WYROK SĄDU PIERWSZEJ INSTANCJI
(piąta izba w składzie powiększonym)

z dnia 27 listopada 2003 r.(*)

Pomoc państwa – Kredyty operacyjne – Dopuszczalność – Termin do wniesienia skargi – Akt potwierdzający – Skarga o stwierdzenie nieważności – Pomoc istniejąca lub nowa pomoc – Zasada tempus regit actum – Pomoc wywozowa – Pomoc operacyjna – Rozsądny termin

W sprawie T‑190/00

Regione Siciliana, reprezentowana przez F. Quadri, avvocato dello Stato, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,

strona skarżąca,

przeciwko

Komisji Wspólnot Europejskich, reprezentowanej przez V. Di Bucciego oraz D. Triantafyllou, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,

strona pozwana,

mającej za przedmiot stwierdzenie nieważności decyzji Komisji 2000/319/WE z dnia 22 grudnia 1999 r. dotyczącej systemu pomocy państwa na rzecz produkcji, przetwarzania i wprowadzania do obrotu produktów wskazanych w załączniku I do traktatu WE (ustawa nr 68 regionu Sycylii z dnia 27 września 1995 r.) (Dz.U. 2000, L 110, s. 17), w zakresie w jakim uznano w niej, że pomoc państwa ustanowiona w art. 6 ustawy nr 68 regionu Sycylii z dnia 27 września 1995 r. na rzecz przedsiębiorstw należących do sektora rolnictwa lub rybołówstwa jest niezgodna ze wspólnym rynkiem oraz że Włochy są zobowiązane do niestosowania i zniesienia tej pomocy,

SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI WSPÓLNOT EUROPEJSKICH
(piąta izba w składzie powiększonym),

w składzie: R. García-Valdecasas, prezes, P. Lindh, J.D. Cooke, A.W.H. Meij i H. Legal, sędziowie,

sekretarz: J. Palacio González, główny administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 15 maja 2003 r.,

wydaje następujący

Wyrok

 Ramy prawne

1        Na podstawie art. 93 ust. 1 traktatu WE (obecnie art. 88 ust. 1 WE), który przewiduje, że Komisja proponuje państwom członkowskim stosowne środki dotyczące systemów pomocy państwa istniejących w tych państwach, konieczne ze względu na stopniowy rozwój lub funkcjonowanie wspólnego rynku, Komisja określiła kryteria zgodności kredytów operacyjnych z postanowieniami traktatu mającymi zastosowanie do pomocy państwa w opublikowanym w dniu 16 lutego 1996 r. komunikacie w sprawie pomocy państwa związanej z krótkoterminowymi kredytami o preferencyjnej stopie oprocentowania w rolnictwie (Dz.U. C 44, s. 2, zwanym dalej „komunikatem w sprawie kredytów operacyjnych”).

2        W dniu 4 lipca 1997 r. Komisja poinformowała państwa członkowskie o swojej decyzji w kwestii zawieszenia stosowania komunikatu w sprawie kredytów operacyjnych, ponieważ stwierdzono występowanie pewnych problemów interpretacyjnych. Pismem z dnia 19 grudnia 1997 r. Komisja poinformowała państwa członkowskie, że to zawieszenie zakończy się w dniu 30 czerwca 1998 r., zaś od tej daty będzie ona stosować komunikat w sprawie kredytów operacyjnych zgodnie z wykładnią przedstawioną w tym piśmie.

3        Praktyka stosowana przez Komisję przed wejściem w życie komunikatu w sprawie kredytów operacyjnych jest wspomniana w dokumencie Komisji zatytułowanym „Polityka konkurencji w rolnictwie” (w: Zielona Europa – Informacje o wspólnej polityce rolnej, nr 22, Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 1987, s. 12):

„Komisja zastrzegła sobie ogólnie prawo do zajęcia w późniejszym czasie stanowiska w zakresie kredytów operacyjnych. W każdym razie pomoc przyznaną w formie kredytów operacyjnych o obniżonej stopie oprocentowania uznaje się za niezgodną ze wspólnym rynkiem, jeżeli zostają one udzielone:

–        na okres dłuższy niż rok gospodarczy (12 miesięcy)

–        w odniesieniu do jednego produktu lub w odniesieniu do jednej operacji (na przykład składowanie wina, zakup bydła itd.).

Stanowisko to zostało uzasadnione tym, że produkcja rolna, z uwagi na specyfikę związaną z cyklami produkcyjnymi, wiąże się ze szczególnym zapotrzebowaniem na finansowanie”.

4        W tym względzie w XVII Raporcie na temat polityki konkurencji (Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 1988, pkt 259) jest mowa o tym, że cytowany powyżej tekst opisuje wytyczne, którymi Komisja kieruje się przy stosowaniu reguł konkurencji w rolnictwie.

5        Praktyka ta została również wspomniana w komunikacie w sprawie kredytów operacyjnych, w którym stwierdza się – przed przedstawieniem nowych reguł mających mieć zastosowanie w przyszłości – że Komisja od wielu lat stosuje politykę polegającą na niesprzeciwianiu się przyznawaniu pomocy państwa w formie preferencyjnego kredytu krótkoterminowego na rzecz sektora rolnego oraz że „[jedyne warunki ustalone przez Komisję w stosunku do tej pomocy są następujące: okres pożyczki może wynosić maksymalnie jeden rok i pożyczka nie może być ograniczona do jednego produktu ani do jednej operacji”, przy czym podkreśla się, że „nie ma ograniczeń w odniesieniu do intensywności pomocy i [że] nie ma przeszkód, by ten preferencyjny kredyt był odnawiany co roku na rzecz poszczególnych beneficjentów” (komunikat w sprawie kredytów operacyjnych, akapit piąty).

6        W odniesieniu do pomocy zakwalifikowanej jako „nowa” art. 93 ust. 3 traktatu (obecnie art. 88 ust. 3 WE) stanowi:

„Komisja jest informowana, w czasie odpowiednim do przedstawienia swych uwag, o wszelkich planach przyznania lub zmiany pomocy. Jeśli uznaje ona, że plan nie jest zgodny ze wspólnym rynkiem w rozumieniu artykułu 92 [obecnie art. 87 WE], wszczyna bezzwłocznie procedurę przewidzianą w ustępie 2. Dane państwo członkowskie nie może wprowadzać w życie projektowanych środków, dopóki procedura ta nie doprowadzi do wydania decyzji końcowej”.

7        Treść art. 93 została sprecyzowana w rozporządzeniu Rady (WE) nr 659/1999 z dnia 22 marca 1999 r. ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania art. 93 traktatu WE (Dz.U. L 83, s. 1), które weszło w życie w dniu 16 kwietnia 1999 r.

 Okoliczności leżące u podstaw sporu

 A – System pomocy wprowadzony art. 48 ustawy regionalnej nr 32 z dnia 23 maja 1991 r. i jego badanie przez Komisję

8        Pismem z dnia 10 czerwca 1991 r. rząd włoski zgłosił Komisji, zgodnie z art. 93 ust. 3 traktatu (obecnie art. 88 ust. 3 WE), system pomocy wprowadzony przez region Sycylii w ramach ustawy regionalnej nr 32 z dnia 23 maja 1991 r. (zwanej dalej „ustawą regionalną nr 32/91”), który odnosi się do interwencji w sektorze rolnym.

9        Artykuł 48 ustawy regionalnej nr 32/91 przewidywał przyznanie na okres 1991–1993 r. dopłaty do odsetek należnych instytucjom kredytowym z tytułu pożyczek o okresie nie dłuższym niż rok, udzielonych przedsiębiorstwom handlowym mającym siedzibę i prowadzącym działalność na Sycylii, których obroty pochodziły w co najmniej 70% ze sprzedaży owoców cytrusowych, owoców i warzyw poza obszarem regionu. Artykuł 48 brzmi następująco:

„1.      Asesor regionalny ds. rolnictwa i leśnictwa jest upoważniony do przyznania w trzech latach 1991–1993 dopłaty do odsetek należnych instytucjom kredytowym z tytułu pożyczek operacyjnych o okresie nie dłuższym niż rok, udzielonych przedsiębiorstwom handlowym mającym siedzibę i prowadzącym działalność na Sycylii, których obroty pochodzą w co najmniej 70% ze sprzedaży owoców cytrusowych, owoców i warzyw poza obszarem regionu.

2.      Stopa pozostałego oprocentowania obciążającego przedsiębiorstwa handlowe równa się stopie oprocentowania określonej na podstawie art. 4 ust. 2 pkt 1 ustawy regionalnej nr 13 z dnia 25 marca 1986 r.

3.      Z wyjątkiem roku gospodarczego 1990/91 pożyczka preferencyjna zostaje udzielona pod warunkiem, że co najmniej 51% produktów wprowadzonych do obrotu jest nabywanych na podstawie porozumień zawartych między grupami zawodowymi od spółdzielni rolniczych i ich członków lub od uznanych stowarzyszeń producentów rolnych.

4.      Kwota pożyczki preferencyjnej – dostosowana do limitów ustalanych rocznie zgodnie z art. 18 ust. 4 ustawy regionalnej nr 13 z dnia 25 marca 1986 r. – nie może w żadnym przypadku przekraczać 50% średnich obrotów z ostatnich trzech lat, udokumentowanych deklaracjami VAT.

5.      Przedsiębiorstwa będące beneficjentami pomocy są zobowiązane utrzymać poziom zatrudnienia i przestrzegać zbiorowych układów pracy. W przypadku stwierdzenia naruszenia tych zobowiązań asesor regionalny ds. rolnictwa i leśnictwa zarządza cofnięcie przyznanej pomocy i odzyskanie wypłaconych kwot, powiększonych o odsetki ustawowe.

6.      W celu wykonania niniejszego artykułu ustala się na trzy lata 1991–1993 wydatki w wysokości 30 000 mln lirów, z czego 10 000 mln lirów przypada na rok gospodarczy 1991.

7.      Wydatki dopuszczone w niniejszym artykule należy przeznaczyć w co najmniej 70% na rzecz sektora owoców cytrusowych”.

10      Pismem z dnia 14 grudnia 1992 r. Komisja poinformowała rząd włoski, że w odniesieniu do art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 „Komisja nie wnosi zastrzeżeń wobec przyznania pomocy w formie kredytu operacyjnego o obniżonej stopie oprocentowania, ale zastrzega sobie prawo do zmiany stanowiska w późniejszym czasie, zgodnie z art. 93 ust. 1 traktatu”.

 B – Refinansowanie systemu pomocy wprowadzonego art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 przez art. 7 ustawy regionalnej nr 81 z dnia 7 listopada 1995 r. i art. 20 ustawy regionalnej nr 33 z dnia 18 maja 1996 r. i jego badanie przez Komisję

11      Pismem z dnia 6 grudnia 1995 r. rząd włoski zgłosił Komisji, zgodnie z art. 93 ust. 3 traktatu (obecnie art. 88 ust. 3 WE), system pomocy wprowadzony przez region Sycylii w ramach ustawy regionalnej nr 81 z dnia 7 listopada 1995 r. (zwanej dalej „ustawą regionalną nr 81/95”), który odnosi się do szeregu interwencji w sektorze rolnym. Artykuł 7 zezwalał na refinansowanie w odniesieniu do roku budżetowego 1995 systemu pomocy wprowadzonego art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 dla roku rolnego 1992/93:

„W celach przewidzianych w art. 48 ustawy regionalnej nr 32 z dnia 23 maja 1991 r. ustala się na rok budżetowy 1995 wydatki w wysokości 2000 mln lirów w odniesieniu do roku [rolnego] 1992/93”.

12      Pismem z dnia 2 maja 1996 r. rząd włoski przekazał Komisji tekst art. 20 ustawy regionalnej nr 33 z dnia 18 maja 1996 r. (zwanej dalej „ustawą regionalną nr 33/96”), który odsyłał do art. 7 ustawy regionalnej nr 81/95 i zezwalał w odniesieniu do roku budżetowego 1996 na refinansowanie systemu pomocy wprowadzonego art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 dla roku rolnego 1992/93:

„W celach przewidzianych w art. 48 ustawy regionalnej nr 32 z dnia 23 maja 1991 r. ustala się na rok budżetowy 1996 wydatki w wysokości 2000 mln lirów w odniesieniu do roku [rolnego] 1992/93 w uzupełnieniu do kwoty określonej w art. 7 ustawy regionalnej nr 81 z dnia 7 listopada 1995 r.”.

