zarzucane skarżącej nieprawidłowości były liczne i miały różny charakter. W szczególności sprawozdanie końcowe z audytu stwierdziło brak możliwości identyfikacji w księgach rachunkowych skarżącej kosztów, których zwrotu skarżąca żądała, jak również brak oryginałów (lub, jeśli jest to dopuszczalne, kopii poświadczonych za zgodność z oryginałem) dokumentów dotyczących wykonania umów. Sprawozdanie to wskazuje, że niektóre koszty, których zwrotu skarżąca żądała, nie były rzeczywiste i nie odpowiadały dokumentom potwierdzającym odnoszącym się do projektów. Ponadto odnotowuje ono, że poprzez podpisanie dokumentacji finansowej przekazanej Komisji skarżąca potwierdziła niezgodne z rzeczywistością okoliczności odnoszące się do poniesionych kosztów i dotyczących ich dowodów. Sprawozdanie stwierdziło też, że umowy z podwykonawcami zostały zawarte z naruszeniem postanowień wynikających z umowy.

261    Te ustalenia sprawozdania końcowego z audytu zostały w ramach zarzutu pierwszego uznane za błędne w odniesieniu do części bezpośrednich kosztów dotyczących personelu, które należy uznać za kwalifikowane, w wysokości 17 231,28 EUR, i w odniesieniu do związanych z nimi kosztów pośrednich wynikłych z umów (pkt 200 powyżej).

262    Niemniej jednak w pozostałym zakresie ustalenia sprawozdania końcowego z audytu są zasadne.

263    Tymczasem należy przypomnieć, że spoczywający na Komisji obowiązek należytego zarządzania środkami finansowymi Unii, zgodnie z art. 317 TFUE, i konieczność zwalczania nadużyć w zakresie pomocy finansowej Unii nadają zasadnicze znaczenie zobowiązaniom dotyczącym warunków finansowych (zob. analogicznie wyrok Sądu z dnia 17 czerwca 2010 r. w sprawach połączonych T‑428/07 i T‑455/07 CEVA przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2431, pkt 126 i przytoczone tam orzecznictwo). W niniejszym przypadku zobowiązanie skarżącej do przestrzegania obowiązków w szczególności w zakresie możliwości identyfikacji kosztów przedstawienia dokumentów potwierdzających w odniesieniu do poniesionych kosztów, stanowi zatem jedno z jego zasadniczych zobowiązań, które ma umożliwić Komisji uzyskanie danych koniecznych dla sprawdzenia, czy sporny udział został wykorzystany zgodnie z postanowieniami umów.

264    Jak z tego wynika, Komisja słusznie uznała, że przy wykonaniu umów Dicoems i Cocoon skarżąca popełniła poważne nieprawidłowości, które mogły przynieść szkodę interesom finansowym Unii w rozumieniu pkt II.1 ogólnych warunków.

265    Z tego wynika, że środki podjęte przez Komisję, a w szczególności decyzja o natychmiastowym rozwiązaniu umowy na podstawie pkt II.16 ust. 2 ogólnych warunków, która stanowi zresztą, jak zostało wcześniej stwierdzone (pkt 211–220 powyżej) zastosowanie właściwych postanowień umownych, nie naruszają zasady proporcjonalności.

266    Zastrzeżenie to powinno zatem zostać oddalone.

267    Wobec tego zarzut trzeci należy w całości oddalić.

 W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego naruszenia prawa do obrony i braku uzasadnienia

268    Skarżąca powołuje się na naruszenie prawa do obrony i, w replice, brak uzasadnienia. W odpowiedzi na pytanie zadane na piśmie skarżąca wskazała, że zarzut ten jest podniesiony na poparcie żądań trzeciego i czwartego skargi. W zakresie, w jakim dotyczy on stwierdzenia nieważności noty obciążeniowej, powinien zostać odrzucony jako podniesiony na poparcie żądania, które jest niedopuszczalne (pkt 75 powyżej).

