WYROK SĄDU PIERWSZEJ INSTANCJI (piąta izba)

z dnia 4 marca 2009 r.(*)

Pomoc państwa – System pomocy wprowadzony przez władze włoskie na rzecz niektórych przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe specjalizujących się w inwestowaniu w akcje spółek o małej lub średniej kapitalizacji – Decyzja uznająca pomoc za niezgodną ze wspólnym rynkiem – Skarga o stwierdzenie nieważności – Bezpośrednie i indywidualne oddziaływanie – Dopuszczalność – Obowiązek uzasadnienia – Selektywny charakter środka – Obowiązek odzyskania

W sprawie T‑445/05

Associazione italiana del risparmio gestito, z siedzibą w Rzymie (Włochy),

Fineco Asset Management SpA, z siedzibą w Rzymie,

reprezentowane przez adwokatów G. Escalara, G. Cipollę oraz V. Giordana,

strona skarżąca,

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich, reprezentowanej przez V. Di Bucciego oraz E. Righini, działających w charakterze pełnomocników,

strona pozwana,

mającej za przedmiot skargę o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji 2006/638/WE z dnia 6 września 2005 r. dotyczącej programu pomocy państwa wdrożonego przez Włochy na rzecz niektórych przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe, wyspecjalizowanych w inwestycjach w przedsiębiorstwa o małej i średniej kapitalizacji notowane na rynkach regulowanych (Dz.U. 2006, L 268, s. 1),

SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI WSPÓLNOT EUROPEJSKICH (piąta izba),

w składzie: M. Vilaras, prezes, F. Dehousse (sprawozdawca) i D. Šváby, sędziowie,

sekretarz: J. Palacio González, główny administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 20 listopada 2007 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Okoliczności postania sporu

 Rozpatrywany środek

1        Rozpatrywany środek został wprowadzony w art. 12 Decreto Legge (włoskiego dekretu z mocą ustawy) nr 269 z dnia 30 września 2003 r. w sprawie „środków na rzecz rozwoju gospodarki i naprawy finansów publicznych” (zwanego dalej „DL 269/2003”), przekształconego w ustawę nr 326 z dnia 24 listopada 2003 r. Wszedł on w życie w dniu 2 października 2003 r. – w dniu opublikowania DL 269/2003 we włoskim dzienniku urzędowym – przy czym nie zgłoszono go Komisji.

2        Artykuł 12 DL 269/2003 zmienia sposób, w jaki traktowane są pod względem podatkowym niektóre przedsiębiorstwa zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe specjalizujące się w inwestowaniu w akcje spółek o małej lub średniej kapitalizacji notowanych na rynku regulowanym Unii Europejskiej (zwane dalej „wyspecjalizowanymi instytucjami inwestycyjnymi”).

3        Artykuł 12 przewiduje w szczególności, że począwszy od roku podatkowego, w ciągu którego pewne szczególne wymogi zostaną spełnione, dochody kapitałowe osiągnięte przez wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne podlegają podatkowi zastępczemu stosowanemu zamiast podatku dochodowego od osób prawnych, a jego stawka wynosi 5%, zamiast normalnej stawki w wysokości 12,5%.

4        W celu zapewnienia jednakowego poziomu rzeczywistego opodatkowania zagranicznych i włoskich instytucji inwestycyjnych art. 12 DL 269/2003 przewiduje stosowanie obniżonej nominalnej stawki podatku zastępczego w wysokości 5% do dochodów kapitałowych osiąganych przez włoskie niewyspecjalizowane instytucje inwestycyjne, które inwestują we włoskich wyspecjalizowanych instytucjach inwestycyjnych, w odniesieniu do tej części ich dochodów, która pochodzi z takich wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych, podczas gdy dochody kapitałowe włoskich instytucji inwestycyjnych, które pochodzą z zagranicznych instytucji inwestycyjnych, są zwolnione w 60%.

5        W celu rozszerzenia zakresu bodźców na inne instytucje inwestycyjne art. 12 DL 269/2003 stanowi, że fundusze emerytalne są również objęte rzeczywistym podatkiem w wysokości 5% w odniesieniu do części ich dochodów pochodzących z zagranicznych wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych oraz że dochody pochodzące z włoskich instytucji inwestycyjnych korzystają z ulgi podatkowej w wysokości 6%, odpowiadającej podatkowi zastępczemu w wysokości 5% nałożonemu na dochody kapitałowe wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych, w których uczestniczą takie fundusze emerytalne.

6        Wszystkie włoskie narzędzia inwestycyjne i instytucje inwestycyjne, o których mowa w dyrektywie Rady 85/611/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS) (Dz.U L 375, s. 3), mogą korzystać z obniżonej stawki w wysokości 5%, pod warunkiem że specjalizują się w inwestowaniu w akcje spółek o małej lub średniej kapitalizacji, dopuszczone do obrotu na regulowanym rynku europejskim (zwanych dalej „spółkami o małej lub średniej kapitalizacji”). Zgodnie z art. 12 DL 269/2003 chodzi tu o spółki, których kapitał ustalony na podstawie średniej ceny rynkowej akcji spółki w ostatnim dniu transakcji w każdym kwartale roku nie przekracza 800 mln EUR.

7        Zgodnie z art. 12 DL 269/2003 instytucje inwestycyjne są wyspecjalizowane, jeżeli posiadają pakiet akcji spółek o małej lub średniej kapitalizacji odpowiadający co najmniej dwóm trzecim wartości ich aktywów posiadanych w ciągu roku kalendarzowego, przez co najmniej jedną szóstą łącznej liczby dni funkcjonowania funduszu, wykazanych w okresowych sprawozdaniach finansowych takich instytucji inwestycyjnych. System stosuje się wyłącznie począwszy od roku podatkowego, w którym instytucja inwestycyjna lokuje nie mniej niż dwie trzecie swoich łącznych aktywów w akcje spółek o małej lub średniej kapitalizacji lub od momentu, gdy statut instytucji inwestycyjnej stanowi, że instytucja ta inwestuje głównie w akcje spółek o małej lub średniej kapitalizacji.

8        Poza włoskimi instytucjami inwestycyjnymi wszystkie inne włoskie fundusze otwarte i zamknięte („historyczne fundusze luksemburskie”), spółki inwestycyjne o zmiennym kapitale zakładowym (zwane dalej „SICAV”) oraz zagraniczne instytucje inwestycyjne mogą korzystać z obniżonej stawki podatku w wysokości 5%, pod warunkiem że zostały zarejestrowane jako wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne lub w odniesieniu do tej części ich dochodów, która jest lokowana w zarejestrowanych wyspecjalizowanych instytucjach inwestycyjnych.

 Postępowanie administracyjne

9        Pismem z dnia 22 października 2003 r. Komisja wezwała władze włoskie do przekazania jej informacji dotyczących środków, które przyjęto w DL 269/2003, oraz ich wejścia w życie, aby zbadać, czy mogły one stanowić pomoc w rozumieniu art. 87 WE, przypominając jednocześnie Republice Włoskiej o ciążącym na niej obowiązku dokonania zgłoszenia zgodnie z art. 88 ust. 3 WE.

10      Pismami z dnia 11 listopada 2003 r. i 26 listopada 2003 r. władze włoskie przekazały wymagane informacje. W dniu 19 grudnia 2003 r. Komisja ponownie przypomniała władzom włoskim o obowiązkach, które na nich ciążą na mocy art. 88 ust. 3 WE, i wezwała je do poinformowania ewentualnych beneficjentów o konsekwencjach przewidzianych w traktacie i w art. 14 rozporządzenia Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 93 traktatu WE (Dz.U. L 83, s. 1), jeśli zostanie wykazane, że omawiany środek stanowi bezprawnie przyznaną pomoc.

11      Pismem z dnia 11 maja 2004 r. Komisja poinformowała Republikę Włoską, że w dniu 7 maja 2004 r. wydała decyzję o wszczęciu postępowania przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE w przedmiocie pomocy o charakterze podatkowym przyznanej na podstawie art. 12 DL 269/2003.

12      Pismem z dnia 14 lipca 2004 r. władze włoskie przekazały Komisji swoje uwagi.

13      Decyzja Komisji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego została opublikowana w dniu 9 września 2004 r. w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej (Dz.U. C 225, s. 8).

14      Pismami z dnia 7 października 2004 r. i 18 lutego 2005 r. Associazione italiana del risparmio gestito (zwana dalej „Assogestioni”) przekazała swoje uwagi.

 Zaskarżona decyzja

15      W decyzji 2006/638/WE z dnia 6 września 2005 r. dotyczącej programu pomocy państwa wdrożonego przez Włochy na rzecz niektórych przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe, wyspecjalizowanych w inwestycjach w przedsiębiorstwa o małej i średniej kapitalizacji notowane na rynkach regulowanych (Dz.U. 2006, L 268, s. 1) (zwanej dalej „zaskarżoną decyzją”) Komisja opisuje w pierwszej kolejności postępowanie, które poprzedziło jej wydanie (część I), a następnie rozpatrywany środek (część II).

16      Jeśli chodzi o rozpatrywany środek, Komisja zaczyna od nakreślenia ogólnych ram, w jakie wpisuje się art. 12 DL 269/2003. W ramach tego opisu Komisja definiuje instytucje inwestycyjne jako przedsiębiorstwa zajmujące się zbiorowym inwestowaniem w zbywalne papiery wartościowe (lub UCITS) w zbiorowym interesie wielu inwestorów i dodaje, że takie instytucje mogą przybrać formę albo umownego funduszu inwestycyjnego bez osobowości prawnej zarządzanego przez odrębną majątkowo spółkę zarządzającą (zwaną dalej „SGE”), albo funduszu inwestycyjnego w formie spółki (np. SICAV), albo funduszu emerytalnego. Komisja wyjaśnia następnie, jakie instytucje są wyspecjalizowanymi instytucjami inwestycyjnymi w rozumieniu art. 12 DL 269/2003, a w dalszej kolejności szczegółowo omawia system podatkowy mający zastosowanie do dochodów różnych instytucji inwestycyjnych.

17      Komisja przedstawia następnie w zaskarżonej decyzji powody uzasadniające wszczęcie postępowania (część III) oraz opinię władz włoskich i zainteresowanych osób trzecich (część IV).

18      Ocena Komisji (część V) została zaprezentowana w siedmiu działach. Komisja stwierdza na wstępie, że rozpatrywany środek spełnia kumulatywnie kryteria przewidziane w art. 87 ust. 1 WE. Wykazuje ona, że selektywna korzyść istnieje przede wszystkim w wypadku wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych, a poza tym w wypadku spółek o małej lub średniej kapitalizacji, których akcje znajdują się w posiadaniu rzeczonych wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych.

19      Z działu czwartego części V zaskarżonej decyzji, zatytułowanego „Zasoby państwowe”, wynika, że przyznane korzyści pochodzą od państwa, które rezygnuje z wpływów podatkowych należnych normalnie włoskiemu skarbowi państwa. Dział piąty dotyczy wpływu środka na konkurencję. Komisja zauważa w tym względzie, że wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne konkurują z innymi przedsiębiorstwami finansowymi i działają na otwartym rynku charakteryzującym się znaczną wspólnotową wymianą handlową. Komisja wskazuje ponadto, że niektóre spółki o ograniczonej kapitalizacji, które korzystają z rozpatrywanego środka, działają w sektorach, w których ma miejsce wymiana między państwami członkowskimi.

20      W dziale szóstym, zatytułowanym „Legalność środka”, Komisja podkreśla, że władze włoskie wdrożyły rozpatrywany środek bez uprzedniego zgłoszenia, w związku z czym stanowi on bezprawnie przyznaną pomoc.

21      Dział siódmy dokonanej przez Komisję oceny poświęcony jest badaniu zgodności systemu ze wspólnym rynkiem.

22      Sentencja zaskarżonej decyzji ma następujące brzmienie:

„Artykuł 1

Program pomocy państwa przyznanej w formie bodźców fiskalnych na rzecz [wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych], o który[ch] mowa w art. 12 [DL] 269/2003, który [Republika Włoska] wprowadził[a] w życie, naruszając art. 88 ust. 3 [WE], nie jest zgodny ze wspólnym rynkiem.

Artykuł 2

[Republika Włoska] uchyl[i] program pomocy, o którym mowa w art. 1, ze skutkiem nabierającym mocy dwa miesiące od daty uzyskania pisemnego powiadomienia o niniejszej decyzji [w ciągu dwóch miesięcy od dnia doręczenia niniejszej decyzji].

Artykuł 3

1.      W ciągu dwóch miesięcy od daty pisemnego powiadomienia o niniejszej decyzji [od dnia doręczenia niniejszej decyzji] [Republika Włoska] poinformuj[e] wszystkich pośredników finansowych, w tym [wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne] i wszystkie inne podmioty zainteresowane zastosowaniem programu pomocy państwa, o którym mowa w art. 1, o decyzji Komisji, aby uznać wyżej wspomniany program za niezgodny ze wspólnym rynkiem [o decyzji Komisji uznającej wspomniany program za niezgodny ze wspólnym rynkiem].

2.      Republika Włoska podejmie wszelkie kroki niezbędne w celu odzyskania pomocy, o której mowa w art. 1 i nielegalnie oddanej do dyspozycji beneficjentom przez instytucje inwestycyjne mające formę spółek lub, zależnie od przypadku, przez przedsiębiorstwa, które zarządzają instytucjami inwestycyjnymi mającymi formę umowną, bez uszczerbku dla ewentualnych odwołań przewidzianych przez prawo krajowe.

W ciągu dwóch miesięcy od daty pisemnego powiadomienia o niniejszej decyzji [od dnia doręczenia niniejszej decyzji] Republika Włoska poinformuje Komisję o tożsamości beneficjentów, kwocie pomocy przyznanej indywidualnie i metodach, jakimi kwoty te zostały określone.

3.      Odzyskanie zostanie zrealizowane niezwłocznie, według procedur prawa krajowego, w celu zapewnienia natychmiastowego i skutecznego wykonania niniejszej decyzji.

4.      Pomoc, którą należy odzyskać, powiększona jest o odsetki naliczane począwszy od daty udostępnienia pomocy beneficjentom do dnia jej rzeczywistego odzyskania.

Odsetki naliczane są zgodnie z rozporządzeniami, o których mowa w rozdziale V rozporządzenia (WE) nr 794/2004 [zgodnie z przepisami rozdziału V rozporządzenia (WE) nr 794/2004].

