WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba)
z dnia 13 stycznia 2021 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Wspólna polityka w dziedzinie azylu i ochrony uzupełniającej – Normy dotyczące kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej – Dyrektywa 2011/95/UE – Artykuł 12 – Wykluczenie z możliwości uzyskania statusu uchodźcy – Bezpaństwowiec pochodzenia palestyńskiego zarejestrowany przez Agencję Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UNRWA) – Warunki korzystania ipso facto z dyrektywy 2011/95 – Ustanie ochrony lub pomocy UNRWA
W sprawie C‑507/19
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Bundesverwaltungsgericht (federalny sąd administracyjny, Niemcy) postanowieniem z dnia 14 maja 2019 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 3 lipca 2019 r., w postępowaniu:
Bundesrepublik Deutschland
przeciwko
XT,
TRYBUNAŁ (trzecia izba),
w składzie: A. Prechal, prezes izby, K. Lenaerts, prezes Trybunału, pełniący obowiązki sędziego trzeciej izby, N. Wahl, F. Biltgen i L.S. Rossi (sprawozdawczyni), sędziowie,
rzecznik generalny: E. Tanchev,
sekretarz: D. Dittert, kierownik wydziału,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 10 czerwca 2020 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu Bundesrepublik Deutschland – A. Schumacher, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu niemieckiego – J. Möller, R. Kanitz i D. Klebs, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu belgijskiego – P. Cottin, C. Pochet i M. Van Regemorter, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu francuskiego – D. Dubois, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Komisji Europejskiej – M. Condou-Durande, G. Wils i C. Ladenburger, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 1 października 2020 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 12 ust. 1 lit. a) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony (Dz.U. 2011, L 337, s. 9).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu między Bundesrepublik Deutschland a XT w przedmiocie oddalenia złożonego przez XT wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej w celu uzyskania statusu uchodźcy.
Ramy prawne
Prawo międzynarodowe
Konwencja genewska
3 Konwencja dotycząca statusu uchodźców, podpisana w Genewie w dniu 28 lipca 1951 r. [Recueil des traités des Nations unies, vol. 189, s. 150, nr 2545 (1954)], weszła w życie w dniu 22 kwietnia 1954 r. Konwencja ta została uzupełniona i zmieniona Protokołem dotyczącym statusu uchodźców, podpisanym w Nowym Jorku w dniu 31 stycznia 1967 r., który wszedł w życie w dniu 4 października 1967 r. (dalej „konwencja genewska”).
4 Artykuł 1 lit. D konwencji genewskiej stanowi:
„Niniejsza Konwencja nie ma zastosowania do osób, które aktualnie korzystają z ochrony lub pomocy organów lub agencji Narodów Zjednoczonych innych niż Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców.
Z chwilą gdy taka ochrona lub pomoc zostanie z jakiejkolwiek przyczyny wstrzymana, osoby te ipso facto będą korzystały z dobrodziejstw niniejszej konwencji, mimo że ich położenie nie zostało ostatecznie uregulowane zgodnie ze stosownymi rezolucjami przyjętymi przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych”.
Agencja Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UNRWA)
5 Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych nr 302 (IV) z dnia 8 grudnia 1949 r., dotycząca pomocy uchodźcom palestyńskim, powołała do życia Agencję Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie [United Nations Relief and Works Agency for Palestine Refugees in the Near East (UNRWA)]. Jej zadaniem jest służba na rzecz dobrostanu i rozwoju społecznego uchodźców z Palestyny.
6 Zgodnie z pkt VII.C i VII.E jednolitych instrukcji w sprawie uprawnień i rejestracji UNRWA (Consolidated Eligibility and Registration Instructions) strefa działania („area of operation”) UNRWA obejmuje pięć sektorów („fields”), mianowicie Strefę Gazy, Zachodni Brzeg (w tym Wschodnią Jerozolimę), Jordanię, Liban i Syrię.
Prawo Unii
Dyrektywa 2004/83/WE
7 Artykuł 12 ust. 1 lit. a) dyrektywy Rady 2004/83/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie minimalnych norm dla kwalifikacji i statusu obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako uchodźców lub jako osób, które z innych względów potrzebują międzynarodowej ochrony, oraz zawartości przyznawanej ochrony (Dz.U. 2004, L 304, s. 12), przewiduje:
„1. Obywatel państwa trzeciego lub bezpaństwowiec zostaje wyłączony z możliwości bycia uchodźcą, jeśli:
a) podlega pod zakres Artykułu 1 D Konwencji genewskiej odnoszącego się do ochrony lub pomocy od organów lub agencji Organizacji Narodów Zjednoczonych, innych niż Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców. Jeśli taka ochrona lub pomoc ustała z jakichkolwiek powodów, bez [ostatecznego] ustalenia stanowiska [położenia] takich osób zgodnie z odpowiednimi rezolucjami Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, takie osoby tym samym stają się upoważnione, aby stać się beneficjentami niniejszej dyrektywy”.
Dyrektywa 2011/95
8 Motywy 1, 4, 16, 23 i 24 dyrektywy 2011/95 stanowią:
„(1) Do [dyrektywy Rady 2004/83] należy wprowadzić szereg zasadniczych zmian. W trosce o jasność dyrektywę tę należy przekształcić.
[…]
(4) Konwencja genewska i protokół stanowią fundamenty międzynarodowych regulacji prawnych dotyczących ochrony uchodźców.
[…]
(16) Niniejsza dyrektywa nie narusza praw podstawowych i jest zgodna z zasadami uznanymi w szczególności w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej. Celem niniejszej dyrektywy jest w szczególności zapewnienie pełnego poszanowania godności ludzkiej i prawa do azylu dla osób ubiegających się o azyl oraz towarzyszących im członków ich rodzin oraz wspieranie stosowania art. 1, 7, 11, 14, 15, 16, 18, 21, 24, 34 i 35 tej karty, w związku z czym należy odpowiednio wdrożyć niniejszą dyrektywę.
[…]
(23) Jako wytyczne dla właściwych organów krajowych państw członkowskich w stosowaniu konwencji genewskiej należy ustanowić normy dotyczące definicji i zakresu statusu uchodźcy.
(24) Konieczne jest wprowadzenie wspólnych kryteriów dla uznawania wnoszących o azyl jako uchodźców w rozumieniu art. 1 konwencji genewskiej”.
9 Artykuł 2 tej dyrektywy, zatytułowany „Definicje”, przewiduje:
„Na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
[…]
d) »uchodźca« oznacza obywatela państwa trzeciego, który na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swojej rasy, religii, narodowości, przekonań politycznych lub przynależności do szczególnej grupy społecznej przebywa poza państwem swojego obywatelstwa i nie może lub nie chce z powodu tej obawy korzystać z ochrony tego państwa, lub bezpaństwowca, który przebywając z takich samych powodów jak wyżej poza państwem swojego dawnego miejsca zwykłego pobytu, nie może lub nie chce z powodu tej obawy powrócić do tego państwa i do którego nie ma zastosowania art. 12;
[…]
n) »kraj pochodzenia« oznacza państwo(-a), którego(-ych) obywatelstwo posiada dana osoba, a w przypadku bezpaństwowców – państwo dawnego miejsca zwykłego pobytu”.
