Sprawa T‑418/10
voestalpine AG
i
voestalpine Wire Rod Austria GmbH
przeciwko
Komisji Europejskiej
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Europejski rynek stali sprężającej – Ustalanie cen, podział rynku i wymiana szczególnie chronionych informacji handlowych – Jednolite, złożone i ciągłe naruszenie – Umowa przedstawicielstwa handlowego – Możliwość przypisania zleceniodawcy mającego znamiona naruszenia zachowania przedstawiciela handlowego – Brak po stronie zleceniodawcy wiedzy o mającym znamiona naruszenia zachowaniu przedstawiciela handlowego – Uczestnictwo w jednej z części składowych naruszenia i wiedza o całościowym planie – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien z 2006 r. – Proporcjonalność – Zasada indywidualizacji kar – Nieograniczone prawo orzekania
Streszczenie – wyrok Sądu (szósta izba) z dnia 15 lipca 2015 r.
1. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu – Stopień dokładności wymagany od dowodów przyjętych przez Komisję – Łańcuch poszlak – Kontrola sądowa – Zakres – Decyzja utrzymująca wątpliwości po stronie sądu – Poszanowanie zasady domniemania niewinności
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
2. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Naruszenia – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie – Przypisanie przedsiębiorstwu odpowiedzialności za całość naruszenia bez względu na jego ograniczoną rolę – Dopuszczalność – Wzięcie pod uwagę przy ocenie wagi naruszenia i przy ustalaniu kwoty grzywny
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)
3. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uczestniczenie w spotkaniach mających cel antykonkurencyjny – Okoliczność umożliwiająca stwierdzenie, w braku zdystansowania się od podjętych decyzji, że przedsiębiorstwo bierze udział w porozumieniu wynikającym z wcześniejszego spotkania – Zachowanie odmienne od uzgodnionego w ramach kartelu – Brak wpływu – Poszanowanie gwarancji proceduralnych przez Komisję – Kontrola sądowa
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)
4. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Przedsiębiorstwo – Pojęcie – Jednostka gospodarcza – Spółki utrzymujące relację wertykalną – Spółki związane umową przedstawicielstwa handlowego – Kryteria oceny
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)
5. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Przedsiębiorstwo – Pojęcie – Jednostka gospodarcza – Spółki związane umową przedstawicielstwa handlowego – Kryteria oceny – Przejęcie ryzyka gospodarczego przez pośrednika
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; komunikat Komisji 2000/C 291/01)
6. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Przedsiębiorstwo – Pojęcie – Jednostka gospodarcza – Spółki związane umową przedstawicielstwa handlowego – Przedstawiciel handlowy działający w imieniu dwóch uczestników kartelu – Kryteria oceny – Ryzyko gospodarcze
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)
7. Konkurencja – Normy Unii – Naruszenia – Przypisanie – Przedsiębiorstwo – Pojęcie – Jednostka gospodarcza – Spółki związane umową przedstawicielstwa handlowego – Kryteria oceny – Brak po stronie zleceniodawcy wiedzy o antykonkurencyjnym zachowaniu przedstawiciela handlowego – Brak wpływu
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53)
8. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Ustalenie kwoty podstawowej – Waga naruszenia – Kryteria oceny – Zakres swobodnego uznania zastrzeżony dla Komisji – Granice – Przestrzeganie zasad proporcjonalności i indywidualizacji kar
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 49 ust. 3; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2, 3; komunikat Komisji 2006/C 210/02)
9. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Metoda obliczania zdefiniowana przez wydane przez Komisję wytyczne – Indywidualizacja kary na różnych etapach ustalania kwoty