Artykuł 4

[Republika Włoska] poinformuj[e] Komisję w terminie dwóch miesięcy od daty pisemnego powiadomienia o niniejszej decyzji [od dnia doręczenia niniejszej decyzji] o środkach przyjętych i przewidzianych w celu zastosowania się do niej. Informacje te zostaną przekazane za pośrednictwem kwestionariusza znajdującego się w załączniku do niniejszej decyzji. [Republika Włoska] przedstawi[...] w tym samym terminie wszystkie dokumenty potwierdzające rozpoczęcie procedury odzyskiwania bezprawnej pomocy od beneficjentów.

Artykuł 5

Niniejsza decyzja skierowana jest do Republiki Włoskiej”.

 Przebieg postępowania i żądania stron

23      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 19 grudnia 2005 r. Assogestioni i Fineco Asset Management SpA (zwana dalej „Fineco”) (zwane dalej razem „skarżącymi”) wniosły skargę na zaskarżoną decyzję.

24      Assogestioni jest stowarzyszeniem założonym w celu promowania zbiorowych interesów spółek zarządzających oszczędnościami oraz spółek świadczących usługi zarządzania. Członkami Assogestioni są między innymi spółki zarządzające oszczędnościami, które zarządzają wyspecjalizowanymi UCITS podlegającymi przepisom art. 12 DL 269/2003, w tym Fineco.

25      Fineco jest spółką zarządzającą oszczędnościami, która ma formę spółki akcyjnej. Zarządza ona dwoma z trzech funduszy specjalizujących się w inwestowaniu w spółki o małej lub średniej kapitalizacji, które skorzystały ze środka podatkowego przewidzianego w art. 12 DL 269/2003 i które działają we Włoszech.

26      Skarżące wnoszą do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji w całości;

–        ewentualnie – stwierdzenie częściowej nieważności zaskarżonej decyzji, w zakresie w jakim nakazuje odzyskanie pomocy uznanej za niezgodną ze wspólnym rynkiem,

–        obciążenie pozwanej kosztami postępowania.

27      Komisja wnosi do Sądu o:

–        oddalenie skargi;

–        obciążenie skarżących kosztami postępowania.

 W przedmiocie dopuszczalności

 Argumenty stron

28      Mimo że Komisja nie podniosła zarzutu niedopuszczalności w odrębnym piśmie zgodnie z art. 114 § 1 regulaminu Sądu, zawarła ona w swojej odpowiedzi na skargę obszerne rozważania zmierzające do wykazania, że skarga wniesiona przez skarżące powinna zostać uznana za niedopuszczalną.

29      Komisja uważa zasadniczo, że Fineco nie ma legitymacji procesowej, ponieważ nie wykazała, że beneficjentom systemu pomocy analizowanego w decyzji, do których ona należy, przysługuje indywidualna legitymacja procesowa. Skarga wniesiona przez Assogestioni, która działa jako stowarzyszenie reprezentujące interesy owych beneficjentów, jest również niedopuszczalna.

30      Komisja zaczyna od stwierdzenia, że zaskarżona decyzja jest skierowana do państwa członkowskiego, a nie do skarżących. Należałoby zatem zbadać, czy zaskarżona decyzja dotyczy skarżących bezpośrednio i indywidualnie. Tymczasem zaskarżona decyzja nie dotyczy Fineco – a zatem i Assogestioni – indywidualnie.

31      Zaskarżona decyzja, która uznaje system pomocy państwa mający zastosowanie do nieokreślonej liczby przedsiębiorstw za niezgodny ze wspólnym rynkiem, jest bowiem aktem o charakterze ogólnym. Indywidualny interes osób prywatnych w odniesieniu do aktu o charakterze ogólnym jest zaś ściśle interpretowany w orzecznictwie.

32      W niniejszej sprawie przedsiębiorstwa będące beneficjentami systemu pomocy nie mogą powoływać się na szczególne dla nich cechy charakterystyczne lub na szczególne okoliczności, które odróżniają je od wszelkich innych przedsiębiorstw. Analiza ta znajduje poparcie w orzecznictwie. Komisja przytacza w tym względzie różne wyroki, w tym wyrok Trybunału z dnia 23 lutego 2006 r. w sprawach połączonych C‑346/03 i C‑529/03 Atzeni i in., Zb.Orz. s. I‑1875, pkt 32–34.

33      Komisja analizuje różne wyroki uznające dopuszczalność skargi o stwierdzenie nieważności, w szczególności wyroki wskazane przez skarżące, i omawia różnice istniejące między omawianymi sprawami a niniejszą sprawą.

34      W szczególności wyrok Trybunału z dnia 19 października 2000 r. w sprawach połączonych C‑15/98 i C‑105/99 Włochy i Sardegna Lines przeciwko Komisji, Rec. s. I‑8855, zwany dalej „wyrokiem w sprawie Sardegna Lines”, znajduje wytłumaczenie w okolicznościach faktycznych danej sprawy, a mianowicie w tym, że skarżąca, Sardegna Lines, była głównym beneficjentem spornego systemu pomocy, o czym Komisja wiedziała, gdy wydała rozstrzygnięcie w sprawie systemu pomocy.

35      Komisja podnosi, że w każdym wypadku należy pozbyć się wrażenia, jakie można odnieść na podstawie niektórych wyroków, że istnienie nakazu odzyskania ma decydujące znaczenie przy badaniu dopuszczalności skarg. Takie podejście miałoby bowiem ten skutek, że rzeczywiści beneficjenci systemu pomocy, który nie został zgłoszony, znaleźliby się w korzystniejszej sytuacji – pod względem dopuszczalności swoich skarg – niż potencjalni beneficjenci systemu pomocy, który został zgłoszony, co zachęcałoby państwa członkowskie do niezgłaszania pomocy, osłabiając mechanizm kontroli przewidziany w traktacie. Ponadto rzeczywiste istnienie obowiązku odzyskania pomocy od przedsiębiorstw mogłoby zostać ustalone jedynie po przeprowadzeniu badania, którego charakter może się zmienić w zależności od okoliczności. Poza tym uznanie dopuszczalności skarg wniesionych przez rzeczywistych beneficjentów pomocy przyznanej w ramach systemu, który nie został zgłoszony, naraziłoby te przedsiębiorstwa na ryzyko późniejszej utraty wszelkiej ochrony sądowej przed sądem krajowym na podstawie orzecznictwa opartego na wyroku Trybunału z dnia 9 marca 1994 r. w sprawie C‑188/92 TWD Textilwerke Deggendorf, Rec. s. I‑833. Komisja zwraca ponadto uwagę Sądu na niepożądane skutki praktyczne, jakie mogłaby pociągnąć za sobą dopuszczalność tych skarg, a mianowicie zwielokrotnienie liczby skarg, w sytuacjach gdy decyzja dotyczyłaby korzystnego systemu podatkowego lub jakiegokolwiek innego zmniejszenia obciążeń, z którego może skorzystać znaczna liczba przedsiębiorstw.

36      Ponadto, jeśli chodzi o Assogestioni, Komisja wskazuje, że jest ona organizacją założoną w celu promowania zbiorowych interesów swoich członków. Tymczasem owi członkowie, podobnie jak Fineco, nie mogą powoływać się na bezpośrednie oddziaływanie zaskarżonej decyzji, w związku z czym skargę wniesioną przez Assogestioni również należy odrzucić jako niedopuszczalną.

37      Fineco, przeciwnie, uważa, że skargę należy uznać za dopuszczalną, jako że zaskarżona decyzja dotyczy tej spółki nie tylko bezpośrednio, ale również indywidualnie. Zaskarżona decyzja dotyczy Fineco indywidualnie jako rzeczywistego beneficjenta systemu pomocy, który jest przedmiotem rzeczonej decyzji. Ponadto zaskarżona decyzja została jej bezpośrednio doręczona przez Republikę Włoską. Fineco uważa też, że różni się od innych potencjalnych adresatów zaskarżonej decyzji, ponieważ w dniu wydania tej decyzji dwa z funduszy inwestycyjnych, którymi zarządzała, spełniały przesłanki wymagane do skorzystania z rozpatrywanego środka podatkowego. Zdaniem Fineco Trybunał przyznał, że fakt skorzystania ze środka pomocowego pozwala przedsiębiorstwu na zaskarżenie decyzji Komisji uznającej tę pomoc za niezgodną ze wspólnym rynkiem, bez względu na okoliczność, że adresatem decyzji było państwo członkowskie. Tak samo jest w wypadku decyzji Komisji uznających system pomocy za niezgodny z prawem, jak wynika to z różnych wyroków.

38      Fineco podnosi, że orzecznictwo przytoczone przez Komisję na poparcie twierdzenia, że skarga jest niedopuszczalna, nie może być zastosowane w niniejszym przypadku.

39      Fineco uważa ponadto, że Komisja chce uzależnić dopuszczalność tych skarg od dodatkowej przesłanki, której orzecznictwo nie zna, a mianowicie od istnienia indywidualnego aktu administracyjnego władz krajowych.

40      Fineco twierdzi, że zaskarżona decyzja dotyczy jej indywidualnie z innego względu, a mianowicie z uwagi na istnienie nakazu odzyskania, który dotyczy jej bezpośrednio jako rzeczywistego beneficjenta ulg podatkowych.

41      Assogestioni podnosi, że broni nie tylko własnych interesów, ale również interesów BNL Gestioni i Fineco. Ponieważ zaskarżona decyzja dotyczy tych spółek bezpośrednio i indywidualnie, Assogestioni uważa, że jest uprawniona do występowania w ich imieniu. Assogestioni podkreśla, że brała zresztą udział w postępowaniu poprzedzającym wydanie zaskarżonej decyzji.

 Ocena Sądu

42      Zgodnie z art. 230 akapit czwarty WE każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść skargę na decyzje, których jest adresatem, oraz na decyzje, które mimo przyjęcia w formie rozporządzenia lub decyzji skierowanej do innej osoby, dotyczą jej bezpośrednio i indywidualnie.

43      W niniejszej sprawie bezsporny pozostaje fakt, iż decyzja jest skierowana do Republiki Włoskiej, a nie do skarżących. Należy zatem sprawdzić, czy zaskarżona decyzja dotyczy skarżących bezpośrednio i indywidualnie.

44      Sąd uważa w tym względzie za właściwe zbadanie w pierwszej kolejności, czy zaskarżona decyzja dotyczy Fineco indywidualnie i bezpośrednio.

45      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem podmioty inne niż adresaci decyzji mogą utrzymywać, iż decyzja ta dotyczy ich indywidualnie, tylko wtedy gdy ma ona wpływ na ich sytuację ze względu na szczególne dla nich cechy charakterystyczne lub na sytuację faktyczną, która odróżnia je od wszelkich innych osób i w związku z tym indywidualizuje w sposób podobny jak adresata decyzji (wyrok Trybunału z dnia 15 lipca 1963 r. w sprawie 25/62 Plaumann przeciwko Komisji, Rec. s. 197, 223; ww. w pkt 34 wyrok w sprawie Sardegna Lines, pkt 32).

46      Trybunał orzekł także, że przedsiębiorstwo nie może w zasadzie zaskarżyć decyzji Komisji zakazującej wprowadzenia systemu pomocy sektorowej, jeżeli ta decyzja dotyczy przedsiębiorstwa wyłącznie z powodu jego przynależności do tego sektora oraz posiadanego przez nie charakteru potencjalnego beneficjenta wspomnianego systemu pomocy. W odniesieniu do skarżącego przedsiębiorstwa taka decyzja stanowi bowiem środek o charakterze ogólnym, stosowany w określonych obiektywnie sytuacjach oraz wywołujący skutki prawne względem pewnej kategorii osób określonych w sposób ogólny i abstrakcyjny (zob. wyrok Trybunału z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie C‑298/00 P Włochy przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4087, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo).

47      Należy stwierdzić, że decyzja nie wskazuje przedsiębiorstwa czy przedsiębiorstw będących beneficjentami rozpatrywanej pomocy. Artykuł 1 tej decyzji uznaje za niezgodny ze wspólnym rynkiem system pomocy państwa wdrożony przez Republikę Włoską w formie zachęt podatkowych na rzecz wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych. Zaskarżona decyzja stosuje się zatem, w rozumieniu przytoczonego orzecznictwa, do określonych obiektywnie sytuacji oraz wywołuje skutki prawne względem pewnej kategorii osób określonych w sposób ogólny i abstrakcyjny.

48      Należy jednakże przypomnieć, że w pkt 34 i 35 ww. w pkt 34 wyroku w sprawie Sardegna Lines Trybunał orzekł, iż ze względu na to, że decyzja rozpatrywana w tamtej sprawie nie dotyczyła przedsiębiorstwa Sardegna Lines wyłącznie jako przedsiębiorstwa należącego do sektora żeglugi morskiej na Sardynii i potencjalnego beneficjenta systemu pomocy dla sardyńskich armatorów, ale również jako rzeczywistego beneficjenta pomocy indywidualnej przyznanej na podstawie tego systemu, której to odzyskanie zostało nakazane przez Komisję, wskazana decyzja dotyczyła tego przedsiębiorstwa indywidualnie, a zatem jego skarga na tę decyzję była dopuszczalna (wyrok Sądu z dnia 20 września 2007 r. w sprawie T‑136/05 Salvat père & fils i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II-4063, pkt 69).

49      Należy więc sprawdzić, czy Fineco jest rzeczywistym beneficjentem pomocy indywidualnej przyznanej na podstawie systemu pomocy sektorowej, której odzyskanie zostało nakazane przez Komisję.

50      Bezsporne jest, że Fineco jest spółką zarządzającą oszczędnościami i że na tej podstawie zarządza dwoma funduszami specjalizującymi się w inwestowaniu w akcje spółek o małej lub średniej kapitalizacji, a mianowicie funduszami „Fineco AM Small Cap Italy” oraz „Fineco Small Cap Europe”, które podlegają art. 12 DL 269/2003. Jako podmiot zarządzający tymi funduszami Fineco jest zobowiązana do zapłaty podatku zastępczego przewidzianego w tym przepisie, w związku z czym korzysta z rozpatrywanego środka, którego zwrot jest wymagany. Komisja przyznała zresztą podczas rozprawy, że Fineco stosowała już rozpatrywany środek i jest zasadniczo objęta nakazem odzyskania.

51      Fineco jest więc rzeczywistym beneficjentem pomocy indywidualnej, której zwrot jest wymagany. Zaskarżona decyzja dotyczy zatem Fineco indywidualnie.

52      Jeśli chodzi o bezpośredni wpływ decyzji na Fineco, w zakresie w jakim art. 3 ust. 2 zaskarżonej decyzji zobowiązuje Republikę Włoską do podjęcia środków koniecznych do odzyskania pomocy wskazanej w art. 1 tej decyzji, należy uznać, że omawiana decyzja dotyczy Fineco bezpośrednio (zob. podobnie ww. w pkt 34 wyrok w sprawie Sardegna Lines, pkt 36 ; ww. w pkt 48 wyrok w sprawie Salvat père & fils i in. przeciwko Komisji, pkt 75).