–       W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego naruszenia poszanowania prawa do obrony

269    Skarżąca twierdzi, po pierwsze, że nie mogła skutecznie przedstawić swojego stanowiska podczas audytu lub po powstaniu projektu sprawozdania z audytu, a po drugie, że spotkania w dniach 3 grudnia 2009 r. i 1 lipca 2010 r. w przedmiocie sprawozdania końcowego z audytu odbyły się bez udziału urzędników, którzy przeprowadzali audyt.

270    Należy przede wszystkim wskazać, że skarżąca nie podnosi naruszenia żadnego konkretnego postanowienia przedmiotowych umów ani żadnego przepisu prawa, właściwego dla tych umów.

271    Ponadto, nawet przy założeniu, że można uznać, iż z prawa właściwego dla umowy wynika istnienie w tym względzie zobowiązań Komisji o charakterze umownym, skarżąca nie wykazała, dlaczego skutki miałyby być inne niż skutki stwierdzone już wcześniej (pkt 200 powyżej).

272    Wreszcie, niezależnie od wszystkiego, okoliczności niniejszego przypadku wskazują, że zastrzeżenie to jest bezzasadne. Jak bowiem wynika z wcześniej przypomnianych dokumentów z akt sprawy (pkt 38–46 powyżej), skarżąca mogła skutecznie przedstawić swoje stanowisko po powstaniu projektu sprawozdania z audytu w szczególności w piśmie z dnia 19 sierpnia 2009 r., które wbrew twierdzeniom skarżącej zostało przez Komisję wzięte pod uwagę w sprawozdaniu końcowym z audytu (pkt 110 powyżej). Sam fakt, że żądania jej nie zostały w pełni uwzględnione, nie oznacza, że dokumenty te nie zostały przez Komisję zbadane. Ponadto po przedstawieniu sprawozdania końcowego z audytu dialog pomiędzy Komisją i skarżącą był podtrzymywany (pkt 48–59 powyżej).

273    Zastrzeżenie to należy zatem oddalić.

–       W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego naruszenia obowiązku uzasadnienia

274    W replice skarżąca podnosi, że Komisja nie uzasadniła niewzięcia pod uwagę dokumentów dodatkowych i nie wskazała, z jakiego powodu kwoty wzięte przez Komisję pod uwagę były różne od kwot wynikających z jej księgowości.

275    Bez konieczności orzekania w przedmiocie dopuszczalności zastrzeżenia podniesionego w replice wystarczy wskazać, że obowiązek ten spoczywa na Komisji na mocy art. 269 TFUE. Dotyczy on jednak wyłącznie jednostronnych działań tej instytucji. Nie został zatem nałożony na Komisję na podstawie umowy wiążącej tę instytucję ze skarżącą. W konsekwencji obowiązek ten może ewentualnie pociągać za sobą wyłącznie odpowiedzialność pozaumowną Wspólnoty (zob. podobnie ww. w pkt 259 wyrok w sprawie Distilleria Palma przeciwko Komisji, pkt 46). Tymczasem ani ze skargi, ani z odpowiedzi skarżącej na pytania zadane przez Sąd na piśmie nie wynika, że skarżąca zamierzała powołać się w tym względzie na odpowiedzialność pozaumowną Unii.

276    Ponadto, niezależnie od wszystkiego skarżąca nie wykazała, dlaczego skutki takiego naruszenia miałyby być inne niż skutki stwierdzone już wcześniej w ramach zarzutu pierwszego (pkt 200 powyżej).

277    Zastrzeżenie to powinno zatem zostać oddalone, a wobec tego rozpatrywany zarzut należy oddalić w całości.

 Wnioski w przedmiocie żądania głównego

278    W świetle wszystkich powyższych uwag żądanie główne powinno w części zostać uwzględnione. I tak zostało stwierdzone, że koszty kwalifikowane do poniesienia przez Komisję, w rozumieniu spornych umów, obejmują również koszty bezpośrednie dotyczące personelu w wysokości 17 231,28 EUR, a także związane z nimi koszty pośrednie wynikające z umów.

279    W pozostałym zakresie żądanie główne należy oddalić, bez konieczności nakazywania przeprowadzenia dodatkowej ekspertyzy zasugerowanego przez skarżącą na rozprawie.

