ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΙΣΑΓΓΕΛΕΑ
ELEANOR SHARPSTON
της 17ης Οκτωβρίου 2019(1)
Υπόθεση C-341/18
Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid
κατά
J. κ.λπ.,
ομόδικοι:
C. και H. κ.λπ.
[αίτηση του Raad van State (Συμβουλίου της Επικρατείας, Κάτω Χώρες)
για την έκδοση προδικαστικής αποφάσεως]
«Προδικαστική παραπομπή – Κανονισμός (ΕΕ) 2016/399, άρθρο 11, παράγραφος 1 – Έννοια της “εξόδου” – Έλεγχος των εξωτερικών συνόρων – Επίθεση σφραγίδας στα ταξιδιωτικά έγγραφα ναυτικών – Χρονική στιγμή επίθεσης της σφραγίδας – Χρονική στιγμή εξόδου από τη ζώνη Σένγκεν»
1. Με την παρούσα αίτηση προδικαστικής αποφάσεως το Raad van State (Συμβούλιο της Επικρατείας, Κάτω Χώρες) ζητεί από το Δικαστήριο διευκρινίσεις ως προς την ερμηνεία του κανονισμού (ΕΕ) 2016/399 περί κώδικα της Ένωσης σχετικά με το καθεστώς διέλευσης προσώπων από τα σύνορα (2). Ερωτά ποιο είναι το νόημα του όρου «έξοδος» σε σχέση με την υποχρέωση των αρμοδίων αρχών των κρατών μελών να θέτουν σφραγίδα εξόδου στα ταξιδιωτικά έγγραφα υπηκόων τρίτων χωρών όταν αυτοί διέρχονται τα εξωτερικά σύνορα και εγκαταλείπουν τη ζώνη Σένγκεν.
2. Όλοι οι υπήκοοι τρίτων χωρών στην υπόθεση της κύριας δίκης εργάζονται ως ναυτικοί. Φθάνουν αεροπορικώς στη ζώνη Σένγκεν και, ακολούθως, επιβιβάζονται στα πλοία στα οποία έχουν ήδη προσληφθεί ως μέλη του πληρώματος. Τα πλοία βρίσκονται σε ελλιμενισμό μακράς διάρκειας πριν από την άφιξη των ναυτικών. Το προς εξέταση ζήτημα είναι αν οι ναυτικοί εξέρχονται από τη ζώνη Σένγκεν μόλις ναυτολογηθούν στο πλοίο τους ή αν εξέρχονται μόνον αν εργάζονται επί του πλοίου όταν αυτό αποπλέει από τον λιμένα.
Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας
3. Το άρθρο 2 της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας (στο εξής: UNCLOS) προβλέπει τα εξής:
«1. Η κυριαρχία του παράκτιου κράτους εκτείνεται, πέρα από την ηπειρωτική του επικράτεια και τα εσωτερικά του ύδατα και, στην περίπτωση αρχιπελαγικού κράτους, πέρα από τα αρχιπελαγικά του ύδατα, στην παρακείμενη θαλάσσια ζώνη που ορίζεται ως χωρική θάλασσα.
2. Η κυριαρχία αυτή εκτείνεται και στον εναέριο χώρο πάνω από την χωρική θάλασσα καθώς και στο βυθό και υπέδαφός της.
3. Η κυριαρχία επί της χωρικής θάλασσας ασκείται σύμφωνα με την παρούσα σύμβαση και τους άλλους κανόνες του διεθνούς δικαίου.»
4. Κατά το άρθρο 3, κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να καθορίσει το εύρος της χωρικής του θάλασσας έως ένα όριο που δεν υπερβαίνει τα δώδεκα ναυτικά μίλια από τη γραμμή της κατωτάτης ρηχίας κατά μήκος της ακτής.
Το δίκαιο της Ένωσης
Το σύστημα Σένγκεν – επισκόπηση
5. Τα κύρια σημεία του συστήματος Σένγκεν είναι τα εξής: η κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα των μετεχόντων κρατών μελών (3)· η ελεύθερη κυκλοφορία, μεταξύ αυτών των κρατών, όλων των προσώπων που διαμένουν νόμιμα σε αυτά ή τα επισκέπτονται· και κοινή πολιτική θεωρήσεων βραχείας διαμονής. Οι κανόνες του συστήματος Σένγκεν τέθηκαν αρχικά με τη Συμφωνία του Σένγκεν και με τα λεπτομερή μέτρα εφαρμογής της (4). Η εφαρμογή του κώδικα συνόρων του Σένγκεν συμπληρώνεται από το σύστημα πληροφοριών Σένγκεν (στο εξής: SIS) –ένα σύστημα εισαγωγής καταχωρίσεων με σκοπό την απαγόρευση εισόδου σε υπηκόους τρίτων χωρών στους οποίους πρέπει κατ’ αρχήν να απαγορεύεται η είσοδος (5). Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσε επίσης τον κανονισμό (ΕΕ) 2017/2226 (6) σχετικά με τη θέσπιση, μεταξύ άλλων, ενός συστήματος εισόδου και εξόδου για την καταχώριση όλων των υπηκόων τρίτων χωρών που διέρχονται τα εξωτερικά σύνορα του Σένγκεν προκειμένου να εντοπίζονται τα πρόσωπα που υπερβαίνουν την επιτρεπόμενη διάρκεια επίσκεψης.
6. Η Σύμβαση του Σένγκεν (κεφάλαιο 3, άρθρα 9 έως 18) προέβλεπε αρχικά θεωρήσεις (7). Το σύστημα αιτήσεων θεώρησης υποστηρίζεται από το Σύστημα Πληροφοριών για τις Θεωρήσεις (στο εξής: VIS) που εισήχθη με τον κανονισμό (ΕΚ) 767/2008 (8). Ο κανονισμός (ΕΚ) 539/2001 (9) περιλαμβάνει κατάλογο των χωρών οι υπήκοοι των οποίων υπόκεινται ή όχι στην υποχρέωση θεώρησης για την είσοδο στη ζώνη Σένγκεν.