(art. 101 TFUE; porozumienie EOG, art. 53; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 22, 27, 29, 36, 37)
10. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania – Skutek – Podleganie wytycznym w sprawie metody ustalania grzywien – Wyłączenie – Okoliczności, jakie należy wziąć pod uwagę
(art. 229 WE; porozumienie EOG, art. 53; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31; komunikat Komisji 2006/C 210/02)
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 116–118)
2. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 119–124)
3. Aby udowodnić w sposób wymagany prawem udział przedsiębiorstwa w kartelu antykonkurencyjnym wystarczy, by Komisja wykazała, iż przedsiębiorstwo to uczestniczyło w spotkaniach, w trakcie których zawarte zostały porozumienia o charakterze antykonkurencyjnym i nie sprzeciwiło się temu w jednoznaczny sposób. Jeśli uczestnictwo w tego rodzaju spotkaniach zostanie ustalone, to na tym przedsiębiorstwie spoczywa obowiązek przedstawienia dowodów, które mogą świadczyć, że jego udziałowi w tych spotkaniach w najmniejszym stopniu nie przyświecał cel antykonkurencyjny, poprzez wykazanie, że poinformowało ono swoich konkurentów o tym, iż uczestniczy w tym spotkaniu w innym aniżeli oni celu. Ponadto okoliczność, że przedsiębiorstwo nie wprowadza w życie ustaleń ze spotkania, które miało antykonkurencyjny cel, nie może uwolnić go od odpowiedzialności za udział w kartelu, chyba że zdystansowało się ono publicznie od jego ustaleń. Fakt, że dane przedsiębiorstwo nie uczestniczyło we wszystkich elementach składowych kartelu lub że odgrywało ono nieznaczną rolę w aspektach, w których uczestniczyło ono w naruszeniu, ma znaczenie jedynie przy ocenie zakresu wagi naruszenia, i w danym wypadku, przy ustalaniu kwoty grzywny. W tym względzie, jeżeli odpowiedzialność przedsiębiorstw za zachowania antykonkurencyjne wynika wedle Komisji z ich udziału w spotkaniach mających za przedmiot tego rodzaju zachowania, do sądów Unii należy weryfikacja, czy owe przedsiębiorstwa miały możliwość, zarówno w postępowaniu administracyjnym, jak i przed tymi sądami, obalić wyciągnięte w ten sposób wnioski oraz, w danym przypadku, wykazać okoliczności, które stawiają w innym świetle fakty ustalone przez Komisję i które pozwalają zastąpić innym wyjaśnieniem faktów wyjaśnienie, jakie przyjęła ta instytucja.
(por. pkt 125, 127, 128)
4. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 134–139)
5. Przy ustalaniu, w zakresie prawa konkurencji, istnienia jednostki gospodarczej złożonej z dwóch spółek utrzymujących relację wertykalną, taką jak relacja istniejąca pomiędzy zleceniodawcą a jego przedstawicielem handlowym lub pośrednikiem, przyjęto dwa będące zasadniczymi parametrami czynniki: z jednej strony kwestię przejęcia ryzyka gospodarczego przez pośrednika, a z drugiej strony kwestię wyłącznego charakteru usług świadczonych przez pośrednika.
W tym względzie w zakresie dotyczącym przejęcia ryzyka gospodarczego, pośrednik nie może zostać uznany za organ pomocniczy zintegrowany z przedsiębiorstwem zleceniodawcy, jeżeli zawarte z nim porozumienie powierza lub pozostawia mu zadania zbliżone pod względem gospodarczym do zadań działającego na własny rachunek przedsiębiorstwa handlowego, z uwagi na fakt, że porozumienie to przewiduje przejęcie przez pośrednika ryzyka finansowego towarzyszącego sprzedaży lub wykonaniu umów zawartych z osobami trzecimi. Zatem jeżeli chodzi o umowę stanowiącą umowę przedstawicielstwa handlowego w rozumieniu pkt 12 wytycznych w sprawie ograniczeń wertykalnych zgodnie, z którą przedstawiciel handlowy przejmuje jedynie koszty uboczne nie ponosząc ryzyka gospodarczego w stopniu większym niż nikły, tenże przedstawiciel nie przejmuje funkcji gospodarczo bliskich funkcjom podmiotu gospodarczego działającego na własny rachunek.