3.     W przedmiocie żądania ewentualnego, opartego na zarzucie piątym

280    Zarzut piąty skarżąca podnosi na poparcie żądania ewentualnego, mającego na celu zobowiązanie Komisji do zapłaty na jej rzecz odszkodowania za rzekomo poniesioną szkodę. Zarzut ten ma na celu uzyskanie stwierdzenia odpowiedzialności Komisji, po pierwsze, z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, a po drugie, za czyn niedozwolony.

 W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej bezpodstawnego wzbogacenia

281    W ramach części pierwszej rozpatrywanego zarzutu skarżąca twierdzi, że Komisja skorzystała z wyników naukowych przedmiotowych projektów i, mając na uwadze rozwiązanie umów, podnosi bezpodstawne wzbogacenie.

282    Należy przypomnieć, że powództwo oparte na bezpodstawnym wzbogaceniu, takie, jakie przewiduje większość krajowych systemów prawnych, nie zawiera przesłanki bezprawnego zachowania lub winy strony pozwanej. Natomiast dla uwzględnienia tego powództwa istotne jest, aby wzbogacenie było pozbawione jakiejkolwiek ważnej podstawy prawnej. Przesłanka ta nie jest spełniona w szczególności, jeżeli wzbogacenie czerpie swe uzasadnienie ze zobowiązań umownych [wyrok Trybunału z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie C‑47/07 P Masdar (UK) przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑9761, pkt 45, 46].

283    Tymczasem w niniejszym przypadku, jak wskazuje Komisja, podstawą odniesionej przez nią rzekomej korzyści są stosunki o charakterze umownym między stronami.

284    Jak z tego wynika, ewentualne wzbogacenie Komisji lub zubożenie skarżącej, jako znajdujące swe źródła w istniejącym uregulowaniu wynikającym z umowy, nie mogą być uznane za bezpodstawne.

285    Ponadto okoliczność, że – jak podkreśla skarżąca – przedmiotowe umowy zostały rozwiązane pismem Komisji z dnia 5 listopada 2010 r., nie zmienia tego stwierdzenia.

286    Przedmiotem rozpatrywanego zastrzeżenia jest bowiem w rzeczywistości żądanie odszkodowania wynikającego z umowy, niezależnie od jej rozwiązania. Co więcej, z przedmiotowych umów wynika, że nawet po rozwiązaniu umów niektóre postanowienia umowne pozostają w mocy w stosunku do uczestnika, a w szczególności pkt II.29, II.30 i II.31, które dotyczą audytu, rekompensaty i zwrotu niesłusznie wypłaconych kwot.

287    Wreszcie, niezależnie od wszystkiego, skarżąca nie ma podstaw, aby utrzymywać, że Komisja wzbogaciła się w wyniku tych umów.

288    Zgodnie bowiem z pkt II.27 ogólnych warunków, na podstawie rozporządzenia finansowego, zaliczki przyznane koordynatorowi na rzecz konsorcjum pozostają własnością Unii.

289    Co więcej, jak wynika z samego brzmienia pkt II.32 ogólnych warunków w związku z ich pkt II.1 ust. 14 wyniki projektów, jak również związane z nimi prawa stanowią wyłączną własność kontrahentów Komisji, którzy przyczynili się do ich uzyskania (zob. również podobnie ww. w pkt 252 wyrok w sprawie Insula przeciwko Komisji, pkt 264).

290    Część pierwszą zarzutu piątego należy zatem oddalić.

 W przedmiocie części drugiej, dotyczącej odpowiedzialności za zawinione działanie Komisji

291    Skarżąca podnosi, że w ramach innego projektu pomocowego Unii (Pasodoble) Komisja, w osobie kierownik działu Agencji Wykonawczej ds. Badań Naukowych (REA) [Research Executive Agency], w dniu 16 kwietnia 2010 r., to znaczy natychmiast po przeprowadzeniu kontroli rachunkowości, wysłała do koordynatora tamtego projektu pismo zawierające ostrzeżenia dotyczące możliwości operacyjnych skarżącej i zalecając mu, aby przekazał jej tylko część prefinansowania. Skarżąca podnosi, że wysłanie tego pisma stanowi zawinione działanie Komisji, której podlega REA. Zdaniem skarżącej działanie to spowodowało szkody ekonomiczne i moralne.