13      Pismem z dnia 23 stycznia 1997 r. Komisja poinformowała rząd włoski, że nie ma zastrzeżeń co do przytoczonych powyżej przepisów mających zastosowanie do refinansowania systemu pomocy wprowadzonego art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 w odniesieniu do roku rolnego 1992/93. W piśmie tym jest między innymi mowa, że:

„Komisja postanowiła nie wnosić zastrzeżeń wobec pomocy wskazanej w art. 7 ustawy regionalnej nr 81/95 i w art. 20 ustawy regionalnej nr 33/96. Wydając tę decyzję, Komisja wzięła pod uwagę fakt, że kwoty przeznaczone na ten środek są kwotami odnoszącymi się do roku rolnego 1992/93 i że chodzi o spóźnione płatności związane z pomocą istniejącą (pomoc N 377/91).

W związku z tym pozytywna ocena wyrażona przez Komisję w odniesieniu do art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 odnosi się również do finansowania przewidzianego w art. 7 ustawy regionalnej nr 81/95 i w art. 20 ustawy regionalnej nr 33/95”.

 C – System pomocy wprowadzony art. 6 ustawy regionalnej nr 68 z dnia 27 września 1995 r. i jego badanie przez Komisję

14      Pismem z dnia 8 sierpnia 1995 r. rząd włoski zgłosił Komisji, zgodnie z art. 93 ust. 3 traktatu (obecnie art. 88 ust. 3 WE), system pomocy, który miał zostać wprowadzony przez region Sycylii zgodnie z projektem ustawy regionalnej, uchwalonej następnie w formie ustawy regionalnej nr 68 z dnia 27 września 1995 r. (zwanej dalej „ustawą regionalną nr 68/95”).

15      Artykuł 6 ustawy regionalnej nr 68/95 przewidywał system pomocy na rzecz przedsiębiorstw należących do sektora rolnictwa lub rybołówstwa, którego główne przepisy brzmią następująco:

1.      Asesor regionalny ds. współpracy, handlu, rzemiosła i rybołówstwa jest upoważniony do przyznania w trzech latach 1995–1997 w odniesieniu do lat gospodarczych 1993/94, 1994/95 i 1995/96 dopłaty do odsetek należnych instytucjom kredytowym z tytułu pożyczek operacyjnych o okresie nie dłuższym niż rok, udzielonych przedsiębiorstwom handlowym mającym siedzibę i prowadzącym działalność na Sycylii, których obroty pochodzą w co najmniej 70% ze sprzedaży owoców cytrusowych, owoców i warzyw poza obszarem regionu.

2.      Stopa pozostałego oprocentowania obciążającego przedsiębiorstwa handlowe równa się stopie oprocentowania określonej na podstawie art. 4 ust. 2 pkt 1 ustawy regionalnej nr 13 z dnia 25 marca 1986 r.

3.      Kwota pożyczki preferencyjnej – dostosowana do jednolitych limitów ustalanych rocznie zgodnie z art. 18 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy regionalnej nr 13 z dnia 25 marca 1986 r. – nie może w żadnym przypadku przekraczać 50% średnich obrotów z ostatnich trzech lat, udokumentowanych deklaracjami VAT.

4.      Przedsiębiorstwa będące beneficjentami pomocy są zobowiązane utrzymać poziom zatrudnienia. W przypadku stwierdzenia naruszenia tego zobowiązania asesor regionalny ds. współpracy, handlu, rzemiosła i rybołówstwa zarządza cofnięcie przyznanej dopłaty i odzyskanie wypłaconych kwot, powiększonych o odsetki ustawowe.

5.      Wydatki dopuszczone w niniejszym artykule należy przeznaczyć w co najmniej 70% na rzecz sektora owoców cytrusowych.

6.      W celu wykonania niniejszego artykułu ustala się na trzy lata 1995–1997 wydatki w wysokości 15 000 mln lirów, z czego 2000 mln lirów przypada na rok budżetowy 1995, 7000 mln lirów na rok budżetowy 1996 i 6000 mln lirów na rok budżetowy 1997.

7.      Zobowiązanie w wysokości 2000 mln lirów przypadające na rok budżetowy 1995 zostaje pokryte z części środków ujętych w rozdziale 21257 budżetu regionu na ten sam rok. Pozostałe zobowiązanie w wysokości 13 000 mln lirów, przypadające na lata budżetowe 1996 i 1997, jest ujęte w wieloletnim budżecie regionu – pozycja 2001”.

16      Pismem z dnia 13 lutego 1998 r. Komisja powiadomiła Włochy o swojej decyzji o wszczęciu postępowania przewidzianego w art. 93 ust. 2 traktatu (obecnie art. 88 ust. 2 WE) w przedmiocie stosowania pomocy przewidzianej w ustawie regionalnej nr 68/95 na rzecz sektorów rolnictwa, rybołówstwa i akwakultury. Decyzja ta została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich w dniu 21 marca 1998 r. (Dz.U. C 86, s. 3) i Komisja wezwała zainteresowane strony do przedstawienia uwag na temat spornej pomocy.

17      Aby uzasadnić wszczęcie wspomnianego powyżej postępowania, Komisja wskazała – w części dotyczącej art. 6 – że ma wątpliwości co do możliwości uznania spornej pomocy za prawdziwe kredyty operacyjne (w rozumieniu „kredytów sezonowych”), ponieważ te kredyty zdają się raczej odpowiadać definicji pomocy wywozowej, jako że były one przeznaczone dla przedsiębiorstw ukierunkowanych na wywóz i były obliczane na podstawie wielkości (50%) obrotów przedsiębiorstwa, które wynikają w przeważającym stopniu z przychodów z wywozu (zob. decyzja o wszczęciu postępowania przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE, motyw 2.7).

18      Pismem z dnia 30 czerwca 1998 r. władze włoskie przedstawiły swoje uwagi Komisji. Żadna inna zainteresowana strona nie przekazała uwag. Faksem z dnia 10 listopada 1998 r. służby Komisji zażądały uzupełniających informacji na temat art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95. Pismem z dnia 19 listopada 1998 r. władze włoskie przedstawiły służbom Komisji uzupełniające uwagi dotyczące art. 6.

19      W dniu 22 grudnia 1999 r. Komisja wydała decyzję 2000/319/WE, w której uznano między innymi, że pomoc państwa ustanowiona w art. 6 ustawy regionalnej 68/95 na rzecz przedsiębiorstw należących do sektora rolnictwa lub rybołówstwa jest niezgodna ze wspólnym rynkiem oraz że Włochy są zobowiązane do niestosowania i zniesienia tej pomocy (zwaną dalej „zaskarżoną decyzją”). Decyzja ta została opublikowana w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich w dniu 6 maja 2000 r. (Dz.U. L 110, s. 17).

 Przebieg postępowania i żądania stron

20      Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 20 lipca 2000 r. skarżąca wniosła do Sądu niniejszą skargę.

21      Skarżąca wnosi do Sądu o:

–        stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji, w zakresie w jakim uznano w niej, że pomoc państwa ustanowiona w art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 na rzecz przedsiębiorstw należących do sektora rolnictwa lub rybołówstwa jest niezgodna ze wspólnym rynkiem oraz że Włochy są zobowiązane do niestosowania i zniesienia tej pomocy;

–        obciążenie Komisji kosztami postępowania.

22      Komisja wnosi do Sądu o:

–        odrzucenie skargi jako niedopuszczalnej albo – w przypadku nieuwzględnienia tego żądania – oddalenie skargi jako bezzasadnej;

–        obciążenie skarżącej kosztami postępowania.

23      Na podstawie sprawozdania sędziego sprawozdawcy Sąd (piąta izba w składzie powiększonym) zdecydował o otwarciu procedury ustnej.

24      Strony zostały należycie wezwane na rozprawę z dnia 15 maja 2003 r., na którą skarżąca się nie stawiła. Na rozprawie Komisja przedstawiła swoje stanowisko i udzieliła odpowiedzi na pytania ustne zadane przez Sąd.

 W przedmiocie dopuszczalności

 Argumenty stron

25      Przypomniawszy, że zgodnie z art. 230 akapit piąty WE skargi o stwierdzenie nieważności aktu wydanego przez instytucje wspólnotowe powinny być wniesione w terminie dwóch miesięcy, stosownie do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego doręczenia skarżącemu lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez skarżącego wiadomości o tym akcie, Komisja zwraca uwagę Sądu – nie podnosząc jednak formalnego zarzutu niedopuszczalności – na fakt, że w niniejszym przypadku skarga została wniesiona w terminie dwóch miesięcy od publikacji aktu, choć skarżąca miała prawdopodobnie tekst decyzji do swojej dyspozycji od wielu miesięcy.

26      W świetle tych okoliczności Komisja przypomina orzecznictwo, według którego w przypadku gdy – jak w niniejszej sprawie – akty są publikowane w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich zgodnie z utrwaloną praktyką, termin do wniesienia skargi zaczyna biec od daty publikacji (wyrok Trybunału z dnia 10 marca 1998 r. w sprawie C‑122/95 Niemcy przeciwko Radzie, Rec. s. I‑973, pkt 34–39). Niemniej podnosi ona, że w przypadku skarg wniesionych przez regiony, które zostały dotychczas rozpatrzone przez Sąd, skargi wszczynające postępowanie składane były w terminie dwóch miesięcy od daty doręczenia decyzji (wyrok Sądu z dnia 30 kwietnia 1998 r. w sprawie T‑214/95 Vlaams Gewest przeciwko Komisji, Rec. s. II‑717, pkt 17, 19) lub od dnia, w którym skarżący powziął wiadomość o decyzji (wyrok Sądu z dnia 15 czerwca 1999 r. w sprawie T‑288/97 Regione autonoma Friuli-Venezia Giulia przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1871, pkt 5, 7).

27      W tych okolicznościach Komisja uważa, że sytuacja regionów może być traktowana na równi z sytuacją państw członkowskich, które przyznają pomoc, jako że zgodnie z utrwaloną praktyką regiony są szybko informowane o dotyczących ich decyzjach przez zainteresowane państwo członkowskie. Zwracając uwagę na to, że regiony nie są wprawdzie adresatami decyzji sensu stricto i że data doręczenia nie wydaje się decydująca, Komisja proponuje jednak, żeby w ich przypadku w celu ustalenia diei a quo terminu do wniesienia skargi uwzględniać faktyczną datę, w której te regiony powzięły wiadomość o decyzji.

28      Skarżąca kwestionuje tę argumentację, podnosząc, iż z art. 230 akapit piąty WE wynika, że kryterium daty powzięcia wiadomości o zaskarżonym akcie jako początku biegu terminu do wniesienia skargi stanowi kryterium uzupełniające w stosunku do kryteriów publikacji lub doręczenia aktu. Jako że sporna decyzja nie została doręczona skarżącej, jedyną datą, jaką można brać pod uwagę do celów ustalenia początku biegu terminu do wniesienia skargi, jest data publikacji zaskarżonej decyzji w Dzienniku Urzędowym.

 Ocena Sądu

29      Zgodnie z art. 230 akapit piąty WE skarga o stwierdzenie nieważności powinna być wniesiona w terminie dwóch miesięcy, stosownie do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego doręczenia skarżącemu lub, w razie ich braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o tym akcie.

30      Z samej treści tego postanowienia wynika, że kryterium daty powzięcia wiadomości o zaskarżonym akcie jako początku biegu terminu do wniesienia skargi stanowi kryterium uzupełniające w stosunku do kryteriów publikacji lub doręczenia aktu (ww. wyrok w sprawie Niemcy przeciwko Radzie, pkt 35; wyroki Sądu: z dnia 15 września 1998 r. w sprawie T‑11/95 BP Chemicals przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3235, pkt 47; z dnia 6 października 1999 r. w sprawie T‑123/97 Salomon przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2925, pkt 42; z dnia 12 grudnia 2000 r. w sprawie T‑296/97 Alitalia przeciwko Komisji, Rec. s. II‑3871, pkt 61).

31      W niniejszej sprawie Komisja nie doręczyła zaskarżonej decyzji skarżącej, lecz jedynie Republice Włoskiej. Jako że zaskarżona decyzja była przedmiotem publikacji w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich z dnia 6 maja 2000 r., dla skarżącej termin do wniesienia skargi zaczął biec od tej właśnie daty, a nie od daty, w której powzięła ona wiadomość o decyzji.

32      W tym względzie Komisja nie może się skutecznie powoływać na ww. wyroki w sprawie Vlaams Gewest przeciwko Komisji i w sprawie Regione autonoma Friuli-Venezia Giulia przeciwko Komisji na poparcie swojej tezy. Po pierwsze, w pierwszej z tych spraw skarga regionu flamandzkiego została wniesiona w terminie dwóch miesięcy (w dniu 27 listopada 1995 r.) od publikacji zaskarżonej decyzji w Dzienniku Urzędowym (w dniu 9 listopada 1995 r.). Po drugie, w żadnej z tych spraw nie orzeczono, że gdyby region wiedział o decyzji przed jej publikacją, nie mógłby on już skorzystać z dwumiesięcznego terminu do wniesienia skargi liczonego od tej publikacji.