53      Dwie wyodrębnione przez orzecznictwo przesłanki dotyczące bezpośredniego wpływu – a mianowicie, po pierwsze, okoliczność, że dany akt musi wywierać bezpośredni wpływ na sytuację prawną jednostki, a po drugie, okoliczność, że wspomniany akt nie może dopuszczać żadnej uznaniowości po stronie adresatów zobowiązanych do jego wykonania – są bowiem spełnione w niniejszej sprawie (ww. w pkt 48 wyrok w sprawie Salvat père & fils i in. przeciwko Komisji, pkt 76).

54      Należy zatem stwierdzić, że skarga wniesiona przez Fineco jest dopuszczalna.

55      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem stowarzyszenie powołane do ochrony zbiorowych interesów przedsiębiorstw ma, co do zasady, legitymację do wniesienia skargi o stwierdzenie nieważności ostatecznej decyzji Komisji w sprawie pomocy państwa jedynie wtedy, gdy rzeczone przedsiębiorstwa mogą również tego dokonać indywidualnie lub gdy stowarzyszenie może wykazać własny interes we wszczęciu postępowania, w szczególności dlatego, że akt, o którego stwierdzenie nieważności wniesiono, miał wpływ na jej pozycję negocjacyjną (zob. wyrok Sądu z dnia 29 września 2000 r. w sprawie T‑55/99 CETM przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3207, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).

56      Zgodnie z tym orzecznictwem – zważywszy, że Assogestioni jest powołana do ochrony zbiorowych interesów swoich członków i że przynajmniej jeden z nich, mianowicie Fineco, może zaskarżyć decyzję – skarga wniesiona przez Assogestioni jest również dopuszczalna.

 Co do istoty

 W przedmiocie zarzutu pierwszego, opartego na naruszeniu art. 253 WE w związku z art. 88 WE ze względu na zawierające sprzeczności lub niewystarczające uzasadnienie zaskarżonej decyzji

 Argumenty stron

57      W pierwszej części tego zarzutu skarżące podnoszą zasadniczo, że uzasadnienie zaskarżonej decyzji w odniesieniu do istnienia selektywnej korzyści zawiera sprzeczności lub jest niewystarczające.

58      Po pierwsze, skarżące wskazują, że uzasadnienie zaskarżonej decyzji jest sprzeczne z argumentacją przedstawioną w decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego (zwanej dalej „decyzją o wszczęciu postępowania”). Komisja wspomniała bowiem w decyzji o wszczęciu postępowania o bezpośredniej korzyści dla wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych uzyskanej dzięki obniżeniu podatku. Komisja potwierdziła wprawdzie w zaskarżonej decyzji swoje początkowe stanowisko, ale następnie podniosła nowy argument, że rozpatrywany środek stanowi dla wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych pośrednią korzyść polegającą na płynności finansowej i na wyższych opłatach.

59      Po drugie, w decyzji o wszczęciu postępowania i w motywie 36 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła najpierw, że rozpatrywany środek stanowi pośrednią korzyść dla wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych, a następnie – w motywie 37 zaskarżonej decyzji – od razu popadła w sprzeczność, gdyż beneficjentami pomocy nie są już wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne, ale SICAV oraz SGE. Tymczasem w takim wypadku w ogóle nie ma znaczenia wykazywanie, czy SICAV oraz instytucje inwestycyjne, które nie mają formy spółek, są przedsiębiorstwami. W motywie 38 zaskarżonej decyzji Komisja przypomniała jednak ponownie w całkowicie niespójny sposób, że również wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne, które nie mają formy spółek, są przedsiębiorstwami. W motywie 45 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdziła też, że konkurują one z innymi przedsiębiorstwami finansowymi. Komisja wprowadziła w ten sposób zamieszanie, jeśli chodzi o instytucje zbiorowego inwestowania i spółki zarządzające oszczędnościami.

60      Owo zamieszanie jest widoczne w odpowiedzi na skargę; w pkt 130 tej odpowiedzi Komisja stwierdziła, że nigdy nie uznawała funduszy bez osobowości prawnej za przedsiębiorstwa, a następnie w pkt 149 tej samej odpowiedzi Komisja uznała za przedsiębiorstwa instytucje inwestycyjne o czysto umownym charakterze.

61      Po trzecie, skarżące podnoszą, iż Komisja nie uzasadnia w sposób wymagany prawem twierdzenia, że spółki o małej lub średniej kapitalizacji uzyskały korzyść gospodarczą, nawet gdy opisuje w motywie 42 zaskarżonej decyzji tę hipotetyczną korzyść jako korzyść polegającą na „zwiększeniu popytu na ich akcje i zwiększeniu ich płynności”.

62      Zdaniem skarżących rozważania te mają ten skutek, że zaskarżona decyzja zawiera sprzeczności, i nie pozwalają zainteresowanym zapoznać się z podstawami wydanej decyzji, a właściwemu sądowi dokonać jej kontroli zgodnie z orzecznictwem Trybunału i Sądu.

63      W drugiej części zarzutu pierwszego skarżące starają się wykazać, że uzasadnienie zaskarżonej decyzji również zawiera sprzeczności i jest niewystarczające w odniesieniu do istnienia zakłócenia konkurencji, które może wpływać na wewnątrzwspólnotową wymianą handlową.

64      Zdaniem skarżących napomknięcie o okoliczności, że spółki będące beneficjentami pomocy mogą działać na rynkach międzynarodowych i prowadzić działalność handlową, jak również wykonywać inne rodzaje działalności gospodarczej na rynkach, które charakteryzują się istnieniem intensywnej konkurencji, stanowi jedynie pozorne uzasadnienie. Komisja nie wyjaśniła, dlaczego pośrednia korzyść gospodarcza przyznana spółkom będącym beneficjentami pomocy może zakłócić konkurencję, mimo że chodzi o niewielkie kwoty stanowiące korzyść dla dużej liczby przedsiębiorstw.

65      Komisja nie zgadza się z argumentami skarżących.

 Ocena Sądu

66      Tytułem wstępu należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem zarzut naruszenia art. 253 WE jest zarzutem odrębnym od zarzutu oczywistego błędu w ocenie. O ile pierwszy z nich, dotyczący braku lub niewystarczającego uzasadnienia, opiera się na naruszeniu istotnych wymogów proceduralnych w rozumieniu art. 230 WE i stanowi bezwzględną przeszkodę procesową, którą sąd wspólnotowy winien uwzględnić z urzędu, o tyle drugi, dotyczący materialnej zgodności decyzji z prawem, opiera się na naruszeniu reguły prawnej związanej ze stosowaniem traktatu w rozumieniu tegoż art. 230 WE i może być badany przez sąd wspólnotowy tylko wówczas, gdy skarżący go podniósł. Obowiązek uzasadnienia i zasadność uzasadnienia są więc oddzielnymi kwestiami (wyroki Trybunału: z dnia 2 kwietnia 1998 r. w sprawie C‑367/95 P Komisja przeciwko Sytraval i Brink’s France, Rec. s. I‑1719, pkt 67; z dnia 22 marca 2001 r. w sprawie C‑17/99 Francja przeciwko Komisji, Rec. s. I‑2481, pkt 35; z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie C‑159/01 Niderlandy przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4461, pkt 65; wyrok Sądu z dnia 13 stycznia 2004 r. w sprawie T‑158/99 Thermenhotel Stoiser Franz i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1, pkt 97).

67      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem uzasadnienie wymagane w art. 253 WE powinno być dostosowane do charakteru danego aktu i przedstawiać w sposób jasny i jednoznaczny rozumowanie instytucji, która wydała akt, pozwalając zainteresowanym poznać podstawy podjętej decyzji, a właściwemu sądowi dokonać jej kontroli. Wymóg uzasadnienia należy oceniać w świetle okoliczności konkretnej sprawy. Nie wymaga się, by uzasadnienie wyszczególniało wszystkie istotne elementy faktyczne i prawne, ponieważ ocena, czy uzasadnienie aktu spełnia wymogi art. 253 WE, winna opierać się nie tylko na jego brzmieniu, ale także uwzględniać okoliczności jego wydania, jak również całość przepisów prawa regulujących daną dziedzinę. W szczególności Komisja nie musi zajmować stanowiska wobec wszystkich argumentów zainteresowanych stron, lecz wystarczy, jeśli przedstawi fakty i względy prawne o zasadniczym znaczeniu dla decyzji (zob. wyrok Sądu z dnia 8 lipca 2004 r. w sprawie T‑198/01 Technische Glaswerke Ilmenau przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑2717, pkt 59, 60 i przytoczone tam orzecznictwo).

68      Ponadto w wypadku systemu pomocy Komisja może ograniczyć się do zbadania ogólnych cech danego systemu bez obowiązku badania każdego szczególnego przypadku jego zastosowania (ww. w pkt 34 wyrok w sprawie Sardegna Lines, pkt 51; wyrok Trybunału z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie C‑278/00 Grecja przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3997, pkt 24), aby sprawdzić, czy system ten zawiera elementy pomocy.

69      W świetle tych oto zasad należy zbadać, czy zaskarżona decyzja jest wystarczająco uzasadniona w odniesieniu do różnych podniesionych kwestii.

–       W przedmiocie pierwszej części zarzutu dotyczącej uzasadnienia istnienia selektywnej korzyści

70      Jak wynika z omówienia zaskarżonej decyzji zawartego w pkt 15­22 powyżej, Komisja wskazuje w ramach opisu rozpatrywanego środka, że instytucje inwestycyjne mogą przybrać formę albo umownego funduszu inwestycyjnego bez osobowości prawnej zarządzanego przez SGE, albo funduszu inwestycyjnego w formie spółki (np. SICAV), albo funduszu emerytalnego (motyw 13).

71      Rozważając powody, jakie skłoniły ją do wszczęcia postępowania, Komisja wyjaśnia w motywie 29 zaskarżonej decyzji, że wskazując na wątpliwości co do ewentualnego istnienia pomocy na rzecz wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych, uznała ona, iż owe instytucje były „przedsiębiorstwami” w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, jako że albo przybierają one formę spółek i są same w sobie przedsiębiorstwami, albo stanowią odrębne masy majątkowe zarządzane przez przedsiębiorstwa, które konkurują na rynkach inwestycyjnych.

72      W motywie 35 zaskarżonej decyzji Komisja przedstawia swoją ocenę pomocy, stwierdzając, że obniżenie podatku przyznane inwestorom stanowi pomoc państwa zarówno na rzecz wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych, jak i spółek o małej lub średniej kapitalizacji, których akcje znajdują się w posiadaniu tychże instytucji.

73      W związku z dokonanym rozróżnieniem Komisja dzieli następnie swoją analizę w ten sposób, że motywy 36–41 zaskarżonej decyzji dotyczą selektywnej korzyści na rzecz wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych, a motywy 42 i 43 odnoszą się do selektywnej korzyści na rzecz wspomnianych spółek o małej lub średniej kapitalizacji.

74      Jeśli chodzi o wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne, Komisja przypomina w motywie 36 zaskarżonej decyzji, że w pewnych wypadkach instytucje inwestycyjne są przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 87 WE i mogą w związku z tym korzystać z obniżenia podatku przewidzianego w art. 12 DL 269/2003. Komisja wskazuje, że chociaż instytucje inwestycyjne nie korzystają bezpośrednio z obniżenia podatku przyznanego ich subskrybentom, osiągają one jednak pośrednią korzyść gospodarczą, jako że rozpatrywany środek skłania subskrybentów do nabywania jednostek uczestnictwa w tych wyspecjalizowanych instytucjach, zapewniając tym ostatnim płynność finansową i dodatkowe dochody w formie opłat za zarządzanie i subskrypcję.

75      W motywie 37 zaskarżonej decyzji Komisja przyjmuje do wiadomości uwagę władz włoskich, że wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne, które stosują obniżoną stawkę opodatkowania zgodnie z art. 12 DL 269/2003, są po prostu masami majątkowymi, a więc nie mogą w zasadzie być uznawane za przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 87 WE. Komisja zauważa jednak, że w pewnych wypadkach owe instytucje inwestycyjne przybierają formę spółek i mogą indywidualnie korzystać z ulg. Komisja podkreśla również, że inne instytucje inwestycyjne nieposiadające osobowości prawnej są zarządzane przez przedsiębiorstwa, które konkurują z innymi podmiotami zarządzającymi oszczędnościami, i że w związku z tym wspomniane przedsiębiorstwa mogą korzystać z ulg.

76      Następnie Komisja stwierdza w motywie 38 zaskarżonej decyzji, że jej zdaniem wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne – bez względu na to czy, przybierają formę spółek, czy też nie – wykonują działalność gospodarczą, a więc są przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE. Komisja uważa, że znajduje to potwierdzenie w orzecznictwie Trybunału dotyczącym podatku od wartości dodanej (zwanego dalej „podatkiem VAT”), z którego wynika, że przeprowadzane przez SICAV operacje polegające na zbiorowym inwestowaniu w papiery wartościowe stanowią działalność gospodarczą wykonywaną przez podatników w rozumieniu dyrektyw z dziedziny podatku VAT.

77      W motywie 39 zaskarżonej decyzji Komisja wywodzi z powyższego, że korzyść podatkowa przyznana inwestorom, którzy inwestują w wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne, sprzyja samym instytucjom jako przedsiębiorstwom, gdy mają one formę spółek, lub przedsiębiorstwom zarządzającym takimi instytucjami, gdy mają one formę umowną.

78      W motywie 40 zaskarżonej decyzji Komisja wskazuje, że przesłanka dotycząca selektywnego charakteru środka jest spełniona, ponieważ rozpatrywany środek przewiduje nadzwyczajne obniżenie podatku, które jest ograniczone do wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych i do ich spółek zarządzających. Komisja dodaje, że zgodnie z orzecznictwem fakt, iż korzyść jest tylko pośrednia, nie może wykluczyć istnienia pomocy państwa.

79      W motywie 41 zaskarżonej decyzji Komisja dochodzi wreszcie do wniosku, że rozpatrywany środek przynosi specyficzną korzyść pośrednią wyspecjalizowanym instytucjom inwestycyjnym i ich spółkom zarządzającym, ze szkodą dla innych przedsiębiorstw oferujących alternatywne formy inwestowania.

80      Z powyższego wynika, że zaskarżona decyzja zawiera uzasadnienie dotyczące istnienia selektywnej korzyści pośredniej przyznanej wyspecjalizowanym instytucjom inwestycyjnym. W zaskarżonej decyzji wyjaśniono, nawet jeśli uczyniono to w odmienny sposób w zależności od formy prawnej różnych omawianych instytucji inwestycyjnych, w jaki sposób mogą one być uznawane za podmioty wykonujące działalność gospodarczą, a zatem za przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 87 WE. Przedsiębiorstwo korzystające z ulgi jest albo samą instytucją inwestycyjną, gdy przybiera formę spółki, albo przedsiębiorstwem, które nią zarządza, gdy instytucja inwestycyjna ma formę umowną.

