Language of document : ECLI:EU:T:2013:130

Sprawa T‑588/08

Dole Food Company, Inc. i Dole Germany OHG

przeciwko

Komisji Europejskiej

Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek bananów – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Pojęcie uzgodnionej praktyki mającej cel antykonkurencyjny – System wymiany informacji – Obowiązek uzasadnienia – Prawo do obrony – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien – Waga naruszenia

Streszczenie – wyrok Sądu (ósma izba) z dnia 14 marca 2013 r.

1.      Postępowanie sądowe – Przedstawienie dowodów – Termin – Opóźnienie w złożeniu wniosków dowodowych – Przesłanki

(art. 256 TFUE; regulamin postępowania przed Sądem, art. 48 § 1)

2.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Koordynacja i współpraca niezgodna z obowiązkiem określenia przez każde przedsiębiorstwo w sposób autonomiczny jego zachowania na rynku – Wymiana informacji między konkurentami – Domniemanie – Przesłanki

(art. 81 ust. 1 WE)

3.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Cel antykonkurencyjny – Kryteria oceny – Brak bezpośredniego związku między uzgodnioną praktyką a ceną detaliczną – Brak związku ze sprawą

(art. 81 ust. 1 WE)

4.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczające ustalenie – Brak antykonkurencyjnych skutków na rynku – Brak związku ze sprawą – Rozróżnienie naruszeń ze względu na cel i naruszeń ze względu na skutek – Zamiar ograniczenia konkurencji przez strony porozumienia – Kryterium niestanowiące koniecznej przesłanki – Uwzględnienie tego zamiaru przez Komisję lub sąd Unii – Dopuszczalność

(art. 81 ust. 1 WE)

5.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Wartość dowodowa dobrowolnych oświadczeń złożonych przez głównych uczestników kartelu w celu skorzystania z zastosowania komunikatu w sprawie współpracy

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2; komunikat Komisji 2002/C 45/03)

6.      Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji – Obowiązek rozważenia wszystkich kwestii faktycznych i prawnych podniesionych w toku postępowania administracyjnego – Brak – Wskazanie elementów oceny, które umożliwiły Komisji zmierzenie wagi i czasu trwania naruszenia – Wystarczające wskazanie – Późniejsze przekazanie bardziej szczegółowych informacji – Brak wpływu

(art. 81 WE, 82 WE, 253 WE)

7.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Wymiana informacji między konkurentami – Naruszenie konkurencji – Ocena w świetle charakteru naruszenia – Omawianie między konkurentami czynników ustalania cen i zmian cen przed ustaleniem ich cen referencyjnych – Naruszenie ze względu na cel

(art. 81 ust. 1 WE)

8.      Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Konieczna treść – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Rozbieżność między decyzją a pismem w sprawie przedstawienia zarzutów – Naruszenie prawa do obrony – Przesłanka – Wykazanie przez dane przedsiębiorstwo przypisania nowych zarzutów

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 1)

9.      Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Wymiana informacji między konkurentami – Naruszenie konkurencji – Ocena w świetle normalnych warunków konkurencji na rynku właściwym – Rynek objęty szczególnym kontekstem prawnym i zorganizowany w tygodniowych cyklach – Kryteria oceny

(art. 81 ust. 1 WE)

10.    Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Wymiana informacji między konkurentami – Naruszenie konkurencji – Ocena w świetle kalendarza i częstotliwości wymiany informacji – Okoliczności właściwe dla rynku i dla celu uzgodnień – Kryteria oceny – Konieczność istnienia związku przyczynowego pomiędzy uzgodnieniem a zachowaniem przedsiębiorstw na rynku – Domniemanie istnienia tego związku

(art. 81 ust. 1 WE)

11.    Postępowanie sądowe – Skarga wszczynająca postępowanie – Wymogi formalne – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Analogiczne wymogi w odniesieniu do argumentów podniesionych na poparcie zarzutu – Argumenty niepodniesione w skardze – Ogólne odesłanie do innych pism załączonych do skargi – Niedopuszczalność

(art. 256 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 21; regulamin postępowania przed Sądem, art. 44 § 1 lit. c))

12.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Swobodne uznanie przysługujące Komisji – Wcześniejsza praktyka decyzyjna – Charakter instrukcyjny

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

13.    Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Sytuacja finansowa danego przedsiębiorstwa – Uwzględnienie – Brak obowiązku

(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

1.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 40–42)

2.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 55–57, 60–62, 427, 541)

3.      W dziedzinie konkurencji, jeżeli chodzi o możliwość uznania uzgodnionej praktyki za mającą antykonkurencyjny cel, mimo iż nie ma ona bezpośredniego związku z cenami konsumenckimi, brzmienie art. 81 ust. 1 WE nie pozwala na uznanie, że zakazane są jedynie uzgodnione praktyki mające bezpośredni wpływ na ceny uiszczane przez ostatecznych konsumentów. Przeciwnie, z art. 81 ust. 1 lit. a) WE wynika, że uzgodniona praktyka może mieć antykonkurencyjny cel, jeżeli polega na ustalaniu w sposób bezpośredni lub pośredni cen zakupu lub sprzedaży albo innych warunków transakcji.