33      W konsekwencji skarga została wniesiona w wymaganym terminie i jest dopuszczalna.

 Co do istoty

34      Skarżąca powołuje cztery zarzuty na poparcie swojej skargi. Zarzut pierwszy jest oparty na naruszeniu art. 88 ust. 1 WE, na naruszeniu zasad ochrony uzasadnionych oczekiwań i pewności prawa, na naruszeniu istotnych wymogów proceduralnych i na naruszeniu art. 253 WE; zarzut drugi dotyczy naruszenia zasady tempus regit actum i nadużycia władzy; zarzut trzeci jest oparty na naruszeniu art. 87 WE, nadużyciu władzy i na naruszeniu art. 253 WE z powodu braku uzasadnienia; zaś zarzut czwarty jest oparty na naruszeniu istotnych wymogów proceduralnych i nieprzestrzeganiu rozsądnych terminów do zakończenia postępowań przewidzianych w art. 87 WE.

 W przedmiocie zarzutu pierwszego, opartego naruszeniu art. 88 ust. 1 WE, na naruszeniu zasad ochrony uzasadnionych oczekiwań i pewności prawa, na naruszeniu istotnych wymogów proceduralnych i na naruszeniu art. 253 WE z powodu braku uzasadnienia

 W przedmiocie dopuszczalności

–       Argumenty stron

35      Komisja twierdzi, że zastrzeżenia wysunięte przez skarżącą w ramach jej zarzutu pierwszego, dotyczące zakwalifikowania środka jako pomocy istniejącej, a nie nowej pomocy, są niedopuszczalne, gdyż kwalifikacja ta wynika z decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE, której skarżąca nie zakwestionowała i która stała się w konsekwencji ostateczna; zaskarżona decyzja, w której pomoc została zakwalifikowana jako nowa, stanowi jedynie akt wyłącznie potwierdzający decyzję o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego. W konsekwencji Komisja utrzymuje, że kwalifikacja mogła i powinna była zostać zaskarżona w drodze skargi na decyzję o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego i że nie może już być przedmiotem skargi odnoszącej się do decyzji końcowej.

36      W tym względzie Komisja podkreśla, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału decyzja o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego wywołuje ostateczne skutki prawne, ponieważ decyzja końcowa Komisji, w której sporna pomoc zostaje uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem, nie pociąga za sobą skutku w postaci konwalidacji aktów wykonawczych wydanych z naruszeniem zakazu wyrażonego w art. 88 ust. 3 zdanie ostatnie (wyroki Trybunału: z dnia 30 czerwca 1992 r. w sprawie C‑312/90 Hiszpania przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4117, pkt 20, 23, zwany dalej „wyrokiem w sprawie Cenemesa”; z dnia 30 czerwca 1992 r. C‑47/91 Włochy przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4145, pkt 26, 29, zwany dalej „wyrokiem w sprawie Italgrani z dnia 30 czerwca 1992 r.”).

37      W szczególności Komisja przypomina, że wstępna kwestia kwalifikacji pomocy determinuje procedurę, która ma zastosowanie, oraz zakres i skutki decyzji końcowej. Zgodnie z art. 88 ust. 3 zdanie ostatnie WE oraz z art. 4, 6 i 13 rozporządzenia nr 659/1999 w przypadku nowej pomocy, jeżeli Komisja uważa, że plan przyznania lub zmiany pomocy nie jest zgodny ze wspólnym rynkiem, musi ona wszcząć bezzwłocznie formalne postępowanie wyjaśniające przewidziane w art. 88 ust. 2 WE. Jeżeli chodzi o bezprawną pomoc wypłaconą już z naruszeniem zakazu wyrażonego w art. 88 ust. 3 zdanie ostatnie WE, Komisja jest zgodnie z art. 14 rozporządzenia nr 659/1999 zobowiązana nakazać jej odzyskanie. W przypadku gdy chodzi o pomoc istniejącą, Komisja może ewentualnie zgodnie z art. 88 ust. 1 WE i z art. 17–19 rozporządzenia nr 659/1999 zaproponować zainteresowanemu państwu członkowskiemu odpowiednie środki; jedynie wtedy, gdy dane państwo członkowskie odmówi przyjęcia takich środków, Komisja może wszcząć formalne postępowanie wyjaśniające zgodnie z art. 88 ust. 2 WE, przy czym nie może ona jednak żądać odzyskania pomocy.

38      W świetle tych różnic Komisja uważa, że w interesie wszystkich leży szybkie zdefiniowanie sporów, które mogą powstać w związku z zakwalifikowaniem środków jako nowej pomocy lub pomocy istniejącej.

39      Jeśli chodzi o uczynione przez skarżącą odesłania do wyroków w sprawie Cenemesa i w sprawie Italgrani z dnia 30 czerwca 1992 r., Komisja uważa, że z orzecznictwa tego wynika, iż decyzja o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego zawiera dla zainteresowanego państwa członkowskiego zakaz wypłaty planowanej pomocy, dopóki w postępowaniu tym nie zostanie zapadnie decyzja końcowa, oraz że nawet wtedy, gdy środki zakwalifikowane przez Komisję jako nowa pomoc zostały wprowadzone w życie, skutki prawne wiążące się z tą kwalifikacją są ostateczne (wyroki: w sprawie Cenemesa, pkt 12, 23; w sprawie Italgrani z dnia 30 czerwca 1992 r., pkt 20, 29).

40      Komisja podnosi również, że teza przedstawiona w niniejszej sprawie różni się fundamentalnie od tez postawionych przez nią w sprawie Preussag Stahl i w sprawach połączonych Moccia Irme i in., które zostały odrzucone przez Sąd (wyroki Sądu: z dnia 31 marca 1998 r. w sprawie T‑129/96 Preussag Stahl przeciwko Komisji, Rec. s. II‑609, pkt 31; z dnia 12 maja 1999 r. w sprawach połączonych od T‑164/96 do T‑167/96, T‑122/97 i T‑130/97 Moccia Irme i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1477, pkt 65). W szczególności instytucja ta przypomina, że w sprawie Preussag Stahl podniosła ona zarzut niedopuszczalności wobec skargi, opierając się na tym, że skarżąca nie wniosła skargi na decyzję o wszczęciu postępowania i że Sąd stwierdził, iż decyzja końcowa wywołuje własne skutki prawne, w tym obowiązek zwrotu wypłaconej pomocy, oraz że zainteresowane przedsiębiorstwo musi mieć w konsekwencji możliwość zaskarżenia takiej decyzji, i to niezależnie od tego, czy zaskarżyło ono czy też nie decyzję o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego w przedmiocie spornej pomocy. W związku z tym zarzut niedopuszczalności podniesiony przez Komisję został odrzucony, ponieważ odnosił się on do całości skargi, w tym między innymi do części, w których skarżąca kwestionowała ustalenia poczynione przez Komisję dopiero na etapie decyzji końcowej, co nie ma miejsca w niniejszej sprawie, w której Komisja kwestionuje dopuszczalność zastrzeżeń wysuniętych przez skarżącą w odniesieniu do zakwalifikowania badanego środka jako nowej pomocy, które zostało dokonane w decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego.

41      Skarżąca podważa tę argumentację, uzasadniając to tym, że jest ona sprzeczna z zasadą ekonomii procesowej oraz że decyzja o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego może zostać zaskarżona samodzielnie jedynie wtedy, gdy wywołuje niekorzystne skutki dla adresata (wyroki: w sprawie Cenemesa; w sprawie Italgrani z dnia 30 czerwca 1992 r.); ma to miejsce jedynie wtedy, gdy taka decyzja zobowiązuje adresata do zachowywania się w pewien sposób lub do powstrzymywania się od pewnych zachowań, lub w każdym razie wywołuje nieodwracalne skutki. Nie ma to miejsca w niniejszej sprawie, w której jedynie decyzja końcowa wywołuje skutki wobec skarżącej. Skarżąca twierdzi, że decyzja końcowa, w której pomoc została uznana za niezgodną ze wspólnym rynkiem, co najmniej wywołuje nowe skutki prawne, całkowicie niezależne od decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego, co pozwala jej zakwestionować zgodność z prawem tej decyzji. Konsekwencją tego jest możliwość powołania się, na poparcie takiej skargi o stwierdzenie nieważności, na zarzuty odnoszące się zarówno do decyzji końcowej, jak i do aktu, na podstawie którego wszczęto dane postępowanie, o ile ten akt nie stanowił przedmiotu odrębnej skargi, i to niezależnie od kwestii, czy ten akt wydany na podstawie art. 88 ust. 2 WE został czy też nie zakwestionowany (zob. ww. wyroki: w sprawie Preussag Stahl; w sprawach połączonych Moccia Irme i in.).

–       Ocena Sądu

42      Komisja utrzymuje głównie, że skarżąca nie może już kwestionować decyzji końcowej w części, w której sporny środek został w niej zakwalifikowany jako nowa pomoc, co stanowi przedmiot pierwszego zarzutu skargi, jako że ta kwalifikacja wynika z decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego, której skarżąca nie zakwestionowała w wymaganym terminie i która stała się w konsekwencji ostateczna.

43      Należy najpierw zwrócić uwagę na to, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem aktami lub decyzjami, które mogą być przedmiotem skargi o stwierdzenie nieważności w trybie art. 230 WE, są działania, które wywołują wiążące skutki prawne, mogące wpłynąć na interesy skarżącego, zmieniając w sposób określony jego sytuację prawną (wyrok Trybunału z dnia 11 listopada 1981 r. w sprawie 60/81 IBM przeciwko Komisji, Rec. s. 2639, pkt 9; wyrok Sądu z dnia 18 grudnia 1992 r. w sprawach połączonych od T‑10/92 do T‑12/92 i T‑15/92 Cimenteries CBR i in. przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2667, pkt 28).

44      W przypadku aktów bądź decyzji, których wydanie następuje w kilku etapach, w szczególności po zakończeniu postępowania wewnętrznego, aktami zaskarżalnymi są co do zasady jedynie te akty, które w sposób definitywny określają stanowisko instytucji po zakończeniu owego postępowania, z wyłączeniem aktów tymczasowych, które służą jedynie przygotowaniu wydania ostatecznej decyzji (ww. wyroki: w sprawie IBM przeciwko Komisji, pkt 10; w sprawach połączonych CBR i in. przeciwko Komisji, pkt 28).

45      W świetle tego orzecznictwa decyzja końcowa wydana przez Komisję w celu zamknięcia formalnego postępowania wyjaśniającego przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE stanowi akt zaskarżalny na podstawie art. 230 WE. Taka decyzja wywołuje bowiem wiążące skutki prawne mogące wpłynąć na interesy zainteresowanych stron, ponieważ kończy ona dane postępowanie i zawiera ostateczne rozstrzygnięcie w kwestii zgodności badanego środka z regułami mającymi zastosowanie do pomocy państwa. W związku z tym zainteresowane strony mają zawsze możliwość zaskarżenia decyzji końcowej, która zamyka formalne postępowanie wyjaśniające, i w tych ramach muszą móc podważyć różne elementy, na których opiera się stanowisko przyjęte ostatecznie przez Komisję.

46      Ta możliwość istnieje niezależnie od kwestii, czy decyzja o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego pociąga za sobą czy też nie skutki prawne, które mogą być przedmiotem skargi o stwierdzenie nieważności. Prawdą jest, że w orzecznictwie Trybunału i Sądu dopuszczona została możliwość wniesienia skargi na decyzję wszczynającą postępowanie, jeżeli wywołuje ona ostateczne skutki prawne, które nie mogą być konwalidowane w drodze decyzji końcowej. Ma to miejsce wtedy, gdy Komisja wszczyna formalne postępowanie wyjaśniające w odniesieniu do środka, który kwalifikuje tymczasowo jako nową pomoc, jako że ta decyzja wszczynająca postępowanie wywołuje samodzielne skutki prawne w stosunku do decyzji końcowej. Zawieszenie wykonania danego środka, które zgodnie z art. 88 ust. 3 WE wynika z tymczasowego zakwalifikowania tego środka jako nowej pomocy, ma bowiem samodzielny charakter w stosunku do decyzji końcowej, ograniczony w czasie do momentu zamknięcia formalnego postępowania (zob. w szczególności ww. wyroki: w sprawie Cenemesa, pkt 12–24, w sprawie Italgrani z dnia 30 czerwca 1992 r., pkt 29, 30; wyrok Trybunału z dnia 9 października 2001 r. w sprawie C‑400/99 Włochy przeciwko Komisji, Rec. s. I‑7303, pkt 56–62, 69; wyrok Sądu z dnia 30 kwietnia 2002 r. w sprawach połączonych T‑195/01 i T‑207/01 Government of Gibraltar przeciwko Komisji, Rec. s. II‑2309, pkt 80–86).