81      Skarżące podnoszą jednak, że uzasadnienie zaskarżonej decyzji zawiera szereg sprzeczności.

82      Należy przypomnieć w tym względzie, że sprzeczność w uzasadnieniu decyzji stanowi naruszenie obowiązku wynikającego z art. 253 WE, które może mieć wpływ na ważność rozpatrywanego aktu, jeśli zostanie wykazane, że ze względu na tę sprzeczność adresat aktu nie jest w stanie zapoznać się z faktycznymi powodami wydania decyzji, wszystkimi lub tylko niektórymi, i że z tego względu sentencja aktu jest w całości lub w części pozbawiona wszelkiej podstawy prawnej (wyrok Sądu z dnia 30 marca 2000 r. w sprawie T‑65/96 Kish Glass przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1885, pkt 85).

83      W pierwszej kolejności, jeśli chodzi o domniemywaną sprzeczność między uzasadnieniem zaskarżonej decyzji a uzasadnieniem decyzji o wszczęciu postępowania, należy stwierdzić, że rozbieżność między dwiema decyzjami – zakładając nawet, że zostanie stwierdzona – nie może oznaczać, że skarżące nie są w stanie zapoznać się z motywami zaskarżonej decyzji, które z niej wynikają.

84      Ponadto zgodnie z art. 6 ust. 1 rozporządzenia nr 659/1999 decyzja o wszczęciu postępowania streszcza istotne okoliczności faktyczne i prawne, zawiera wstępną ocenę Komisji i wskazuje na przyczyny wątpliwości co do zgodności środka ze wspólnym rynkiem. Formalne postępowanie wyjaśniające pozwala na bardziej szczegółowe zbadanie i wyjaśnienie kwestii podjętych w decyzji o wszczęciu postępowania. Z art. 7 rozporządzenia nr 659/1999 wynika, że po przeprowadzeniu tego postępowania ocena Komisji może ulec zmianie, ponieważ Komisja może ostatecznie uznać, że dany środek nie stanowi pomocy lub że wątpliwości co do jego zgodności zostały usunięte. Wynika stąd, że ostateczna decyzja może zawierać pewne różnice w stosunku do decyzji o wszczęciu postępowania, o ile nie skutkują tym, że ostateczna decyzja jest wadliwa.

85      W niniejszej sprawie w żadnym razie nie ma mowy o jakiejkolwiek sprzeczności między decyzją o wszczęciu postępowania a zaskarżoną decyzją, ani w odniesieniu do rozpatrywanej korzyści, ani w odniesieniu do danych instytucji.

86      Jeśli chodzi o pośrednią korzyść przysporzoną wyspecjalizowanym instytucjom inwestycyjnym dzięki rozpatrywanemu środkowi, już w decyzji o wszczęciu postępowania Komisja uznała, że wspomniana korzyść mogła polegać na tym, że – zwiększając dochody tychże instytucji po opodatkowaniu – sprzyjała ona popytowi ze strony inwestorów na akcje owych instytucji. Oceny tej nie można uznać za sprzeczną z oceną zawartą w motywie 36 zaskarżonej decyzji, zgodnie z którą wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne czerpią pośrednią korzyść z rozpatrywanego środka, „jako że obniżka opodatkowania inwestycji w wyspecjalizowane instytucje skłania subskrybentów do nabywania części udziałowych wyspecjalizowanych instytucji, przyczyniając się w przypadku tych ostatnich do zwiększenia ich płynności i dochodów dodatkowych w formie opłat za zarządzanie i subskrypcję”. Ponadto fakt, iż Komisja nie podniosła ponownie w zaskarżonej decyzji zarzutu dotyczącego przyznania wyspecjalizowanym instytucjom inwestycyjnym bezpośredniej korzyści polegającej na obniżeniu podatku, nie może zostać uznany za sprzeczność.

87      Jeśli chodzi o instytucje inwestycyjne, o których mowa, skarżące również błędnie podnoszą, że omawianymi beneficjentami nie są już wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne, ale przedsiębiorstwa zajmujące się inwestowaniem, które mają formę spółek, oraz spółki, które nimi zarządzają, gdy przedsiębiorstwa te mają formę funduszy.

88      Po pierwsze, zgodnie z treścią zaskarżonej decyzji wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne są nadal uznawane za beneficjentów rozpatrywanego środka, nawet jeśli w zaskarżonej decyzji wskazano, iż beneficjentami są same te instytucje jako przedsiębiorstwa, gdy mają formę spółek, lub poprzez spółki, które nimi zarządzają, gdy mają one formę umowną (motyw 39).

89      Po drugie, Komisja wskazała już w decyzji o wszczęciu postępowania, że obniżenia podatku stosowane do wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych mogły też sprzyjać spółkom zarządzającym takimi funduszami, które są również przedsiębiorstwami w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE.

90      Skarżące podnoszą następnie, że w samym uzasadnieniu zaskarżonej decyzji występują różne nieścisłości i sprzeczności.

91      Po pierwsze, jeśli chodzi o beneficjentów rozpatrywanego środka i uznanie ich za przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, z motywu 35 zaskarżonej decyzji jasno wynika, że Komisja uznała, iż rozpatrywany środek stanowi pomoc państwa na rzecz wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych oraz spółek o małej lub średniej kapitalizacji, których akcje są w posiadaniu tych instytucji.

92      Jeśli chodzi o wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne, z motywów 13 i 37 wynika, że przybierają one różne formy, a mianowicie – w interesującym nas tu zakresie – przede wszystkim formę umownego funduszu inwestycyjnego bez osobowości prawnej zarządzanego przez SGE lub formę funduszu inwestycyjnego w formie spółki, jak na przykład SICAV.

93      Dlatego też Komisja stwierdza logicznie w motywie 39 zaskarżonej decyzji, iż rozpatrywany środek sprzyja samym instytucjom inwestycyjnym jako przedsiębiorstwom, gdy mają one formę spółek, lub przedsiębiorstwom zarządzającym tymi instytucjami, gdy mają one formę umowną. Komisja kończy badanie różnych form instytucji inwestycyjnych, stwierdzając ponownie w spójny sposób w motywie 41 zaskarżonej decyzji, że rozpatrywana korzyść jest dostępna zarówno dla instytucji inwestycyjnych, jak i dla ich spółek zarządzających.

94      Skarżące – z których jedna jest spółką zarządzającą dwoma funduszami, których dotyczył rozpatrywany środek, a druga stowarzyszeniem reprezentującym takie spółki zarządzające – były więc w stanie zapoznać się z motywami zaskarżonej decyzji i zrozumieć, w jaki sposób owa decyzja ich dotyczyła.

95      Wniosku tego nie podważa domniemywana sprzeczność, która jakoby występuje w motywie 38 zaskarżonej decyzji.

96      Wspomniany motyw – ze względu na zawarte w nim odesłanie do orzecznictwa Trybunału w dziedzinie traktowania SICAV pod względem podatkowym – wpisuje się bowiem w oczywisty sposób w rozumowanie zmierzające do wykazania, że SICAV są przedsiębiorstwami. Tymczasem nawet jeśli owo rozumowanie może wydać się pod pewnymi względami dyskusyjne i dwuznaczne, po pierwsze, nie dotyczy ono skarżących, ale SICAV, a po drugie, motyw ten powinien być przede wszystkim rozpatrywany w swoim kontekście, w świetle całej zaskarżonej decyzji i jej sentencji, której wspomniany motyw nie jest jedyną główną podstawą. Nie można więc uznać, że ten motyw podważa interpretację, jakiej skarżące mogły dokonać w stosunku do samych siebie na podstawie uzasadnienia zaskarżonej decyzji wynikającego w szczególności z motywów 13, 29, 36, 37, 39 i 41.

97      Po drugie, jeśli chodzi o brak uzasadnienia w odniesieniu do selektywnej korzyści przyznanej spółkom o małej lub średniej kapitalizacji, których akcje znajdują się w posiadaniu wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych, należy stwierdzić, że Komisja poświęciła tej kwestii motywy 42 i 43 zaskarżonej decyzji.

98      Komisja stwierdza w motywie 42 zaskarżonej decyzji, że korzyść dla tych spółek wynika ze zwiększonego popytu na ich akcje i ze zwiększenia ich płynności finansowej. Komisja odrzuca argument, że spółki te nie uzyskały żadnej korzyści, ponieważ fundusze oraz inwestorzy zmierzają przede wszystkim do osiągnięcia maksymalnych zysków. Komisja uważa w istocie, że korzystniejsze traktowanie pod względem podatkowym zwiększa atrakcyjność inwestycji, zapewniając w ten sposób rzeczonym spółkom większą płynność finansową, nawet jeśli spółki te nie podejmują jakiegokolwiek działania celem skorzystania z takiej możliwości.

99      W motywie 43 zaskarżonej decyzji Komisja odrzuca następnie argument, że rozpatrywany środek jest środkiem ogólnej polityki podatkowej zmierzającym do sprzyjania kapitalizacji spółek o małej lub średniej kapitalizacji i że nie jest on objęty zakresem stosowania przepisów dotyczących pomocy państwa.

100    Tak więc Komisja uzasadniła w jasny sposób w zaskarżonej decyzji istnienie selektywnej korzyści na rzecz spółek o małej lub średniej kapitalizacji, których akcje znajdują się w posiadaniu wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych. Skarżące kwestionują zresztą w tym względzie raczej zasadność przedstawionego uzasadnienia, na którą – zgodnie z orzecznictwem przytoczonym w pkt 66 powyżej – nie można się powoływać w ramach niniejszego zarzutu opartego na braku uzasadnienia.

101    W konsekwencji należy oddalić pierwszą część zarzutu pierwszego.

–       W przedmiocie drugiej części niniejszego zarzutu, opartej na braku uzasadnienia w odniesieniu do istnienia zakłócenia konkurencji, które może wpływać na wewnątrzwspólnotową wymianę handlową

102    Należy przypomnieć, że choć Komisja ma obowiązek przedstawić w uzasadnieniu swojej decyzji przynajmniej okoliczności, w których pomoc została przyznana, jeżeli pozwalają one wykazać, że pomoc ta może mieć wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi, nie ma ona jednak obowiązku wykazania rzeczywistych skutków pomocy już przyznanej. Gdyby tak było, wymóg ten prowadziłby bowiem do uprzywilejowania państw członkowskich udzielających bezprawnej pomocy w stosunku do państw, które zgłaszają pomoc w fazie projektu (ww. w pkt 67 wyrok w sprawie Technische Glaswerke Ilmenau przeciwko Komisji, pkt 215).

103    W świetle tego orzecznictwa nie wydaje się, by Komisja uchybiła w niniejszej sprawie spoczywającemu na niej obowiązkowi uzasadnienia zaskarżonej decyzji w dostateczny sposób.

104    Komisja poświęciła bowiem badaniu wpływu rozpatrywanego środka na konkurencję trzy motywy zaskarżonej decyzji, po pierwsze, wyjaśniając w jaki sposób – jej zdaniem – rozpatrywany środek zakłóca konkurencję i wpływa na wewnątrzwspólnotową wymianę handlową, a po drugie, ustosunkowując się do pewnych opinii krytycznych przedstawionych w toku postępowania, które doprowadziło do wydania zaskarżonej decyzji.

105    W motywie 45 zaskarżonej decyzji Komisja stwierdza więc, że rozpatrywany środek może zakłócać konkurencję między przedsiębiorstwami i wpływać na wymianę handlową między państwami członkowskimi, ponieważ „spółki będące beneficjentami mogą działać na rynkach międzynarodowych i prowadzić działalność handlową lub inną działalność gospodarczą na rynkach charakteryzujących się silną konkurencją”. Komisja dodaje, że wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne „konkurują z innymi przedsiębiorstwami finansowymi i działają na rynku otwartym charakteryzującym się znacznym stopniem wymiany wewnątrzwspólnotowej” i że niektóre spółki o małej lub średniej kapitalizacji działają w sektorach, w których ma miejsce wymiana handlowa między państwami członkowskimi.

106    W motywie 46 Komisja odrzuca argument oparty na ograniczonym koszcie podatkowym rozpatrywanego środka i na niewielkiej liczbie wyspecjalizowanych instytucji działających w 2004 r., a więc w roku, którego dotyczyło postępowanie wszczęte przez Komisję w odniesieniu do rozpatrywanego środka. Komisja przypomina w tym celu, po pierwsze, utrwalone orzecznictwo, zgodnie z którym nawet niewielka kwota pomocy ma wpływ na konkurencję. Po drugie, Komisja podkreśla, że Republika Włoska nie wyklucza, iż rozpatrywany środek może mieć w przyszłości znacznie większy wpływ w sferze ekonomicznej. Komisja dodaje, że ograniczony wpływ rozpatrywanego środka może znajdować wytłumaczenie również w tym, że Komisja szybko podjęła działania w danym zakresie, przez co wpłynęła na zachowanie podmiotów gospodarczych. Komisja wskazuje wreszcie, że dane przekazane przez Republikę Włoską nie pozwalają uznać, iż korzyści, jakie czerpią z rozpatrywanego środka beneficjenci indywidualni, mieszczą się w ramach pomocy de minimis.

107    W motywie 47 zaskarżonej decyzji Komisja dochodzi na tej podstawie do wniosku, że rozpatrywany środek „powoduje zakłócanie (poprzez traktowanie podatkowe inwestorów) konkurencyjności [wpływa na pozycję konkurencyjną] niektórych przedsiębiorstw prowadzących działalność handlową i – w zakresie, w jakim działają one na rynkach otwartych na konkurencję międzynarodową – zakłóca konkurencję”.

108    Uzasadnienie zaskarżonej decyzji pozwala więc skarżącym i sądowi wspólnotowemu na zapoznanie się z powodami, z jakich Komisja uznała, iż przesłanki stosowania art. 87 ust. 1 WE dotyczące wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi i zakłócenia konkurencji były w niniejszym przypadku spełnione.