Ο κώδικας συνόρων του Σένγκεν
7. Επιρροή ασκούν οι ακόλουθες αιτιολογικές σκέψεις του κώδικα συνόρων του Σένγκεν:
– Η θέσπιση μέτρων κατά το άρθρο 77 ΣΛΕΕ για να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρχει συνοριακός έλεγχος των προσώπων που διέρχονται εσωτερικά σύνορα αποτελεί συστατικό στοιχείο του στόχου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη δημιουργία χώρου χωρίς εσωτερικά σύνορα μέσα στον οποίο εξασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων (10)·
– Η κοινή πολιτική σχετικά με τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων συνιστά μέτρο που πλαισιώνει άλλα μέτρα για τη δημιουργία χώρου ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση (11)·
– Τα κοινά μέτρα για τη διέλευση προσώπων από τα εσωτερικά σύνορα και τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις διατάξεις του κεκτημένου Σένγκεν (12)·
– Ο έλεγχος των συνόρων δεν γίνεται μόνο προς το συμφέρον των κρατών μελών στα εξωτερικά σύνορα των οποίων ασκείται αλλά προς το συμφέρον όλων των κρατών μελών που έχουν καταργήσει τον έλεγχο στα εσωτερικά τους σύνορα. Ο έλεγχος θα πρέπει να συμβάλλει στην καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης και της εμπορίας ανθρώπων, καθώς και στην πρόληψη κάθε απειλής κατά της εσωτερικής ασφάλειας, της δημόσιας τάξης, της δημόσιας υγείας και των διεθνών σχέσεων των κρατών μελών (13)·
– Τα κράτη μέλη μεριμνούν ώστε ο έλεγχος στα εξωτερικά σύνορα να μην εμποδίζει σοβαρά τις εμπορικές, κοινωνικές και πολιτιστικές συναλλαγές (14).
8. Στο άρθρο του 1, ο κώδικας συνόρων του Σένγκεν προβλέπει ότι δεν διενεργείται συνοριακός έλεγχος προσώπων κατά τη διέλευση των εσωτερικών συνόρων μεταξύ των κρατών μελών της Ένωσης και θεσπίζει τους κανόνες συνοριακού ελέγχου προσώπων κατά τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων της ζώνης Σένγκεν.
9. Στο άρθρο 2 παρατίθενται οι ακόλουθοι ορισμοί:
«2) “εξωτερικά σύνορα”: τα χερσαία, ποτάμια, λιμναία και θαλάσσια σύνορα, καθώς και οι αερολιμένες και ποτάμιοι, θαλάσσιοι και λιμναίοι λιμένες των κρατών μελών, εφόσον δεν αποτελούν εσωτερικά σύνορα·
[…]
6) “υπήκοος τρίτης χώρας”: οποιοσδήποτε δεν είναι υπήκοος της Ένωσης κατά την έννοια του άρθρου 20 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ και δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του σημείου 5 του [άρθρου 2] [(15)]·
[…]
8) “συνοριακό σημείο διέλευσης”: κάθε σημείο διέλευσης επιτρεπόμενο από τις αρμόδιες αρχές για τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων·
[…]
10) “έλεγχος των συνόρων”: οι δραστηριότητες που αναλαμβάνονται στα σύνορα, σύμφωνα με τον [κώδικα συνόρων του Σένγκεν] και για τους σκοπούς του, αποκλειστικώς συνεπεία πρόθεσης διέλευσης ή συνεπεία διέλευσης των συνόρων, ασχέτως άλλου λόγου· οι εν λόγω δραστηριότητες συνίστανται στους συνοριακούς ελέγχους και στην επιτήρηση των συνόρων·
11) “συνοριακοί έλεγχοι”: οι έλεγχοι στα συνοριακά σημεία διέλευσης, προκειμένου να εξακριβωθεί ότι τα πρόσωπα, τα μέσα μεταφοράς τους και τα αντικείμενα που έχουν στην κατοχή τους δικαιούνται να εισέλθουν στην επικράτεια των κρατών μελών ή να την εγκαταλείψουν».
10. Κατά το άρθρο του 3, ο κώδικας συνόρων του Σένγκεν εφαρμόζεται στα πρόσωπα που διέρχονται τα εσωτερικά ή εξωτερικά σύνορα κράτους μέλους (16).
11. Ο τίτλος ΙΙ επιγράφεται «Εξωτερικά σύνορα». Εντός του κεφαλαίου Ι του εν λόγω τίτλου («Διέλευση των εξωτερικών συνόρων και προϋποθέσεις εισόδου»), το άρθρο 5, παράγραφος 1, ορίζει ότι η διέλευση των εξωτερικών συνόρων επιτρέπεται μόνο στα συνοριακά σημεία διέλευσης και κατά τη διάρκεια καθορισμένων ωρών λειτουργίας. Ορισμένες εξαιρέσεις από την υποχρέωση αυτή επιτρέπονται βάσει του άρθρου 5, παράγραφος 2, στοιχείο γʹ, για συγκεκριμένα είδη συνόρων (όπως τα θαλάσσια σύνορα) και συγκεκριμένες κατηγορίες προσώπων (μεταξύ των οποίων οι ναυτικοί) (17).
12. Οι προϋποθέσεις εισόδου για τους υπηκόους τρίτων χωρών ορίζονται στο άρθρο 6. Οι προϋποθέσεις αυτές περιλαμβάνουν την κατοχή έγκυρου ταξιδιωτικού εγγράφου, την κατοχή (κατά περίπτωση) έγκυρης θεώρησης, την αιτιολογία του σκοπού και των συνθηκών της προβλεπόμενης παραμονής, το γεγονός ότι οι υπήκοοι αυτοί δεν είναι πρόσωπα καταχωρισμένα στο SIS με σκοπό την απαγόρευση της εισόδου· και ότι δεν θεωρούνται απειλή για τη δημόσια τάξη, την εσωτερική ασφάλεια, τη δημόσια υγεία ή τις διεθνείς σχέσεις ενός εκ των κρατών μελών (18).