292    Należy przypomnieć, że rozporządzenie Rady (WE) nr 58/2003 z dnia 19 grudnia 2002 r. ustanawiające statut agencji wykonawczych, którym zostaną powierzone niektóre zadania w zakresie zarządzania programami wspólnotowymi (Dz.U. 2003, L 11, s. 1 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 1, t. 4, s. 235) uprawnia Komisję do ustanowienia agencji wykonawczych i powierzania im niektórych zadań odnoszących się do zarządzania jednym lub większą liczbą programów wspólnotowych. Choć Komisja nadal wykonuje zadania wymagające uprawnień uznaniowych w przekładaniu decyzji politycznych na działania, agencji może zostać powierzone zarządzanie etapami projektu, przyjmowanie instrumentów wykonania budżetu oraz prowadzenie wszystkich działań koniecznych do wykonania programu wspólnotowego na podstawie uprawnień przekazanych przez Komisję, w szczególności działań związanych z udzielaniem zamówień i przyznawaniem dotacji (art. 6 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 58/2003).

293    Ponadto art. 4 ust. 2 rozporządzenia nr 58/2003 przewiduje, że agencja wykonawcza ma osobowość prawną. Z art. 21 tego rozporządzenia wynika, że w odniesieniu do odpowiedzialności kontraktowej agencji wykonawczej stosuje się prawo właściwe dla danej umowy i że w przypadku odpowiedzialności pozaumownej agencja wykonawcza zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla ustawodawstw państw członkowskich naprawia wszelkie szkody spowodowane przez agencję lub jej pracowników przy wykonywaniu ich obowiązków. Trybunał Sprawiedliwości Unii jest właściwy do rozpoznawania sporów dotyczących odszkodowań za szkody. Oprócz tego zgodnie z art. 22 tego rozporządzenia każde działanie agencji wykonawczej wyrządzające szkodę osobie trzeciej może zostać zgłoszone Komisji przez każdą osobę zainteresowaną bezpośrednio lub osobiście albo przez państwo członkowskie w celu sprawdzenia jego legalności. Zaskarżenie w drodze środków administracyjnych zostaje skierowane do Komisji, na której decyzję może zostać wniesiona skarga o stwierdzenie nieważności do Trybunału Sprawiedliwości.

294    Na podstawie rozporządzenia nr 58/2003 Komisja ustanowiła REA decyzją 2008/46/WE z dnia 14 grudnia 2007 r. ustanawiającą Agencję Wykonawczą ds. Badań Naukowych w celu zarządzania niektórymi obszarami szczegółowych programów wspólnotowych „Ludzie”, „Możliwości” i „Współpraca” w dziedzinie badań (Dz.U. 2008, L 11, s. 9).

295    Artykuł 1 decyzji 2008/46 przewiduje, że statut REA został ustanowiony w rozporządzeniu nr 58/2003.

296    Jak z tego wynika, REA ma osobowość prawną. Ponadto z decyzji 2008/46 w związku z art. 21 rozporządzenia nr 58/2003 wynika, że w przypadku odpowiedzialności pozaumownej REA powinna naprawić wszelkie szkody spowodowane przez agencję lub jej pracowników przy wykonywaniu ich obowiązków.

297    Ponadto z decyzji 2008/46 wynika, że do zadań REA należy w szczególności zarządzanie etapami konkretnych projektów w kontekście realizacji niektórych obszarów programów „Ludzie”, „Możliwości” i „Współpraca” oraz zarządzanie programem prac przyjętym przez Komisję, jak również dokonywanie niezbędnych kontroli. REA jest też upoważniona do przyjmowania wykonawczych aktów budżetowych w odniesieniu do wpływów i wydatków oraz wykonywania operacji niezbędnych do zarządzania przedmiotowymi programami, w szczególności związanymi z przyznawaniem grantów i zawieraniem umów (art. 4 ust. 1 decyzji 2008/46).

298    W niniejszym przypadku skarżąca podnosi, że pismo wysłane przez kierownika działu REA do koordynatora innego projektu powoduje odpowiedzialność Komisji.