47      Niemniej możliwość zaskarżenia decyzji wszczynającej postępowanie nie może skutkować ograniczeniem praw proceduralnych zainteresowanych stron poprzez utrudnianie im zaskarżenia decyzji końcowej i przytoczenia na poparcie ich skargi wad dotyczących wszystkich etapów postępowania prowadzącego do wydania tej decyzji.

48      Nie ulega wątpliwości, że decyzja o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego, nawet jeśli wywołuje ona własne i samodzielne skutki prawne, ma charakter przygotowawczy wobec decyzji końcowej, która określa w sposób definitywny stanowisko Komisji. I tak art. 6 rozporządzenia nr 659/1999 uściśla, że decyzja o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego zawiera podsumowanie odpowiednich kwestii faktycznych i prawnych, wstępną ocenę charakteru pomocowego proponowanego środka i określa wątpliwości co do jego zgodności ze wspólnym rynkiem, aby wezwać zainteresowane państwo członkowskie i zainteresowane strony do przedstawienia uwag w wyznaczonym terminie. Nieuchronnie tymczasowy charakter ocen wyrażonych w decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego potwierdza art. 7 rozporządzenia nr 659/1999, który przewiduje, iż Komisja może stwierdzić w decyzji końcowej, że środek będący przedmiotem zgłoszenia nie stanowi pomocy, że zgłoszona pomoc jest zgodna ze wspólnym rynkiem, że zgłoszona pomoc może zostać uznana za zgodną ze wspólnym rynkiem, jeżeli spełnione zostaną pewne warunki, bądź że zgłoszona pomoc jest niezgodna ze wspólnym rynkiem. Nic nie stoi zresztą na przeszkodzie temu, by Komisja, uznawszy początkowo w decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego, że dany środek stanowi nową pomoc, stwierdziła w decyzji zamykającej postępowanie, iż ten środek stanowi pomoc istniejącą.

49      W niniejszej sprawie wystarczy stwierdzić, że zaskarżona decyzja jest decyzją końcową, która zamyka postępowanie i która wywołuje wiążące skutki prawne wobec zainteresowanych stron także w zakresie, w jakim w decyzji tej pomoc została zakwalifikowana jako nowa pomoc niezgodna ze wspólnym rynkiem i Włochy zostały zobowiązane do niestosowania i zniesienia owej pomocy. Skarżącej musi zatem przysługiwać środek prawny odnoszący się do całości decyzji, wraz z zakwalifikowaniem pomocy jako nowej pomocy, i to niezależnie od tego, czy zaskarżyła ona ten aspekt decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego w sprawie spornej pomocy (zob. ww. wyroki: w sprawie Preussag Stahl, pkt 31; w sprawach połączonych Moccia Irme i in., pkt 65). Wbrew temu co utrzymuje Komisja, wyroki Sądu w sprawie Preussag Stahl i w sprawach połączonych Moccia Irme i in. opierają się na tych samych zasadach co zasady leżące u podstaw niniejszej sprawy, mianowicie że zaskarżona decyzja jest decyzją końcową, która wywołuje własne skutki prawne i że w związku z tym zainteresowane strony są uprawnione do jej zaskarżenia. Fakt, że w sprawie Preussag Stahl Komisja podniosła zarzut niedopuszczalności wobec całości skargi, zaś w niniejszej sprawie zarzut niedopuszczalności ogranicza się do badanego tu zarzutu skargi, nie wpływa w żaden sposób na charakter podniesionej kwestii.

50      Jeżeli chodzi o argument, że w ogólnym interesie leży szybkie zdefiniowanie sporów, które mogą powstać w związku z kwalifikacją danego środka, należy zauważyć, iż w każdym razie tego rodzaju wzgląd nie może stanowić przeszkody mogącej pozbawić zainteresowane strony możliwości wniesienia skargi na decyzję, która zmienia ich sytuację prawną.

51      Ostatecznie teza Komisji prowadziłaby do powstania sytuacji sprzecznej z zasadami ustanowionymi w orzecznictwie w dziedzinie aktów zaskarżalnych. W świetle tej tezy okoliczność, że sądy wspólnotowe orzekają na wstępnym etapie postępowania w przedmiocie takich aktów przygotowawczych jak decyzja o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego, a w szczególności w przedmiocie zakwalifikowania pomocy jako nowej pomocy, utrudniałaby zainteresowanym stronom zaskarżenie decyzji końcowej, w której Komisja może zmienić swoją ocenę dokonaną w decyzji wszczynającej postępowanie. Przyjęcie takiej tezy prowadziłoby do uprzedzenia rozprawy co do istoty sprawy i do pomieszania różnych faz postępowania administracyjnego i postępowania sądowego, pozbawiając sensu główny cel formalnego postępowania wyjaśniającego wszczętego przez Komisję, który polega na umożliwieniu zainteresowanym stronom przedstawienia uwag na temat wszystkich kontrowersyjnych aspektów sprawy oraz umożliwieniu Komisji podjęcia decyzji końcowej w świetle tych uwag.

52      Z powyższego wynika, że nie można skutecznie utrzymywać, iż z uwagi na niewniesienie w wymaganym terminie skargi na decyzję o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego skarżąca nie może już kwestionować zakwalifikowania spornego środka jako nowej pomocy w ramach skargi na decyzję końcową.

53      W konsekwencji zarzut pierwszy jest dopuszczalny.

 Co do istoty

–       Argumenty stron

54      Skarżąca przypomina przede wszystkim, że w decyzji z dnia 14 grudnia 1992 r. Komisja uznała, iż art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 jest zgodny z postanowieniami traktatu mającymi zastosowanie do pomocy państwa i zastrzegła sobie jedynie prawo do zmiany stanowiska w późniejszym czasie na podstawie art. 93 ust. 1 traktatu (obecnie art. 88 ust. 1 WE). Podnosi ona również, że Komisja nie skorzystała z tego prawa, gdyż uznała, że późniejsze refinansowanie systemu pomocy wprowadzonego art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91, przewidziane przez art. 7 ustawy regionalnej nr 81/95 i art. 20 ustawy regionalnej nr 33/96, było zgodne ze wspólnym rynkiem.

55      W tym kontekście skarżąca utrzymuje, że art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 powinien być postrzegany jako zwykłe refinansowanie systemu pomocy wprowadzonego art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91. Jej zdaniem analiza porównawcza tych dwóch przepisów pokazuje bowiem, że są one analogiczne, jeśli chodzi o beneficjentów, dopłaty i cele, zaś różnice polegają na tym, że wprowadzono wyraźne odesłanie do lat rolnych, że rozszerzono krąg beneficjentów oraz że lata budżetowe, do których odnosi się finansowanie, zostały z oczywistych względów zmienione.

56      Skarżąca uważa zatem, iż Komisja naruszyła art. 88 ust. 1 WE i istotne wymogi proceduralne, przeprowadzając badanie zgodności ze wspólnym rynkiem pomocy przewidzianej w art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95, jakby chodziło o nową pomoc w rozumieniu art. 87 WE, zamiast potraktować ją tak – do czego się zobowiązała – jakby chodziło o refinansowanie pomocy istniejącej, zatwierdzonej uprzednio na podstawie art. 88 ust. 1 WE.

57      W związku z tym skarżąca twierdzi, iż nie można utrzymywać – jak zostało to uczynione w zaskarżonej decyzji w motywie 52 lit. c) – że art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 wprowadza nowy system pomocy. Utrzymuje ona, że art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 nie określa żadnego ograniczenia czasowego co do lat gospodarczych, w odniesieniu do których może zostać wypłacona pożyczka preferencyjna. Zdaniem skarżącej odniesienie w ustawie regionalnej nr 32/91 do trzech lat obejmujących okres 1991–1993 należy rozumieć wyłącznie z punktu widzenia prawa budżetowego w ten sposób, że przewidziane środki mogą zostać wykorzystane w trakcie tych trzech lat, ale że lata gospodarcze, w odniesieniu do których przedsiębiorstwa handlowe mogą korzystać z tych środków, nie są ograniczone w czasie. Natomiast art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 miał określać w bardziej restrykcyjny sposób lata gospodarcze, do których należy stosować pomoc, mianowicie na lata gospodarcze 1993/94, 1994/95 i 1995/96.

58      Skarżąca uważa podobnie, że refinansowanie na podstawie art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 nie wykazuje żadnych szczególnych różnic w stosunku do refinansowania – zatwierdzonego przez Komisję – dokonanego w drodze art. 7 ustawy regionalnej nr 81/95 i art. 20 ustawy regionalnej nr 33/96, ponieważ wszystkie te przepisy miały na celu przesunięcie kwot, które były pierwotnie przewidziane w art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91.

59      Skarżąca podkreśla następnie, że w orzecznictwie ustanowiono zasadę, zgodnie z którą w przypadku gdy zatwierdzony został ogólny system pomocy, Komisja nie musi badać indywidualnie poszczególnych przypadków tej pomocy (wyrok Trybunału z dnia 5 października 1994 r. w sprawie C‑47/91 Włochy przeciwko Komisji, Rec. s. I‑4635, zwany dalej „wyrokiem w sprawie Italgrani z dnia 5 października 1994 r.”). Gdyby dopuścić możliwość ponownej oceny zgodności tej pomocy ze wspólnym rynkiem, zachodziłoby ryzyko naruszenia zasad ochrony uzasadnionych oczekiwań i pewności prawa. Zasady te mają również zastosowanie w przypadku, w którym – już zatwierdzony – system pomocy musi zostać potwierdzony za pomocą zwykłego refinansowania kwot, które nie zostały wykorzystane. W związku z tym skarżąca uważa, że w sytuacji gdy nie jest przewidziane (jak to miało miejsce w niniejszej sprawie) zaproponowanie odpowiednich środków związanych ze stopniowym rozwojem lub funkcjonowaniem wspólnego rynku w ramach stałego badania systemu pomocy, niedopuszczalne jest ponowne badanie takiego systemu pomocy. Według skarżącej w niniejszym przypadku to ponowne badanie zostało dokonane nie w świetle poprzedniej decyzji zatwierdzającej, lecz na podstawie traktatu, przez co naruszone zostały zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań i pewności prawa.

60      Skarżąca uważa wreszcie, że Komisja, przedstawiając powody, dla których należy uznać art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 za nowy system pomocy, nie uwzględniła rzeczywistego zasięgu tego przepisu, gdyż zakwalifikowała go inaczej niż we wcześniejszej decyzji zatwierdzającej sporną pomoc i w sposób pozostający w sprzeczności z tą decyzją oraz nie ustosunkowała się do uwag, które zostały jej przedłożone przez władze włoskie.

61      Komisja twierdzi, że zastrzeżenia wysunięte przez skarżącą co do kwalifikacji pomocy są bezpodstawne, jako że środki określone w art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 nie odnoszą się do pomocy istniejącej i nie podlegają w żaden sposób rzekomo nieograniczonemu w czasie systemowi ustanowionemu w art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91, który miał zostać uprzednio zatwierdzony decyzją Komisji z dnia 14 grudnia 1992 r.

62      Zdaniem Komisji w decyzji z dnia 14 grudnia 1992 r. dotyczącej art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 został jedynie zatwierdzony system ograniczony do trzyletniego okresu 1991–1993; okres ten może być interpretowany jako odpowiadający latom gospodarczym 1990/91, 1991/92 i 1992/93. Artykuł 6 ustawy regionalnej nr 68/95 nie może być zatem postrzegany jako zwykłe refinansowanie systemu pomocy wprowadzonego art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91, ponieważ nowy przepis dotyczy trzyletniego okresu 1995–1997 i lat gospodarczych 1993/94, 1994/95 i 1995/96, to jest okresów późniejszych od okresów, do których odnosi się wcześniejszy przepis.

63      W konsekwencji – w opinii Komisji – art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 stanowi zdecydowanie nową pomoc, a mówiąc dokładniej, nową pomoc ze skutkiem wstecznym, a nie nowe finansowanie systemu pomocy. Wobec tego Komisja utrzymuje, że odesłanie do wyroku w sprawie Italgrani z dnia 5 października 1994 r. jest niewłaściwe i że nie można jej zarzucać jakiegokolwiek naruszenia zasad ochrony uzasadnionych oczekiwań i pewności prawa. Podobnie Komisja podkreśla, że w motywie 52 zaskarżonej decyzji podane zostały w sposób wyczerpujący i przekonywający powody, dla których badane środki należy uznać za nową pomoc.