13. Κατά το άρθρο 8, παράγραφος 1, η διασυνοριακή κυκλοφορία στα εξωτερικά σύνορα υπόκειται σε ελέγχους εκ μέρους των συνοριοφυλάκων, διεξαγόμενους σύμφωνα με το κεφάλαιο ΙΙ του κώδικα συνόρων του Σένγκεν («Έλεγχος των εξωτερικών συνόρων και άρνηση εισόδου»). Κατά το άρθρο 8, παράγραφος 3, όλοι οι υπήκοοι τρίτων χωρών υποβάλλονται σε διεξοδικό έλεγχο κατά την είσοδο και την έξοδο από τη ζώνη Σένγκεν. Οι διεξοδικοί έλεγχοι περιλαμβάνουν εξακρίβωση ότι το συγκεκριμένο πρόσωπο διαθέτει έγγραφο έγκυρο για τη διέλευση των συνόρων· έχει γνήσια ταξιδιωτικά έγγραφα· και (όπου είναι εφικτό) δεν θεωρείται απειλή για τη δημόσια τάξη, την εσωτερική ασφάλεια ή τις διεθνείς σχέσεις ενός εκ των κρατών μελών. Πρόσθετοι διεξοδικοί έλεγχοι κατά την έξοδο μπορεί να περιλαμβάνουν εξακρίβωση ότι ο υπήκοος διαθέτει έγκυρη θεώρηση και ότι δεν υπερέβη την ανώτατη διάρκεια της επιτρεπόμενης παραμονής στη ζώνη Σένγκεν και εξέταση των σχετικών συστημάτων καταχώρισης (19).
14. Εντός του κεφαλαίου II, το άρθρο 11 ορίζει τα εξής:
«1. Τα ταξιδιωτικά έγγραφα των υπηκόων τρίτων χωρών σφραγίζονται συστηματικά κατά την είσοδο και την έξοδο. Ειδικότερα, σφραγίδα εισόδου ή εξόδου τοποθετείται:
α) στα έγγραφα των υπηκόων τρίτων χωρών που επιτρέπουν τη διέλευση των συνόρων τα οποία φέρουν ισχύουσα θεώρηση·
[…]
3. Δεν τοποθετείται σφραγίδα εισόδου και εξόδου:
[…]
γ) στα ταξιδιωτικά έγγραφα των ναυτικών οι οποίοι παραμένουν στην επικράτεια κράτους μέλους μόνο κατά τον ελλιμενισμό του πλοίου και στη ζώνη του λιμένος·
δ) στα ταξιδιωτικά έγγραφα των μελών του πληρώματος και των επιβατών κρουαζιερόπλοιων που δεν υπόκεινται σε συνοριακούς ελέγχους σύμφωνα με το σημείο 3.2.3 του παραρτήματος VΙ·
[…]».
15. Κατά το άρθρο 19 (που περιλαμβάνεται στο κεφάλαιο IV «Ειδικοί κανόνες για τους συνοριακούς ελέγχους»), για τα θαλάσσια σύνορα εφαρμόζονται οι ειδικοί κανόνες ελέγχου που ορίζονται στο σημείο 3 του παραρτήματος VI. Κατά τις γενικές διαδικασίες ελέγχου, «[ο] έλεγχος των σκαφών πραγματοποιείται στον λιμένα άφιξης ή αναχώρησης, ή σε χώρο που προβλέπεται για τον σκοπό αυτό, ο οποίος ευρίσκεται σε άμεση εγγύτητα με το σκάφος ή επί του σκάφους εντός των χωρικών υδάτων όπως ορίζονται στη [UNCLOS]. Τα κράτη μέλη δύνανται να συνάπτουν συμφωνίες οι οποίες ορίζουν ότι έλεγχος μπορεί εξίσου να πραγματοποιηθεί κατά τη διάρκεια του διάπλου ή, κατά την άφιξη ή την αναχώρηση του σκάφους, στο έδαφος τρίτης χώρας […] [μεταξύ άλλων προσώπων, ο πλοίαρχος] καταρτίζει κατάλογο των μελών του πληρώματος και των τυχόν επιβατών· ο κατάλογος πρέπει να περιέχει τις πληροφορίες που καθορίζονται στα έντυπα υπ’ αριθ. 5 (κατάλογος μελών πληρώματος) και στο έντυπο υπ’ αριθ. 6 (κατάλογος επιβατών) της σύμβασης FAL (Σύμβαση περί Διευκολύνσεως της Διεθνούς Ναυτιλιακής Κινήσεως) [(20)], καθώς επίσης, κατά περίπτωση, τον αριθμό της θεώρησης ή της άδειας διαμονής […]» (21).
16. Κατά το άρθρο 20 και το σημείο 3 του παραρτήματος VII, όσον αφορά τους ναυτικούς εφαρμόζονται ειδικοί κανόνες ελέγχου: «[κ]ατά παρέκκλιση από τα άρθρα 5 και 8, τα κράτη μέλη μπορούν να επιτρέπουν στους ναυτικούς που είναι εφοδιασμένοι με δελτίο ναυτικής ταυτότητας το οποίο εκδόθηκε σύμφωνα με [το διεθνές δίκαιο (22)] καθώς και το οικείο εθνικό δίκαιο, να εισέρχονται στην επικράτεια των κρατών μελών και να αναχωρούν από αυτήν, αποβιβαζόμενοι για να παραμείνουν στην περιοχή του λιμένα όπου δένει το πλοίο τους ή σε γειτονικούς δήμους, ή να εξέρχονται από το έδαφος των κρατών μελών επιστρέφοντας στα πλοία τους, χωρίς να παρουσιάζονται σε σημείο διέλευσης των συνόρων, υπό την προϋπόθεση ότι περιλαμβάνονται στον κατάλογο του πληρώματος στο οποίο ανήκουν και ο οποίος έχει προηγουμένως υποβληθεί στον έλεγχο των αρμόδιων αρχών».