299    Jednak należy stwierdzić, że pismo z dnia 16 kwietnia 2010 r. jest opatrzone znakiem REA i zostało podpisane przez kierownika działu REA, mającej osobowość prawną. Ponadto jest bezsporne, że wysłanie tego pisma wchodzi w zakres kompetencji REA, do której zadań należy zarządzanie i wykonanie budżetu, w szczególności zadania związane z przyznawaniem grantów i zawieraniem umów. Wreszcie, w przypadku odpowiedzialności pozaumownej REA powinna naprawić wszelkie szkody spowodowane przez nią lub jej pracowników przy wykonywaniu ich obowiązków (pkt 296 powyżej).

300    Z powyższego wynika, że wbrew twierdzeniom skarżącej nie można uznać, że pismo to zostało wysłane przez Komisję lub że może zostać jej przypisane (zob. podobnie i analogicznie postanowienie Trybunału z dnia 10 listopada 2011 r. w sprawie C‑626/10 P Agapiou Joséphidès przeciwko Komisji i Agencji Wykonawczej ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego (EACEA), niepublikowany w Zbiorze, pkt 27–30, 52–55; wyrok Sądu z dnia 8 października 2008 r. w sprawie T‑411/06 Sogelma przeciwko AER, Zb.Orz. s. II‑2771, pkt 50–57).

301    Wniosku tego nie podważa twierdzenie skarżącej, niczym zresztą niepoparte, jakoby okoliczności przedstawione w tym piśmie zostały „w sposób oczywisty” zasugerowane przez urzędników Komisji. Chociaż bowiem REA została poinformowana przez Komisję o wynikach audytu, niemniej jednak odpowiedzialność za pismo z dnia 16 kwietnia 2010 r. spoczywa na REA.

302    Wobec tego przedmiotowe pismo, które należy przypisać REA, nie może powodować odpowiedzialności Komisji i część druga niniejszego zarzutu, skierowana przeciwko Komisji, jest niedopuszczalna.

303    W każdym razie, nawet gdyby przedmiotowe pismo można było przypisać Komisji, należy przypomnieć, że powstanie odpowiedzialności pozaumownej Unii i wykonanie uprawnienia do naprawienia poniesionej szkody, na mocy art. 340 akapit drugi TFUE, jest uzależnione od spełnienia przesłanek w zakresie bezprawności zachowania zarzucanego instytucjom, powstania szkody i związku przyczynowego między zachowaniem a podnoszoną szkodą (zob. w szczególności i analogicznie wyroki: z dnia 29 września 1982 r. w sprawie 26/81 Oleifici Mediterranei przeciwko EWG, Rec. s. 3057, pkt 16; z dnia 9 września 2008 r. w sprawach połączonych C‑120/06 P i C‑121/06 P FIAMM i in. przeciwko Radzie i Komisji, Zb.Orz. s. I‑6513, pkt 106). Ponieważ te trzy przesłanki odpowiedzialności powinny zostać spełnione łącznie, niespełnienie jednej z nich wystarcza do oddalenia skargi o odszkodowanie (zob. wyrok Trybunału z dnia 18 marca 2010 r. w sprawie C‑419/08 P Trubowest Handel i Makarov przeciwko Radzie i Komisji, Zb.Orz. s. I‑2259, pkt 41).

304    Tymczasem w niniejszym przypadku wystarczy wskazać, że skarżąca nie wykazała, iż pismo z dnia 16 kwietnia 2010 r. było obciążone zawinioną bezprawnością. Autor tego pisma wskazał bowiem jedynie, że jego wątpliwości co do możliwości operacyjnych skarżącej w zakresie wykonania zadań powierzonych jej w ramach projektu zostały niedawno potwierdzone w wyniku audytu księgowego przeprowadzonego przez Komisję. W tym kontekście zaleca on koordynatorowi przyznanie skarżącej tylko części prefinansowania, podczas gdy pozostała część będzie mogła zostać wypłacona dopiero po rozpoczęciu przez skarżącą wykonywania jej działań w sposób zadowalający, zgodnie z tym, co zostało przewidziane w opisie zadań. Ponadto pisma zastrzega sobie prawo przeprowadzenia w każdej chwili kontroli skarżącej na miejscu, aby upewnić się, że poniesione przez niego koszty są rzeczywiście możliwe do zidentyfikowania i kwalifikowane.