109    Skarżące nie mogą zarzucać Komisji, że nie zbadała w bardziej szczegółowy sposób konkretnego wpływu spornej pomocy na wymianę handlową między państwami członkowskimi i na konkurencję. Zadaniem Komisji nie było bowiem przeprowadzenie analizy ekonomicznej dotyczącej: rzeczywistej sytuacji na danym rynku, udziału w rynku przedsiębiorstw będących beneficjentami pomocy, pozycji przedsiębiorstw konkurencyjnych i wymiany handlowej między państwami członkowskimi w zakresie omawianych usług, ponieważ Komisja wskazała, w jaki sposób sporna pomoc zakłócała konkurencję i wpływała na wymianę handlową między państwami członkowskimi. Jeśli chodzi o pomoc, której nie zgłoszono, Komisja nie była zobowiązana do wykazania rzeczywistego wpływu tej pomocy (zob. podobnie ww. w pkt 55 wyrok w sprawie CETM przeciwko Komisji, pkt 102, 103).

110    Druga części zarzutu pierwszego, oparta na braku uzasadnienia zaskarżonej decyzji co do wpływu rozpatrywanego środka na konkurencję i na wewnątrzwspólnotową wymianę handlową, nie jest więc zasadna.

111    Należy zatem oddalić zarzut pierwszy w całości.

 W przedmiocie zarzutu drugiego, opartego na naruszeniu art. 87 ust. 1 WE, jako że środek nie stanowi pomocy państwa

 Argumenty stron

112    W ramach pierwszej części zarzutu drugiego skarżące twierdzą, że rozpatrywany środek nie stanowi pomocy państwa, ale środek podatkowy o charakterze ogólnym, zważywszy, że korzystają z niego wszyscy subskrybenci jednostek uczestnictwa w instytucjach inwestycyjnych.

113    Po pierwsze, skarżące podnoszą, że obniżenie podatku wynikające z rozpatrywanego środka zapewnia bezpośrednią korzyść posiadaczom jednostek uczestnictwa w instytucjach inwestycyjnych. W wypadku zagranicznych instytucji inwestycyjnych środek ten polega na bezpośrednim obniżeniu z 12,5% do 5% stawki podatku od dochodów subskrybentów jednostek uczestnictwa w tychże instytucjach inwestycyjnych, podczas gdy w wypadku włoskich instytucji inwestycyjnych ten sam środek polegający na obniżeniu stawki zastępczej stosowanej do wspomnianych instytucji inwestycyjnych skutkuje natychmiast i bezpośrednio zwiększeniem kwot, jakie subskrybenci mogą otrzymać przy okazji okresowej wypłaty zysków albo zwrotu lub wykupienia jednostek udziałowych. Ponadto ze zwiększenia kapitału instytucji inwestycyjnych korzystają tylko ich subskrybenci, a nie spółki zarządzające. W wypadku SICAV skarżące wskazują, że nie ma mowy o zwiększeniu opłat pobieranych za zarządzanie, ponieważ SICAV powierzają zarządzanie swoim majątkiem innym przedsiębiorstwom. Jeśli chodzi o wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne mające siedzibę poza Włochami, skarżące uważają, że opłaty za zarządzanie są proporcjonalne do wyniku działalności brutto, bez odliczenia podatku zastępczego, jako że owe instytucje inwestycyjne nie podlegają podatkowi zastępczemu od wyniku działalności.

114    Po drugie, skarżące zauważają, że omawianymi subskrybentami są zasadniczo jednostki, a nie przedsiębiorstwa, w związku z czym niesłusznie przyjęto w zaskarżonej decyzji, że rozpatrywany środek stanowi pomoc państwa.

115    W ramach drugiej części zarzutu drugiego skarżące utrzymują, że z obniżenia podatku wprowadzonego przez rozpatrywany środek nie wynika żadna selektywna korzyść gospodarcza dla SICAV i SGE.

116    Po pierwsze, skarżące twierdzą, że omawiane obniżenie podatku nie może jako takie zapewnić przedsiębiorstwom zarządzającym wyspecjalizowanymi instytucjami inwestycyjnymi uzyskania dodatkowych opłat. Zakładając nawet, że rozpatrywany środek może zachęcać do subskrypcji jednostek uczestnictwa w wyspecjalizowanych instytucjach inwestycyjnych, spółki zarządzające nimi niekoniecznie z tego skorzystają. Subskrypcja jednostek uczestnictwa w wyspecjalizowanych instytucjach inwestycyjnych może bowiem prowadzić do sprzedaży jednostek uczestnictwa w niewyspecjalizowanych instytucjach inwestycyjnych. Gdy instytucje inwestycyjne są zarządzane przez tę samą SGE, zwiększenie opłat pobieranych za zarządzanie wyspecjalizowanymi instytucjami inwestycyjnymi jest równoważone zmniejszeniem opłat pobieranych za zarządzanie niewyspecjalizowanymi instytucjami inwestycyjnymi. Wcale nie wykazano istnienia pośredniej korzyści gospodarczej dla omawianych spółek.

117    Skarżące podnoszą też, że w świetle praktyki Komisji środki korzystne dla przedsiębiorstw inwestycyjnych i dla funduszy nie skutkują pomocą państwa dla przedsiębiorstw, które nimi zarządzają. Ponadto skarżące wskazują, że opłaty za zarządzanie stanowią dla SICAV koszt, a nie dochód.

118    Po drugie, skarżące twierdzą, że hipotetyczna korzyść przyznana na rzecz SICAV i SGE nie ma selektywnego charakteru. Otóż korzyść opisana przez Komisję w zaskarżonej decyzji dostępna jest dla wszystkich SGE, ponieważ mogą one zakładać instytucje inwestycyjne spełniające przesłanki przewidziane przez rozpatrywany środek. Podobnie istniejące fundusze i SICAV mogą działać jako wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne. W żadnym razie selektywny charakter omawianej korzyści nie wynika z niemożności skorzystania z rozpatrywanego środka przez przedsiębiorstwa posługujące się innymi rodzajami instrumentów inwestycyjnych celem zgromadzenia kapitału. Zdaniem skarżących takie podejście skutkuje przyznaniem pojęciu selektywności niedopuszczalnego zakresu i obejmuje pojęciem pomocy państwa obniżone stawki podatkowe, które stosuje się wyłącznie do dochodów z niektórych rodzajów instrumentów inwestycyjnych.

119    W ramach trzeciej części zarzutu drugiego skarżące kwestionują możliwość kwalifikowania instytucji inwestycyjnych jako przedsiębiorstw.

120    Skarżące podnoszą, że fundusze inwestycyjne są jedynie masami majątkowymi bez własnej osobowości prawnej. Ponadto Komisja, która przyznała w decyzji o wszczęciu postępowania, że fundusze nie wytwarzają towarów i nie świadczą żadnych usług, nie może uznać, iż owe fundusze są przedsiębiorstwami. Poza tym zgodnie z dyrektywą Rady 2003/48/WE z dnia 3 czerwca 2003 r. w sprawie opodatkowania dochodów z oszczędności w formie wypłacanych odsetek (Dz.U. L 157, s. 38) dochody z wypłat dokonywanych przez instytucje inwestycyjne stanowią odsetki, a nie zyski przedsiębiorstwa.

121    W ramach czwartej części zarzutu drugiego skarżące nie zgadzają się z twierdzeniem, że rozpatrywany środek skutkował przyznaniem selektywnej korzyści gospodarczej spółkom o małej lub średniej kapitalizacji, których akcje znajdują się w posiadaniu wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych.

122    Trudno jest sobie wyobrazić, że środek odnoszący się do niewielkiej kwoty, wynoszącej około 600 000 EUR, z którego korzysta duża liczba spółek, a mianowicie 6900 spółek zgodnie z szacunkami skarżących, może powodować zwiększenie inwestycji oraz związane z tym zwiększenie płynności finansowej omawianych spółek. Komisja w ogóle nie wykazała w zaskarżonej decyzji tego skutku.

123    Celem rozpatrywanego środka nie jest w żadnym razie zwiększenie płynności finansowej spółek o ograniczonej kapitalizacji, ale zachęcenie inwestorów do zróżnicowania ich portfela inwestycyjnego. Assogestioni kwestionuje wyraźnie spostrzeżenia, jakie Komisja poczyniła w stosunku do niej w motywie 32 zaskarżonej decyzji, zgodnie z którymi rozpatrywany środek ma na celu promowanie kapitalizacji wspomnianych spółek. Skarżące podkreślają wreszcie, że rozpatrywany środek nie skutkuje obniżeniem wydatków związanych z inwestowaniem w omawiane spółki, tak że nie można się tu dopatrywać pomocy inwestycyjnej na rzecz SGE.

124    Zakładając nawet, że rozpatrywany środek skutkuje pośrednią korzyścią gospodarczą dla spółek o małej lub średniej kapitalizacji, skarżące kwestionują selektywny charakter takiej korzyści, jako że nie można porównywać sytuacji tych spółek z sytuacją innych notowanych spółek. Hipotetyczna korzyść przyznana notowanym spółkom o małej lub średniej kapitalizacji znajduje więc uzasadnienie w celu realizowanym przez rozpatrywany środek.

125    Komisja nie zgadza się z argumentami skarżących.

 Ocena Sądu

126    W ramach zarzutu drugiego skarżące poddają zaskarżoną decyzję merytorycznej krytyce w odniesieniu do: wskazania beneficjentów rozpatrywanego środka (część pierwsza), przyznania selektywnej korzyści różnym kategoriom domniemanych beneficjentów (część druga i czwarta) oraz uznania różnych instytucji inwestycyjnych za przedsiębiorstwa (część trzecia). Pierwszą i trzecią część tego zarzutu należy zbadać łącznie.

–       W przedmiocie wskazania beneficjentów rozpatrywanego środka i uznania ich za przedsiębiorstwa

127    Należy przypomnieć w tym względzie, że art. 87 WE zakazuje pomocy przyznawanej przez państwo członkowskie lub przy użyciu zasobów państwowych w jakiejkolwiek formie, przy czym nie wprowadza rozróżnienia w zależności od tego, czy korzyści związane z pomocą są przyznawane bezpośrednio, czy pośrednio. W orzecznictwie przyjęto, że korzyść przyznana bezpośrednio pewnym osobom fizycznym lub prawnym, które niekoniecznie są przedsiębiorstwami, może stanowić korzyść pośrednią, a zatem pomoc państwa na rzecz innych osób fizycznych lub prawnych, które są przedsiębiorstwami (zob. podobnie wyroki Trybunału: z dnia 19 września 2000 r. w sprawie C‑156/98 Niemcy przeciwko Komisji, Rec. s. I‑6857, pkt 22–35; z dnia 13 czerwca 2002 r. w sprawie C‑382/99 Niderlandy przeciwko Komisji, Rec. s. I‑5163, pkt 38, 60–66).

128    Zgodnie z motywem 35 zaskarżonej decyzji „obniżenie podatku na rzecz inwestorów stanowi pomoc państwa [...] na rzecz instytucji wyspecjalizowanych w inwestowaniu w akcje spółek o małej i średniej kapitalizacji”. W motywie 36 zaskarżonej decyzji Komisja wskazuje, że „chociaż wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne nie odnoszą bezpośrednich korzyści z obniżenia podatku przyznanego ich subskrybentom, uzyskują one przynajmniej pośrednią korzyść ekonomiczną”. W motywie 39 zaskarżonej decyzji Komisja powtarza, że jej zdaniem korzyść podatkowa przyznana inwestorom, którzy inwestują w wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne, sprzyja samym tym instytucjom.

129    Ponadto z motywu 42 zaskarżonej decyzji wynika, że Komisja uważa, iż rozpatrywany środek zapewnia selektywną korzyść pośrednią spółkom o małej lub średniej kapitalizacji, których akcje znajdują się w posiadaniu wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych, polegającą na zwiększonym popycie na ich akcje i na zwiększeniu ich płynności finansowej.

130    Z zaskarżonej decyzji wynika więc, że Komisja – nie kwestionując tego, iż subskrybenci są bezpośrednimi beneficjentami rozpatrywanego środka – uznała ten środek za pomoc państwa w odniesieniu do beneficjentów pośrednich tego środka, którymi są – zdaniem Komisji – wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne i spółki o małej lub średniej kapitalizacji.

131    Zgodnie z orzecznictwem przytoczonym w pkt 127 powyżej fakt, iż – jak twierdzą skarżące – rozpatrywany środek nie może stanowić pomocy państwa na rzecz subskrybentów wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych, nie wyklucza takiej kwalifikacji w odniesieniu do przedsiębiorstw, które są jedynie pośrednimi beneficjentami takiego środka. Dla stwierdzenia istnienia interwencji przy użyciu zasobów państwowych na korzyść przedsiębiorstwa nie jest konieczne, aby przedsiębiorstwo to było beneficjentem bezpośrednim (wyrok Sądu z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie T‑93/02 Confédération nationale du Crédit mutuel przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑143, pkt 95).

132    Tak więc Komisja nie naruszyła prawa, dokonując oceny rozpatrywanego środka w odniesieniu do jego beneficjentów pośrednich.

133    Wynika stąd, że argumentacja skarżących zmierzająca do wykazania braku pomocy państwa na poziomie bezpośrednich beneficjentów rozpatrywanego środka jest nieskuteczna. Przesłanki art. 87 ust. 1 WE winny bowiem zostać spełnione na poziomie beneficjentów pośrednich, a nie na poziomie beneficjentów bezpośrednich.

134    W związku z tym zanim zbadana zostanie kwestia, czy istnieje korzyść na ich rzecz, należy sprawdzić, stosownie do wniosku skarżących zawartego w trzeciej części tego zarzutu, czy Komisja słusznie przyjęła, iż różni pośredni beneficjenci, o których mowa, są przedsiębiorstwami.

135    Należy stwierdzić w tym względzie, że w zaskarżonej decyzji wyróżniono dwa przypadki (zob. motywy decyzji 13, 29, 37, 39 oraz pkt 75, 77, 92, 93 powyżej). W pewnych sytuacjach owe instytucje inwestycyjne przybierają formę spółek i same mogą korzystać jako przedsiębiorstwa z rozpatrywanego środka. W innych sytuacjach wspomniane instytucje nie mają osobowości prawnej, ale są zarządzane przez przedsiębiorstwa, którym sprzyja się w rozumieniu art. 87 WE. Dlatego też nawet jeśli wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne, których dotyczy art. 12 DL 269/2003, są – jak twierdzą skarżące – zwykłymi masami majątkowymi bez osobowości prawnej, zgodnie z zaskarżoną decyzją przedsiębiorstwa, które nimi zarządzają, czerpią pośrednią korzyść z rozpatrywanego środka. Nie zakwestionowano natomiast istnienia i faktu uznania za przedsiębiorstwa tych spółek, które zarządzają tymi umownymi funduszami inwestycyjnymi bez osobowości prawnej. Wynika stąd, że rozpatrywany środek sprzyja właśnie przedsiębiorstwom w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE.