10 Artykuł 11 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Ustanie statusu”, stanowi w ust. 1:
„Obywatel państwa trzeciego lub bezpaństwowiec przestaje być uchodźcą, jeśli:
[…]
f) będąc bezpaństwowcem, może powrócić do państwa swojego poprzedniego miejsca zwykłego pobytu, albowiem ustały okoliczności, w związku z którymi został uznany za uchodźcę”.
11 Zgodnie z art. 12 tejże dyrektywy, zatytułowanym „Wykluczenie”:
„1. Obywatel państwa trzeciego lub bezpaństwowiec zostaje wykluczony z możliwości uzyskania statusu uchodźcy, jeśli:
a) jest objęty zakresem stosowania art. 1 lit. D konwencji genewskiej odnoszącego się do ochrony lub pomocy otrzymywanej od organów lub agencji Organizacji Narodów Zjednoczonych innych niż Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców; jeśli taka ochrona lub pomoc ustały z jakichkolwiek powodów, a położenie takich osób nie zostało ostatecznie uregulowane zgodnie z odpowiednimi rezolucjami Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, osoby takie kwalifikuje się tym samym do korzystania ze świadczeń określonych w niniejszej dyrektywie;
b) jest uważany przez właściwe organy państwa, w którym się osiedlił, za osobę mającą prawa i obowiązki związane z posiadaniem obywatelstwa tego państwa lub posiadającą prawa i obowiązki im równorzędne.
2. Obywatel państwa trzeciego lub bezpaństwowiec zostaje wykluczony z możliwości otrzymania statusu uchodźcy, jeżeli istnieją poważne podstawy, aby sądzić, że:
a) dokonał zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennej, zbrodni przeciwko ludzkości w rozumieniu aktów międzynarodowych opracowanych w celu ustanowienia przepisów odnoszących się do tych zbrodni;
b) popełnił poza państwem, które go przyjęło, poważne przestępstwo o charakterze niepolitycznym, zanim został przyjęty jako uchodźca, czyli zanim wydano mu zezwolenie na pobyt na podstawie nadanego statusu uchodźcy; szczególnie okrutne czyny, nawet jeśli zostały popełnione z rzekomo politycznych pobudek, można zakwalifikować jako poważne zbrodnie o charakterze niepolitycznym;
c) jest winny czynów sprzecznych z celami i zasadami Organizacji Narodów Zjednoczonych określonymi w preambule i art. 1 i 2 Karty Narodów Zjednoczonych.
3. Ustęp 2 ma zastosowanie do osób, które podżegają do przestępstw lub czynów określonych w tym ustępie lub w inny sposób uczestniczą w ich popełnianiu”.
12 Artykuł 14 dyrektywy 2011/95 stanowi:
„1. W odniesieniu do wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej złożonych po wejściu w życie [dyrektywy 2004/83] państwa członkowskie cofają status uchodźcy, pozbawiają tego statusu lub odmawiają przedłużenia ważności tego statusu nadanego przez organ rządowy, administracyjny, sądowy lub quasi-sądowy obywatelowi państwa trzeciego lub bezpaństwowcowi, jeśli przestał on być uchodźcą zgodnie z art. 11.
[…]
3. Państwa członkowskie cofają status uchodźcy, pozbawiają tego statusu lub odmawiają przedłużenia jego ważności obywatelowi państwa trzeciego lub bezpaństwowcowi, jeśli po nadaniu takiej osobie statusu uchodźcy dane państwo członkowskie ustaliło, że:
a) dana osoba powinna była zostać wykluczona lub jest wykluczona z możliwości otrzymania statusu uchodźcy zgodnie z art. 12;
[…]”.
Dyrektywa 2013/32/UE
13 Motyw 18 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/32/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wspólnych procedur udzielania i cofania ochrony międzynarodowej (Dz.U. 2013, L 180, s. 60) stanowi:
„Podejmowanie decyzji w sprawie wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej w najkrótszym możliwym terminie leży w interesie zarówno państw członkowskich, jak i wnioskodawców, bez uszczerbku dla odpowiedniego i kompletnego rozpatrywania wniosku”.
14 Artykuł 2 tej dyrektywy brzmi następująco:
„Na użytek niniejszej dyrektywy:
[…]
c) »wnioskodawca« oznacza obywatela państwa trzeciego lub bezpaństwowca, który wystąpił z wnioskiem o udzielenie ochrony międzynarodowej, w odniesieniu do którego nie została jeszcze podjęta ostateczna decyzja;
[…]
f) »organ rozstrzygający« oznacza każdy organ quasi-sądowy lub administracyjny w państwie członkowskim odpowiedzialny za rozpatrywanie wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej i właściwy do podejmowania decyzji w takich sprawach w pierwszej instancji;
[…]”.
15 Artykuł 46 wspomnianej dyrektywy przewiduje:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, aby wnioskodawcy mieli prawo do skutecznego środka zaskarżenia przed sądem w następujących sytuacjach:
a) decyzji podjętej w sprawie ich wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej, w tym decyzji:
(i) o uznaniu wniosku za bezzasadny w zakresie dotyczącym nadania statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej;
[…]
[…]
3. Aby spełnić wymogi w ust. 1, państwa członkowskie zapewniają, aby skuteczny środek zaskarżenia zapewniał pełne rozpatrzenie ex nunc zarówno okoliczności faktycznych, jak i kwestii prawnych, w tym, w stosownych przypadkach, rozpatrzenie potrzeby zapewnienia ochrony międzynarodowej na mocy [dyrektywy 2011/95], co najmniej w postępowaniach odwoławczych przed sądem pierwszej instancji.
[…]”.
Prawo niemieckie
16 Dyrektywa 2011/95 została transponowana do prawa niemieckiego przez Asylgesetz (ustawę o prawie azylu) w wersji opublikowanej w dniu 2 września 2008 r. (BGBl. 2008 I, s. 1798, zwaną dalej „AsylG”).
17 Paragraf 3 ust. 3 AsylG przejmuje w istocie brzmienie art. 12 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy.
18 Paragraf 77 ust. 1 AsylG przewiduje:
„W sporach objętych zakresem stosowania niniejszej ustawy sąd opiera się na stanie faktycznym i prawnym istniejącym w chwili ostatniej rozprawy; jeżeli sąd orzeka bez odbycia rozprawy, opiera się na stanie faktycznym i prawnym istniejącym w chwili wydania orzeczenia […]”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
19 XT, bezpaństwowiec pochodzenia palestyńskiego urodzony w 1991 r. w Damaszku (Syria), posiada kartę rejestracyjną w UNRWA jako członek obozu dla uchodźców Jarmuk, który znajduje się w południowej części Damaszku.
20 Od października 2013 r. do dnia 20 listopada 2015 r. XT wykonywał prace dorywcze w Libanie, gdzie mieszkał. Nie uzyskawszy zezwolenia na pobyt w tym państwie i obawiając się wydalenia przez libańskie siły bezpieczeństwa, pod koniec listopada 2015 r. postanowił on wrócić do Syrii, do położonego na zachód od Damaszku miasta Kadsijja, w którym przebywali członkowie jego rodziny.
21 Ze względu na wojnę i bardzo złe warunki życia w Syrii XT kilka dni później opuścił to państwo, przy czym obawia się, że w razie powrotu zostałby tam zatrzymany. Ponadto, zanim XT opuścił Syrię, Jordańskie Królestwo Haszymidzkie i Republika Libańska zamknęły swoje granice dla przebywających w Syrii uchodźców palestyńskich.