305    Pisząc to, autor pisma odnosi się do zadań z zakresu zarządzania budżetem, zaś skarżąca nie wykazała, że naruszył on uregulowanie prawne lub popełnił jakąkolwiek nieprawidłowość. Ponadto wbrew twierdzeniom skarżącej treść tego pisma nie była zniesławiająca, ponieważ, mimo że pewna część kosztów dotyczących personelu została błędnie uznana za niekwalifikowaną, sprawozdanie końcowe z audytu słusznie stwierdza istnienie nieprawidłowości uzasadniających rozwiązanie umów Cocoon i Dicoems.

306    Jak z tego wynika, część druga niniejszego zarzutu jest, niezależnie od wszystkiego, bezzasadna.

307    Wobec tego zarzut piąty należy oddalić bez konieczności orzekania w przedmiocie żądania skarżącej, aby Komisja przesłała dokumenty pozwalające ocenić szkodę, którą skarżąca rzekomo poniosła na skutek wysłania tego pisma.

 Wnioski w przedmiocie żądania ewentualnego

308    W świetle powyższych rozważań żądanie ewentualne należy odrzucić.

4.     W przedmiocie żądania wzajemnego Komisji

309    Komisja podnosi, że rozwiązanie umów Dicoems i Cocoon oraz wystawienie noty obciążeniowej nastąpiły w poszanowaniu właściwych postanowień wynikających z umowy. W duplice, po pierwsze, przedstawia żądanie wzajemne dotyczące nakazania skarżącej, aby zwróciła jej kwotę 164 080,03 EUR wskazaną w nocie obciążeniowej powiększoną o odsetki za zwłokę zgodnie z pkt II.31 ust. 2 ogólnych warunków. Po drugie, żąda, aby zakończenie uczestnictwa skarżącej w projektach Dicoems i Cocoon, o którym jest mowa w piśmie z dnia 5 listopada 2010 r., zostało potwierdzone.

310    Należy przypomnieć, że w przypadku roszczenia wniesionego na podstawie klauzuli arbitrażowej Sąd powinien rozstrzygnąć spór na podstawie materialnego prawa krajowego właściwego dla umowy (wyrok Trybunału z dnia 18 grudnia 1986 r. w sprawie 426/85 Komisja przeciwko Zoubek, Rec. s. 4057, pkt 4), czyli w niniejszym przypadku prawa belgijskiego, któremu na mocy art. 12 obydwu z umów podlegają przedmiotowe umowy.

311    Natomiast zgodnie z ogólnie przyjętą zasadą prawa, w myśl której każdy sąd stosuje swoje własne uregulowania dotyczące postępowania, właściwość prawna, podobnie jak dopuszczalność żądań podlega ocenie wyłącznie w oparciu o prawo Unii (zob. podobnie ww. w pkt 310 wyrok w sprawie Komisja przeciwko Zoubek, pkt 10; wyrok Sądu z dnia 13 czerwca 2012 r. w sprawie T‑110/10 Insula przeciwko Komisji, pkt 29, 30).

312    W niniejszym przypadku żądanie wzajemne Komisji zostało sformułowane w duplice.

313    Tymczasem należy przypomnieć, że art. 48 regulaminu postępowania zakazuje podnoszenia nowych zarzutów w toku postępowania.

314    Ponadto z orzecznictwa wynika, że choć art. 48 § 2 regulaminu postępowania pozwala, w pewnych okolicznościach, podnieść nowe zarzuty, w toku postępowania, przepis ten w żadnym wypadku nie powinien być interpretowany jako pozwolenie stronie na zmianę, w toku postępowania, samego przedmiotu sporu (zob. podobnie i analogicznie wyrok Trybunału z dnia 14 października 1987 r. w sprawie 278/85 Komisja przeciwko Danii, Rec. s. 4069, pkt 37, 38; wyrok Sądu z dnia 18 września 1992 r. w sprawie T‑28/90 Asia Motor France i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2285, pkt 43).