(por. pkt 139, 140, 145, 147, 148)
6. W dziedzinie prawa konkurencji, istnienie jednostki gospodarczej pomiędzy zleceniodawcą a jego przedstawicielem handlowym ocenia się na podstawie dwóch zasadniczych parametrów: z jednej strony kwestii przejęcia ryzyka gospodarczego przez pośrednika, a z drugiej strony kwestii wyłącznego charakteru usług świadczonych przez pośrednika.
W tym względzie, co się tyczy wyłącznego charakteru usług świadczonych przez pośrednika, okoliczność, iż równolegle z działalnością wykonywaną na rachunek zleceniodawcy pośrednik zajmuje się, jako działający na własny rachunek podmiot gospodarczy, przeprowadzaniem transakcji znacznych rozmiarów na danym rynku produktowym czy też usługowym, nie przemawia za przyjęciem koncepcji jednostki gospodarczej. Jednak w sytuacji, gdy przedstawiciel handlowy działa w imieniu dwóch uczestników kartelu, nie prowadząc osobiście działalności na danym rynku, należy ustalić, celem stwierdzenia zaistnienia jednostki gospodarczej pomiędzy przedstawicielem a jednym z jego zleceniodawców, czy ów przedstawiciel jest w stanie, w zakresie dotyczącym czynności, które były mu powierzone przez owego zleceniodawcę, zachowywać się jako działający na własny rachunek podmiot gospodarczy mogący swobodnie określać swą własną strategię handlową. Jeżeli przedstawiciel nie jest w stanie działać w ten sposób, wówczas wykonywane przez niego funkcje na rachunek owego zleceniodawcy stanowią integralną część działalności zleceniodawcy.
Zatem w przypadku podwójnej reprezentacji, dla celów stwierdzenia zaistnienia jednostki gospodarczej decydująca jest ocena ryzyka finansowego związanego ze sprzedażą lub z wykonywaniem umów zawartych z osobami trzecimi. Jeśli umowa przedstawicielstwa zawarta z jedną z reprezentowanych spółek nie daje przedstawicielowi handlowemu możliwości działania, w rozumieniu prawa konkurencji, jako podmiot gospodarczy działający na własny rachunek w zakresie dotyczącym powierzonych mu czynności, to podwójna reprezentacja nie może podważyć wniosku wedle którego przedstawiciel handlowy działa de facto jako organ pomocniczy i stanowi zatem jednolitą jednostkę gospodarczą z tym przedsiębiorstwem. Przedstawiciel handlowy może bowiem zostać uznany za osobę współtworzącą jednostkę gospodarczą jednocześnie z jednym i z drugim uczestnikiem kartelu. Jeśli podwójna reprezentacja umożliwia mu dostęp do poufnych informacji handlowych pochodzących z obydwu źródeł, owa szczególna cecha stanowi czynnik poprawy współpracy w ramach kartelu.
(por. pkt 139, 141, 149, 151–153, 155, 158, 160, 161, 163)
7. W dziedzinie prawa konkurencji, w sytuacji gdy przedstawiciel działa w imieniu i na rachunek zleceniodawcy bez przejęcia ryzyka gospodarczego związanego z czynnościami, które zostały mu powierzone, zachowanie antykonkurencyjne tego przedstawiciela w ramach owych czynności może zostać przypisane zleceniodawcy, podobnie jak możliwe jest przypisanie pracodawcy niezgodnych z prawem czynności jego pracownika, nawet bez dowodu wiedzy zleceniodawcy o antykonkurencyjnym zachowaniu przedstawiciela. Mając bowiem na względzie umowę przedstawicielstwa handlowego i w przypadku spółki zależnej kontrolowanej przez spółkę dominującą w 100% lub prawie w 100% lub w przypadku pracownika działającego na rachunek swego pracodawcy, przedstawiciel działa na rachunek zleceniodawcy i tworzy z nim jednostkę gospodarczą.