22 XT przybył do Niemiec w grudniu 2015 r., a w lutym 2016 r. złożył wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej.
23 Decyzją z dnia 29 sierpnia 2016 r. Bundesamt für Migration und Flüchtlinge (federalny urząd ds. migracji i uchodźców, Niemcy) oddalił wniosek XT o przyznanie statusu uchodźcy, lecz przyznał mu status ochrony uzupełniającej.
24 Wyrokiem z dnia 24 listopada 2016 r. Verwaltungsgericht (sąd administracyjny, Niemcy) uwzględnił skargę XT i nakazał federalnemu urzędowi ds. migracji i uchodźców przyznanie mu statusu uchodźcy na tej podstawie, że niezależnie od jakiegokolwiek wcześniejszego prześladowania z obecnej sytuacji w Syrii wynika, iż XT jest narażony na niebezpieczeństwo prześladowań ze względu na poważne powody, które ujawniły się po opuszczeniu przez niego terytorium syryjskiego, związane nie tylko z tym wyjazdem, lecz również ze złożeniem wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej i z jego pobytem za granicą.
25 Wyrokiem z dnia 18 grudnia 2017 r. Oberverwaltungsgericht (wyższy sąd administracyjny, Niemcy) oddalił środek odwoławczy wniesiony przez Bundesrepublik Deutschland, reprezentowaną przez federalny urząd ds. migracji i uchodźców, od wyroku Verwaltungsgericht (sądu administracyjnego), uznając w istocie, że ze względu na to, iż XT jest bezpaństwowcem pochodzenia palestyńskiego, należy uznać go za uchodźcę w rozumieniu przepisu prawa niemieckiego transponującego art. 12 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95. Zdaniem tego sądu XT korzystał bowiem z ochrony UNRWA, która ustała z przyczyn niezależnych od jego woli. Gdy XT opuszczał terytorium syryjskie, jego bezpieczeństwo osobiste było poważnie zagrożone, wobec czego jego wyjazd z Syrii nie był dobrowolny, co znalazło potwierdzenie w uzyskaniu ochrony uzupełniającej. Wspomniany sąd uściślił również, że w chwili wyjazdu XT nie mógł skorzystać z ochrony UNRWA w innych sektorach strefy działania tej agencji oraz że przed wyjazdem z Syrii Jordańskie Królestwo Haszymidzkie i Republika Libańska zamknęły już swoje granice dla przebywających w Syrii uchodźców palestyńskich.
26 Bundesrepublik Deutschland wniosła do sądu odsyłającego skargę rewizyjną od tego wyroku.
27 Sąd ten uściśla, że z jednej strony żadna podstawa wykluczenia z możliwości uzyskania statusu uchodźcy w rozumieniu art. 12 ust. 1 lit. b) oraz art. 12 ust. 2 i 3 dyrektywy 2011/95 nie ma zastosowania do XT. Z drugiej strony XT spełnia zdaniem tego sądu przesłanki przewidziane w art. 12 ust. 1 lit. a) człon pierwszy tej dyrektywy, zgodnie z którym w istocie bezpaństwowiec pochodzenia palestyńskiego jest wyłączony z możliwości uzyskania statusu uchodźcy, jeżeli korzysta z ochrony lub pomocy UNRWA. Po pierwsze, mandat UNRWA został bowiem przedłużony do dnia 30 czerwca 2020 r., po drugie, XT został zarejestrowany przez UNRWA, co jest wystarczającym dowodem na to, że rzeczywiście korzystał on z ochrony lub pomocy tej agencji, a po trzecie, XT korzystał z tej ochrony lub pomocy tuż przed złożeniem wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej, ponieważ został zarejestrowany jako członek rodziny w obozie UNRWA Jarmuk.
28 Sąd odsyłający ma natomiast wątpliwości co do tego, czy XT spełnia przesłanki podstawy zaprzestania stosowania wspomnianego wykluczenia, przewidzianej w art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95, zgodnie z którym w istocie, jeśli ochrona lub pomoc UNRWA ustały z jakichkolwiek powodów, a położenie osób korzystających z tej ochrony lub pomocy nie zostało ostatecznie uregulowane zgodnie z odpowiednimi rezolucjami Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, osoby takie kwalifikuje się tym samym do korzystania ze świadczeń określonych w dyrektywie 2011/95.
29 Sąd odsyłający zastanawia się w pierwszej kolejności, czy w celu ustalenia, czy ochrona lub pomoc UNRWA ustały w chwili, w której zainteresowana osoba opuściła strefę działania tej agencji, należy wziąć pod uwagę, z terytorialnego punktu widzenia, wyłącznie sektor tej strefy działania, w którym zainteresowana osoba miała ostatnie miejsce rzeczywistego pobytu, czy też – ku czemu skłania się sąd odsyłający – również inne sektory wspomnianej strefy.
30 W odniesieniu do tego ostatniego przypadku sąd ten dąży w drugiej kolejności do ustalenia, czy należy uwzględnić wszystkie sektory wchodzące w skład strefy działania UNRWA, czy też tylko niektóre sektory tej strefy, a jeśli tak, to jakie są kryteria właściwe dla ich identyfikacji. Zdaniem sądu odsyłającego należy uwzględnić sektor, w którym zainteresowana osoba miała ostatnie miejsce rzeczywistego pobytu, a także sektory, z którymi osoba ta wykazuje powiązanie. Powiązanie to może wynikać na przykład z istotnych związków, takich jak uprzedni pobyt lub obecność bliskich krewnych. Ponadto zainteresowana osoba powinna racjonalnie mieć możliwość udania się do tego sektora i pobytu w nim, ponieważ rejestracja przez UNRWA nie przyznaje żadnego prawa pobytu ani nie zezwala na przemieszczanie się z jednego do innego sektora strefy działania tej agencji. Natomiast w odniesieniu do sektorów, z którymi zainteresowana osoba nigdy nie miała związków osobistych, jest do tego stopnia nieprawdopodobne, by warunki wjazdu i pobytu były spełnione, że należy od razu wykluczyć branie pod uwagę tych sektorów.
31 W trzeciej kolejności sąd odsyłający zastanawia się, w jakim stopniu przemieszczanie się pomiędzy poszczególnymi sektorami strefy działania UNRWA może mieć wpływ na kwestię, czy ochrona lub pomoc zapewniana przez tę agencję ustała. Zdaniem tego sądu wykluczenie z możliwości uzyskania statusu uchodźcy może obejmować również osobę, która opuszcza strefę działania UNRWA – na tej podstawie, że jej bezpieczeństwo osobiste jest poważenie zagrożone w sektorze tej strefy, w niniejszym przypadku w Syrii, w którym ma ona miejsce rzeczywistego pobytu i w którym UNRWA nie jest w stanie zapewnić jej ochrony lub pomocy – ponieważ osoba ta udała się do wspomnianego sektora w braku nadrzędnych względów i mimo że jej bezpieczeństwo osobiste nie było poważenie zagrożone w sektorze, w którym uprzednio przebywała, w niniejszym przypadku w Libanie. Byłoby tak w szczególności, gdyby z uwagi na okoliczności istniejące w chwili wyjazdu z tego sektora nie mogła ona oczekiwać ani uzyskania ochrony lub pomocy UNRWA w nowym sektorze, w niniejszym przypadku Syrii, ani możliwości powrotu w krótkim czasie do sektora, w którym uprzednio przebywała, w niniejszym przypadku Libanu.