Ο κώδικας θεωρήσεων
17. Το άρθρο 1, παράγραφος 1, του κανονισμού (ΕΚ) 810/2009 για τη θέσπιση κοινοτικού κώδικα θεωρήσεων (23) ορίζει ότι ο κώδικας αυτός θεσπίζει τις διαδικασίες και τις προϋποθέσεις χορήγησης θεωρήσεων για διέλευση από ή με πρόθεση παραμονής στην επικράτεια των κρατών μελών, που δεν υπερβαίνει τις 90 ημέρες εντός οποιασδήποτε περιόδου 180 ημερών (24).
18. Κατά το άρθρο 2, σημείο 2, στοιχείο αʹ, ως «θεώρηση» νοείται «η εξουσιοδότηση που χορηγείται από κράτος μέλος ενόψει διέλευσης από ή πρόθεση[ς] παραμονής στην επικράτεια των κρατών μελών, που δεν υπερβαίνει σε διάρκεια τους τρεις μήνες ανά εξάμηνη περίοδο».
19. Κατά το άρθρο 35, σε έκτακτες περιπτώσεις μπορούν να χορηγούνται θεωρήσεις στα συνοριακά σημεία διέλευσης.
20. Το άρθρο 36 προβλέπει ότι μπορεί να χορηγηθεί θεώρηση διέλευσης σε διερχόμενο τα σύνορα ναυτικό, ο οποίος υποχρεούται να διαθέτει θεώρηση όταν διέρχεται τα εξωτερικά σύνορα της ζώνης Σένγκεν, αν πληροί τους όρους που θεσπίζονται στο άρθρο 35, παράγραφος 1 και διέρχεται τα εν λόγω σύνορα ενόψει ναυτολόγησης, εκ νέου ναυτολόγησης ή αποναυτολόγησης προκειμένου για πλοίο στο οποίο θα εργασθεί ή έχει εργασθεί ως ναυτικός. Όταν χορηγούν θεώρηση, οι αρμόδιες αρχές πρέπει να συμμορφώνονται προς τους κανόνες του παραρτήματος IX του κώδικα θεωρήσεων (25).
Οδηγία 2010/65/ΕΕ
21. Η οδηγία 2010/65/ΕΕ σχετικά με τις διατυπώσεις υποβολής δηλώσεων για τα πλοία κατά τον κατάπλου ή/και απόπλου από λιμένες των κρατών μελών (26) αποσκοπεί στην απλούστευση, στην εναρμόνιση και στον εξορθολογισμό των διοικητικών διαδικασιών και των διατυπώσεων υποβολής δηλώσεων που εφαρμόζονται στις θαλάσσιες μεταφορές, μέσω της τυποποίησης της ηλεκτρονικής διαβίβασης πληροφοριών για πλοία που καταπλέουν σε λιμένες ευρισκόμενους στα κράτη μέλη.
22. Κατά το άρθρο 7, τα κράτη μέλη αποδέχονται πληροφορίες που περιέχονται στα έντυπα FAL για την τήρηση των διατυπώσεων υποβολής δηλώσεων. Το παράρτημα της οδηγίας ορίζει τις πληροφορίες που πρέπει να περιλαμβάνονται στο έντυπο FAL προκειμένου να τηρούνται οι διατυπώσεις αυτές. Οι πληροφορίες αυτές περιλαμβάνουν κοινοποιήσεις όσον αφορά τα πλοία που καταπλέουν σε ή αποπλέουν από λιμένες των κρατών μελών (μέρος Α, σημείο 1)· συνοριακούς ελέγχους προσώπων, όπως αυτοί ορίζονται στο άρθρο 8, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν (μέρος Α, σημείο 2)· και την κατάσταση πληρώματος (μέρος Β, σημείο 5).
Τα πραγματικά περιστατικά, η διαδικασία και τα προδικαστικά ερωτήματα
23. Σε διάφορες ημέρες κατά τη διάρκεια του Ιανουαρίου, Φεβρουαρίου και Μαρτίου του 2016 ορισμένοι υπήκοοι τρίτων χωρών εισήλθαν στις Κάτω Χώρες από τον αερολιμένα Schiphol και μετέβησαν στον λιμένα του Ρότερνταμ. Όλοι οι ενδιαφερόμενοι είχαν προσληφθεί ως μέλη πληρώματος για να αναλάβουν υπηρεσία σε πλοία ήδη ελλιμενισμένα στο Ρότερνταμ. Την ίδια ημέρα που έφθασαν στις Κάτω Χώρες μετέβησαν από τον αερολιμένα Schiphol στον λιμένα όπου ναυτολογήθηκαν. Τα συγκεκριμένα πλοία χρησιμοποιούνταν στη ναυσιπλοΐα ανοικτής θαλάσσης και κατά την ημερομηνία άφιξης των ναυτικών στις Κάτω Χώρες δεν ήταν γνωστή η χρονική στιγμή απόπλου από τα χωρικά ύδατα των Κάτω Χωρών.
24. Ορισμένοι από τους ναυτικούς διήνυσαν ολόκληρο τον χρόνο της σύμβασής τους εργαζόμενοι στα πλοία ενόσω αυτά ήταν ελλιμενισμένα στο Ρότερνταμ. Μετά το πέρας της εργασίας τους στο πλοίο, εγκατέλειψαν τις Κάτω Χώρες (και επομένως τη ζώνη Σένγκεν) μέσω του αερολιμένα Schiphol. Κάποιοι άλλοι, αφότου εργάστηκαν σε ελλιμενισμένο στο Ρότερνταμ πλοίο, παρέμειναν σε αυτό και εξήλθαν από τα χωρικά ύδατα των Κάτω Χωρών ως μέλη του πληρώματος του συγκεκριμένου πλοίου.
