Υπόθεση C‑441/17

Ευρωπαϊκή Επιτροπή

κατά

Δημοκρατίας της Πολωνίας

«Παράβαση κράτους μέλους – Περιβάλλον – Οδηγία 92/43/ΕΟΚ – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Άρθρο 6, παράγραφοι 1 και 3 – Άρθρο 12, παράγραφος 1 – Οδηγία 2009/147/ΕΚ – Διατήρηση των αγρίων πτηνών – Άρθρα 4 και 5 – Περιοχή του δικτύου Natura 2000 “Puszcza Białowieska” – Τροποποίηση του σχεδίου δασικής διαχειρίσεως – Αύξηση του όγκου εκμεταλλεύσιμης ξυλείας – Σχέδιο ή έργο μη άμεσα συνδεόμενο ή μη αναγκαίο για τη διαχείριση της περιοχής, αλλά ικανό να επηρεάσει σημαντικά την περιοχή αυτή – Δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεων στην περιοχή – Προσβολή της ακεραιότητας της περιοχής – Ουσιαστική εφαρμογή των μέτρων διατηρήσεως – Συνέπειες για τους τόπους αναπαραγωγής και τους τόπους αναπαύσεως των προστατευόμενων ειδών»

Περίληψη – Απόφαση του Δικαστηρίου (τμήμα μείζονος συνθέσεως) της 17ης Απριλίου 2018

1.        Προσφυγή λόγω παραβάσεως – Αντικείμενο της διαφοράς – Καθορισμός κατά την προ της ασκήσεως της προσφυγής διαδικασία – Συνεκτίμηση πραγματικών περιστατικών μεταγενεστέρων της διατυπώσεως της αιτιολογημένης γνώμης – Προϋποθέσεις – Περιστατικά της ίδιας φύσεως που συνιστούν την ίδια συμπεριφορά με τα αρχικώς προβληθέντα

(Άρθρο 258 ΣΛΕΕ)

2.        Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Δέουσα εκτίμηση των επιπτώσεων σχεδίου ή έργου σε ορισμένο τόπο – Προσδιορισμός των στοιχείων που δύνανται να θίξουν τους σκοπούς διατηρήσεως του τόπου – Συνεκτίμηση των σωρευτικών συνεπειών που απορρέουν από τον συνδυασμό του σχεδίου ή έργου αυτού με άλλα σχετικά σχέδια ή έργα

(Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 3)

3.        Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Ειδικές ζώνες διατηρήσεως – Υποχρεώσεις των κρατών μελών – Εκτίμηση των επιπτώσεων σχεδίου σε ορισμένο τόπο – Έγκριση σχεδίου ή έργου που πρόκειται να εκτελεστεί σε προστατευόμενο τόπο – Προϋπόθεση – Έλλειψη επιβλαβών συνεπειών για την ακεραιτότητα του τόπου

(Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 3)

4.        Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Ζώνες ειδικής προστασίας – Υποχρέωση των κρατών μελών να αποφεύγουν την υποβάθμιση των φυσικών οικοτόπων και των οικοτόπων ειδών – Παράβαση – Η Επιτροπή φέρει το βάρος αποδείξεως – Περιεχόμενο – Υποχρέωση αποδείξεως αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ έργου κατασκευής και της διαταράξεως που προκαλείται στα οικεία είδη – Δεν υφίσταται

(Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 § 3)

5.        Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Έγκριση σχεδίου ή έργου για επιτακτικούς λόγους σημαντικού δημοσίου συμφέροντος – Προϋπόθεση – Προηγούμενος προσδιορισμός των επιπτώσεων του εν λόγω σχεδίου ή έργου στον οικείο τόπο

(Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 6 §§ 3 και 4)

6.        Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Ειδικές ζώνες διατηρήσεως – Υποχρεώσεις των κρατών μελών – Περιεχόμενο – Ουσιαστική εφαρμογή των μέτρων διατηρήσεως

(Οδηγία 2009/147 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 4 §§ 1 και 2· οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρα 1 § 1, στοιχείο ιβʹ, και 6 § 1)

7.        Περιβάλλον – Διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας – Οδηγία 92/43 – Αυστηρή προστασία των ζωικών ειδών που μνημονεύονται στο παράρτημα IV, στοιχείο αʹ – Περιεχόμενο – Αναγκαία μέτρα για την εγκαθίδρυση καθεστώτος προστασίας – Παρουσία των ειδών σε μεγάλο αριθμό – Δεν ασκεί επιρροή

(Οδηγία 92/43 του Συμβουλίου, άρθρο 12 § 1, στοιχεία αʹ και δʹ, και παράρτημα IV, στοιχείο αʹ)