136    W każdym razie należy przypomnieć w tym względzie, że skoro w niniejszej sprawie chodzi o system pomocy, Komisja mogła ograniczyć się do zbadania ogólnych cech danego systemu bez obowiązku badania każdego szczególnego przypadku jego zastosowania (zob. orzecznictwo przytoczone w pkt 68 powyżej). Trybunał uznał, że dla celów zastosowania art. 87 ust. 1 WE do systemu pomocy wystarczy, iż z tego systemu korzystają niektóre przedsiębiorstwa, a okoliczność, że korzystają z niego również podmioty, które nie są przedsiębiorstwami, nie podważa tego stwierdzenia (zob. podobnie wyrok Trybunału z dnia 15 grudnia 2005 r. w sprawie C‑66/02 Włochy przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑10901, pkt 91, 92). Komisja mogła więc poprzestać na wykazaniu, iż w pewnych przypadkach instytucje inwestycyjne są przedsiębiorstwami (motyw 36 zaskarżonej decyzji).

137    Pierwsza i trzecia część zarzutu drugiego są więc bezzasadne.

–       W przedmiocie istnienia selektywnej korzyści na rzecz wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych lub przedsiębiorstw, które nimi zarządzają

138    Należy przypomnieć, że za pomoc uważa się w szczególności interwencje, które w różnych formach zmniejszają ciężary spoczywające normalnie na budżecie przedsiębiorstwa i które, nie będąc subwencjami w ścisłym znaczeniu tego słowa, mają przez to taki sam charakter i odnoszą identyczne skutki (zob. w szczególności wyroki Trybunału: z dnia 17 czerwca 1999 r. w sprawie C‑75/97 Belgia przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3671, pkt 23; z dnia 15 marca 1994 r. w sprawie C‑387/92 Banco Exterior de España, Rec. s. I‑877, pkt 13).

139    Z motywu 36 zaskarżonej decyzji wynika, że wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne odnoszą korzyść pośrednią, jako że obniżenie podatku od inwestycji w wyspecjalizowane instytucje skłania subskrybentów do nabywania jednostek uczestnictwa w tychże instytucjach, zapewniając tym ostatnim płynność finansową i dodatkowe dochody w formie opłat za zarządzanie i subskrypcję. W motywie 39 zaskarżonej decyzji Komisja powtarza, że zwiększony popyt na jednostki uczestnictwa w wyspecjalizowanych instytucjach inwestycyjnych prowadzi do zwiększenia opłat za zarządzanie i subskrypcję pobieranych przez te instytucje lub przez przedsiębiorstwa, które nimi zarządzają.

140    Skarżące kwestionują jednak samo istnienie takiej korzyści na rzecz wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych oraz przedsiębiorstw, które nimi zarządzają.

141    Jeśli chodzi o argument, że jedynie sprawne działanie przedsiębiorstw zarządzających wyspecjalizowanymi instytucjami inwestycyjnymi pozwala im na uzyskanie dodatkowych opłat, wystarczy stwierdzić, że – jak przyznają same skarżące – rozpatrywany środek ma na celu skłonienie inwestorów do subskrybowania jednostek uczestnictwa w instytucjach inwestycyjnych tego rodzaju. Ponieważ nie zakwestionowano faktu, iż opłaty są uiszczane proporcjonalnie do danych wielkości przy subskrybowaniu jednostek uczestnictwa lub za zarządzanie funduszami, nawet jeśli szczegółowe zasady mogą się różnić, zwiększenie liczby subskrybowanych jednostek uczestnictwa będzie bezwzględnie prowadzić do zwiększenia opłat za zarządzanie i subskrypcję pobieranych przez te instytucje lub przez przedsiębiorstwa, które nimi zarządzają, tak jak Komisja stwierdza w motywie 39 zaskarżonej decyzji. Argument skarżących jest zatem bezzasadny.

142    Jeśli chodzi o argument, że ewentualne zwiększenie opłat pobieranych za zarządzanie wyspecjalizowanymi instytucjami inwestycyjnymi jest równoważone zmniejszeniem opłat pobieranych za zarządzanie niewyspecjalizowanymi instytucjami inwestycyjnymi, należy zauważyć, po pierwsze, że Komisja wspomniała w motywie 36 zaskarżonej decyzji zarówno o opłatach za zarządzanie, jak i o opłatach za subskrypcję. Natomiast argumentacja skarżących dotyczy w każdym razie samych tylko opłat za zarządzanie. Po drugie, choć możliwe jest, że w pewnych wypadkach ma miejsce podnoszone przez skarżące wyrównanie na poziomie opłat za zarządzanie, nic nie wskazuje na to, że owo wyrównanie może mieć automatyczny charakter pozwalający znieść we wszystkich przypadkach korzyść wynikającą z rozpatrywanego środka.

143    W każdym razie fakt, iż korzyść wynikająca z rozpatrywanego środka może niekiedy zostać zniesiona, nie wystarczy sam w sobie, by wykluczyć uznanie tego środka za korzyść w świetle art. 87 ust. 1 WE. Wystarczy, że rozpatrywany środek prowadzi do zwiększenia popytu na jednostki uczestnictwa w wyspecjalizowanych instytucjach inwestycyjnych, a więc do zwiększenia opłat za zarządzanie i subskrypcję pobieranych przez te instytucje lub przez przedsiębiorstwa, które nimi zarządzają, aby można było mówić o sprzyjaniu tym przedsiębiorstwom w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, bez względu na przesłankę dotyczącą selektywnego charakteru. Nie ma w tym względzie znaczenia kwestia, czy ogólna liczba wszystkich opłat pobieranych przez te przedsiębiorstwa przed wydaniem rozpatrywanego środka – wszystkie instytucje i wszystkie operacje rozpatrywane łącznie – wzrosła lub może wzrosnąć, czy też nie.

144    Ponadto należy podkreślić, że gdy skarżące zauważają, iż opłaty za zarządzanie stanowią dla SICAV koszt, ponieważ są uiszczane spółkom, które nimi zarządzają, skarżące wspierają tezę Komisji, że jeśli wyspecjalizowana instytucja inwestycyjna jest zarządzana przez spółkę zarządzającą, to właśnie ta ostatnia czerpie korzyść z rozpatrywanego środka w formie zwiększenia opłat za zarządzanie i subskrypcję (zob. motyw 39 zaskarżonej decyzji).

145    Wreszcie argumentacja skarżących oparta na praktyce decyzyjnej Komisji również nie jest przekonywająca. Należy bowiem przypomnieć, że pojęcie pomocy państwa jest pojęciem obiektywnym, które ocenia się w dniu wydania decyzji przez Komisję (wyrok Trybunału z dnia 22 czerwca 2006 r. w sprawach połączonych C‑182/03 i C‑217/03 Belgia i Forum 187 przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑5479, pkt 137) i którego ustalenie zależy wyłącznie od kwestii, czy środek państwowy przyznaje, czy też nie, korzyść jednemu przedsiębiorstwu lub niektórym przedsiębiorstwom (wyrok Sądu z dnia 6 marca 2003 r. w sprawach połączonych T‑228/99 i T‑233/99 Westdeutsche Landesbank Girozentrale i Land Nordrhein-Westfalen przeciwko Komisji, Rec. s. II‑435, pkt 180). Praktyka decyzyjna Komisji w omawianym zakresie, co do której strony nie są zresztą zgodne, nie ma zatem decydującego znaczenia.

146    Tak więc żaden z argumentów przedstawionych przez skarżące celem zakwestionowania istnienia korzyści na rzecz wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych lub przedsiębiorstw, które nimi zarządzają, nie jest zasadny.

147    Jednakże skarżące kwestionują również selektywny charakter rozpatrywanego środka w odniesieniu do rzeczonych instytucji lub przedsiębiorstw.

148    Jak wynika z treści art. 87 ust. 1 WE, korzyść gospodarcza przyznana przez państwo członkowskie ma charakter pomocy tylko wówczas, gdy – charakteryzując się pewną selektywnością – może ona sprzyjać „niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów”. W celu zastosowania tego przepisu należy jedynie określić, czy w ramach danego systemu prawnego środek państwowy może sprzyjać „niektórym przedsiębiorstwom lub produkcji niektórych towarów” w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE w porównaniu z innymi przedsiębiorstwami znajdującymi się w porównywalnej sytuacji faktycznej i prawnej, jeśli chodzi o cel realizowany przez dany środek (zob. wyrok Trybunału z dnia 8 listopada 2001 r. w sprawie C‑143/99 Adria-Wien Pipeline i Wietersdorfer & Peggauer Zementwerke, Rec. s. I‑8365, pkt 34, 41 i przytoczone tam orzecznictwo).

149    Zgodnie z orzecznictwem Trybunału tego warunku selektywności nie spełnia środek, który – jakkolwiek stanowi korzyść dla beneficjenta – uzasadniony jest charakterem lub ogólną strukturą systemu, w który środek ten się wpisuje (ww. w pkt 148 wyrok w sprawie Adria-Wien Pipeline i Wietersdorfer & Peggauer Zementwerke, pkt 42).

150    Jeśli chodzi przede wszystkim o wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne, które są spółkami i same mogą korzystać jako przedsiębiorstwa z rozpatrywanego środka (zob. pkt 135 powyżej), jak wynika z opisu zawartego w motywach 11–19 zaskarżonej decyzji i z wyjaśnień przedstawionych w motywie 40 tej decyzji, rozpatrywany środek przewiduje obniżenie podatku „ograniczone do [wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych] oraz ich spółek zarządzających”. Zważywszy, że rozpatrywany środek jest skierowany tylko do ściśle określonych instytucji inwestycyjnych spełniających szczególne przesłanki „[ze szkodą dla] inny[ch] przedsiębiorstw[...] oferujący[ch] alternatywne formy inwestowania” (motyw 41 zaskarżonej decyzji), środek ten sprzyja niektórym instytucjom inwestycyjnym w porównaniu z innymi instytucjami, które znajdują się w porównywalnej sytuacji faktycznej i prawnej w rozumieniu orzecznictwa przytoczonego w pkt 148 powyżej. Rozpatrywany środek ma więc selektywny charakter w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE.

151    W tym względzie argument skarżących, że korzyść wynikająca z rozpatrywanego środka jest dostępna dla wszystkich instytucji inwestycyjnych spełniających przewidziane przesłanki, przez co stanowi on środek o charakterze ogólnym, jest nieprzekonujący.

152    Sam fakt, iż każda instytucja inwestycyjna spełniająca przewidziane przesłanki może czerpać korzyść z rozpatrywanego środka, nie wystarczy, by wykazać, że rozpatrywany środek ma charakter ogólny i nie stoi na przeszkodzie temu, by rozpatrywany środek miał charakter selektywny (zob. podobnie wyrok Sądu z dnia 6 marca 2002 r. w sprawach połączonych T‑92/00 i T‑103/00 Diputación Foral de Álava i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1385, pkt 58).

153    Wynika stąd, że rozpatrywany środek przyznaje selektywną korzyść niektórym wyspecjalizowanym instytucjom inwestycyjnym i jest objęty zakresem stosowania art. 87 ust. 1 WE. Okoliczność, że z niniejszego systemu pomocy korzystają również beneficjenci, którzy nie są przedsiębiorstwami, nie podważa tego twierdzenia (zob. pkt 136 powyżej). Dlatego też rozważania te wystarczą w każdym razie, by uzasadnić oddalenie drugiej części zarzutu drugiego.

154    Tytułem uzupełnienia należy zauważyć, że jeśli chodzi w szczególności o wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne bez osobowości prawnej, Komisja uważa, iż rozpatrywany środek sprzyja spółkom zarządzającym, które zarządzają tymi instytucjami, a których zaliczenie do kategorii przedsiębiorstw nie jest kwestionowane (zob. w szczególności motywy 37 i 39 zaskarżonej decyzji). Należy stwierdzić, że zgodnie z orzecznictwem przytoczonym w pkt 148 powyżej przesłanka dotycząca selektywnego charakteru jest również spełniona w odniesieniu do nich.

155    Należy bowiem podkreślić, że pomoc może mieć selektywny charakter w świetle art. 87 ust. 1 WE, nawet jeśli dotyczy całego sektora gospodarczego (ww. w pkt 136 wyrok w sprawie Włochy przeciwko Komisji, pkt 95).

156    W niniejszej sprawie rozpatrywany środek odnosi się do sektora finansowego. W ramach tego sektora korzystają z niego wyłącznie przedsiębiorstwa, które dokonują wskazanych operacji. Ponieważ rozpatrywany środek nie znajduje zastosowania do wszystkich podmiotów gospodarczych, nie można go uznać za ogólny środek polityki podatkowej lub gospodarczej. W rzeczywistości wprowadza on odstępstwo od powszechnego systemu podatkowego. Spółki zarządzające będące beneficjentami czerpią pośrednio korzyści, które nie są przewidziane przy normalnym stosowaniu tego systemu i do których nie mają dostępu przedsiębiorstwa sektora finansowego, które nie dokonują operacji związanych z zarządzaniem wyspecjalizowanymi instytucjami inwestycyjnymi (zob. podobnie ww. w pkt 136 wyrok w sprawie Włochy przeciwko Komisji, pkt 96, 97, 99, 100). Rozpatrywany środek ma więc też charakter selektywny w odniesieniu do spółek zarządzających wyspecjalizowanymi instytucjami inwestycyjnymi.

157    Fakt, iż niektóre SGE mogą uzyskać korzyść wynikającą z rozpatrywanego środka w odniesieniu do niektórych rodzajów ich działalności, ale nie w odniesieniu do innych, nie podważa tego wniosku. Niemniej jednak rozpatrywany środek zapewnia im korzyść w zakresie pewnych szczególnych rodzajów działalności, podczas gdy inne niewyspecjalizowane SGE nie mogą z niego korzystać.

158    Z powyższych rozważań wynika, że należy oddalić drugą część zarzutu drugiego.

–       W przedmiocie istnienia selektywnej korzyści pośredniej na rzecz notowanych spółek o małej lub średniej kapitalizacji, których akcje znajdują się w posiadaniu wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych

159    Z motywu 42 zaskarżonej decyzji wynika, że zdaniem Komisji rozpatrywany środek zapewnia selektywną korzyść pośrednią spółkom o małej lub średniej kapitalizacji, których akcje znajdują się w posiadaniu wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych, polegającą na zwiększonym popycie na ich akcje i na zwiększeniu ich płynności finansowej w związku ze wzrostem atrakcyjności inwestycji.

160    Skarżące nie zgadzają się z twierdzeniem, że rozpatrywany środek może prowadzić do wspomnianego zwiększenia. Twierdzenie to nie tylko jest niewiarygodne ze względu na niewielką kwotę, jaką Republika Włoska przeznaczyła w ramach rozpatrywanego środka, w stosunku do znacznej liczby spółek, których on dotyczył, ale także nie zostało ono wykazane w zaskarżonej decyzji.