315    Artykuł 48 regulaminu postępowania nie wprowadza rozróżnienia pomiędzy stroną skarżącą i stroną pozwaną.

316    Ponadto Trybunał miał okazję, na podstawie postanowienia swojego regulaminu postępowania, które zakazuje podnoszenia nowych zarzutów w toku postępowania, uznać za niedopuszczalny zarzut niedopuszczalności lub zarzut podniesiony po raz pierwszy w duplice, którego podstawą nie były okoliczności prawne i faktyczne, które pojawiły się dopiero w toku postępowania (wyroki Trybunału: z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie C‑471/98 Komisja przeciwko Belgii, Rec. s. I‑9681, pkt 42, 43; z dnia 14 kwietnia 2005 r. w sprawie C‑519/03 Komisja przeciwko Luksemburgowi, Zb.Orz. s. I‑3067, pkt 22, 23).

317    W niniejszym przypadku żądanie wzajemne Komisji przedstawione w duplice jest nowe w stosunku do żądań przedstawionych w odpowiedzi Komisji na skargę. Zadanie to dotyczy bowiem, po pierwsze, nakazania skarżącej, aby zwróciła jej kwotę 164 080,03 EUR wskazaną w nocie obciążeniowej, powiększoną o odsetki za zwłokę, a po drugie, potwierdzenia, że skarżąca zakończyła uczestnictwo w projektach Dicoems i Cocoon.

318    Chociaż zakończenie uczestnictwa skarżącej w umowach zostaje ipso facto potwierdzone przez rozstrzygnięcie niniejszego sporu, to żądanie zwrotu wraz z odsetkami za zwłokę stanowi, na etapie dupliki, żądanie dodatkowe w stosunku do żądań przedstawionych w odpowiedzi na skargę. Ponadto, jak wyjaśniła Komisja na rozprawie, owo żądanie wzajemne dodaje do odpowiedzi na skargę żądanie uzyskania tytułu wykonawczego.

319    Wobec tego żądanie wzajemne w zakresie, w jakim obejmuje żądanie zwrotu zraz z odsetkami za zwłokę, może być uznane za nowe żądanie, które zmienia poprzez ich rozszerzenie przedmiot żądań podniesionych w odpowiedzi na skargę.

320    W odpowiedzi na pytanie Sądu Komisja podniosła, że w systemie prawnym Unii z właściwości do orzekania w przedmiocie skargi głównej wynika właściwość do orzekania w przedmiocie wszelkich żądań wzajemnych wniesionych w toku tego samego postępowania wynikających z tego samego aktu lub tego samego zdarzenia stanowiącego przedmiot skargi (postanowienie Trybunału z dnia 27 maja 2004 r. w sprawie C‑517/03 Komisja przeciwko AMA Consulting, niepublikowane w Zbiorze, pkt 17). Jednak właściwość Sądu do orzekania w przedmiocie żądania podniesionego przez Komisję tytułem wzajemnym nie jest sporna w niniejszym przypadku. Argument ten nie podważa wniosku, że żądanie wzajemne jest w niniejszym przypadku nowym żądaniem, które rozszerza przedmiot żądań zawartych w odpowiedzi na skargę.

321    Ponadto, wbrew twierdzeniom Komisji, zasada kontradyktoryjności postępowania i zasada prawa do obrony wymagają, aby takie żądanie zostało podniesione już w odpowiedzi na skargę, nawet kiedy, tak jak w niniejszym przypadku, żądanie wzajemne stanowi powtórzenie żądania zwrotu zawartego w nocie obciążeniowej.

322    Żądanie to musi zatem zostać uznane za spóźnione, a zatem niedopuszczalne zgodnie z art. 48 regulaminu postępowania.

323    Wreszcie należy dodać, że opóźnienie to nie uniemożliwia Komisji odzyskania spornych kwot na podstawie art. 299 TFUE, zgodnie z którym jej akty nakładające zobowiązanie pieniężne na podmioty inne niż państwa członkowskie stanowią tytuł egzekucyjny. Komisja zawsze może bowiem, jak zresztą zostało przewidziane w pkt II.31 ust. 5 ogólnych warunków, wydać decyzję stanowiącą tytuł wykonawczy w rozumieniu tego postanowienia, na podstawie art. 79 ust. 2 akapit pierwszy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE, Euratom) nr 966/2012 z dnia 25 października 2012 r. w sprawie zasad finansowych mających zastosowanie do budżetu ogólnego Unii oraz uchylające rozporządzenie nr 1605/2002 (Dz.U L 298, s. 1) (zob. podobnie i analogicznie ww. w pkt 252 wyrok z dnia 13 czerwca 2012 r. w sprawie T‑246/09 Insula przeciwko Komisji, pkt 95–99), zaś klauzula wykonalności jest nadawana przez właściwy organ krajowy.