32 W czwartej kolejności sąd odsyłający wskazuje, że dla uznania statusu uchodźcy na podstawie art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95 nie wystarczy, by zainteresowana osoba nie korzystała już z ochrony lub pomocy UNRWA w chwili opuszczenia strefy działania tej agencji, lecz zgodnie z art. 11 ust. 1 lit. f) dyrektywy 2011/95 w związku z jej art. 14 ust. 1 jest ponadto konieczne, by w chwili podjęcia decyzji w sprawie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej niemożliwy był powrót wnioskodawcy do wspomnianej strefy w celu ponownego skorzystania z ochrony lub pomocy wspomnianej agencji. Przy podejmowaniu decyzji o nadaniu statusu uchodźcy należy bowiem brać pod uwagę możliwość powrotu do strefy działania UNRWA, ponieważ nie miałoby żadnego sensu nadanie statusu uchodźcy, gdyby trzeba go było następnie natychmiast cofnąć.
33 W tym względzie sąd ten zastanawia się zaś, czy należy uwzględnić wyłącznie sektor strefy działania UNRWA, w którym wnioskodawca ubiegający się o udzielenie ochrony międzynarodowej miał ostatnie miejsce zwykłego pobytu, czy również inne sektory tej strefy, a jeśli tak, to w oparciu o jakie kryteria należy brać pod uwagę te inne sektory.
34 Zdaniem tego sądu należy wziąć najpierw pod uwagę sektor strefy działania UNRWA, w którym znajdowało się ostatnie miejsce zwykłego pobytu tego wnioskodawcy, a następnie sektory, z którymi osoba ta utrzymuje istotne związki, takie jak miejsce rzeczywistego pobytu lub obecność bliskich krewnych. Wreszcie, wspomniany wnioskodawca powinien mieć rozsądną możliwość wjazdu do tych sektorów.
35 W piątej kolejności sąd odsyłający zmierza do wyjaśnienia pojęcia „zwykłego pobytu”, w szczególności w rozumieniu art. 2 lit. d) i n) dyrektywy 2011/95, które może mieć decydujące znaczenie dla ustalenia, czy ma zastosowanie podstawa wykluczenia przewidziana w art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi tej dyrektywy.
36 W takich okolicznościach Bundesverwaltungsgericht (federalny sąd administracyjny, Niemcy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy przy ocenie kwestii, czy ochrona lub pomoc UNRWA dla palestyńskiego bezpaństwowca ustały w rozumieniu art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy [2011/95], należy pod względem geograficznym wziąć pod uwagę wyłącznie dany sektor działania (Strefę Gazy, Jordanię, Liban, Syrię, Zachodni Brzeg), w którym bezpaństwowiec miał miejsce rzeczywistego pobytu w momencie opuszczenia obszaru objętego mandatem UNRWA (w tym wypadku Syrię), czy też również inne sektory działania należące do obszaru objętego mandatem UNRWA?
2) Jeżeli nie należy brać pod uwagę jedynie sektora działania, w którym bezpaństwowiec miał miejsce rzeczywistego pobytu w momencie wyjazdu: Czy należy zawsze i niezależnie od innych przesłanek brać pod uwagę wszystkie sektory działania wchodzące w zakres obszaru objętego mandatem? Jeżeli nie: Czy inne sektory działania należy uwzględniać wyłącznie wtedy, gdy bezpaństwowiec miał z danym sektorem działań istotny związek (terytorialny)? Czy dla wystąpienia takiego związku konieczne jest, by bezpaństwowiec miał miejsce zwykłego pobytu w tym sektorze w momencie wyjazdu lub wcześniej? Czy przy badaniu istotnego związku (terytorialnego) należy uwzględnić inne okoliczności? Jeśli tak, to jakie? Czy zależy to od tego, czy w momencie opuszczenia obszaru objętego mandatem UNRWA bezpaństwowiec miał racjonalną możliwość wjazdu do odnośnego sektora działania?
3) Czy bezpaństwowiec, który opuszcza obszar objęty mandatem UNRWA, ponieważ w sektorze działania, w którym ma miejsce rzeczywistego pobytu, jego bezpieczeństwo osobiste jest poważnie zagrożone, a UNRWA nie jest w stanie udzielić mu tam ochrony ani pomocy, korzysta tym samym z ochrony zapewnianej przez art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95 również wtedy, gdy udał się do tego sektora działania, mimo że jego bezpieczeństwo osobiste nie było poważnie zagrożone w sektorze działania, w którym przebywał wcześniej, i nie mógł w okolicznościach istniejących w momencie wyjazdu liczyć na to, że w sektorze działania, do którego się udaje, otrzyma ochronę lub pomoc UNRWA i w dającej się przewidzieć przyszłości będzie mógł wrócić do sektora działania, w którym dotychczas przebywał?
4) Czy przy ocenie kwestii, czy bezpaństwowcowi należy odmówić nadania statusu uchodźcy ipso facto z tego powodu, że po opuszczeniu przez niego obszaru objętego mandatem UNRWA nie są już spełnione przesłanki określone w art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy [2011/95], należy wziąć pod uwagę wyłącznie sektor działania, w którym miał on ostatnie miejsce zwykłego pobytu? Jeżeli nie: Czy należy dodatkowo – analogicznie – uwzględnić sektory, które należy wziąć pod uwagę zgodnie z pytaniem drugim w momencie wyjazdu? Jeżeli nie, to według jakich kryteriów należy określić sektory, które należy uwzględnić w momencie rozstrzygnięcia wniosku? Czy warunkiem ustania przesłanek określonych w art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy [2011/95] jest gotowość organów (państwowych i quasi-państwowych) w odnośnym sektorze działania do (ponownego) przyjęcia bezpaństwowca?
5) Na wypadek gdyby w związku z wystąpieniem lub ustaniem przesłanek określonych w art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy [2011/95] znaczenie miał sektor działania, w którym znajdowało się (ostatnie) miejsce zwykłego pobytu: Jakie kryteria są decydujące dla ustalenia miejsca zwykłego pobytu? Czy konieczny jest legalny pobyt za zgodą państwa pobytu? Jeżeli nie: Czy potrzebne jest przynajmniej świadome przyzwolenie na pobyt zainteresowanego bezpaństwowca przez właściwe organy sektora działania? Jeżeli odpowiedź w tym zakresie jest twierdząca: Czy właściwe organy muszą konkretnie wiedzieć o obecności danego bezpaństwowca, czy też wystarczy świadome przyzwolenie na jego pobyt jako członka większej grupy osób? Jeżeli nie: Czy wystarczy wyłącznie rzeczywisty dłuższy pobyt?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
Uwagi wstępne
37 Przed udzieleniem odpowiedzi na zadane pytania należy przede wszystkim wyjaśnić, że – jak zauważył rzecznik generalny w pkt 26 opinii – art. 12 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95 odpowiada w istocie art. 12 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2004/83, wobec czego orzecznictwo dotyczące tego drugiego przepisu ma znaczenie dla wykładni pierwszego z nich.