8.        Περιβάλλον – Διατήρηση των αγρίων πτηνών – Οδηγία 2009/147 – Αναγκαία μέτρα για την εγκαθίδρυση γενικού καθεστώτος προστασίας – Υποχρεώσεις των κρατών μελών – Περιεχόμενο – Συνεκτίμηση των συνεπειών στους τόπους αναπαραγωγής και στους τόπους αναπαύσεως των προστατευόμενων ειδών

(Οδηγία 2009/147 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, άρθρο 5, στοιχεία βʹ και δʹ)

1.      Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

(βλ. σκέψεις 64-67)

2.      Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

(βλ. σκέψεις 113, 114, 133-144)

3.      Η έγκριση σχεδίου ή έργου, κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 3, της οδηγίας 92/43, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2013/17, επιτρέπεται μόνον υπό την προϋπόθεση ότι οι αρμόδιες αρχές έχουν διαμορφώσει την πεποίθηση ότι το συγκεκριμένο σχέδιο ή έργο δεν πρόκειται να έχει επιβλαβείς συνέπειες για την ακεραιότητα του τόπου αυτού. Η πεποίθηση αυτή διαμορφώνεται όταν δεν υφίσταται, από επιστημονικής απόψεως, καμία εύλογη αμφιβολία ως προς τη μη ύπαρξη τέτοιων συνεπειών. Ως εκ τούτου, οι αρμόδιες εθνικές αρχές δεν επιτρέπεται να εγκρίνουν παρεμβάσεις που ενέχουν τον κίνδυνο μόνιμης αλλοιώσεως των οικολογικών χαρακτηριστικών των τόπων οι οποίοι περιλαμβάνουν τύπους φυσικών οικοτόπων κοινοτικού ενδιαφέροντος ή προτεραιότητας. Αυτό συμβαίνει, μεταξύ άλλων, στην περίπτωση που η παρέμβαση ενέχει τον κίνδυνο εξαφανίσεως ή μερικής και ανεπανόρθωτης καταστροφής φυσικού οικοτόπου τέτοιου τύπου που περιλαμβάνεται στον οικείο τόπο.

Συναφώς, δραστηριότητες ενεργού δασικής διαχειρίσεως οι οποίες συνίστανται στην απομάκρυνση και στην κοπή σημαντικού αριθμού δένδρων εντός περιοχής του δικτύου Natura 2000 ενέχουν, ως εκ της φύσεώς τους, τον κίνδυνο να διακυβεύσουν σε διαρκή βάση τα οικολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής αυτής, δεδομένου ότι μπορούν να έχουν ως αναπόδραστη συνέπεια τον αφανισμό ή τη μερική και ανεπανόρθωτη καταστροφή των προστατευόμενων οικοτόπων και των προστατευόμενων ειδών που βρίσκονται εντός της εν λόγω περιοχής.

(βλ. σκέψεις 117, 119, 164)

4.      Προκειμένου να διαπιστωθεί παράβαση του άρθρου 6, παράγραφος 3, δεύτερη περίοδος, της οδηγίας 92/43, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2013/17, η Επιτροπή, λαμβάνοντας υπόψη την αρχή της προφυλάξεως, την οποία εμπεριέχει η διάταξη αυτή, δεν υποχρεούται να αποδείξει την ύπαρξη αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ των επίμαχων δραστηριοτήτων ενεργού δασικής διαχειρίσεως και της προσβολής της ακεραιότητας των οικοτόπων και των ειδών αυτών, αλλά αρκεί να αποδείξει την ύπαρξη πιθανότητας ή κινδύνου να προκαλέσουν οι δραστηριότητες αυτές τέτοια προσβολή.

(βλ. σκέψη 158)

5.      Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.

(βλ. σκέψεις 188-191)

6.      Το άρθρο 6, παράγραφος 1, της οδηγίας 92/43, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2013/17, και το άρθρο 4, παράγραφοι 1 και 2, της οδηγίας 2009/147 περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2013/17, επιτάσσουν όχι μόνο τη θέσπιση των μέτρων διατηρήσεως που είναι αναγκαία για την παραμονή σε ικανοποιητική κατάσταση διατηρήσεως των προστατευόμενων οικοτόπων και ειδών εντός της οικείας περιοχής, αλλά επίσης, και προ πάντων, την ουσιαστική εφαρμογή των μέτρων αυτών, ώστε να μην καταστούν οι διατάξεις αυτές άνευ πρακτικής αποτελεσματικότητας. Η ερμηνεία αυτή επιρρωννύεται επίσης από το άρθρο 1, παράγραφος 1, στοιχείο ιβʹ, της οδηγίας 92/43, η οποία ορίζει ως ειδική ζώνη διατηρήσεως τον τόπο κοινοτικής σημασίας στον οποίο εφαρμόζονται μέτρα διατηρήσεως, καθώς και από την αιτιολογική σκέψη 8 της εν λόγω οδηγίας, κατά την οποία σε κάθε χαρακτηρισμένη ζώνη θα πρέπει να εφαρμόζονται τα αναγκαία μέτρα σε σχέση με τους στόχους διατηρήσεως που έχουν καθοριστεί.