324    Jak z tego wynika, żądanie wzajemne przedstawione przez Komisję jest niedopuszczalne.

 W przedmiocie kosztów

325    Na podstawie art. 87 § 3 regulaminu postępowania przed Sądem w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań każdej ze stron, jak ma to miejsce w niniejszym przypadku, Sąd może postanowić, że koszty zostaną rozdzielone albo że każda ze stron poniesie swoje własne koszty.

326    W niniejszym przypadku należy postanowić, że każda ze stron poniesie własne koszty, w tym koszty wynikłe z postępowania dotyczącego zarządzenia środków tymczasowych w sprawie T‑116/11 R.

Z powyższych względów

SĄD (druga izba)

orzeka, co następuje:

1)      Skarga Association médicale européenne (EMA) zostaje uwzględniona w zakresie obejmującym zwrot kosztów bezpośrednich dotyczących personelu odnoszących się do umów Cocoon i Dicoems w wysokości 17 231,28 EUR, a także związanych z nimi kosztów pośrednich wynikających z tych umów.

2)      W pozostałym zakresie skarga EMA zostaje oddalona.

3)      Żądanie wzajemne Komisji zostaje odrzucone.

4)      Każda ze stron ponosi własne koszty, w tym koszty wynikłe z postępowania w sprawie zarządzenia środków tymczasowych w sprawie T‑116/11 R.

Forwood Dehousse Schwarcz

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 11 grudnia 2013 r.

Podpisy

Spis treści

Ramy prawne

1.  Uregulowania wynikające z umowy

2.  Prawo belgijskie

Okoliczności powstania sporu

Przebieg postępowania i żądania stron

Co do prawa

1.  Uwagi wstępne

2.  W przedmiocie żądania głównego, opartego na czterech pierwszych zarzutach

W przedmiocie zarzutu pierwszego, dotyczącego naruszenia pkt II.19, II.20, II.21 i II.25 ogólnych warunków

W przedmiocie żądania zwrotu dotyczącego okresu czwartego

W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego braku możliwości wyboru modelu kosztów

W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego niekwalifikowalności jeszcze niezapłaconych zafakturowanych kosztów

W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego bezpośrednich kosztów dotyczących personelu

–  W przedmiocie kosztów dotyczących personelu żądanych w związku z projektem Cocoon

–  W przedmiocie kosztów dotyczących personelu żądanych w związku z projektem Dicoems

W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego kosztów pośrednich

W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego niespójności sprawozdania końcowego z audytu

Wnioski w przedmiocie zarzutu pierwszego

W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego naruszenia przez Komisję jej obowiązków w zakresie nadzoru, zasady dobrej wiary i zasady lojalnej współpracy przy wykonaniu umów

W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego naruszenia przez Komisję zasady dobrej administracji i zasady proporcjonalności

–  W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego naruszenia zasady dobrej administracji

–  W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego naruszenia zasady proporcjonalności

W przedmiocie zarzutu czwartego, dotyczącego naruszenia prawa do obrony i braku uzasadnienia

–  W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego naruszenia poszanowania prawa do obrony

–  W przedmiocie zastrzeżenia dotyczącego naruszenia obowiązku uzasadnienia

Wnioski w przedmiocie żądania głównego

3.  W przedmiocie żądania ewentualnego, opartego na zarzucie piątym

W przedmiocie części pierwszej, dotyczącej bezpodstawnego wzbogacenia

W przedmiocie części drugiej, dotyczącej odpowiedzialności za zawinione działanie Komisji

Wnioski w przedmiocie żądania ewentualnego

4.  W przedmiocie żądania wzajemnego Komisji

W przedmiocie kosztów

* Język postępowania: włoski.