38 Z motywów 4, 23 i 24 dyrektywy 2011/95 wynika następnie, że konwencja genewska zawiera fundamenty międzynarodowego reżimu prawnego ochrony uchodźców oraz że przepisy dyrektywy odnoszące się do warunków nadania statusu uchodźcy oraz zakresu przyznawanej ochrony zostały ustanowione w celu ułatwienia właściwym organom państw członkowskich stosowania tej konwencji w oparciu o wspólne pojęcia i kryteria (zob. analogicznie wyroki: z dnia 17 czerwca 2010 r., Bolbol, C‑31/09, EU:C:2010:351, pkt 37; z dnia 19 grudnia 2012 r., Abed El Karem El Kott i in., C‑364/11, EU:C:2012:826, pkt 42; a także z dnia 1 marca 2016 r., Alo i Osso, C‑443/14 i C‑444/14, EU:C:2016:127, pkt 28).
39 Wykładni przepisów dyrektywy 2011/95 należy zatem dokonywać w świetle ogólnej systematyki i celu tego aktu, z poszanowaniem konwencji genewskiej i innych odpowiednich traktatów, o których mowa w art. 78 ust. 1 TFUE. Wykładnia ta powinna również, jak wynika z motywu 16 tej dyrektywy, uwzględniać prawa uznane w karcie praw podstawowych (zob. analogicznie wyroki: z dnia 17 czerwca 2010 r., Bolbol, C‑31/09, EU:C:2010:351, pkt 38; z dnia 19 grudnia 2012 r., Abed El Karem El Kott i in., C‑364/11, EU:C:2012:826, pkt 43; a także z dnia 1 marca 2016 r., Alo i Osso, C‑443/14 i C‑444/14, EU:C:2016:127, pkt 29).
40 Ponadto należy przypomnieć, że państwa członkowskie są na podstawie art. 46 ust. 3 dyrektywy 2013/32 zobowiązane do zorganizowania swego prawa krajowego tak, by rozpoznawanie środków zaskarżenia, o których mowa w tym przepisie, obejmowało rozpatrzenie – przynajmniej w postępowaniach przed sądem pierwszej instancji – wszystkich okoliczności faktycznych i prawnych, które umożliwią mu przeprowadzenie zaktualizowanej oceny danego przypadku, jako że zawarte w tym przepisie wyrażenie „ex nunc” i przymiotnik „pełne” uwydatniają obowiązek sądu polegający na przeprowadzeniu oceny biorącej w stosownym wypadku pod uwagę zarówno okoliczności, które organ rozstrzygający uwzględnił lub powinien był uwzględnić, jak i nowe okoliczności, które ujawniły się po wydaniu decyzji będącej przedmiotem skargi. Przysługujące zatem sądowi uprawnienie do uwzględnienia nowych okoliczności, w których przedmiocie organ ten się nie wypowiedział, wpisuje się w cel dyrektywy 2013/32, zmierzającej w szczególności, jak wynika zwłaszcza z jej motywu 18, do tego, by wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej były rozstrzygane „w najkrótszym możliwym terminie […], bez uszczerbku dla odpowiedniego i kompletnego rozpatrywania wniosku” (zob. podobnie wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Alheto, C‑585/16, EU:C:2018:584, pkt 109–113).
41 Wreszcie, należy stwierdzić, że sąd odsyłający zadaje pytania, wychodząc z dwojakiego założenia – którego weryfikacja nie należy do Trybunału – mianowicie, że XT, po pierwsze, zgodnie z art. 12 ust. 1 lit. a) człon pierwszy dyrektywy 2011/95 korzystał z ochrony lub pomocy UNRWA, zanim udał się do Niemiec, a po drugie, opuścił Syrię ze względu na toczącą się w tym kraju wojnę.
42 Natomiast, co się tyczy wspomnianego przez sąd odsyłający art. 14 dyrektywy 2011/95, o ile z jego ust. 3 lit. a) w związku z art. 12 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy wynika, że możliwość skorzystania z ochrony lub pomocy UNRWA może uzasadniać cofnięcie statusu uchodźcy po jego nadaniu, przy czym możliwość tę można również oceniać w ramach pełnego rozpatrzenia ex nunc, o którym mowa w pkt 40 niniejszego wyroku, przy podejmowaniu decyzji dotyczącej nadania tego statusu, o tyle wspomniany art. 14, który zakłada właśnie, że status ten został już nadany, nie może mieć zastosowania do tej decyzji.
43 Na zadane pytania należy odpowiedzieć w świetle powyższych rozważań.
W przedmiocie pytań pierwszego, drugiego i czwartego
44 Poprzez pytania pierwsze, drugie i czwarte, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd krajowy dąży w istocie do ustalenia, czy art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95 należy interpretować w ten sposób, że w celu ustalenia, czy ochrona lub pomoc UNRWA ustały, należy wziąć pod uwagę jedynie sektor strefy działania UNRWA, w którym bezpaństwowiec pochodzenia palestyńskiego miał rzeczywiste miejsce zamieszkania w chwili opuszczania przez niego wspomnianej strefy działania, czy również inne sektory wchodzące w skład tej strefy działania, a w takim przypadku, które z tych sektorów.
45 W celu udzielenia odpowiedzi na te pytania należy zauważyć, że zgodnie z art. 12 ust. 1 lit. a) człon pierwszy dyrektywy 2011/95 obywatel państwa trzeciego lub bezpaństwowiec zostaje wykluczony z możliwości uzyskania statusu uchodźcy, jeśli „jest objęty zakresem stosowania art. 1 lit. D konwencji genewskiej odnoszącego się do ochrony lub pomocy otrzymywanej od organów lub agencji Organizacji Narodów Zjednoczonych innych niż Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców”.
46 Artykuł 1 lit. D akapit pierwszy konwencji genewskiej stanowi, że nie ma ona zastosowania do osób, które „aktualnie korzystają” z ochrony lub pomocy „organów lub agencji Narodów Zjednoczonych innych niż Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców”.
47 UNRWA, organ Narodów Zjednoczonych inny niż Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców, została utworzona w celu ochrony Palestyńczyków jako „uchodźców palestyńskich” i pomocy im. Jej mandat, który, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 4 opinii, przedłużono do dnia 30 czerwca 2023 r., obejmuje strefę działania, która składa się z pięciu sektorów, a mianowicie ze Strefy Gazy, Zachodniego Brzegu (w tym Wschodniej Jerozolimy), Jordanii, Libanu i Syrii.
48 Zatem osoba taka jak XT, która została zarejestrowana przez UNRWA, może korzystać z ochrony i pomocy tej agencji, działającej na rzecz jej dobrostanu jako uchodźcy (zob. podobnie wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Alheto, C‑585/16, EU:C:2018:584, pkt 84).
49 Z uwagi na ten specyficzny status uchodźcy ustanowiony dla Palestyńczyków na rzeczonych terytoriach Bliskiego Wschodu osoby zarejestrowane przez UNRWA są zasadniczo wykluczone, na podstawie art. 12 ust. 1 lit. a) człon pierwszy dyrektywy 2011/95, który jest odpowiednikiem art. 1 lit. D akapit pierwszy konwencji genewskiej, z możliwości uzyskania statusu uchodźcy w Unii (wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Alheto, C‑585/16, EU:C:2018:584, pkt 85).