Artykuł 81 WE ma na celu, na wzór innych przepisów prawa konkurencji zawartych w traktacie, ochronę nie tylko bezpośrednich interesów konsumentów, lecz również struktury rynku i w ten sposób – konkurencji jako takiej. W szczególności fakt, że uzgodniona praktyka nie ma bezpośredniego wpływu na poziom cen, nie stoi na przeszkodzie temu, aby móc stwierdzić, że ograniczała ona konkurencję między przedsiębiorstwami, których dotyczyła. Zatem stwierdzenie istnienia antykonkurencyjnego celu uzgodnionej praktyki nie może być uzależniane od istnienia jej bezpośredniego związku z cenami konsumenckimi.

(por. pkt 64, 65, 546)

4.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 68–70, 412, 413, 543, 544)

5.      Fakt wystąpienia o zastosowanie komunikatu z 2002 r. dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżenia ich kwoty w sprawach dotyczących karteli w celu uzyskania zmniejszenia kwoty grzywny nie musi koniecznie stanowić zachęty do przedkładania nieprawdziwych dowodów dotyczących pozostałych uczestników kartelu, w sprawie którego prowadzone jest postępowanie. Jakakolwiek próba wprowadzenia Komisji w błąd mogłaby bowiem podać w wątpliwość szczerość wnioskodawcy, jak również pełny zakres współpracy, a tym samym wystawić na niebezpieczeństwo szansę skorzystania przez niego w pełni z komunikatu w sprawie współpracy.

Za pomocą twierdzenia, zgodnie z którym ostatecznie stwierdzone w zaskarżonej decyzji naruszenie nie odpowiada pod każdym względem – jeśli chodzi o przedmiot mającego znamiona naruszenia zachowania, okresu jego trwania i liczby uczestniczących w nim, a następnie ukaranych przedsiębiorstw – informacjom zawartym we wniosku o złagodzenie sankcji nie można wykazać, że podmiot, który złożył ten wniosek i zawarte w nim oświadczenia, m.in. na podstawie których Komisja wyciągnęła wniosek, iż doszło do naruszenia art. 81 WE, nie są wiarygodne.

(por. pkt 91, 100)

6.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 125, 126, 133, 264, 647)

7.      W dziedzinie konkurencji istnieje konieczność dokonania rozróżnienia pomiędzy z jednej strony konkurentami, którzy zbierają informacje w sposób niezależny lub omawiają przyszłe ceny z klientami i osobami trzecimi, a z drugiej strony konkurentami, którzy omawiają czynniki ustalania cen i zmian cen z innymi konkurentami przed ustaleniem ich cen referencyjnych. O ile pierwsze zachowanie nie prowadzi do powstania żadnej trudności w świetle istnienia wolnej i niezakłóconej konkurencji, inaczej jest w przypadku drugiego zachowania, które jest sprzeczne z wymogiem, zgodnie z którym każdy podmiot gospodarczy powinien określać w sposób niezależny politykę, jaką zamierza wdrażać na wspólnym rynku, przy czym ten wymóg niezależności surowo sprzeciwia się nawiązaniu jakiegokolwiek bezpośredniego lub pośredniego kontaktu pomiędzy takimi podmiotami mającego za cel lub skutek bądź wywarcie wpływu na zachowanie na rynku obecnego lub potencjalnego konkurenta, bądź ujawnienie takiemu konkurentowi zachowania, jakie postanowiono lub planuje się przyjąć na rynku.

Nawet jeżeli niektóre wymieniane informacje mogły być uzyskane z innych źródeł, wprowadzenie tego systemu wymiany informacji umożliwia danym przedsiębiorstwom poznanie tych informacji w sposób prostszy, szybszy i bardziej bezpośredni i dokonanie ich wspólnej zaktualizowanej oceny, stwarzając w ten sposób klimat wzajemnej pewności co do przyszłej polityki cenowej.

W drodze tej poprzedzającej ustalanie cen wymiany informacji dane przedsiębiorstwa mogą ujawnić plan zamierzonego przez nie działania lub przynajmniej umożliwić każdemu z jej uczestników oszacowanie przyszłych zachowań konkurentów i ustosunkowanie się do planu działania zamierzonego przez nie w zakresie ustalania cen referencyjnych. Ta wymiana informacji może zatem zmniejszyć istniejącą niepewność w odniesieniu do przyszłych decyzji konkurentów w zakresie cen referencyjnych, gdyż uczestniczące w niej przedsiębiorstwa koordynują swe działania w zakresie ustalania tych cen oraz kierowanej do rynku wiadomości – zamiast decydować o swej polityce rynkowej w niezależny sposób.