–       Ocena Sądu

64      Tytułem wstępu należy zauważyć, że sporna pomoc nie została zgłoszona przez władze włoskie w ramach stałej współpracy Komisji z państwami członkowskimi wprowadzonej na mocy art. 88 ust. 1 WE, który odnosi się do pomocy istniejącej, lecz na podstawie art. 88 ust. 3 WE, który dotyczy nowej pomocy. I tak w piśmie z dnia 8 sierpnia 1995 r., w którym władze włoskie zgłosiły Komisji projekt ustawy regionalnej, która została następnie uchwalona jako ustawa regionalna nr 68/95, jest wyraźnie mowa o art. 88 ust. 3 WE i pismo to nie zawiera żadnego odniesienia do art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 bądź decyzji Komisji z dnia 14 grudnia 1992 r., którą zatwierdzona została pomoc przewidziana w tym przepisie.

65      W związku z tym Komisja była a priori uprawniona do wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego w ramach uregulowania mającego zastosowanie do nowej pomocy.

66      Kwalifikacja pomocy wynika jednak z obiektywnej sytuacji, która nie zależy od oceny przyjętej w momencie zgłoszenia pomocy lub na etapie wszczęcia postępowania przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE, a zatem należy zbadać poszczególne zastrzeżenia wysunięte przez skarżącą w ramach omawianego tu zarzutu skargi.

67      W pierwszej kolejności skarżąca utrzymuje, że badanie art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 jako nowej pomocy, a nie jako refinansowania pomocy przewidzianej w art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91, zatwierdzonej uprzednio przez Komisję, stanowi naruszenie art. 88 ust. 1 WE.

68      Należy najpierw zwrócić uwagę na to, że art. 7 ustawy regionalnej nr 81/95 i art. 20 ustawy regionalnej nr 33/96 zawierają wyraźne odniesienie do art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91, odsyłając do celów wskazanych w tym artykule. Natomiast art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 nie zawiera żadnego odniesienia do art. 48.

69      Ponadto art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 dotyczy innego okresu niż okres, który był badany w ramach art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91. I tak zgodnie z art. 6 ust. 1 i 6 ustawy regionalnej nr 68/95 przewidziana pomoc dotyczy „trz[ech] la[t] 1995–1997”, podczas gdy zgodnie z art. 48 ust. 1 i 6 ustawy regionalnej nr 32/91 pomoc dozwolona na mocy decyzji z dnia 14 grudnia 1992 r. odnosi się do „trze[ech] la[t] 1991–1993”.

70      W konsekwencji Komisja mogła skutecznie uznać, że nie należało przeprowadzać badania systemu pomocy przewidzianego dla lat 1995–1997 w ramach decyzji, na mocy której zatwierdzony został system pomocy odnoszący się do innego okresu, a mianowicie lat 1991–1993.

71      Żaden z argumentów przytoczonych przez skarżącą w tej kwestii nie jest w stanie podważyć tego wniosku.

72      Jeśli chodzi o argument, że wymienienie „trz[ech] la[t] 1991–1993” w art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 ma jedynie na celu uściślenie, że środki przewidziane zgodnie z tym artykułem mogą być wykorzystane w trakcie lat 1991, 1992 i 1993, a zatem nie może być interpretowane jako odniesienie do lat gospodarczych odpowiadających każdemu z tych trzech lat, należy zauważyć, że ten argument nie ma żadnego wpływu na dokonaną powyżej analizę. Nawet bowiem przy założeniu, że trzyletni okres 1991–1993 wskazany w art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 nie miał odnosić się do lat gospodarczych odpowiadających tym trzem latom, nie wystarcza to do uczynienia z art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 zwykłego środka do refinansowania zatwierdzonych wcześniej przepisów, jako że okres wskazany w art. 48 różni się od trzyletniego okresu 1995–1997 przewidzianego w art. 6 i zbadanego w zaskarżonej decyzji.

73      Podobnie skarżąca niesłusznie twierdzi, że skoro art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 nie określa żadnego ograniczenia czasowego co do lat gospodarczych, w odniesieniu do których może zostać wypłacona pożyczka preferencyjna, to lata gospodarcze, w odniesieniu do których zainteresowane przedsiębiorstwa mogą korzystać ze środków przewidzianych w ramach tego uregulowania [to jest 30 mln lirów włoskich (ITL)], nie są ograniczone w czasie, w związku z czym art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 stanowi jedynie refinansowanie tego systemu pomocy dla lat gospodarczych 1993/94, 1994/95 i 1995/96 (na kwotę 15 mln ITL). Różnica, jaka istnieje między tymi dwoma przepisami, jest bowiem fundamentalna, jako że pierwszy z nich zezwala jedynie na pomoc „w trzech latach 1991–1993” (zob. art. 48 ust. 1 ustawy regionalnej nr 32/91), podczas gdy drugi czyni to jedynie w odniesieniu do „trz[ech] la[t] 1995–1997” (zob. art. 6 ust. 1 ustawy regionalnej nr 68/95). Każde przedłużenie okresu 1991–1993 powinno być przedmiotem nowego zgłoszenia w rozumieniu art. 88 ust. 3 WE, jak to uczyniły władze włoskie, co wiązało się zatem z nowym badaniem pomocy.

74      Jeżeli chodzi o argument, iż rzekome refinansowanie dokonane w drodze art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 nie wykazuje żadnych różnic w stosunku do zatwierdzonego przez Komisję refinansowania, które miało miejsce w drodze art. 7 ustawy regionalnej nr 81/95 i art. 20 ustawy regionalnej nr 33/96, należy zwrócić uwagę na to, że w zaskarżonej decyzji wyjaśnione zostały powody, dla których te środki muszą zostać rozróżnione; art. 7 ustawy regionalnej nr 81/95 i art. 20 ustawy regionalnej nr 33/96 zawierały bowiem odniesienie do art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 oraz miały na celu finansowanie w trakcie lat budżetowych 1995 i 1996 środków przewidzianych na „rok gospodarczy” 1992/93 [zob. motyw 52 lit. b) zaskarżonej decyzji], podczas gdy w art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 nie było mowy o art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 i jego celem było finansowanie środków przewidzianych na lata gospodarcze 1993/94, 1994/95 i 1995/96 [zob. motyw 52 lit. d) zaskarżonej decyzji oraz zaskarżona decyzja in fine].

75      Z powyższego wynika, że należy oddalić zastrzeżenie odnoszące się do naruszenia art. 88 ust. 1 WE.

76      W drugiej kolejności skarżąca utrzymuje, że Komisja dopuściła się naruszenia zasad ochrony uzasadnionych oczekiwań i pewności prawa, stwierdzając, iż art. 6 ustawy regionalnej 68/95 stanowi nową pomoc.

77      W tej kwestii powołuje się ona na wyrok w sprawie Italgrani z dnia 5 października 1994 r., który określa procedurę, jaką należy zastosować, w przypadku gdy wysuwane jest twierdzenie, że badana pomoc wchodzi w zakres uprzednio zatwierdzonego systemu pomocy. W pkt 24 tego wyroku Trybunał uściśla bowiem:

„Komisja – mając do czynienia z pomocą indywidualną, która rzekomo została przyznana na podstawie uprzednio zatwierdzonego systemu – nie może jej niezwłocznie badać pod kątem traktatu. Przed wszczęciem każdego postępowania musi się ona najpierw ograniczyć do sprawdzenia, czy pomoc jest objęta ogólnym systemem i czy spełnia warunki ustalone w decyzji w sprawie zatwierdzenia tego systemu. Gdyby Komisja nie postępowała w ten sposób, mogłaby w trakcie badania każdej pomocy indywidualnej zmieniać swoją decyzję w sprawie zatwierdzenia systemu pomocy, która zakładała już uprzednie przeprowadzenie badania pod kątem art. 92 traktatu [obecnie art. 87 WE]. W takiej sytuacji przestrzeganie zasad ochrony uzasadnionych oczekiwań i pewności prawa byłoby zagrożone zarówno w stosunku do państw członkowskich, jak i podmiotów gospodarczych, gdyż pomoc indywidualna, która odpowiada w pełnym zakresie decyzji w sprawie zatwierdzenia systemu pomocy, mogłaby zostać w każdej chwili podważona przez Komisję”.

78      Orzecznictwo to nie może być jednak skutecznie przywoływane w niniejszej sprawie, ponieważ władze włoskie dopiero w odpowiedzi na decyzję Komisji z dnia 13 lutego 1998 r. o wszczęciu postępowania przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE po raz pierwszy podniosły, że sporna pomoc stanowi refinansowanie uprzednio zatwierdzonej pomocy (zob. pisma władz włoskich do Komisji z dnia 30 czerwca i 19 listopada 1998 r.). Przed wydaniem decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego władze te same wyszły z założenia, iż w tym przypadku zastosowanie ma uregulowanie odnoszące się do nowej pomocy, jako że zgłosiły Komisji rozpatrywany środek na podstawie art. 88 ust. 3 WE.

79      Ponadto Komisja, zatwierdzając w swoim piśmie z dnia 23 stycznia 1997 r. refinansowanie art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 dla roku gospodarczego 1992/93 w ramach środków przewidzianych w art. 7 ustawy regionalnej nr 81/95 i art. 20 ustawy regionalnej nr 33/96, uprzedziła władze włoskie o tym, że zatwierdzenie tego refinansowania nie przesądza o wyniku będącego w toku badania art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 [zob. motyw 52 lit. c) zaskarżonej decyzji].

80      Z powyższego wynika, że należy oddalić zastrzeżenie odnoszące się do naruszenia zasad ochrony uzasadnionych oczekiwań i pewności prawa.

81      W trzeciej kolejności skarżąca utrzymuje, że Komisja dopuściła się naruszenia istotnych wymogów proceduralnych i nie uczyniła zadość obowiązkowi uzasadnienia przewidzianemu w art. 253 WE, stwierdzając, iż art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 stanowi nową pomoc.

82      W tej kwestii należy zauważyć, że wydając zaskarżoną decyzję na podstawie art. 88 ust. 2 WE w odniesieniu do zgłoszenia dokonanego przez władze włoskie zgodnie z art. 88 ust. 3 WE, Komisja nie dopuściła się w niniejszej sprawie naruszenia istotnych wymogów proceduralnych, ponieważ w motywie 52 zaskarżonej decyzji podane zostały w sposób wymagany prawem powody, dla których Komisja stała na stanowisku, że art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 nie może być postrzegany jako refinansowanie systemu pomocy wprowadzonego art. 48 ustawy regionalnej nr 32/91 w znaczeniu, za jakim opowiadały się władze włoskie w ramach formalnego postępowania wyjaśniającego.

83      Z powyższego wynika, że należy oddalić zastrzeżenia odnoszące się do naruszenia istotnych wymogów proceduralnych i braku uzasadnienia.

84      W konsekwencji zarzut pierwszy należy oddalić w całości.

 W przedmiocie zarzutu drugiego, opartego na naruszeniu zasady tempus regit actum i na nadużyciu władzy

 Argumenty stron

85      Skarżąca krytykuje to, że system pomocy przewidziany w art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 nie został uznany w zaskarżonej decyzji za zgodny z regułami mającymi zastosowanie do kredytów operacyjnych w rolnictwie.

86      Po pierwsze, skarżąca podkreśla, że Komisja naruszyła zasadę tempus regit actum i zasadę niedziałania wstecz aktów administracyjnych (wyroki Trybunału: z dnia 16 czerwca 1993 r. w sprawie C‑325/91 Francja przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3283; z dnia 24 marca 1993 r. w sprawie C‑313/90 CIRFS i in. przeciwko Komisji, Rec. s. I‑1125), stosując komunikat w sprawie kredytów operacyjnych – wydany w czasie, gdy toczyło się formalne postępowanie wyjaśniające – do systemu pomocy przewidzianego w art. 6 ustawy regionalnej nr 68/1995, która została uchwalona przed tym komunikatem. W trakcie postępowania administracyjnego Komisja rozważała bowiem wielokrotnie zastosowanie nowych przepisów dotyczących kredytów operacyjnych. I tak w piśmie z dnia 2 października 1995 r. adresowanym do stałego przedstawicielstwa Włoch, w którym Komisja żądała udzielenia dokładniejszych informacji na temat roku gospodarczego 1995/96, instytucja ta wezwała władze włoskie do potwierdzenia, że przesłanki wymienione w załączonym projekcie komunikatu w sprawie kredytów operacyjnych są spełnione. Podobnie w piśmie z dnia 23 stycznia 1997 r. adresowanym do włoskiego ministra spraw zagranicznych Komisja przedstawiła stanowisko, że komunikat w sprawie kredytów operacyjnych ma zastosowanie, „ponieważ chodzi o nowe uregulowanie, które pozostaje w mocy po dniu 1 stycznia 1996 r.”.