50 Jednak z art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95, który jest odpowiednikiem art. 1 lit. D akapit drugi konwencji genewskiej, wynika, że jeżeli osoba ubiegająca się o udzielenie ochrony międzynarodowej w Unii nie jest już objęta ochroną lub pomocą ze strony UNRWA, wyłączenie to nie podlega już stosowaniu (wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Alheto, C‑585/16, EU:C:2018:584, pkt 85).
51 Jak wyjaśnił Trybunał, art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95 znajdzie zastosowanie, jeżeli okaże się, na podstawie indywidualnej oceny wszystkich istotnych czynników, że bezpieczeństwo osobiste danego bezpaństwowca pochodzenia palestyńskiego jest poważnie zagrożone oraz że UNRWA, której pomocy domagał się zainteresowany, nie jest w stanie zapewnić mu warunków życia zgodnych z powierzonymi jej zadaniami, w związku z czym ten bezpaństwowiec, w wyniku okoliczności niezależnych od jego woli, zostaje zmuszony do opuszczenia strefy działania UNRWA. W takim wypadku wspomniany bezpaństwowiec może – chyba że zachodzi wobec niego którakolwiek z podstaw wykluczenia określonych w art. 12 ust. 1 lit. b), w art. 12 ust. 2 i w art. 12 ust. 3 tej dyrektywy – powoływać się tym samym na tę dyrektywę i nie musi koniecznie wykazać, że zasadnie obawia się prześladowania w rozumieniu art. 2 lit. d) wspomnianej dyrektywy (zob. podobnie wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Alheto, C‑585/16, EU:C:2018:584, pkt 86 i przytoczone tam orzecznictwo).
52 Jak podkreślił w istocie rzecznik generalny w pkt 36 opinii, ani art. 12 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95, ani art. 1 lit. D konwencji genewskiej nie odnoszą się do miejsca pobytu zainteresowanego, ponieważ przepisy te ograniczają się do wskazania okoliczności, że korzysta on z ochrony lub pomocy UNRWA lub też że ta ochrona lub pomoc ustała.
53 Tak więc z samego brzmienia tych przepisów wynika, że wymagają one uwzględnienia możliwości korzystania przez zainteresowaną osobę z ochrony lub pomocy UNRWA na całym obszarze objętym mandatem tej agencji, na którym rozciąga się strefa działania UNRWA obejmująca pięć sektorów wspomnianych w pkt 6 niniejszego wyroku.
54 Taką wykładnię potwierdza zresztą orzecznictwo, zgodnie z którym w wypadku gdy osoba, która opuściła strefę działania UNRWA i złożyła wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej w Unii, jest objęta w rzeczonej strefie rzeczywistą ochroną lub pomocą otrzymywaną od UNRWA, pozwalającą jej na bezpieczny w niej pobyt w godnych warunkach życia i bez narażenia na ryzyko usunięcia z niej na terytorium, na którym ma ona zwykłe miejsce zamieszkania, dopóty, dopóki nie będzie mogła tam bezpiecznie powrócić, osoba ta nie może być przez organ właściwy do rozpoznania jej wniosku uważana za osobę zmuszoną do opuszczenia obszaru działania UNRWA okolicznościami niezależnymi od jej woli. W takim wypadku osoba ta powinna zostać wykluczona z możliwości uzyskania statusu uchodźcy w Unii w myśl art. 12 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95 (wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Alheto, C‑585/16, EU:C:2018:584, pkt 134).
55 Jednak, jak wynika w istocie z orzecznictwa przypomnianego w pkt 51 niniejszego wyroku, kwestię, czy UNRWA rzeczywiście nie jest w stanie zapewnić zainteresowanej osobie warunków życia zgodnych z jej zadaniami i czy w konsekwencji ochrona lub pomoc UNRWA ustała wobec tej osoby, należy oceniać na podstawie indywidualnej oceny wszystkich istotnych okoliczności.
56 W ramach tej oceny właściwe organy administracyjne lub sądowe są w szczególności zobowiązane do sprawdzenia, czy zainteresowana osoba jest konkretnie w stanie korzystać z tej ochrony lub pomocy.
57 Kwestia zaś, czy bezpaństwowiec pochodzenia palestyńskiego jest w stanie korzystać z ochrony lub pomocy UNRWA, zależy nie tylko od zdolności tej agencji do udzielania tej ochrony lub pomocy temu bezpaństwowcowi w danym sektorze jej strefy działania, lecz również od konkretnej możliwości wjazdu tego bezpaństwowca na terytorium objęte tym sektorem, a nawet powrotu do wspomnianej strefy, jeśli ją opuścił.
58 W tym względzie należy zauważyć, że jak wynika z postanowienia odsyłającego, okoliczność zarejestrowania przez UNRWA nie daje bezpaństwowcowi pochodzenia palestyńskiego żadnego prawa do wjazdu lub przemieszczania się w ramach strefy działania tej agencji poprzez przenoszenie się z jednego sektora tej strefy do innego. UNRWA nie dysponuje bowiem uprawnieniem do zezwalania bezpaństwowcom pochodzenia palestyńskiego na wjazd na terytoria pięciu sektorów wspomnianej strefy, gdyż terytoria te należą do różnych państw lub terytoriów autonomicznych.
59 W tych okolicznościach organ rozstrzygający oraz sąd rozpoznający skargę wniesioną na decyzję tego organu powinny uwzględnić wszystkie istotne okoliczności danej sytuacji, które pozwalają na dostarczenie wyjaśnień co do kwestii, czy dany bezpaństwowiec pochodzenia palestyńskiego posiadał w chwili wyjazdu ze strefy działania UNRWA konkretną możliwość wjazdu do jednego z pięciu sektorów strefy działania UNRWA w celu skorzystania z ochrony lub pomocy tej agencji.
60 Dla tych celów okoliczność, że owemu bezpaństwowcowi przysługuje prawo do uzyskania dokumentu pobytowego w państwie lub na terytorium autonomicznym, do którego należy dany sektor strefy działania UNRWA, jest elementem, który świadczy o tym, że wspomniany bezpaństwowiec ma możliwość wjazdu do tego sektora, a tym samym do korzystania z ochrony lub pomocy UNRWA, o ile agencja ta jest w stanie mu ją zapewnić w tymże sektorze.
61 W razie braku takiego prawa znaczenie może mieć okoliczność, że tenże bezpaństwowiec utrzymuje więzi rodzinne w danym sektorze strefy działania UNRWA, miał miejsce rzeczywistego lub zwykłego pobytu w tym sektorze lub przebywał w nim przed opuszczeniem wspomnianej strefy, o ile zainteresowane państwa lub terytoria uznają, że takie czynniki są wystarczające, aby, niezależnie od przyznania jakiegokolwiek dokumentu pobytowego, nie przeszkadzać bezpaństwowcowi pochodzenia palestyńskiego we wjeździe i bezpiecznym przebywaniu na ich terytorium.
62 Podobnie należy wziąć pod uwagę wszystkie okoliczności, takie jak oświadczenia lub praktyki organów wspomnianych państw i terytoriów, wskazujące na zmianę postawy wobec bezpaństwowców pochodzenia palestyńskiego, w szczególności gdy poprzez te oświadczenia i praktyki wyrażają one zamiar nietolerowania już obecności tych bezpaństwowców na swoim terytorium, z chwilą gdy nie przysługuje im prawo pobytu.