161    Co się tyczy związku, jaki skarżące usiłują wykazać między kwotą przeznaczoną przez władze włoskie w ramach rozpatrywanego środka a liczbą spółek o małej lub średniej kapitalizacji, należy zauważyć, że omawiany związek nie pozwala na obalenie istnienia związku wskazanego w zaskarżonej decyzji (motyw 42) między wzrostem atrakcyjności inwestowania w te spółki a zwiększeniem ich płynności finansowej.

162    Należy podkreślić w tym względzie, że Republika Włoska podniosła, iż rozpatrywany środek ma na celu promowanie kapitalizacji rynkowej spółek o małej lub średniej kapitalizacji w stosunku do kapitalizacji rynkowej innych spółek notowanych na giełdach w Europie (motyw 32 zaskarżonej decyzji). Komisja przekazała nawet w duplice przedstawionej w ramach niniejszej sprawy fragment skargi wniesionej przez władze włoskie w sprawie T‑424/05, z którego wynika, że obniżenia podatku przyznane inwestorom instytucjonalnym zainteresowanym spółkami o małej lub średniej kapitalizacji prowadzą do złagodzenia negatywnego wpływu ograniczonej kapitalizacji na perspektywy rozwoju przedsiębiorstw, jako że znaczna kapitalizacja sprzyja zwiększeniu rozmiarów spółek. Oczywiście skarżące twierdzą, że celem rozpatrywanego środka nie było zwiększenie płynności tychże spółek o małej lub średniej kapitalizacji. Skarżące utrzymują jednak, że rozpatrywany środek miał na celu zachęcić inwestorów do zróżnicowania ich portfela inwestycyjnego poprzez nabywanie jednostek uczestnictwa w wyspecjalizowanych instytucjach inwestycyjnych, jak również, w związku z tym, skłonić SGE do poszerzenia ich oferty produktowej. Tymczasem nawet jeśli rozpatrywany środek nie miał celu wskazywanego przez jego autora, ale cel wskazywany przez skarżące, niemniej jednak zwiększał on w oczach inwestorów atrakcyjność inwestowania we wspomniane spółki i przysparzał korzyści tym ostatnim ze względu na zwiększony popyt na ich akcje.

163    Trybunał orzekł już zresztą, że środek pozwalający zainteresowanym przedsiębiorstwom na zwiększenie ich zasobów własnych na bardziej korzystnych warunkach może stanowić pomoc państwa (zob. podobnie ww. w pkt 127 wyrok w sprawie Niemcy przeciwko Komisji, pkt 34). Wbrew twierdzeniom skarżących zwykłe zwiększenie płynności finansowej może więc stanowić korzyść w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE.

164    Ponadto argument skarżących, że SICAV lub SGE działają zgodnie z logiką maksymalnego zysku, a nie w zależności od ewentualnych obniżeń podatku, nie jest przekonywający. Po pierwsze bowiem, nie ma sprzeczności między tymi dwoma powodami, jako że ewentualne obniżenia podatku skutkują zasadniczo zwiększeniem zysku. Po drugie, jeśli rozpatrywany środek prowadzi do osiągnięcia celu wskazanego przez skarżące, jakim jest skłonienie SGE do poszerzenia ich oferty produktowej, to dlatego, że wpływa on niewątpliwie na ich politykę, prowadząc w ten sposób do zwiększenia popytu na akcje spółek o małej lub średniej kapitalizacji.

165    W związku z tym Komisja słusznie uznała w motywie 42 zaskarżonej decyzji, że sprzyjając popytowi inwestorów na akcje spółek o małej lub średniej kapitalizacji, rozpatrywany środek zapewnia pośrednią korzyść tym spółkom.

166    Z orzecznictwa przytoczonego w pkt 148 i 149 powyżej wynika jednak, po pierwsze, że badanie, czy środek ma selektywny charakter, wymaga porównania sytuacji przedsiębiorstw będących beneficjentami z sytuacją innych przedsiębiorstw znajdujących się w porównywalnej sytuacji faktycznej i prawnej, jeśli chodzi o cel realizowany przez dany środek, a po drugie, że środek, który stanowi korzyść, nie spełnia warunku selektywności, jeżeli uzasadniony jest charakterem lub ogólną strukturą systemu, w który środek ten się wpisuje.

167    Skarżące twierdzą, po pierwsze, że sytuacja notowanych spółek o małej lub średniej kapitalizacji nie jest porównywalna z sytuacją większych spółek, a po drugie, że fakt, iż środek ograniczony jest do notowanych spółek o małej lub średniej kapitalizacji, nie stanowi selektywnego kryterium, ponieważ jest on uzasadniony realizowanym celem.

168    Jeśli chodzi o pierwszy argument, należy stwierdzić, że skarżące nie przedstawiły żadnego dowodu pozwalającego wykazać, że nie jest możliwe porównanie sytuacji zbiorowych inwestycji w spółki o małej lub średniej kapitalizacji z sytuacją zbiorowych inwestycji w inne spółki albo nawet z sytuacją inwestycji indywidualnych. W szczególności fakt, iż spółki o dużej kapitalizacji dysponują właśnie znacznym kapitałem i że jest ich już wiele na rynkach oraz w portfelach instytucji inwestycyjnych, nie wyklucza z tych tylko powodów porównania ich ze spółkami o małej lub średniej kapitalizacji. Ponadto gdy skarżące podnoszą, że rozpatrywany środek ma na celu zachęcenie inwestorów do zróżnicowania ich portfela inwestycyjnego oraz skłonić SGE do poszerzenia oferty produktowej, przyznają one domyślnie, że udziały w spółkach o małej lub średniej kapitalizacji i udziały w innych spółkach, na przykład w spółkach o dużej kapitalizacji, są inwestycjami i produktami, które mogą wchodzić w skład tego samego portfela. Jeśli rozpatrywany środek może zachęcić inwestorów do zrównoważenia ich portfela, to dlatego, że w ich oczach inwestycje w spółki o małej lub średniej kapitalizacji są porównywalne z inwestycjami w inne spółki, a zatem mogą być dla nich atrakcyjne, o ile inwestorzy doszukają się w nich korzyści, takiej jak korzyść, którą mogą oni uzyskać dzięki rozpatrywanemu środkowi.

169    Jeśli chodzi o drugi argument, Komisja zbadała go w motywie 43 zaskarżonej decyzji. Komisja uznała tam, że przyznana korzyść podatkowa nie równoważy znacznych różnic w zakresie traktowania pod względem podatkowym między zbiorowymi inwestycjami w spółki o małej lub średniej kapitalizacji z jednej strony, a zbiorowymi inwestycjami w inne spółki lub indywidualnymi inwestycjami w nienotowane spółki z drugiej strony. Rozpatrywanego środka nie można też uzasadnić na podstawie jego szczególnego celu, jako że przewiduje on tylko obniżenie podatku w wypadku wyspecjalizowanych inwestycji zbiorowych w akcje spółek o małej lub średniej kapitalizacji i jako taki nie jest ani selektywny, ani proporcjonalny do celu, jakim jest sprzyjanie kapitalizacji tych spółek, ale zależy raczej od warunku, by inwestycje były realizowane za pośrednictwem wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych.

170    Skarżące nie przedstawiły żadnego dowodu na poparcie swego twierdzenia, że rozpatrywany środek jest uzasadniony ze względu na realizowany przez niego cel, jakim jest mianowicie – zdaniem skarżących – zapewnienie, by inwestorzy zróżnicowali swój portfel inwestycyjny, subskrybując jednostki uczestnictwa w wyspecjalizowanych instytucjach inwestycyjnych, a zdaniem władz włoskich – sprzyjanie kapitalizacji tychże spółek. Należy przypomnieć w tym względzie, że gdyby należało uznać, iż środek o charakterze selektywnym może uniknąć objęcia go zakresem stosowania art. 87 ust. 1 WE ze względu na realizowany przez ów środek cel polityki gospodarczej lub przemysłowej, jak na przykład zachęcanie do inwestycji, przepis ten utraciłby wszelką skuteczność. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem należy więc stwierdzić, że cel realizowany przez dany środek nie może pozwolić mu uniknąć uznania go za pomoc państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE (ww. w pkt 152 wyrok w sprawach połączonych Diputación Foral de Álava i in. przeciwko Komisji, pkt 51).

171    Należy wreszcie zauważyć, że nawet gdyby niniejsza część zarzutu była zasadna, nie stanowiłaby ona sama wystarczającej podstawy do stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji, jako że decyzja ta dotyczy też wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych lub ich spółek zarządzających.

172    Tak więc czwarta część zarzutu drugiego jest również bezzasadna, w związku z czym należy oddalić zarzut drugi w całości.

 W przedmiocie zarzutu trzeciego, podniesionego posiłkowo, opartego na naruszeniu art. 87 ust. 2 lit a) WE i art. 88 WE, w związku z tym że Komisja uznała, iż rozpatrywany środek jest niezgodny ze wspólnym rynkiem

 Argumenty stron

173    Skarżące podnoszą trzeci zarzut posiłkowo, na wypadek gdyby Sąd uznał, że rozpatrywany środek stanowi pomoc państwa. Zdaniem skarżących rozpatrywany środek spełnia dwie przesłanki określone w art. 87 ust. 2 lit. a) WE. Po pierwsze, jest to środek o charakterze socjalnym na rzecz inwestorów. Po drugie, nie wprowadza on żadnej dyskryminacji między krajowymi i wspólnotowymi produktami finansowymi. Charakter socjalny badanego środka wynika z tego, że zmierza on do utworzenia instytucji pozwalającej posiadaczom drobnych oszczędności na nabywanie akcji spółek, które w przeciwnym razie byłyby dla nich trudno dostępne.

174    Wyrok Sądu z dnia 14 grudnia 2005 r. w sprawie T‑200/04 Regione autonoma della Sardegna przeciwko Komisji, na który Komisja powołuje się, nie ma w żadnym razie związku z niniejszą sprawą, ponieważ w przytoczonym fragmencie Sąd ustosunkował się do zarzutu opartego na braku dochodzenia.

175    Komisja nie zgadza się z argumentami skarżących.

 Ocena Sądu

176    Aby ustalić, czy beneficjent pomocy może powołać się na okoliczności faktyczne i dokumenty, które nie zostały podane do wiadomości Komisji przed wydaniem jej decyzji, oraz czy zarzuty oparte na takich okolicznościach faktycznych i dokumentach są dopuszczalne, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, w ramach skargi o stwierdzenie nieważności na podstawie art. 230 WE zgodność z prawem aktu wspólnotowego winna być oceniona z uwzględnieniem okoliczności faktycznych i prawnych istniejących w dacie, w której akt został wydany. W szczególności złożone oceny dokonane przez Komisję winny być zbadane tylko w odniesieniu do tych elementów, którymi dysponowała ona w momencie ich dokonywania. W tym względzie nie można zarzucać Komisji nieuwzględnienia ewentualnych informacji, które mogły zostać jej przedstawione w toku postępowania administracyjnego, lecz nie zostały jej przedstawione, ponieważ na Komisji nie spoczywa obowiązek badania z urzędu i na podstawie przypuszczeń okoliczności, jakie mogły zostać jej przedstawione (zob. wyrok Sądu z dnia 23 listopada 2006 r. w sprawie T‑217/02 Ter Lembeek przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4483, pkt 82, 83 i przytoczone tam orzecznictwo).

177    Sąd wywiódł z tego, że skarżący, który uczestniczył w formalnym postępowaniu wyjaśniającym przewidzianym w art. 88 ust. 2 WE, nie może powołać się na argumenty dotyczące stanu faktycznego nieznane Komisji, o których skarżący jej nie powiadomił w trakcie formalnego postępowania wyjaśniającego. Za to nic nie stoi na przeszkodzie temu, by zainteresowany wysunął w odniesieniu do końcowej decyzji zarzut prawny niepodniesiony w trakcie postępowania administracyjnego (ww. w pkt 176 wyrok w sprawie Ter Lembeek przeciwko Komisji, pkt 84).

178    W związku z tym skarżące nie mogą oczywiście powoływać się na tym etapie na okoliczności faktyczne nieznane Komisji w momencie wydania jej decyzji, o których skarżące nie powiadomiły jej w trakcie postępowania wyjaśniającego. Jednakże nic nie stoi na przeszkodzie, by skarżące powołały się w ramach niniejszej skargi na naruszenie art. 87 ust. 2 lit. a) WE, nawet jeśli skarżące nie zakwestionowały wyraźnie oceny Komisji dokonanej w decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego w odniesieniu do niezastosowania odstępstw przewidzianych w art. 87 ust. 2 i 3 WE.

179    Badając ten zarzut co do istoty, tytułem wstępu należy przypomnieć, że jeśli chodzi o odstępstwo od ustanowionej w art. 87 ust. 1 WE ogólnej zasady, że pomoc państwa jest niezgodna ze wspólnym rynkiem, art. 87 ust. 2 lit. a) WE winien być przedmiotem wykładni zawężającej (zob. podobnie ww. w pkt 127 wyrok w sprawie Niemcy przeciwko Komisji, pkt 49).

180    W motywie 52 zaskarżonej decyzji wyraźnie wykluczono zastosowanie odstępstwa, na które powołały się skarżące.

181    Z treści art. 87 ust. 2 lit. a) WE wynika, że zastosowanie tego odstępstwa zależy od socjalnego charakteru pomocy, od przyznania jej indywidualnym konsumentom i od nieistnienia w tym zakresie dyskryminacji związanej z pochodzeniem produktów.

182    Tymczasem chociaż nie zakwestionowano tego, że pomoc została przyznana bez dyskryminacji związanej z pochodzeniem danych instytucji inwestycyjnych, omawiana pomoc skierowana jest do wszystkich kategorii inwestorów, na rzecz których obniża ona podatki lub obciążenia. Rozpatrywany środek nie ma zatem w ogóle socjalnego charakteru. Tak więc Komisja słusznie wykluczyła zastosowanie odstępstwa przewidzianego w art. 87 ust. 2 lit. a) WE.

183    Należy więc oddalić zarzut trzeci.

 W przedmiocie zarzutu czwartego, podniesionego w dalszej kolejności posiłkowo, opartego na naruszeniu art. 88 WE i art. 14 rozporządzenia nr 659/1999, w związku z tym że Komisja nakazała odzyskanie omawianej pomocy od instytucji inwestycyjnych mających formę spółek i od przedsiębiorstw zarządzających instytucjami inwestycyjnymi mającymi formę umowną

 Argumenty stron

184    W ramach tego zarzutu, który skarżące podnoszą w dalszej kolejności posiłkowo, na wypadek gdyby Sąd nie stwierdził nieważności zaskarżonej decyzji w całości, skarżące wnoszą o stwierdzenie nieważności nakazu odzyskania pomocy, w zakresie w jakim dotyczy on instytucji inwestycyjnych mających formę spółek i przedsiębiorstw zarządzających instytucjami inwestycyjnymi mającymi formę umowną.