87      Po drugie, skarżąca utrzymuje, że władze włoskie zostały wprowadzone w błąd przez Komisję wskutek informacji podanych w trakcie postępowania administracyjnego; władze te były przekonane, że nie muszą się koncentrować na rodzaju pomocy (ponieważ wydawało się, że chodzi o kredyty operacyjne), ale raczej na kwestii, czy spełnione są przesłanki konieczne do skorzystania z pomocy, to jest przesłanki stosowane przed wydaniem komunikatu w sprawie kredytów operacyjnych (co – zdaniem skarżącej – miało miejsce) bądź bardziej surowe przesłanki wymienione w komunikacie (co – zdaniem skarżącej – miało również miejsce). W opinii skarżącej taki sposób postępowania stanowi nadużycie władzy.

88      Na poparcie swojej argumentacji skarżąca twierdzi, że Komisja, dokonując oceny spornych środków, uwzględniła kryteria ustanowione w komunikacie w sprawie kredytów operacyjnych, na co wskazuje odniesienie do „sezonowego” charakteru pożyczek uczynione w motywie 54 lit. c) zaskarżonej decyzji. W szczególności skarżąca nie zgadza się z twierdzeniem Komisji, że sezonowy charakter pomocy stanowi przesłankę, która była już wymagana w ramach jej praktyki stosowanej przed wejściem w życie nowych reguł określonych w komunikacie w sprawie kredytów operacyjnych, przytaczając tekst tego komunikatu, w którego akapicie piątym jest wyraźnie mowa o tym, że dwie przesłanki mające zastosowanie przed jego wejściem w życie odnoszą się, z jednej strony, do ograniczenia maksymalnego okresu pożyczki do jednego roku oraz, z drugiej strony, do niemożliwości ograniczenia pomocy do jednego produktu i jednej operacji, zaś nie wspomina się tam o sezonowym charakterze pomocy. Dopiero w komunikacie w sprawie kredytów operacyjnych, w akapicie siódmym, wprowadzona została przesłanka dotycząca sezonowego charakteru pożyczki w ramach nowych reguł mających obowiązywać w przyszłości, aby umożliwić przedsiębiorstwu rolnemu pokrycie wydatków związanych z cyklem produkcyjnym, zanim będzie on mógł dysponować przychodami ze sprzedaży.

89      Skarżąca podkreśla, że obie przesłanki wymagane w ramach wcześniejszej praktyki Komisji były spełnione (okres pożyczek nie przekraczał jednego roku i pomoc miała zastosowanie do wszystkich owoców cytrusowych oraz owoców i warzyw), jak przyznaje zresztą Komisja w motywie 54 lit. c) zaskarżonej decyzji [„nawet przyjmując, że kredyt o preferencyjnej stopie nie zostaje udzielony w odniesieniu do jednego produktu (lecz w odniesieniu do dwóch kategorii produktów) bądź nie jest związany z jedną operacją (lecz głównie z jedną operacją, wywozem) i że okres pożyczki nie przekracza dwunastu miesięcy”].

90      Komisja precyzuje najpierw, że skarżąca zarzuca jej zasadniczo to, że niesłusznie zastosowała reguły określone w komunikacie w sprawie kredytów operacyjnych. Jej zdaniem ten argument nie ma oparcia w faktach, gdyż w motywie 53 akapit piąty zaskarżonej decyzji wskazano, że w niniejszej sprawie właściwymi regułami są reguły, które obowiązywały przed wejściem w życie komunikatu w sprawie kredytów operacyjnych.

91      Komisja podkreśla również, że władze włoskie nie zostały wprowadzone w błąd, gdyż w motywie 2.4 i nast. decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego uściślono, że Komisja uwzględniła ich punkt widzenia w kwestii ustalenia reguł mających zastosowanie oraz że wyraźnie się w nich odsyła do praktyki obowiązującej przed wydaniem komunikatu w sprawie kredytów operacyjnych.

92      Wbrew twierdzeniom skarżącej Komisja utrzymuje wreszcie, że sezonowy charakter pomocy nie stanowi nowej przesłanki wprowadzonej w komunikacie w sprawie kredytów operacyjnych, lecz jest nierozerwalnie związany z samym pojęciem kredytu operacyjnego bądź kredytu sezonowego, a nawet stanowi istotny element tego pojęcia.

 Ocena Sądu

93      Najpierw należy określić reguły mające zastosowanie ratione temporis do zgłoszonego środka, a następnie zbadać treść tych reguł i ich zastosowanie w niniejszym przypadku.

 1. Określenie reguł mających zastosowanie ratione temporis

94      Z zaskarżonej decyzji wynika, że przez pewien czas Komisja rozważała zastosowanie nowych reguł wymienionych w komunikacie w sprawie kredytów operacyjnych (zob. motyw 53 akapit trzeci), ale ostatecznie z tego zrezygnowała i ograniczyła się do zastosowania reguł wynikających z jej wcześniejszej praktyki (zob. motyw 53 akapity czwarty i piąty).

95      W szczególności w motywie 53 akapit piąty jest wyraźnie mowa o tym, że z uwagi na fakt, iż pomoc wprowadzona art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 ma zastosowanie do lat gospodarczych 1993/94, 1994/95 i 1995/96 oraz że wydany później komunikat w sprawie kredytów operacyjnych ma wyłącznie zastosowanie do pomocy, która weszła w życie lub pozostała w mocy po dniu 30 czerwca 1998 r., art. 6 ustawy regionalnej nr 68/1995 należy zbadać „na podstawie kryteriów obowiązujących przed dniem 30 czerwca 1998 r. w stosunku do krótkoterminowych kredytów preferencyjnych, zaś nowy komunikat [w sprawie kredytów operacyjnych] zaczyna obowiązywać z dniem 30 czerwca 1998 r.”. Postępując w ten sposób, Komisja powtarza jedynie treść uwag przedstawionych przez władze włoskie w piśmie z dnia 30 czerwca 1997 r. (zob. motyw 36 zaskarżonej decyzji).

96      W konsekwencji skarżąca niesłusznie zarzuca Komisji, że przeanalizowała uwagi przedstawione przez władze włoskie z naruszeniem reguł mających zastosowanie ratione temporis do kredytów operacyjnych, stosując nowe reguły określone w komunikacie w sprawie kredytów operacyjnych, bądź że dopuściła się nadużycia władzy w ramach tej analizy.

 2. Treść reguł mających zastosowanie ratione temporis

97      Skarżąca twierdzi, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem reguł, które obowiązywały przed wejściem w życie nowych reguł określonych w komunikacie w sprawie kredytów operacyjnych, ponieważ uwzględniony został sezonowy charakter pomocy, zaś kryterium to – jej zdaniem – nie było przewidziane we wcześniejszej praktyce Komisji.

98      W tym względzie należy zauważyć, że w komunikacie w sprawie kredytów operacyjnych – przed określeniem nowych reguł obowiązujących od dnia 30 czerwca 1998 r. – wskazuje się na to, że Komisja od wielu lat stosuje politykę polegającą na niesprzeciwianiu się przyznawaniu pomocy państwa w formie preferencyjnego kredytu krótkoterminowego na rzecz sektora rolnego. I tak w komunikacie tym uściśla się, że „[j]edyne warunki ustalone przez Komisję w stosunku do tej pomocy są następujące: okres pożyczki może wynosić maksymalnie jeden rok i pożyczka nie może być ograniczona do jednego produktu ani do jednej operacji”, przy czym podkreśla się, że „nie ma ograniczeń w odniesieniu do intensywności pomocy i [że] nie ma przeszkód, by ten preferencyjny kredyt był odnawiany co roku na rzecz poszczególnych beneficjentów” (komunikat w sprawie kredytów operacyjnych, akapit piąty).

99      Jednakże – wbrew temu, co twierdzi skarżąca – taka definicja nie może pomijać sezonowego charakteru spornej pomocy, ponieważ ten charakter jest nierozerwalnie związany z samą definicją kredytu operacyjnego, która siłą rzeczy odsyła do pojęcia „kredyt sezonowy”, to jest kredytu mającego umożliwić danemu przedsiębiorstwu pokrycie przypadających z góry wydatków związanych z cyklem produkcji rolnej, zanim będzie on mógł dysponować przychodami ze sprzedaży danych produktów (zob. decyzja Komisji z dnia 13 lutego 1998 r. dotycząca wszczęcia postępowania przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE, motyw 2.8 in fine).

100    Sezonowy charakter kredytu operacyjnego wynika z dokumentu Komisji zatytułowanego „Polityka konkurencji w rolnictwie”, w odniesieniu do którego w XVII Raporcie na temat polityki konkurencji wskazano, że zostały w nim przedstawione wytyczne, którymi Komisja kieruje się przy stosowaniu reguł konkurencji w rolnictwie, co uczyniło z niego ramy odniesienia znane państwom członkowskim, instytucjom publicznym i zainteresowanym przedsiębiorstwom. Zgodnie z tym dokumentem pomoc przyznaną w formie kredytów operacyjnych uznaje się za niezgodną ze wspólnym rynkiem, jeżeli kredyty te „zostają udzielone na okres dłuższy niż rok gospodarczy (12 miesięcy), w odniesieniu do jednego produktu lub w odniesieniu do jednej operacji” (a contrario, pomoc spełniająca te dwa kryteria będzie uznawana za zgodną ze wspólnym rynkiem). Następnie w dokumencie tym zostaje wyjaśnione, że stanowisko Komisji jest „uzasadnione tym, że produkcja rolna, z uwagi na specyfikę związaną z cyklami produkcyjnymi, wiąże się ze szczególnym zapotrzebowaniem na finansowanie”.

101    Podobnie o sezonowym charakterze wchodzącego tu w rachubę środka wspomina się w akapicie siódmym komunikatu w sprawie kredytów operacyjnych, w części zawierającej wnioski, do których doszła Komisja w wyniku ponownego zbadania tej praktyki; jest tam mowa o tym, że „rolnictwo we Wspólnocie może być – ze względów nieodłącznie związanych z naturą tego sektora i powiązanej z nim działalności, w szczególności ze względu na sezonowy charakter produkcji i strukturę gospodarstw rolnych – poszkodowane w porównaniu z podmiotami działającymi w innych sektorach gospodarki, zarówno jeśli chodzi o jego zapotrzebowanie na krótkoterminowe kredyty, jak i możliwość ich finansowania”.

102    W związku z tym to konieczność zaspokojenia szczególnego zapotrzebowania na finansowanie wiążącego się z sezonowym charakterem produkcji rolnej uzasadnia dwa kryteria wprowadzone w celu umożliwienia określenia zgodności kredytów operacyjnych z postanowieniami traktatu; ocena tych środków nie może być przeprowadzona bez uwzględnienia tego charakteru.

103    W tym względzie należy zwrócić uwagę na to, że definicję wcześniejszej praktyki Komisji zawartą w motywie 53 akapit drugi zaskarżonej decyzji, według którego „[z]godnie z regułami mającymi zastosowanie do krótkoterminowych pożyczek o preferencyjnej stopie w momencie dokonania zgłoszenia zakazane było przyznanie pożyczki w odniesieniu do jednego produktu lub jednej operacji i okres tych pożyczek był ograniczony do dwunastu miesięcy”, uzupełnia motyw 54 akapit pierwszy, w którym Komisja odwołuje się nie tylko do dwóch wspomnianych powyżej kryteriów, ale także do sezonowego charakteru spornego środka, wskazując na to, że kryteria mające zastosowanie do zgłoszonego środka przed wejściem w życie nowych reguł określonych w komunikacie w sprawie kredytów operacyjnych są następujące: „pożyczki muszą mieć »sezonowy« charakter i być przeznaczone do pokrycia ogólnych kosztów (zakup surowców, zapłata wynagrodzeń za pracę itd.); pożyczka nie może być związana z jednym produktem lub z jedną operacją i jej okres nie może przekraczać dwunastu miesięcy”.