25. Οι ναυτικοί ήταν ειδικευμένοι σε κατασκευές, μεταξύ των οποίων η ανέγερση εξεδρών πετρελαίου (πλατφόρμες γεωτρήσεων) και η εγκατάσταση θαλάσσιων αγωγών. Μέρος της εργασίας τους ήταν επίσης η προετοιμασία ελλιμενισμένου πλοίου για νέο ταξίδι. Η διάρκεια των εργασιών και το διάστημα κατά το οποίο το πλοίο έμενε ελλιμενισμένο εξηρτώντο από την έκταση των εργασιών και από το συγκεκριμένο πλοίο. Η πρακτική όσον αφορά την εργασία και τη ναυτολόγηση δεν ήταν νέα. Οι ναυτικοί ζήτησαν από το Zeehaven politie Rotterdam (Λιμεναρχείο του Ρότερνταμ, στο εξής: ZHP) να θέσει σφραγίδες εξόδου στα ταξιδιωτικά τους έγγραφα. Μέχρι τις αρχές του 2016, η πρακτική ήταν να τίθεται πάντοτε σφραγίδα εξόδου στα ταξιδιωτικά έγγραφα των ναυτικών κατά τη ναυτολόγησή τους στο Ρότερνταμ (στο εξής: παλαιά πρακτική).
26. Μετά την ημερομηνία αυτή, το ZHP απέρριπτε τα σχετικά αιτήματα με την αιτιολογία ότι δεν ήταν δυνατόν να προσδιοριστεί η χρονική στιγμή απόπλου του συγκεκριμένου πλοίου από τον λιμένα (στο εξής: νέα πρακτική).
27. Δυνάμει του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, η μέγιστη διάρκεια παραμονής των ναυτικών υπηκόων τρίτων χωρών στη ζώνη Σένγκεν ανέρχεται σε 90 ημέρες ανά 180 ημέρες (27). Οι ναυτικοί προέβαλαν ότι, σε αντίθεση με την παλαιά πρακτική, η νέα πρακτική είχε ως συνέπεια να μειώνεται το χρονικό διάστημα της επιτρεπόμενης παραμονής τους, διότι πλέον ο χρόνος παροχής εργασίας τους σε πλοίο ως μελών του πληρώματος υπολογιζόταν στην περίοδο των 90 ημερών. Βάσει της παλαιάς πρακτικής, ο χρόνος εργασίας στο πλοίο δεν λαμβανόταν υπόψη και επομένως δεν αφαιρούνταν από την περίοδο των 90 ημερών. Επίσης, δεδομένου ότι έπρεπε να παρέλθει χρονικό διάστημα 180 ημερών για την επιστροφή τους στη ζώνη Σένγκεν, θα εργάζονταν λιγότερο και, αντιστοίχως, θα είχαν μικρότερο εισόδημα (28).
28. Τον Ιούλιο του 2016, ο Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie (Υφυπουργός Ασφάλειας και Δικαιοσύνης, Κάτω Χώρες, στο εξής: Staatssecretaris) κήρυξε απαράδεκτες τις διοικητικές προσφυγές που διάφοροι φορείς εκμετάλλευσης πλοίων (C. και H. κ.λπ., στο εξής: φορείς εκμετάλλευσης) είχαν ασκήσει κατά της απόφασης του ZHP με την οποία αρνήθηκε να θέσει σφραγίδες εξόδου. Ο Staatssecretaris κήρυξε αβάσιμες επίσης τις διοικητικές προσφυγές των ναυτικών (J. κ.λπ.).
29. Με τέσσερις αποφάσεις της 17ης Μαΐου 2017, το Rechtbank Den Haag (πρωτοδικείο Χάγης, Κάτω Χώρες) κήρυξε αβάσιμες τις προσφυγές που οι φορείς εκμετάλλευσης είχαν ασκήσει κατά της απόφασης του Staatssecretaris. Ωστόσο, το δικαστήριο αυτό έκρινε βάσιμες τις προσφυγές των ναυτικών. Ακολούθως, ο Staatssecretaris κατέθεσε αίτηση αναίρεσης κατά των αποφάσεων αυτών, ενώ οι φορείς εκμετάλλευσης κατέθεσαν αντίθετη αίτηση αναίρεσης ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου.
30. Η απόφαση περί παραπομπής αναφέρει ότι ο λιμένας του Ρότερνταμ αποτελεί μέρος των εξωτερικών συνόρων της ζώνης Σένγκεν κατά την έννοια του κώδικα συνόρων του Σένγκεν και ότι κατά μέσο όρο 160 πλοία ανά έτος ελλιμενίζονται εκεί για μακρά χρονικά διαστήματα. Επισημαίνει επίσης ότι η Koninklijke Vereniging van Nederlandse Reders (Ένωση Ολλανδών Πλοιοκτητών) επέστησε την προσοχή στο γεγονός ότι σε άλλους ευρωπαϊκούς λιμένες η σφραγίδα εξόδου στα ταξιδιωτικά έγγραφα των ναυτικών τίθεται κατά τη ναυτολόγηση. Το αιτούν δικαστήριο ρητώς απέρριψε τον ισχυρισμό του Staatssecretaris ότι τα λιμεναρχεία άλλων κρατών μελών δεν επιθέτουν οπωσδήποτε σφραγίδα εξόδου κατά τη ναυτολόγηση.
31. Το αιτούν δικαστήριο εξέφρασε την άποψη ότι, αν η χρονική στιγμή στην οποία οι ναυτικοί εξέρχονται από τη ζώνη Σένγκεν για τους σκοπούς του κώδικα συνόρων του Σένγκεν καθορίζεται διαφορετικά στους λιμένες των διαφόρων κρατών μελών, τούτο θα δημιουργήσει στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό για τις ενωσιακές υπεράκτιες δραστηριότητες.