(por. pkt 175, 394)
8. Z art. 49 ust. 3 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej wynika, że kary nie mogą być nieproporcjonalnie surowe w stosunku do czynu zabronionego pod groźbą kary.
W tym względzie przy ustalaniu kwoty grzywien nakładanych za naruszenie reguł konkurencji należy uwzględnić wszystkie elementy mogące wchodzić w skład oceny wagi porozumień i praktyk uznanych za niezgodne z rynkiem wewnętrznym przez art. 101 ust. 1 TFUE i art. 53 ust. 1 porozumienia EOG, takie jak między innymi rola odegrana przez każdą ze stron w naruszeniu i ryzyko, jakie naruszenia tego rodzaju stanowią dla celów Unii. Podobnie okoliczność, że przedsiębiorstwo nie uczestniczyło we wszystkich elementach składających się na kartel lub że w zakresie, w jakim w nich uczestniczyło, odgrywało podrzędną rolę, powinna być brana pod uwagę przy ocenie wagi naruszenia, a w odpowiednich przypadkach przy ustalaniu wysokości grzywny. W szczególności w przypadku jednolitego naruszenia, w rozumieniu naruszenia złożonego, składającego się z szeregu porozumień i uzgodnionych praktyk na różnych rynkach, na których nie są obecni wszyscy sprawcy naruszenia lub na których mogą oni posiadać jedynie częściową wiedzę o planie ogólnym, sankcje powinny być określane w sposób indywidualny w ten sposób, że powinny się odnosić do zachowań i do cech właściwych danym przedsiębiorstwom. W tym kontekście zasada proporcjonalności oznacza, że grzywna powinna zostać ustalona proporcjonalnie do czynników podlegających uwzględnieniu zarówno w ocenie obiektywnej wagi naruszenia jako takiej, jak i w ocenie relatywnej wagi uczestnictwa karanego przedsiębiorstwa w naruszeniu. W związku z tym w zakresie sankcji nakładanych za naruszenie prawa konkurencji w dziedzinie karteli Komisja powinna dopilnować, by określać kary indywidulanie w odniesieniu do naruszenia, biorąc pod uwagę szczególną sytuację każdego sprawcy naruszenia. W tym względzie sprawca naruszenia, w przypadku którego nie stwierdzono odpowiedzialności za określone gałęzie jednolitego naruszenia, nie mógł odgrywać roli przy ich realizacji. W związku z ograniczonym zakresem stwierdzonego względem niego naruszenia złamanie prawa konkurencji jest w sposób konieczny mniej istotne niż w przypadku sprawcy uczestniczącego we wszystkich gałęziach naruszenia.
W konsekwencji zasada proporcjonalności wymaga między innymi, by Komisja uwzględniła przy obliczaniu kwoty grzywny okoliczność, że dane przedsiębiorstwo uczestniczyło za pośrednictwem przedstawiciela jedynie w jednej gałęzi jednolitego naruszenia oraz że w zakresie owej gałęzi nie można stwierdzić, w braku uczestnictwa w kartelu całościowym na szczeblu europejskim, iż zarówno cel, jak i skutki owego uczestnictwa mogły wykraczać poza terytorium jednego państwa członkowskiego. W sytuacji gdy na tego rodzaju przedsiębiorstwo nałożono taką samą grzywnę, jaka zostałaby nałożona, gdyby przypisano mu uczestnictwo we wszystkich gałęziach jednolitego naruszenia, należy stwierdzić nieważność decyzji Komisji, ponieważ nie wzięto pod uwagę szczególnej sytuacji danego przedsiębiorstwa. W tym względzie zwykła okoliczność, iż przedsiębiorstwo to mogło wiedzieć o paneuropejskim wymiarze całościowego kartelu, kiedy to tego rodzaju wiedzy nie udowodniono, nie wystarcza, by uwzględnić, do celów ustalenia grzywny, wartości sprzedaży dokonanych na tych rynkach, mając na uwadze, że w ich przypadku nie wykazano, jakoby przedsiębiorstwo to działało w sposób antykonkurencyjny.