Συναφώς, δραστηριότητες ενεργού δασικής διαχειρίσεως των οποίων η υλοποίηση οδηγεί στον αφανισμό μέρους περιοχής του δικτύου Natura 2000 δεν είναι δυνατόν να χαρακτηριστούν ως μέτρα διασφαλίζοντα τη διατήρηση της εν λόγω περιοχής, κατά την έννοια του άρθρου 6, παράγραφος 1, της οδηγίας 92/43.

(βλ. σκέψεις 213, 214, 218)

7.      Η τήρηση του άρθρου 12, παράγραφος 1, στοιχεία αʹ και δʹ, της οδηγίας 92/43, για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2013/17, συνεπάγεται την υποχρέωση των κρατών μελών όχι μόνο να θεσπίσουν πλήρες νομοθετικό πλαίσιο, αλλά και να εφαρμόσουν συγκεκριμένα και ειδικά μέτρα προστασίας. Ομοίως, το αυστηρό σύστημα προστασίας προϋποθέτει τη λήψη συνεκτικών και συντονισμένων μέτρων προληπτικού χαρακτήρα. Επομένως, τέτοιο σύστημα αυστηρής προστασίας πρέπει να μπορεί να αποτρέπει αποτελεσματικά την αιχμαλωσία ή την εκ προθέσεως θανάτωση στη φύση καθώς και τη βλάβη ή την καταστροφή των τόπων αναπαραγωγής ή των τόπων αναπαύσεως των ζωικών ειδών που μνημονεύονται στο παράρτημα IV, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 92/43.

Άνευ καθοριστικής σημασίας είναι συναφώς η σε σημαντικό αριθμό παρουσία των επίμαχων ειδών στην οικεία περιοχή του δικτύου Natura 2000. Πράγματι, το άρθρο 12, παράγραφος 1, στοιχείο δʹ, της οδηγίας 92/43 προβλέπει ένα καθεστώς αυστηρής προστασίας των τόπων αναπαραγωγής και αναπαύσεως των ειδών του παραρτήματος IV, στοιχείο αʹ, της οδηγίας 92/43, ασχέτως του αριθμού τους.

(βλ. σκέψεις 231, 237)

8.      Το άρθρο 5 της οδηγίας 2009/147, περί της διατηρήσεως των αγρίων πτηνών, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 2013/17, απαιτεί από τα κράτη μέλη να θεσπίσουν ένα ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό νομοθετικό πλαίσιο, μέσω της εφαρμογής συγκεκριμένων και ειδικών μέτρων προστασίας που πρέπει να εξασφαλίζουν την αποτελεσματική τήρηση των απαγορεύσεων του άρθρου 5, στοιχεία βʹ και δʹ, της εν λόγω οδηγίας, οι οποίες αποσκοπούν, κατ’ ουσίαν, στην προστασία των τόπων αναπαραγωγής και των τόπων αναπαύσεως των πτηνών που καλύπτονται από την οδηγία αυτή. Επιπλέον, οι απαγορεύσεις αυτές πρέπει να εφαρμόζονται χωρίς χρονικό περιορισμό.

Παραβαίνει την ως άνω υποχρέωση το κράτος μέλος το οποίο επιτρέπει με δική του πρωτοβουλία παρέκκλιση από την προστασία των πτηνών που προστατεύονται σε περιοχή του δικτύου Natura 2000 στο πλαίσιο δραστηριοτήτων ενεργού δασικής διαχειρίσεως, εκδίδοντας πράξεις των οποίων η εφαρμογή θα είχε ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα τη βλάβη ή την καταστροφή των τόπων αναπαραγωγής ή των τόπων αναπαύσεως των εν λόγω ειδών πτηνών, δεν προβλέπουν συγκεκριμένα και ειδικά μέτρα προστασίας που να καθιστούν δυνατή τόσο την εξαίρεση από το πεδίο εφαρμογής τους των τελούμενων με πρόθεση πράξεων κατά της ζωής και του οικοτόπου των πτηνών αυτών όσο και τη διασφάλιση της αποτελεσματικής τηρήσεως των απαγορεύσεων εκ προθέσεως καταστροφής ή βλάβης των φωλιών και των αυγών και αφαιρέσεως των φωλιών καθώς και σκόπιμης παρενοχλήσεως των πτηνών, ιδίως κατά την περίοδο αναπαραγωγής και εξαρτήσεως.

(βλ. σκέψεις 252, 255, 259)