Do tego, aby można było zakwestionować fakt wymiany informacji na gruncie prawa konkurencji, nie jest konieczne, aby wymiana ta wspierała kartel o szerszym zakresie czy też stanowiła jego część składową. Jeśli polega ona na ustalaniu w bezpośredni czy też nawet pośredni sposób cen zakupu lub sprzedaży czy innych warunków transakcji – jak stanowi to art. 81 ust. 1 lit. a) WE – może być ona analizowana niezależnie jako uzgodniona praktyka o antykonkurencyjnym celu. Poprzedzająca ustalanie cen wymiana informacji mająca na celu koordynację cen referencyjnych dotyczy ustalania cen. Doprowadza ona do uzgodnionych praktyk mających na celu ograniczenie konkurencji w rozumieniu art. 81 WE.

(por. pkt 291, 292, 402, 403, 414, 584, 585, 653, 654)

8.      Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 335, 588, 589)

9.      Wymiana informacji między konkurentami może być niezgodna z regułami konkurencji, jeżeli zmniejsza lub znosi poziom niepewności co do funkcjonowania danego rynku i w konsekwencji ogranicza konkurencję między przedsiębiorstwami. Reguły te stoją na przeszkodzie wszelkim kontaktom między podmiotami gospodarczymi, jeżeli celem lub skutkiem tych kontaktów jest doprowadzenie do warunków konkurencji, które nie odpowiadają normalnym warunkom konkurencji na rynku właściwym, przy uwzględnieniu charakteru produktów lub świadczonych usług, znaczenia i liczby przedsiębiorstw, jak również rozmiaru wspomnianego rynku.

Jeżeli podaż na danym rynku jest w dużym stopniu skoncentrowana, wymiana niektórych informacji, zwłaszcza w zależności od ich rodzaju, jest w stanie umożliwić przedsiębiorstwom poznanie sytuacji i strategii handlowej ich konkurentów na rynku, zakłócając w ten sposób współzawodnictwo na tym rynku i zwiększając prawdopodobieństwo zmowy, a nawet ją ułatwiając. Jeżeli natomiast oferta jest rozproszona, przekazywanie i wymiana informacji między konkurentami mogą mieć charakter neutralny czy wręcz korzystny dla konkurencyjności rynku. System wymiany informacji może naruszać reguły konkurencji, nawet jeżeli dany rynek nie jest silnie skoncentrowanym rynkiem oligopolistycznym.

Regularne i częste dzielenie się informacjami, które doprowadziło do zwiększenia w sztuczny sposób przejrzystości na rynku, na którym konkurencja już była osłabiona ze względu na szczególny kontekst prawny i uprzednią wymianę informacji, zwłaszcza na rynku zorganizowanym w tygodniowych cyklach, stanowi naruszenie reguł konkurencji.

(por. pkt 339–341, 405, 545)

10.    W dziedzinie konkurencji, w odniesieniu do warunków, w których bezprawne uzgodnienia mogą być charakteryzowane w świetle kwestii liczby i regularności kontaktów pomiędzy konkurentami, zarówno cel uzgodnień, jak i okoliczności właściwe dla rynku tłumaczą częstotliwość, odstępy i sposób, w jaki konkurenci nawiązują kontakt pomiędzy sobą w celu uzgodnienia ich zachowania na rynku. Jeżeli dane przedsiębiorstwa zawierają porozumienie z kompleksowym systemem uzgodnienia w przedmiocie licznych aspektów ich zachowania na rynku, mogą mieć potrzebę regularnych kontaktów przez dłuższy czas. Natomiast, jeżeli uzgodnienie ma charakter punktowy i ma na celu harmonizację w zakresie pojedynczego elementu zachowania na rynku w odniesieniu do pojedynczego parametru konkurencji, jednorazowe nawiązanie kontaktu może być wystarczające dla zrealizowania antykonkurencyjnego celu, o który chodzi odnośnym przedsiębiorstwom.

W istocie decydująca jest nie tyle liczba spotkań odbytych przez przedsiębiorstwa, ile fakt, czy kontakt bądź kontakty, które miały miejsce, stworzyły tym przedsiębiorstwom możliwość wzięcia pod uwagę informacji wymienionych z ich konkurentami w celu zdeterminowania ich zachowania na danym rynku i świadomego zastąpienia praktycznej współpracy między nimi zagrażającego konkurencji. Jeśli może zostać stwierdzone, że przedsiębiorstwa te doprowadziły do uzgodnienia i dalej działają na tym rynku, wymaganie od nich przedstawienia dowodu, iż uzgodnienie to nie ma wpływu na ich zachowanie na tym rynku, jest uzasadnione.

Sam tylko fakt, że w danym okresie dochodziło do poprzedzającej ustalanie cen wymiany informacji między konkurentami, nie jest wystarczający, aby stanowić przesłankę zachowania o znamionach zmowy. Nie można natomiast wymagać od Komisji przedstawienia dowodu na to, że do poprzedzającej ustalanie cen cotygodniowej wymiany informacji dochodziło podczas całego okresu naruszenia. Dowód na to, iż doszło do wymiany wystarczająco spójnych informacji, umożliwiający ustanowienie mechanizmu wymiany informacji jest wystarczający, aby stanowić przesłankę zachowania o znamionach zmowy.

(por. pkt 368, 369, 373, 400)

11.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 461–464)

12.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 660, 662)

13.    Zobacz tekst orzeczenia.

(por. pkt 673)