104    Zresztą zastosowanie kryterium sezonowego charakteru pomocy nie może dziwić skarżącej; zostało ono wyraźnie wymienione w motywie 2.5 decyzji o wszczęciu postępowania przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE jako jedno z „kryteriów, na których opierała się praktyka Komisji w zakresie pomocy państwa przyznawanej w formie kredytów operacyjnych stosowana przez nią przed wydaniem wytycznych opublikowanych w Dz.U. C 44 z dnia 14 lutego 1996 r. [to jest komunikatu w sprawie kredytów operacyjnych]”, zaś w motywie 2.6 tej decyzji była mowa o tym, że istnieją wątpliwości „co do możliwości uznania spornej pomocy za prawdziwe kredyty operacyjne (w rozumieniu »kredytów sezonowych«)”.

105    W konsekwencji nie można czynić Komisji zarzutu z tego, że uwagi przedstawione przez władze włoskie na temat zakwalifikowania zgłoszonego środka jako kredytu operacyjnego przeanalizowała z uwzględnieniem jego sezonowego charakteru.

 3. Zastosowanie tych reguł w niniejszym przypadku

106    Jeśli chodzi o zastosowanie przez Komisję w zaskarżonej decyzji reguł obowiązujących w stosunku do kredytów operacyjnych, wystarczy zauważyć, że skarżąca nie kwestionuje, iż sporna pomoc nie ma sezonowego charakteru, lecz ogranicza się do przedstawienia niesłusznego twierdzenia, że przesłanka ta została wprowadzona dopiero wraz z wejściem w życie nowych reguł określonych w komunikacie w sprawie kredytów operacyjnych.

107    W szczególności ze skargi jasno wynika, że skarżąca przyznaje, iż sporna pomoc nie ma sezonowego charakteru („nie ma wątpliwości, że pomoc przewidziana w art. 6 ustawy regionalnej nr 68/1995 […] ma zastosowanie do przedsiębiorstw handlowych i że w związku z tym ma ona miejsce w momencie po poniesieniu kosztów produkcyjnych przez rolnika”).

108    Ponadto należy zwrócić uwagę na to, że skarżąca nie kwestionuje, iż kryterium dotyczące okresu pożyczki (który musi być ograniczony do dwunastu miesięcy, nawet jeśli kredyt może być odnawiany co roku) nie zostało spełnione w niniejszej sprawie, jako że termin spłaty pożyczki wynosił trzydzieści sześć miesięcy (bądź mówiąc dokładniej, „średni okres […] był znacznie krótszy niż trzydzieści sześć miesięcy”, przy czym nie można wykluczyć, że mógł on „wynosić więcej niż dwanaście miesięcy”) [zob. motyw 54 lit. b) zaskarżonej decyzji oraz motyw 32, do którego się tam odsyła].

109    Wobec tego nie można zarzucać Komisji, iż uznała, że w niniejszej sprawie kredyty operacyjne nie miały sezonowego charakteru.

110    Z powyższego wynika, że należy oddalić zarzut drugi.

 W przedmiocie zarzutu trzeciego, opartego na naruszeniu art. 87 WE, na nadużyciu władzy i na naruszeniu art. 253 WE z powodu braku uzasadnienia

111    Zarzut ten obejmuje trzy rodzaje argumentów: argumenty odnoszące się do pojęcia pomocy wywozowej, argumenty dotyczące pojęć pomocy na rzecz wspomagania i restrukturyzacji przedsiębiorstw przeżywających trudności i pomocy na zatrudnienie oraz argumenty odnoszące się do pomocy operacyjnej przyznawanej w celu pokrycia wcześniejszych długów.

 1. W przedmiocie zastrzeżeń odnoszących się do pojęcia pomocy wywozowej

–       Argumenty stron

112    Skarżąca krytykuje zaskarżoną decyzję w części zawierającej wniosek, że sporną pomoc należy zakwalifikować jako „pomoc wywozową”. Zdaniem skarżącej Komisja doszła do tego wniosku nie w wyniku zbadania spornej pomocy w świetle zasad wymienionych w art. 87 WE, lecz poprzez zastosowanie kryterium wykluczającego, które nie znajduje żadnej podstawy w uregulowaniu mającym zastosowanie do pomocy państwa. Co więcej, zakwalifikowanie badanego środka jako „pomocy wywozowej” zostało w zaskarżonej decyzji uzasadnione tym, że władze włoskie nie przedstawiły dowodów na to, jaki wpływ miał wywóz dokonywany poza terytorium Włoch na wywóz poza obszar Sycylii. Tym samym – w opinii skarżącej – Komisja naruszyła art. 87 WE i dopuściła się nadużycia władzy, ponieważ to do niej należy wykazanie, iż dana pomoc prowadzi do zakłócenia konkurencji na wspólnym rynku.

113    Ten sposób postępowania oddziałuje również z punktu widzenia uzasadnienia. W orzecznictwie Trybunału została bowiem ustanowiona zasada, zgodnie z którą decyzja nie spełnia minimalnych wymogów uzasadnienia, jeżeli nie zawiera danych na temat sytuacji na właściwym rynku, na temat udziałów w rynku posiadanych przez przedsiębiorstwo będące beneficjentem pomocy, na temat przepływów handlowych dotyczących spornych produktów między państwami członkowskimi i na temat wywozu dokonywanego przez beneficjentów pomocy (ww. wyroki: w sprawie Francja przeciwko Komisji; w sprawie CIRFS i in. przeciwko Komisji). W tej kwestii skarżąca podnosi, że zawarte w motywie 41 zaskarżonej decyzji dane na temat wywozu włoskich owoców cytrusowych, owoców i warzyw nie zawierają żadnej wskazówki dotyczącej odsetka produktów pochodzących z regionu Sycylii, w związku z czym domniemany wpływ pomocy państwa na wspólnotową wymianę handlową zostaje ustalony na podstawie „braku informacji” do czasu przedstawienia dowodu przeciwnego przez władze włoskie.

114    Komisja podnosi, że nawet gdyby zastrzeżenia skarżącej były zasadne, nie mogłyby one prowadzić do stwierdzenia nieważności zaskarżonej decyzji, ponieważ odnoszą się do fragmentu uzasadnienia, który zgodnie z wyraźną wzmianką zawartą w samej decyzji nie ma żadnego wpływu na sentencję (zob. motyw 55 zaskarżonej decyzji).

–       Ocena Sądu

115    Argumentacja skarżącej, iż Komisja doszła w zaskarżonej decyzji do wniosku, że sporną pomoc należy zakwalifikować jako pomoc wywozową, nie ma oparcia w faktach, gdyż z zaskarżonej decyzji wyraźnie wynika, że taka kwalifikacja była wprawdzie początkowo brana pod uwagę, ale ostatecznie Komisja z niej zrezygnowała.

116    W motywie 55 zaskarżonej decyzji jest bowiem mowa o tym, że w odpowiedzi na uwagi władz włoskich, w których zakwestionowano to, że zgłoszony środek może zostać zakwalifikowany jako pomoc wywozowa, Komisja przyjęła do wiadomości, iż „produkty, które mają być sprzedawane poza terytorium regionu, niekoniecznie muszą być wywożone w całości poza terytorium Włoch i w związku z tym w ramach niniejszej decyzji nie jest kontynuowane szczególne badanie pomocy na podstawie tej kwalifikacji”.

117    Wprawdzie zgadza się, że w tym samym motywie 55, po tym jak sprecyzowano w nim, że Komisja zrezygnowała z zakwalifikowania badanego środka jako pomocy wywozowej, zawarte jest następujące stwierdzenie: „Niemniej z uwagi na to, że metoda obliczania pomocy (zob. motyw 23) – jak Komisja zauważyła to już w decyzji o wszczęciu postępowania – zdaje się odpowiadać metodzie obliczania pomocy wywozowej i z uwagi na to, że władze krajowe oparły swoje uwagi na literalnej wykładni art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 – nie przedstawiając dowodów z dokumentów w odniesieniu do danych dotyczących na przykład wywozu z regionu na inne obszary Włoch bądź też poza terytorium Włoch – Komisja nie może wykluczyć, że de facto sporna pomoc stanowi również pomoc wywozową”, jednak z tej uwagi, która wskazuje na rzecz oczywistą – iż fakt, że Komisja rezygnuje z dalszego badania, nie oznacza przecież, że pomoc nie mogłaby zostać ewentualnie zakwalifikowana jako pomoc wywozowa, gdyby zostało to udowodnione – nie można wyciągnąć wniosku, jak czyni to skarżąca, że Komisja w zaskarżonej decyzji doszła do wniosku, że sporną pomoc należy zakwalifikować jako pomoc wywozową.

118    W konsekwencji należy oddalić zastrzeżenia odnoszące się do pojęcia pomocy wywozowej bez dalszego badania, ponieważ Komisja wyraźnie zrezygnowała z przyjęcia takiej kwalifikacji w zaskarżonej decyzji.

 2. W przedmiocie zastrzeżeń odnoszących się do pojęć pomocy na rzecz wspomagania i restrukturyzacji przedsiębiorstw przeżywających trudności i pomocy na zatrudnienie

–       Argumenty stron

119    Skarżąca twierdzi, że odesłania uczynione w zaskarżonej decyzji do pojęć pomocy na rzecz wspomagania i restrukturyzacji przedsiębiorstw przeżywających trudności i pomocy na zatrudnienie są nieistotne dla sprawy. Władze włoskie nigdy nie twierdziły, że sporna pomoc mogłaby zostać zakwalifikowana inaczej niż pomoc na krótkoterminowe pożyczki preferencyjne w rolnictwie („kredyt operacyjny”) i nie muszą przedstawiać żadnych danych świadczących o tym, że pomoc jest innego rodzaju. W szczególności odesłanie uczynione w art. 6 ustawy regionalnej nr 68/95 do utrzymania poziomu zatrudnienia nie służy nadaniu spornej pomocy charakteru pomocy na zatrudnienie, lecz uwydatnia znaczenie pomocy na płaszczyźnie socjalnej.

120    Komisja uważa, że zaskarżona decyzja nie jest dotknięta żadnym brakiem w tym względzie, ponieważ zgodność spornej pomocy ze wspólnym rynkiem została w niej wykluczona w świetle reguł mających zastosowanie do pomocy na rzecz wspomagania i restrukturyzacji przedsiębiorstw przeżywających trudności i do pomocy na zatrudnienie.

–       Ocena Sądu

121    Należy zauważyć, że argumenty przedstawione przez skarżącą w tej kwestii są chybione, gdyż ogranicza się ona do twierdzenia, że odesłania do pojęć pomocy na rzecz wspomagania i restrukturyzacji przedsiębiorstw przeżywających trudności i do pomocy na zatrudnienie są nieistotne dla sprawy, co stanowi właśnie wniosek, do którego doszła Komisja w zaskarżonej decyzji.

122    I tak jakkolwiek w motywie 56 zaskarżonej decyzji Komisja podnosi, że władze włoskie nie wspomniały, iż istnieje możliwość, że pomoc przewidziana w art. 6 ustawy regionalnej nr 68/1995 spełnia przesłanki ustalone we właściwych wspólnotowych wytycznych dotyczących pomocy państwa na rzecz wspomagania i restrukturyzacji przedsiębiorstw przeżywających trudności (Dz.U. C 283 z dnia 19 września 1997 r., s. 2) i przypomina treść tych przesłanek, to czyni ona to jedynie po to, by dojść do wniosku, że „władze krajowe nie przedstawiły żadnego dowodu zgodności badanego środka ze wspomnianymi powyżej kryteriami oraz [że] żaden dowód w tym względzie nie wynika z informacji dostarczonych przez władze włoskie”.

123    Podobnie jakkolwiek w motywie 58 zaskarżonej decyzji Komisja zauważa, że w swoich uwagach władze włoskie czynią „niejasną aluzję” do związku istniejącego między badanym środkiem a utrzymaniem poziomu zatrudnienia, to tuż po tym podnosi ona, że nie został przedstawiony żaden dowód w odniesieniu do kwestii, czy sporna pomoc odpowiada duchowi i literze wytycznych w sprawie pomocy państwa związanej z zatrudnieniem (Dz.U. C 334 z dnia 12 grudnia 1995 r., s. 4). W szczególności w decyzji podkreśla się, że art. 6 ust. 4 ustawy regionalnej nr 68/95 przewiduje wprawdzie cofnięcie i odzyskanie pomocy, w przypadku gdy beneficjenci nie wypełniają obowiązku utrzymania poziomu zatrudnienia, ale pomoc ta nie spełnia przesłanek ustalonych we wspólnotowych wytycznych w sprawie pomocy państwa związanej z zatrudnieniem, ponieważ nie została ona przedstawiona ani pomyślana specjalnie jako pomoc na ochronę zatrudnienia, że jej kwota jest niezależna od liczby pracowników i jej forma nie pozostaje w żadnym związku z kosztami wynagrodzeń. Komisja dochodzi zatem w decyzji do wniosku, że nawet jeśli sporna pomoc może przyczynić się pośrednio do utrzymania miejsc pracy – co ma miejsce w przypadku wielu innych kategorii pomocy – nie można jej jednak uznać za pomoc na zatrudnienie w rozumieniu wytycznych mających zastosowanie w tej dziedzinie.