32. Συνεπώς, το αιτούν δικαστήριο εκτιμά ότι, για τη λύση της ενώπιόν του διαφοράς, είναι αναγκαία καθοδήγηση από το Δικαστήριο όσον αφορά την ερμηνεία του άρθρου 11, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, και ιδίως όσον αφορά την έννοια του όρου «έξοδος» που περιέχεται στη διάταξη αυτή. Ως εκ τούτου, έθεσε στο Δικαστήριο το ακόλουθο προδικαστικό ερώτημα:
«Έχει το άρθρο 11, παράγραφος 1, του [κώδικα συνόρων του Σένγκεν] την έννοια ότι υπήκοος τρίτης χώρας ο οποίος εισήλθε προηγουμένως στη ζώνη Σένγκεν, για παράδειγμα μέσω διεθνούς αερολιμένα, εξέρχεται, κατά την έννοια του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, μόλις ναυτολογηθεί σε πλοίο το οποίο είναι ήδη ελλιμενισμένο σε θαλάσσιο λιμένα που αποτελεί εξωτερικό σύνορο, ανεξαρτήτως του αν, και, σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως, ανεξαρτήτως του πότε, θα εγκαταλείψει με το πλοίο αυτό τον εν λόγω θαλάσσιο λιμένα; Ή, για να πρόκειται για έξοδο, πρέπει να διαπιστωθεί πρώτα ότι ο ναυτικός θα εγκαταλείψει τον θαλάσσιο λιμένα με το εν λόγω πλοίο, και, σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως, ισχύει μέγιστη προθεσμία εντός της οποίας πρέπει να πραγματοποιηθεί ο απόπλους, και ποια είναι η χρονική στιγμή στην οποία πρέπει, στην περίπτωση αυτή, να τεθεί η σφραγίδα εξόδου; Ή πρέπει ως “έξοδος” να ισχύσει κάποια άλλη χρονική στιγμή, είτε υπό άλλες προϋποθέσεις είτε όχι;»
33. Γραπτές παρατηρήσεις υπέβαλαν ο J. κ.λπ. και οι C. και H. κ.λπ. (οι ναυτικοί και οι φορείς εκμετάλλευσης των πλοίων), η Γερμανική, η Ελληνική και η Ολλανδική Κυβέρνηση, καθώς και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Οι ίδιοι μετέχοντες στην προδικαστική διαδικασία παρέστησαν κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση της 6ης Ιουνίου 2019 και ανέπτυξαν τις προφορικές τους παρατηρήσεις.
Ανάλυση
Εισαγωγικές παρατηρήσεις
34. Υπό τις ιδιαίτερες περιστάσεις της διαφοράς της κύριας δίκης, σε ποια χρονική στιγμή πρέπει να τίθεται σφραγίδα εξόδου στα ταξιδιωτικά έγγραφα ναυτικών σύμφωνα με το άρθρο 11, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν; Μολονότι η εκδοθείσα από το αιτούν δικαστήριο διάταξη περί παραπομπής δεν προσδιορίζει την ιθαγένεια των συγκεκριμένων ναυτικών, από την περιγραφή των πραγματικών περιστατικών προκύπτει ότι όλοι είναι υπήκοοι τρίτων χωρών οι οποίοι εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 1, παράγραφος 1, και του παραρτήματος Ι του κανονισμού 539/2001. Συνεπώς, είναι πρόσωπα που πρέπει να διαθέτουν θεώρηση κατά τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων των κρατών μελών (29). Οι θεωρήσεις αυτές πρέπει να προσκομίζονται για επιθεώρηση και να σφραγίζονται κατά την είσοδο και έξοδο από τη ζώνη Σένγκεν (30).
35. Το άρθρο 11, παράγραφος 3, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν προβλέπει ορισμένες ειδικές εξαιρέσεις από τους κανόνες αυτούς. Ειδικότερα, κατά το άρθρο 11, παράγραφος 3, στοιχείο γʹ, δεν τίθεται σφραγίδα εισόδου ή εξόδου στα ταξιδιωτικά έγγραφα των ναυτικών οι οποίοι παραμένουν στο έδαφος κράτους μέλους μόνο κατά τον ελλιμενισμό του πλοίου τους και στη ζώνη του συγκεκριμένου λιμένα. Δεν αμφισβητείται ότι η εξαίρεση αυτή δεν έχει εφαρμογή εν προκειμένω.
36. Συμμερίζομαι την άποψη αυτή.
37. Θεωρώ ότι η εξαίρεση του άρθρου 11, παράγραφος 3, στοιχείο γʹ, έχει εφαρμογή σε ναυτικούς που εισέρχονται με πλοίο το οποίο ελλιμενίζεται σε λιμένα της ζώνης Σένγκεν. Στη συνέχεια, μπορούν να ζητήσουν και να λάβουν άδεια εξόδου. Το προσωπικό αυτό πράγματι εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της εξαίρεσης του άρθρου 11, παράγραφος 3, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν και της παρέκκλισης του άρθρου 20 και του παραρτήματος VII, σημείο 3, του κανονισμού αυτού. Εντούτοις, λαμβανομένων υπόψη των πραγματικών περιστατικών και των περιστάσεων των ναυτικών της κύριας δίκης, όπως αυτά εκτίθενται στη διάταξη περί παραπομπής, η περίπτωσή τους δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής των διατάξεων αυτών. Οι ναυτικοί αυτοί δεν εισήλθαν με πλοίο στον λιμένα του Ρότερνταμ. Έφθασαν στις Κάτω Χώρες αεροπορικώς, μέσω του αερολιμένα Schiphol.
38. Ως εκ τούτου, οι ναυτικοί στην κύρια δίκη δεν προσπαθούν να επικαλεστούν τις ειδικές ρυθμίσεις για άδεια εξόδου σύμφωνα με τον κώδικα συνόρων του Σένγκεν. Διήλθαν τα εξωτερικά σύνορα του λιμένα του Ρότερνταμ με σκοπό να ναυτολογηθούν. Δεν κάνουν προσωρινή ανάπαυλα από τα καθήκοντά τους στο πλοίο λαμβάνοντας άδεια για να επωφεληθούν από τις υπηρεσίες στη ζώνη του λιμένα.