(por. pkt 408, 411–415, 437, 442–447)
9. W zakresie sankcji nakładanych za naruszenie prawa konkurencji w dziedzinie karteli Komisja powinna dopilnować, by określać kary indywidulanie w odniesieniu do naruszenia, biorąc pod uwagę szczególną sytuację każdego sprawcy naruszenia. W praktyce indywidualizacja kary w odniesieniu do naruszenia może być dokonywana w różnych stadiach określania kwoty grzywny.
Po pierwsze, Komisja może uznać szczególny charakter uczestnictwa przedsiębiorstwa w naruszeniu na etapie oceny obiektywnej wagi jednolitego naruszenia w rozumieniu pkt 22 wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 23 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1/2003.
Po drugie, Komisja może uznać ten szczególny charakter na etapie oceny okoliczności łagodzących wskazanych w pkt 29 wytycznych w ramach ogólnej oceny całości właściwych okoliczności (zob. pkt 27 tych wytycznych).
Po trzecie, Komisja może uznać ten szczególny charakter na etapie późniejszym niż ocena obiektywnej wagi naruszenia lub okoliczności łagodzących powołanych przez dane przedsiębiorstwa. W pkt 36 wytycznych wskazano w związku z tym, że Komisja może w niektórych przypadkach nałożyć grzywnę symboliczną. Może ona również, jak wskazano w pkt 37 owych wytycznych, odstąpić od ogólnej metodologii wskazanej dla obliczania grzywien między innymi ze względu na szczególne okoliczności danej sprawy.
(por. pkt 415–417, 420, 423)
10. W dziedzinie prawa konkurencji obok zwykłej kontroli zgodności kary z prawem, która pozwala jedynie na oddalenie skargi o stwierdzenie nieważności lub stwierdzenie nieważności zaskarżonego aktu, nieograniczone prawo orzekania przyznane sądowi Unii na podstawie art. 229 TFUE w art. 31 rozporządzenia nr 1/2003 uprawnia go do zastąpienia jego oceną oceny dokonanej przez Komisję, a w konsekwencji do zmiany zaskarżonego aktu, nawet jeżeli nie stwierdza jego nieważności, z uwzględnieniem wszelkich okoliczności faktycznych, zmieniając w szczególności wysokość grzywny, w przypadku gdy kwestia jej wysokości zostaje mu przedłożona do rozważenia.
W tym względzie ustalenie grzywny przez sądy Unii nie jest, z uwagi na jego charakter, ścisłym działaniem arytmetycznym. Ponadto sąd Unii nie jest związany obliczeniami Komisji ani jej wytycznymi, kiedy wykonuje nieograniczone prawo orzekania, powinien natomiast przeprowadzić własną ocenę, uwzględniając wszystkie okoliczności danego przypadku.
W tym kontekście sądy Unii biorą zwłaszcza pod uwagę charakter przedmiotowych ograniczeń konkurencji, przydzielanie limitów i ustalanie cen, które to zaliczają się do najpoważniejszych jej ograniczeń. Ponadto, należy uwzględnić w danym wypadku, cechy szczególne, takie jak okoliczność, że dane przedsiębiorstwo uczestniczyło jedynie w jednej ograniczonej do terytorium jednego państwa członkowskiego gałęzi jednolitego naruszenia na szczeblu paneuropejskim oraz okoliczność, że uczestnictwo tego przedsiębiorstwa w naruszeniu stanowi przede wszystkim czyn pośrednika w sytuacji gdy nie udowodniono wiedzy tego przedsiębiorstwa o zachowaniu jego przedstawiciela.
(por. pkt 450–453, 462–465)