185    Po pierwsze, zdaniem skarżących niezgodność z prawem nakazu odzyskania pomocy wynika z braku tożsamości rzeczywistych beneficjentów rozpatrywanego środka i osób wskazanych w omawianym nakazie, a mianowicie włoskich wyspecjalizowanych SICAV i włoskich SGE zarządzających wyspecjalizowanymi funduszami. Z art. 88 WE i z art. 14 rozporządzenia nr 659/1999 wynika w istocie, że nakaz odzyskania pomocy może dotyczyć samych tylko bezpośrednich i rzeczywistych beneficjentów pomocy. Komisja przyznała zaś, w szczególności w motywie 42 zaskarżonej decyzji, że rzeczywistymi beneficjentami badanego środka są jedynie inwestorzy, a wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne korzystają z niego tylko pośrednio.

186    Skarżące uważają, że nieproporcjonalne jest wymaganie, by SICAV i SGE, których nakaz dotyczy, zapłaciły kwotę ulgi w zakresie podatku zastępczego od wyniku działalności, podczas gdy uzyskana przez nie korzyść polega na zwiększeniu pobieranych opłat. Komisja nie może wymagać zwrotu kwoty, która nie odpowiada wartości korzyści, jaką przedsiębiorstwa rzeczywiście osiągnęły. Nakazując zwrot nieproporcjonalnej kwoty, Komisja narusza art. 14 ust. 1 rozporządzenia nr 659/1999, zgodnie z którym „Komisja nie wymaga windykacji [odzyskania] pomocy, jeżeli byłoby to sprzeczne z ogólną zasadą prawa wspólnotowego”. Skarżące podkreślają w tym względzie, że nie twierdzą, iż nakaz odzyskania pomocy jest jako taki nieproporcjonalny.

187    Po drugie, skarżące twierdzą, że w razie wykonania nakazu odzyskania pomocy włoskie wyspecjalizowane SICAV i włoskie SGE zarządzające wyspecjalizowanymi funduszami znajdą się w bardziej niekorzystnej sytuacji niż sytuacja, w jakiej znalazłyby się w braku rozpatrywanego środka, ponieważ zapłata równoważności ulgi podatkowej stanowi ciężar, którego w przeciwnym razie nie musiałyby ponosić. Ponadto nie mogą one przerzucić tego ciężaru na inwestorów. Nałożenie takiego dodatkowego ciężaru jest więc sprzeczne z orzecznictwem, które wymaga przywrócenia stanu istniejącego poprzednio poprzez odzyskanie bezprawnie wypłaconej pomocy.

188    Po trzecie, skarżące zauważają, że władze włoskie nie są w stanie dokonać wymaganego w nakazie odzyskania pomocy od wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych, które mają siedzibę w innym państwie członkowskim, niezależnie od tego, czy chodzi o SICAV, czy też SGE zarządzające funduszami inwestycyjnymi, w związku z czym omawiany nakaz odzyskania pomocy jest nie tylko niezgodny z prawem, ale również niewykonalny, co jest źródłem dyskryminacji w zależności od miejsca, w jakim znajduje się siedziba wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych.

189    Komisja nie zgadza się z argumentami skarżących.

 Ocena Sądu

190    Artykuł 14 ust. 1 rozporządzenia nr 659/1999 stanowi, że w wypadku negatywnej decyzji dotyczącej pomocy przyznanej bezprawnie Komisja wydaje decyzję, zgodnie z którą dane państwo członkowskie podejmie wszelkie konieczne środki w celu odzyskania pomocy od jej beneficjenta. Komisja nie wymaga odzyskania pomocy, jeżeli miałoby to być sprzeczne z ogólną zasadą prawa wspólnotowego.

191    Należy przypomnieć, że zniesienie bezprawnie przyznanej pomocy poprzez jej odzyskanie jest logiczną konsekwencją stwierdzenia jej bezprawnego charakteru i ma na celu przywrócenie wcześniejszej sytuacji (wyrok Trybunału z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie C‑277/00 Niemcy przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3925, pkt 74; wyrok Sądu z dnia 19 października 2005 r. w sprawie T‑318/00 Freistaat Thüringen przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑4179, pkt 308).

192    Zasadniczym celem zwrotu pomocy państwa udzielonej bezprawnie jest uniknięcie zakłócenia konkurencji spowodowanego przez przewagę konkurencyjną powstałą na skutek przyznania bezprawnej pomocy (ww. w pkt 191 wyrok z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie Niemcy przeciwko Komisji, pkt 76; wyrok Sądu z dnia 11 maja 2005 r. w sprawach połączonych T‑111/01 i T‑133/01 Saxonia Edelmetalle i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. II‑1579, pkt 114; ww. w pkt 191 wyrok w sprawie Freistaat Thüringen przeciwko Komisji, pkt 310).

193    Odzyskania pomocy w celu przywrócenia poprzedniej sytuacji nie można w zasadzie uznać za środek nieproporcjonalny do celów postanowień traktatu w dziedzinie pomocy państwa. Na skutek zwrotu pomocy beneficjent traci przewagę, jaką miał na rynku nad swoimi konkurentami, i zostaje przywrócona sytuacja istniejąca przed udzieleniem pomocy (wyroki Trybunału: z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie C‑372/97 Włochy przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3679, pkt 103, 104; z dnia 15 grudnia 2005 r. w sprawie C‑148/04 Unicredito Italiano, Zb.Orz. s. I‑11137, pkt 113).

194    Jeśli chodzi o pomoc o charakterze podatkowym, Trybunał orzekł, iż przywrócenie poprzedniej sytuacji oznacza powrót, w możliwym zakresie, do sytuacji, jaka miałaby miejsce, gdyby sporne operacje zostały zrealizowane bez przyznania obniżenia podatku. Przywrócenie poprzedniej sytuacji nie oznacza odtworzenia przeszłości na podstawie takich hipotetycznych okoliczności jak często różnorodne wybory, jakich mogły dokonać zainteresowane podmioty, zwłaszcza że wybory dokonane z uwzględnieniem pomocy mogą okazać się nieodwracalne (ww. w pkt 193 wyrok w sprawie Unicredito Italiano, pkt 117, 118).

195    To w świetle tych zasad należy zbadać zarzut czwarty.

196    Artykuł 3 ust. 2 zaskarżonej decyzji, we włoskiej autentycznej wersji, zobowiązuje Republikę Włoską do podjęcia wszelkich niezbędnych środków w celu odzyskania pomocy bezprawnie udostępnionej beneficjentom od instytucji inwestycyjnych mających formę spółek lub, zależnie od przypadku, od przedsiębiorstw zarządzających instytucjami inwestycyjnymi mającymi formę umowną, bez uszczerbku dla ewentualnych środków odwoławczych przewidzianych w prawie krajowym.

197    Zgodnie z motywem 60 zaskarżonej decyzji Republika Włoska musi odzyskać pomoc od instytucji inwestycyjnych lub przedsiębiorstw zarządzających instytucjami inwestycyjnymi, które są równocześnie pierwszymi beneficjentami pomocy i podmiotami zobowiązanymi do zapłaty na rzecz państwa podatku zastępczego od przychodów operacyjnych. Kwota pomocy podlegającej odzyskaniu odpowiada różnicy między zwykłym podatkiem zastępczym a obniżonym podatkiem wynikającym z omawianych zachęt podatkowych. W świetle motywu 60 Komisja nie wyklucza możliwości pobierania przez instytucje inwestycyjne lub przedsiębiorstwa, które nimi zarządzają, odpowiedniej kwoty od swoich subskrybentów, o ile prawo krajowe przewiduje taką możliwość. Komisja podkreśla też, że jest możliwe, by całość lub część pomocy przyznanej indywidualnym beneficjentom podlegała przepisom mającym zastosowanie do pomocy de minimis.

198    W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne lub SGE, które nimi zarządzają, są w istocie beneficjentami rozpatrywanego środka, jak wynika to z pkt 127–132 i 138–146 powyżej, w związku z czym skarżące niesłusznie podnoszą naruszenie art. 88 WE i art. 14 rozporządzenia nr 659/1999, w zakresie w jakim zaskarżona decyzja nakazuje Republice Włoskiej odzyskanie pomocy od osób innych niż te, które są jej beneficjentami w myśl zaskarżonej decyzji. Należy podkreślić w tym względzie, że ani traktat, ani rozporządzenie nr 659/1999 nie wprowadzają – dla celów odzyskania pomocy, jakiego ma dokonać dane państwo członkowskie – rozróżnienia w zależności od tego, czy dany podmiot jest bezpośrednim, czy pośrednim beneficjentem rozpatrywanej pomocy przyznanej bezprawnie.

199    Skarżące podnoszą natomiast, że zaskarżona decyzja zobowiązuje wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne lub SGE, które nimi zarządzają, do zwrotu zupełnie innej korzyści niż korzyść, którą zdaniem Komisji uzyskały. Skarżące mają bowiem zwrócić kwotę ulgi podatkowej, której nie są bezpośrednimi beneficjentami, podczas gdy według Komisji ich korzyść polega na zwiększeniu ich opłat za subskrypcję i zarządzanie. Naruszona więc zostaje zasada proporcjonalności.

200    Z motywu 60 zaskarżonej decyzji wynika w tym względzie, że pomoc należy odzyskać od wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych lub SGE, które nimi zarządzają, występujących jednocześnie jako pośredni beneficjenci pomocy i jako podmioty zobowiązane do zapłaty podatku zastępczego.

201    Jako podatnicy wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne lub SGE, które nimi zarządzają, są dla Republiki Włoskiej jedynymi możliwymi podmiotami, by przystąpić do odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy. Przywrócenie poprzedniej sytuacji, jaka miałaby miejsce, gdyby omawiane operacje zostały zrealizowane bez przyznania obniżenia podatku, wymaga zatem odzyskania od nich różnicy między zwykłym podatkiem a obniżonym podatkiem wynikającym z rozpatrywanego środka, przy czym mogą one ewentualnie zwrócić się następnie do swoich subskrybentów, a nawet do państwa stosownie do przepisów prawa krajowego.

202    Ponadto mając na względzie okoliczność, że wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne lub SGE, które nimi zarządzają, są beneficjentami rozpatrywanej pomocy przyznanej bezprawnie, odzyskanie od nich tejże pomocy nie może być uznawane za nieproporcjonalne na podstawie orzecznictwa przytoczonego w pkt 192–194 powyżej. W istocie to omawiana ulga podatkowa, której odzyskanie jest przedmiotem nakazu, spowodowała zakłócenie konkurencji na korzyść wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych lub przedsiębiorstw, które nimi zarządzają, w porównaniu z innymi instytucjami inwestycyjnymi.

203    Należy również oddalić argument, że po przeprowadzeniu nakazanego odzyskania wyspecjalizowane instytucje inwestycyjne oraz SGE, które nimi zarządzają, znajdą się w bardziej niekorzystnej sytuacji aniżeli sytuacja, w jakiej znalazłyby się, gdyby nie skorzystały z rozpatrywanego środka. Kwoty podlegające zwrotowi nie mogą bowiem być określone przy uwzględnieniu innych operacji, które mogłyby zostać dokonane przez przedsiębiorstwa, jeśliby nie zdecydowały się one na wybór operacji, w związku z którymi udzielona została pomoc (ww. w pkt 193 wyrok w sprawie Unicredito Italiano, pkt 114).

204    Po drugie, należy zauważyć w każdym razie, że praktyczne trudności wskazywane przez skarżące – nawet, jeśli są prawdziwe – nie są wystarczające, by podważyć ważność nakazu odzyskania pomocy, który dotyczy, bez dyskryminacji, wszystkich wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych lub spółek, które nimi zarządzają.

205    Nie można zatem uwzględnić tego zarzutu, w związku z czym należy oddalić skargę w całości.

 W przedmiocie kosztów

206    Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ skarżące przegrały sprawę, należy – zgodnie z żądaniem Komisji – obciążyć je kosztami postępowania.

Z powyższych względów

SĄD (piąta izba)

orzeka, co następuje:

1)      Skarga zostaje oddalona.

2)      Skarżące zostają obciążone kosztami postępowania.

Vilaras Dehousse Šváby

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 4 marca 2009 r.

Spis treści

Okoliczności postania sporu

Rozpatrywany środek

Postępowanie administracyjne

Zaskarżona decyzja

Przebieg postępowania i żądania stron

W przedmiocie dopuszczalności

Argumenty stron

Ocena Sądu

Co do istoty

W przedmiocie zarzutu pierwszego, opartego na naruszeniu art. 253 WE w związku z art. 88 WE ze względu na zawierające sprzeczności lub niewystarczające uzasadnienie zaskarżonej decyzji

Argumenty stron

Ocena Sądu

– W przedmiocie pierwszej części zarzutu dotyczącej uzasadnienia istnienia selektywnej korzyści

– W przedmiocie drugiej części niniejszego zarzutu, opartej na braku uzasadnienia w odniesieniu do istnienia zakłócenia konkurencji, które może wpływać na wewnątrzwspólnotową wymianę handlową

W przedmiocie zarzutu drugiego, opartego na naruszeniu art. 87 ust. 1 WE, jako że środek nie stanowi pomocy państwa

Argumenty stron

Ocena Sądu

– W przedmiocie wskazania beneficjentów rozpatrywanego środka i uznania ich za przedsiębiorstwa

– W przedmiocie istnienia selektywnej korzyści na rzecz wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych lub przedsiębiorstw, które nimi zarządzają

– W przedmiocie istnienia selektywnej korzyści pośredniej na rzecz notowanych spółek o małej lub średniej kapitalizacji, których akcje znajdują się w posiadaniu wyspecjalizowanych instytucji inwestycyjnych

W przedmiocie zarzutu trzeciego, podniesionego posiłkowo, opartego na naruszeniu art. 87 ust. 2 lit a) WE i art. 88 WE, w związku z tym że Komisja uznała, iż rozpatrywany środek jest niezgodny ze wspólnym rynkiem

Argumenty stron

Ocena Sądu

W przedmiocie zarzutu czwartego, podniesionego w dalszej kolejności posiłkowo, opartego na naruszeniu art. 88 WE i art. 14 rozporządzenia nr 659/1999, w związku z tym że Komisja nakazała odzyskanie omawianej pomocy od instytucji inwestycyjnych mających formę spółek i od przedsiębiorstw zarządzających instytucjami inwestycyjnymi mającymi formę umowną

Argumenty stron

Ocena Sądu

W przedmiocie kosztów

* Język postępowania: włoski.