39. Ομοίως, φρονώ ότι το αιτούν δικαστήριο ορθώς θεωρεί ότι τα άρθρα 35 και 36 του κώδικα θεωρήσεων (που διέπουν τη χορήγηση θεωρήσεων στα εξωτερικά σύνορα) δεν ασκούν επιρροή για την ερμηνεία του άρθρου 11, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, προκειμένου να επιλυθεί το εξεταζόμενο εν προκειμένω ζήτημα. Κατά το άρθρο 35 του κώδικα θεωρήσεων, σε έκτακτες περιπτώσεις οι αρμόδιες αρχές μπορούν να χορηγούν θεωρήσεις στα εξωτερικά σύνορα. Το άρθρο 36 και το παράρτημα IX του κώδικα θεωρήσεων προβλέπουν ειδική ρύθμιση για τη χορήγηση των εν λόγω θεωρήσεων σε διερχόμενους ναυτικούς στα εξωτερικά σύνορα. Πάντως, η υπόθεση της κύριας δίκης δεν αφορά τη χορήγηση θεωρήσεων διέλευσης. Αντιθέτως, το ζήτημα είναι αν έπρεπε να τεθεί σφραγίδα εξόδου στα ταξιδιωτικά τους έγγραφα κατά τη ναυτολόγησή τους. Οι περιστάσεις αυτές δεν έχουν καμία σχέση με το ζήτημα αν οι ναυτικοί διέρχονταν από τις Κάτω Χώρες.
40. Συνεπώς, στο πλαίσιο της εξέτασης της έννοιας του όρου «έξοδος» κατά το άρθρο 11, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, δεν θα αναλύσω περαιτέρω το ειδικό καθεστώς διέλευσης για τους ναυτικούς ή το καθεστώς χορήγησης θεώρησης για τους διερχόμενους ναυτικούς στα εξωτερικά σύνορα.
Επί της ουσίας
41. Τι σημαίνει «έξοδος» κατά το άρθρο 11, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν;
42. Το ερώτημα αυτό τίθεται στο συγκεκριμένο πλαίσιο ναυτικών οι οποίοι φθάνουν αεροπορικώς σε κράτος μέλος. Μεταβαίνουν στο πλοίο τους, το οποίο είναι ήδη ελλιμενισμένο σε λιμένα ο οποίος αποτελεί μέρος των εξωτερικών συνόρων του Σένγκεν. Ναυτολογούνται ως μέλη του πληρώματος του ελλιμενισμένου πλοίου για να παρέχουν την εργασία τους για ορισμένο χρονικό διάστημα. Ορισμένοι από αυτούς επιστρέφουν σε τρίτη χώρα αεροπορικώς. Άλλοι συνεχίζουν να εργάζονται ως μέλη του πληρώματος στο πλοίο όταν αυτό εγκαταλείπει τον λιμένα (και λίγο αργότερα τα χωρικά ύδατα των Κάτω Χωρών). Το αιτούν δικαστήριο ζητεί επίσης διευκρινίσεις όσον αφορά τον τρόπο εφαρμογής του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, αν θεωρηθεί ότι οι ναυτικοί εξέρχονται από τη ζώνη Σένγκεν μόνον όταν είναι γνωστή η ημερομηνία κατά την οποία το πλοίο στο οποίο εργάζονται θα αναχωρήσει από τον λιμένα.
43. Οι υπήκοοι τρίτων χωρών και οι φορείς εκμετάλλευσης προβάλλουν ότι, υπό τις περιστάσεις αυτές, οι ναυτικοί «εξέρχονται» από τη ζώνη Σένγκεν όταν εμφανίζονται σε συνοριακό σημείο διέλευσης και ναυτολογούνται ως μέλη πληρώματος πλοίου ελλιμενισμένου σε θαλάσσιο λιμένα, όπως το Ρότερνταμ. Η Ελληνική Κυβέρνηση υποστηρίζει τον ισχυρισμό αυτόν.
44. Η Γερμανία, οι Κάτω Χώρες και η Επιτροπή διαφωνούν με την άποψη αυτή.
45. Η Γερμανική Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι οι ναυτικοί «εξέρχονται» από τη ζώνη Σένγκεν μόνον όταν το πλοίο στο οποίο ναυτολογήθηκαν εγκαταλείπει πράγματι τον λιμένα. Συνεπώς, η σφραγίδα εξόδου πρέπει να τίθεται επί των ταξιδιωτικών εγγράφων ενός ναυτικού μόνον όταν είναι γνωστή η ημερομηνία αναχώρησης. Ομοίως, η Ολλανδική Κυβέρνηση υποστηρίζει ότι η ναυτολόγηση και η εγκατάλειψη της χερσαίας ζώνης του λιμένα εργασίας επί του πλοίου δεν συνιστά «έξοδο» από τη ζώνη Σένγκεν κατά την έννοια του άρθρου 11, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν. Για την έξοδο από τη ζώνη Σένγκεν, ο υπήκοος τρίτης χώρας πρέπει να διέλθει τα εξωτερικά γεωγραφικά σύνορα ενός από τα κράτη του Σένγκεν. Το εξωτερικό όριο της αιγιαλίτιδας ζώνης καθορίζεται βάσει της UNCLOS και βρίσκεται στα 12 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή (31). Για να τεθεί σφραγίδα εξόδου, ο ναυτικός πρέπει να αποδείξει ότι θα εγκαταλείψει τη ζώνη Σένγκεν με το συγκεκριμένο πλοίο και ότι, άπαξ τεθεί η σφραγίδα εξόδου, το πλοίο αυτό θα αναχωρήσει (ή θα σηκώσει άγκυρα) (32) σε σύντομο χρονικό διάστημα.
46. Η Επιτροπή προβάλλει ότι ο ναυτικός δεν εξέρχεται από τη ζώνη Σένγκεν, υπό την έννοια του άρθρου 11, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, στη χρονική στιγμή που ναυτολογείται. Πρέπει πρώτα να διαπιστωθεί ότι ο εν λόγω ναυτικός θα εγκαταλείψει τον λιμένα με το πλοίο, ενώ η σχετική σφραγίδα θα τεθεί στα ταξιδιωτικά του έγγραφα μόνον όταν επίκειται ο απόπλους (ή η ανέλκυση της άγκυρας).