63 Jeżeli z oceny wszystkich istotnych okoliczności rozpatrywanej sytuacji, w szczególności tych wymienionych w pkt 59–62 niniejszego wyroku, wynika, że zainteresowany bezpaństwowiec pochodzenia palestyńskiego miał konkretną możliwość wjazdu i bezpiecznego przebywania na terytorium jednego z sektorów strefy działania UNRWA, w których agencja ta była w stanie zapewnić mu ochronę lub pomoc, nie można uznać, że ochrona lub pomoc UNRWA ustała w rozumieniu art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95.
64 Ponadto, co się tyczy kwestii, który sektor strefy działania UNRWA należy wziąć pod uwagę w celu ustalenia, czy przesłanki uzasadniające uznanie ipso facto statusu uchodźcy przestały być spełnione, z chwilą gdy zainteresowana osoba opuściła wspomnianą strefę i zanim zapadnie ostateczne rozstrzygnięcie w przedmiocie jej wniosku o przyznanie statusu uchodźcy, należy zauważyć, że sąd odsyłający wydaje się opierać się na założeniu, że art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95 miał zastosowanie do skarżącego w postępowaniu głównym w chwili opuszczenia przez niego tej strefy, ponieważ ochrona lub pomoc UNRWA ustała, ale przepis ten być może nie znajduje już zastosowania do niego w chwili, gdy sąd rozpoznający skargę wniesioną na decyzję odmawiającą nadania statusu uchodźcy orzeka w przedmiocie tej skargi.
65 W tym względzie sąd odsyłający uściśla, że zgodnie z jego prawem krajowym w sporach w dziedzinie azylu uwzględnia on sytuację prawną i faktyczną istniejącą w chwili orzekania w przedmiocie wniesionego do niego środka odwoławczego, wobec czego powinien on uwzględnić również nowe okoliczności istniejące w chwili ostatniej rozprawy lub, w razie jej braku, w chwili wydawania przez niego orzeczenia, jako że możliwość taka jest przewidziana, jak wynika z pkt 40 niniejszego wyroku, również w art. 46 ust. 3 dyrektywy 2013/32.
66 W celu udzielania odpowiedzi na to pytanie wystarczy zauważyć, podobnie jak uczynili to rzecznik generalny w pkt 52 opinii i wszyscy zainteresowani, którzy przedstawili uwagi na piśmie, że nic nie pozwala uznać, iż badanie kwestii, czy ochrona lub pomoc UNRWA są nadal wykluczone na mocy art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95 w chwili, gdy sąd orzeka w przedmiocie skargi wniesionej na decyzję odmawiającą przyznania statusu uchodźcy, należy przeprowadzić w świetle okoliczności innych niż przypomniane w pkt 53–63 niniejszego wyroku.
67 W świetle powyższych rozważań na pytania pierwsze, drugie i czwarte należy odpowiedzieć, iż art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95 należy interpretować w ten sposób, że w celu ustalenia, czy ochrona lub pomoc UNRWA ustały, należy wziąć pod uwagę, w ramach indywidualnej oceny wszystkich istotnych okoliczności rozpatrywanej sytuacji, wszystkie sektory strefy działania UNRWA, na których terytoria bezpaństwowiec pochodzenia palestyńskiego po opuszczeniu przez niego tej strefy ma konkretną możliwość wjazdu i bezpiecznego tam przebywania.
W przedmiocie pytania trzeciego
68 Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95 należy interpretować w ten sposób, że ochrona lub pomoc UNRWA ustaje, gdy bezpaństwowiec pochodzenia palestyńskiego opuścił strefę działania UNRWA, wyjeżdżając z sektora tej strefy, w którym jego bezpieczeństwo osobiste było poważnie zagrożone i w którym agencja ta nie była w stanie zapewnić temu bezpaństwowcowi ochrony lub pomocy, mimo że, po pierwsze, udał się on dobrowolnie do tego sektora z innego sektora wspomnianej strefy, w którym jego bezpieczeństwo osobiste nie było poważnie zagrożone, a po drugie, nie mógł oczekiwać ani uzyskania ochrony lub pomocy UNRWA w sektorze, do którego się udał, ani możliwości powrotu w krótkim czasie do sektora, z którego przybył.
69 W celu udzielania odpowiedzi na to pytanie należy przypomnieć na wstępie, że okoliczności, iż art. 1 lit. D konwencji genewskiej, do którego odsyła art. 12 ust. 1 lit. a) człon pierwszy dyrektywy 2011/95, wyłącza z zakresu jej stosowania wyłącznie osoby, które „aktualnie korzystają” z ochrony lub pomocy organów lub agencji Organizacji Narodów Zjednoczonych innych niż Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców, nie można interpretować w ten sposób, że sama nieobecność lub dobrowolne opuszczenie strefy działania UNRWA wystarczą, by przewidziane w tym przepisie wyłączenie możliwości uznania danej osoby za uchodźcę przestało mieć zastosowanie (zob. analogicznie wyrok z dnia 19 grudnia 2012 r., Abed El Karem El Kott i in., C‑364/11, EU:C:2012:826, pkt 49).
70 Gdyby bowiem tak było, to do wnioskodawcy w rozumieniu art. 2 lit. c) dyrektywy 2013/32, który składa wniosek na terytorium jednego z państw członkowskich, a więc fizycznie znajduje się poza strefą działania UNRWA, nigdy nie miałaby zastosowania podstawa wyłączenia możliwości uzyskania statusu uchodźcy, ustanowiona w art. 12 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2011/95, co skutkowałoby pozbawieniem tej podstawy wszelkiej skuteczności (effet utile) (zob. analogicznie wyrok z dnia 19 grudnia 2012 r., Abed El Karem El Kott i in., C‑364/11, EU:C:2012:826, pkt 50).
71 Ponadto zaakceptowanie stanowiska, że dobrowolne opuszczenie strefy działania UNRWA, a w związku z tym dobrowolna rezygnacja z pomocy tej agencji, stanowi przesłankę stosowania art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95, byłoby nie do pogodzenia z celem art. 1 lit. D akapit pierwszy konwencji genewskiej, który wyłącza możliwość korzystania z systemu tej konwencji przez osoby korzystające z takiej pomocy (zob. analogicznie wyrok z dnia 19 grudnia 2012 r., Abed El Karem El Kott i in., C‑364/11, EU:C:2012:826, pkt 51).
72 Ze wspomnianego w pkt 54 niniejszego wyroku orzecznictwa wynika następnie, że nie można uznać, iż opuszczenie strefy działania UNRWA poprzez wyjazd z danego sektora tej strefy nie jest dobrowolne, jeżeli zainteresowana osoba miała możliwość wjazdu do innego sektora tej strefy w celu konkretnego skorzystania z ochrony lub pomocy UNRWA.