124    W konsekwencji należy oddalić zastrzeżenia odnoszące się do pojęć pomocy na rzecz wspomagania i restrukturyzacji przedsiębiorstw przeżywających trudności i pomocy na zatrudnienie.

 3. W przedmiocie zastrzeżenia odnoszącego się do pojęcia pomocy operacyjnej przyznanej w celu pokrycia wcześniejszych długów

–       Argumenty stron

125    Skarżąca krytykuje to, że w motywie 59 zaskarżonej decyzji Komisja zakwalifikowała sporną pomoc jako „pomoc operacyjną przyznaną w celu pokrycia wcześniejszych długów”, nie badając uzasadnienia przedstawionego przez władze krajowe, że stopy procentowe praktykowane przez banki na Sycylii są znacznie wyższe niż stopy procentowe stosowane w pozostałej części Włoch. Zauważa ona również, że kwalifikując sporną pomoc jako pomoc operacyjną niezgodną z regułami wspólnego rynku, Komisja nie poruszyła kwestii, czy ta pomoc może zostać zakwalifikowana jako „pomoc wywozowa” – taka kwalifikacja, gdyby władze włoskie wiedziały o niej w odpowiednim czasie, mimo że jest ona merytorycznie niewłaściwa, umożliwiłaby w każdym razie objęcie spornej pomocy odstępstwami przewidzianymi w art. 87 ust. 3 lit. a) i c) WE. Ponadto skarżąca utrzymuje, że Komisja nie stara się uzasadnić w jakikolwiek sposób zakwalifikowania badanego środka jako pomocy operacyjnej i że zaskarżona decyzja jest w konsekwencji dotknięta brakiem uzasadnienia.

126    Komisja kwestionuje tę argumentację, przypominając, że same władze włoskie zakwalifikowały sporną pomoc jako pomoc przyznaną w celu pokrycia wcześniejszych długów. Co więcej, podnosi, że nigdy nie podano w wątpliwość, że z punktu widzenia rodzaju pomocy chodzi o pomoc operacyjną, co zostało należycie uzasadnione w motywie 59 zaskarżonej decyzji. Komisja zauważa również, że taki środek nie może zostać w niniejszym przypadku objęty zatwierdzeniem jako kredyt operacyjny; istnienie różnych stóp procentowych na Sycylii i w pozostałej części Włoch nie ma żadnego znaczenia w tym względzie, ponieważ ten parametr nie jest uwzględniany przez reguły mające zastosowanie do kredytów operacyjnych.

–       Ocena Sądu

127    Zgodnie z motywem 59 zaskarżonej decyzji pomoc przewidziana w art. 6 ustawy regionalnej nr 68/1995, „która ewidentnie nie stanowi pomocy inwestycyjnej, nie wydaje się spełniać ani przesłanek przewidzianych dla krótkoterminowych kredytów o preferencyjnej stopie, ani przesłanek w zakresie wspomagania bądź restrukturyzacji przedsiębiorstw przeżywających trudności, ani przesłanek pomocy na zatrudnienie, ani żadnej z przesłanek zastosowania odstępstw przewidzianych w innych przepisach prawnych”, może zostać uznana za „zwykłą pomoc operacyjną przyznaną w celu pokrycia wcześniejszych długów, której skutki ustają wraz z wstrzymaniem wypłaty pomocy”.

128    W motywie 60 zaskarżonej decyzji Komisja przypomina, że w dziedzinie rolnictwa przez wiele lat jej utrwalona praktyka polegała na zakazywaniu przyznawania pomocy operacyjnej we wszystkich regionach, nawet takiej pomocy, do której miały zastosowanie postanowienia art. 87 ust. 3 lit. a) WE, ponieważ pomoc ta z racji swej natury koliduje z mechanizmami wspólnej organizacji rynków, które mają pierwszeństwo przed regułami konkurencji określonymi w traktacie.

129    To powiedziawszy, w motywie 61 zaskarżonej decyzji Komisja podnosi, iż z tego względu, że „uwagi władz włoskich potwierdzają założenie, iż celem spornego środka jest zmniejszenie ciężaru zadłużenia beneficjentów, i że brakuje świadczenia wzajemnego ze strony tych beneficjentów, które mogłoby zostać uznane za ułatwiające rozwój pewnych rodzajów działalności gospodarczej lub pewnych regionów”, do środka tego nie można zastosować żadnego z odstępstw przewidzianych w art. 87 ust. 3 lit. a) i c) WE, a zatem jest on niezgodny ze wspólnym rynkiem.

130    W tym względzie należy przypomnieć, że w świetle utrwalonego orzecznictwa pomoc operacyjna, to jest pomoc mająca na celu uwolnienie przedsiębiorstwa od kosztów, które musi ono normalnie ponosić w ramach bieżącego zarządu lub zwyczajowej działalności, nie wchodzi co do zasady w zakres zastosowania art. 87 ust. 3 WE. Zgodnie z orzecznictwem taka pomoc zakłóca co do zasady warunki konkurencji w sektorach, w których jest przyznawana, przy czym z racji swej natury nie jest ona w stanie osiągnąć jednego z celów określonych w postanowieniach traktatu WE przewidujących odstępstwa (wyroki Trybunału: z dnia 6 listopada 1990 r. w sprawie C‑86/89 Włochy przeciwko Komisji, Rec. s. I‑3891, pkt 18; z dnia 14 lutego 1990 r. w sprawie C‑301/87 Francja przeciwko Komisji, Rec. s. I‑307, pkt 50; wyrok Sądu z dnia 8 czerwca 1995 r. w sprawie T‑459/93 Siemens przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1675, pkt 48).

131    W niniejszej sprawie skarżąca nie przedstawia nic, co przeczyłoby twierdzeniu Komisji, że przyznanie pomocy w celu pokrycia wcześniejszych długów poprzez zmniejszenie ciężaru zadłużenia jej beneficjentów stanowi pomoc operacyjną niezgodną z regułami traktatu dotyczącymi pomocy państwa. W tym względzie istnienie różnych stóp procentowych na Sycylii i w pozostałej części Włoch nie stanowi uzasadnienia, które mogłoby uczynić taką pomoc zgodną ze wspomnianymi powyżej regułami, jako że art. 87 ust. 3 WE nie przewiduje tego rodzaju odstępstwa.

132    W konsekwencji należy oddalić zastrzeżenie odnoszące się do pojęcia pomocy operacyjnej przyznanej w celu pokrycia wcześniejszych długów.

133    Z powyższego wynika, że zarzut trzeci należy oddalić w całości.

 W przedmiocie zarzutu czwartego, opartego na naruszeniu istotnych wymogów proceduralnych i nieprzestrzeganiu rozsądnych terminów do zakończenia postępowań przewidzianych w art. 87 WE

 Argumenty stron

134    Skarżąca utrzymuje, że Komisja nie zakończyła postępowania administracyjnego w rozsądnym terminie, zważywszy, że system pomocy przewidziany w ustawie regionalnej nr 68/95 został zgłoszony w dniu 8 sierpnia 1995 r. i że między decyzją z dnia 13 lutego 1998 r. o wszczęciu postępowania przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE a decyzją końcową z dnia 22 grudnia 1999 r. upłynęły praktycznie dwa lata.

135    Komisja kwestionuje tę argumentację, twierdząc najpierw, że winę za termin 30 miesięcy, który upłynął między zgłoszeniem systemu pomocy przewidzianego w ustawie regionalnej nr 68/1995 a wszczęciem formalnego postępowania wyjaśniającego oraz 22-miesięczny czas trwania tego formalnego postępowania wyjaśniającego należy przede wszystkim przypisać władzom włoskim. Ponadto Komisja podnosi, że termin 22 miesięcy nie może być postrzegany jako nadmiernie długi w świetle art. 7 ust. 6 rozporządzenia nr 659/1999, z którego wynika, że termin 18 miesięcy przewidziany w tym przepisie nie jest wiążący i że nieco dłuższy termin nie może być przedmiotem krytyki.

 Ocena Sądu

136    Należy przypomnieć, że przestrzeganie przez Komisję rozsądnego terminu przy wydawaniu decyzji kończących postępowania administracyjne w zakresie polityki konkurencji stanowi zasadę dobrej administracji (zob. w zakresie pomocy państwa wyroki Trybunału: z dnia 11 grudnia 1973 r. w sprawie 120/73 Lorenz, Rec. s. 1471, pkt 4; z dnia 24 listopada 1987 r. w sprawie 223/85 RSV przeciwko Komisji, Rec. s. 4617, pkt 12–17; w zakresie odrzucenia skarg składanych do Komisji wyrok Trybunału z dnia 18 marca 1997 r. w sprawie C‑282/95 P Guérin automobiles przeciwko Komisji, Rec. s. I‑1503, pkt 37, 38). Ustalenia, czy takie postępowanie administracyjne zostało zakończone w rozsądnym terminie, dokonuje się przy uwzględnieniu okoliczności konkretnej sprawy, a w szczególności kontekstu, w którym wystąpiła, poszczególnych etapów postępowania, jakie musi zamknąć Komisja, złożoności sprawy oraz wagi, jaką sprawa ta ma dla poszczególnych zainteresowanych stron (zob. w zakresie konkurencji wyrok Sądu z dnia 22 października 1997 r. w sprawach połączonych T‑213/95 i T‑18/96 SCK i FNK przeciwko Komisji, Rec. s. II‑1739, pkt 57).

137    W niniejszej sprawie skarżąca ograniczyła się jednak do stwierdzenia, że system pomocy przewidziany w ustawie regionalnej nr 68/95 został zgłoszony w dniu 8 sierpnia 1995 r., że decyzja o wszczęciu postępowania wyjaśniającego przewidzianego w art. 88 ust. 2 WE zapadła w dniu 13 lutego 1998 r., że decyzja końcowa została wydana w dniu 22 grudnia 1999 i że te terminy nie są rozsądne, nie uzasadniając tego w żaden sposób.

138    W tym względzie należy przypomnieć, że winę za termin trzydziestu miesięcy, który upłynął od momentu zgłoszenia systemu pomocy do momentu wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego, należy głównie przypisać władzom włoskim, które – jak wskazano w motywie 3 zaskarżonej decyzji i czemu skarżąca nie zaprzeczyła – odpowiedziały jedynie częściowo bądź w niekompletny sposób na żądania udzielenia informacji wystosowane przez Komisję. Komisja nie może zatem ponosić odpowiedzialności za ten termin.

139    Jeśli chodzi o termin 22 miesięcy, który upłynął od momentu wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego do momentu wydania decyzji końcowej, z art. 7 ust. 6 rozporządzenia nr 659/1999, które weszło w życie w dniu 16 kwietnia 1999 r., wynika, że „Komisja podejmuje zależnie od możliwości wysiłki w celu podjęcia decyzji w terminie 18 miesięcy od wszczęcia procedury [postępowania]”. Termin 22 miesięcy nie jest zatem nierozsądny z tego jedynie powodu, że przekracza on ten termin 18 miesięcy; termin ten stanowi bowiem wprawdzie cel, do którego osiągnięcia należy dążyć, ale nie jest on terminem wiążącym. Ponadto skarżąca nie kwestionuje, że okres względnej bezczynności, który miał miejsce w środku formalnego postępowania wyjaśniającego, należy przypisać władzom włoskim, od których zażądano – bez skutku – dokładniejszych informacji między innymi na temat ewentualnej kwalifikacji badanego środka jako pomocy wywozowej.

140    Wobec tego należy oddalić zarzut czwarty.

141    W konsekwencji skargę należy oddalić w całości.

 W przedmiocie kosztów

142    Zgodnie z art. 87 § 2 regulaminu Sądu kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ skarżąca przegrała sprawę, a Komisja wniosła o obciążenie jej kosztami postępowania, należy obciążyć skarżącą jej własnymi kosztami oraz kosztami poniesionymi przez Komisję.

Z powyższych względów

SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI (piąta izba w składzie powiększonym)

orzeka, co następuje:

1)      Skarga zostaje oddalona.

2)      Strona skarżąca pokrywa własne koszty oraz koszty poniesione przez Komisję.

García-Valdecasas Lindh Cooke

Meij Legal

Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 27 listopada 2003 r.

Sekretarz       Prezes

H. Jung       R. García-Valdecasas

* Język postępowania: włoski.