73 Otóż w sprawie, w której zapadł wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Alheto (C‑585/16, EU:C:2018:584), skarżąca w postępowaniu głównym w czasie konfliktu zbrojnego między Państwem Izrael a Hamasem, organizacją, która kontroluje Strefę Gazy, opuściła tę strefę, aby schronić się w Jordanii, państwie, w którym przebywała i z którego udała się do Bułgarii. Trybunał uznał, że nie można wykluczyć, iż UNRWA była w stanie w Jordanii zapewnić zarejestrowanej przez nią osobie warunki życia zgodne z powierzonymi tej agencji zadaniami po ucieczce tej osoby ze Strefy Gazy, tak że osoba ta mogłaby tam bezpiecznie przebywać w godnych warunkach życia bez zagrożenia usunięciem na terytorium, na które nie mogłaby bezpiecznie wrócić. Gdyby takie okoliczności miały się potwierdzić w rzeczywistości, zdaniem Trybunału osoby takiej jak skarżąca w postępowaniu głównym w tamtej sprawie nie można by uznać za zmuszoną do opuszczenia strefy działania UNRWA okolicznościami niezależnymi od jej woli (zob. podobnie wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., Alheto, C‑585/16, EU:C:2018:584, pkt 132–134).
74 Nie może być inaczej w przypadku bezpaństwowca pochodzenia palestyńskiego postanawiającego opuścić sektor strefy działania UNRWA, w którym jego bezpieczeństwo nie było poważnie zagrożone i w którym mógłby korzystać z ochrony lub pomocy tej agencji, w celu udania się do innego sektora wspomnianej strefy, w którym nie może racjonalnie oczekiwać na podstawie konkretnych informacji, jakimi dysponuje o tym sektorze, ani skorzystania z ochrony lub pomocy UNRWA, ani możliwości powrotu w krótkim czasie do sektora, z którego przybył. Taki dobrowolny wyjazd z pierwszego sektora do drugiego sektora nie pozwala zatem uznać, że taki bezpaństwowiec został zmuszony do opuszczenia strefy działania UNRWA rozpatrywanej jako całość, gdy następnie opuścił ten drugi sektor, aby udać się na terytorium Unii.
75 Do sądu odsyłającego należy zatem sprawdzenie, w ramach indywidualnej oceny wszystkich istotnych okoliczności sytuacji rozpatrywanej w postępowaniu głównym, w tym w szczególności konkretnych informacji dotyczących sytuacji w Syrii, którymi dysponował XT w chwili wyjazdu z Libanu, czy ten wyjazd nastąpił w warunkach opisanych w pkt 74 niniejszego wyroku. Jeśli bowiem tak jest, nie można uznać, że XT był zmuszony do opuszczenia strefy działania UNRWA rozpatrywanej jako całość, gdy następnie opuszczał Syrię.
76 Jednocześnie na podstawie informacji zawartych we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym i w aktach przedłożonych Trybunałowi Trybunał może przedstawić temu sądowi czynniki, które mogą mieć znaczenie dla celów tej oceny.
77 W niniejszej sprawie z wniosku tego wynika, że XT twierdzi, iż opuścił Liban ze względu na brak ważnego dokumentu pobytowego oraz wzmożenie kontroli przeprowadzanych przez libańskie siły bezpieczeństwa, które w razie braku takiego dokumentu wydalają osoby takie jak XT z terytorium Syrii.
78 Ponadto w zakresie, w jakim sąd odsyłający zastanawia się nad wpływem czynników wiążących się z tym, że XT mógł się spodziewać w świetle okoliczności panujących w chwili wyjazdu z Libanu, że nie będzie mógł ani korzystać z ochrony lub pomocy UNRWA w Syrii, ani powrócić w krótkim czasie do Libanu, gdzie uprzednio przebywał, należy zauważyć, że aby takie okoliczności mogły mieć znaczenie w ramach indywidualnej oceny, o której mowa w pkt 75 niniejszego wyroku, powinny one być racjonalnie przewidywalne w chwili wspomnianego wyjazdu. Osoba taka jak XT powinna zatem dysponować konkretnymi informacjami dotyczącymi sytuacji w strefie działania UNRWA. W tym względzie należy również uwzględnić nagły i nieprzewidywalny charakter rozwoju sytuacji, jak na przykład zamknięcie granic między sektorami wspomnianej strefy lub wybuch konfliktów w jednym z jej sektorów.
79 W świetle okoliczności wskazanych w pkt 77 i 78 niniejszego wyroku i pod warunkiem, że się one potwierdzą, czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego, nie wydaje się, by wyjazd XT z Libanu do Syrii nastąpił w okolicznościach opisanych w pkt 74 niniejszego wyroku, wobec czego jego wyjazd ze strefy działania UNRWA rozpatrywanej jako całość nie byłby dobrowolny.
80 W świetle powyższych rozważań na pytanie trzecie należy odpowiedzieć, że art. 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95 należy interpretować w ten sposób, że nie można uznać, iż ochrona lub pomoc UNRWA ustała, gdy bezpaństwowiec pochodzenia palestyńskiego opuścił strefę działania UNRWA, wyjeżdżając z sektora tej strefy, w którym jego bezpieczeństwo osobiste było poważnie zagrożone i w którym agencja ta nie była w stanie zapewnić temu bezpaństwowcowi ochrony lub pomocy, po pierwsze, jeśli udał się on dobrowolnie do tego sektora z innego sektora wspomnianej strefy, w którym jego bezpieczeństwo osobiste nie było poważnie zagrożone i w którym mógł korzystać z ochrony lub pomocy tej agencji, a po drugie, jeśli nie mógł racjonalnie oczekiwać na podstawie konkretnych informacji, jakimi dysponował, uzyskania ochrony lub pomocy UNRWA w sektorze, do którego się udał, lub możliwości powrotu w krótkim czasie do sektora, z którego przybył, czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego.
W przedmiocie pytania piątego
81 Przy uwzględnieniu odpowiedzi udzielonej na pytania pierwsze, drugie i czwarte nie ma potrzeby udzielenia odpowiedzi na pytanie piąte.
W przedmiocie kosztów
82 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony należy interpretować w ten sposób, że w celu ustalenia, czy ochrona lub pomoc Agencji Narodów Zjednoczonych dla Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UNRWA) ustały, należy wziąć pod uwagę, w ramach indywidualnej oceny wszystkich istotnych okoliczności rozpatrywanej sytuacji, wszystkie sektory strefy działania UNRWA, na których terytoria bezpaństwowiec pochodzenia palestyńskiego po opuszczeniu przez niego tej strefy ma konkretną możliwość wjazdu i bezpiecznego tam przebywania.
2) Artykuł 12 ust. 1 lit. a) człon drugi dyrektywy 2011/95 należy interpretować w ten sposób, że nie można uznać, iż ochrona lub pomoc UNRWA ustała, gdy bezpaństwowiec pochodzenia palestyńskiego opuścił strefę działania UNRWA, wyjeżdżając z sektora tej strefy, w którym jego bezpieczeństwo osobiste było poważnie zagrożone i w którym agencja ta nie była w stanie zapewnić temu bezpaństwowcowi ochrony lub pomocy, po pierwsze, jeśli udał się on dobrowolnie do tego sektora z innego sektora wspomnianej strefy, w którym jego bezpieczeństwo osobiste nie było poważnie zagrożone i w którym mógł korzystać z ochrony lub pomocy tej agencji, a po drugie, jeśli nie mógł racjonalnie oczekiwać na podstawie konkretnych informacji, jakimi dysponował, uzyskania ochrony lub pomocy UNRWA w sektorze, do którego się udał, lub możliwości powrotu w krótkim czasie do sektora, z którego przybył, czego sprawdzenie należy do sądu odsyłającego.
Podpisy