47. Από τα στοιχεία που περιέχονται στη διάταξη περί παραπομπής και στις παρατηρήσεις που υπέβαλαν οι ναυτικοί και οι φορείς εκμετάλλευσης των πλοίων κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση σε απάντηση ερωτήσεων του Δικαστηρίου προκύπτει ότι, κατά κανόνα, οι ναυτικοί μετέβαιναν στον λιμένα του Ρότερνταμ την ίδια ημέρα κατά την οποία έφθαναν στις Κάτω Χώρες αεροπορικώς και ελάμβαναν τη σφραγίδα εισόδου. Σύμφωνα με την παλαιά πρακτική, ναυτολογούνταν, ελάμβαναν σφραγίδα εξόδου από το ZHP και επιβιβάζονταν στο πλοίο το οποίο βρισκόταν σε ελλιμενισμό μακράς διάρκειας, όλα δε αυτά εντός της αυτής ημέρας. Συνεπώς, το χρονικό διάστημα παραμονής τους στις Κάτω Χώρες που λαμβανόταν υπόψη για τους σκοπούς του κώδικα συνόρων του Σένγκεν και του κώδικα θεωρήσεων δεν υπερέβαινε σε καμία περίπτωση τη μία ημέρα. Σύμφωνα με τη νέα πρακτική, η χρονική στιγμή επίθεσης της σφραγίδας εισόδου παρέμενε η ίδια (κατά την άφιξη), ενώ η σφραγίδα εξόδου ετίθετο μόνο μετά την ολοκλήρωση της περιόδου εργασίας του ναυτικού στο πλοίο ή όταν το πλοίο επί του οποίου εργαζόταν ήταν έτοιμο προς αναχώρηση. Για τους ναυτικούς αυτό σήμαινε ότι εξαντλούσαν σημαντικό μέρος των 90 ημερών εντός οποιασδήποτε περιόδου 180 ημερών που επιτρέπεται βάσει του κώδικα θεωρήσεων (33) Συνεπώς, το χρονικό διάστημα που θα μπορούσαν να εργαστούν θα συρρικνωνόταν και, αντιστοίχως, το εισόδημά τους θα μειωνόταν.
Ερμηνεία του όρου «έξοδος»
48. Κατά το άρθρο 11, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, τα ταξιδιωτικά έγγραφα των υπηκόων τρίτων χωρών σφραγίζονται συστηματικά κατά την είσοδο και την έξοδο από τη ζώνη Σένγκεν. Οι όροι «είσοδος» και «έξοδος» δεν ορίζονται στον εν λόγω κανονισμό.
49. Το αιτούν δικαστήριο αρχίζει την αξιολόγηση του άρθρου 11, παράγραφος 1, με τη σύγκριση των διαφόρων γλωσσικών αποδόσεών του. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι από την εξέταση της αγγλικής, της γαλλικής, της γερμανικής και της ολλανδικής απόδοσης δεν προκύπτει καμία ένδειξη ως προς το νόημα του όρου «έξοδος». Δεδομένου ότι από τις γλωσσικές αποδόσεις της εν λόγω διάταξης που εξέτασα δεν προκύπτει προφανής απόκλιση μεταξύ τους (34), δεν θα συνεχίσω άλλο την προσέγγιση αυτή.
50. Κατά πάγια νομολογία του Δικαστηρίου, η ερμηνεία ενός νομοθετικού όρου πρέπει να καθορίζεται σύμφωνα με το σύνηθες νόημά του στην καθημερινή γλώσσα, λαμβανομένων υπόψη του πλαισίου εντός του οποίου αυτός χρησιμοποιείται και των σκοπών που επιδιώκει η ρύθμιση στην οποία αυτός εντάσσεται. Το σύνηθες νόημα του όρου «έξοδος» είναι «η αναχώρηση ή αποχώρηση» από ένα μέρος. Ο όρος «έξοδος» χρησιμοποιείται επίσης υπό την έννοια της «authorisation» ή «permission to leave a country» («άδειας αναχώρησης από μια χώρα») (35).
51. Όσον αφορά την έννοια της «εξόδου» κατά το άρθρο 11, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, προβλήθηκαν δύο αντικρουόμενες απόψεις. Η Γερμανία, οι Κάτω Χώρες και η Επιτροπή υποστηρίζουν ότι η ναυτολόγηση σε συνοριακό σημείο διέλευσης δεν συνιστά έξοδο από τη ζώνη Σένγκεν. Η Γερμανία και οι Κάτω Χώρες προβάλλουν περαιτέρω ότι, για να υπάρξει έξοδος, οι ναυτικοί πρέπει πράγματι να διέλθουν με το συγκεκριμένο πλοίο από το εξωτερικό γεωγραφικό σύνορο της αιγιαλίτιδας ζώνης (στο εξής: πρώτη επιλογή).
52. Οι προσφεύγοντες της κύριας δίκης (τόσο οι ναυτικοί όσο και οι φορείς εκμετάλλευσης), υποστηριζόμενοι από την Ελλάδα, προβάλλουν ότι οι ναυτικοί πράγματι εξέρχονται από τη ζώνη Σένγκεν στη χρονική στιγμή της ναυτολόγησής τους. Συνεπώς, η σχετική σφραγίδα πρέπει να τίθεται στα ταξιδιωτικά τους έγγραφα τη στιγμή αυτή (στο εξής: δεύτερη επιλογή). Θεωρώ πιθανό να εμπίπτουν και οι δύο επιλογές στην καθημερινή έννοια του όρου «έξοδος». Συνεπώς, για την ερμηνεία του όρου, οι καθοριστικοί παράγοντες είναι το πλαίσιο και η οικονομία του κώδικα συνόρων του Σένγκεν.
53. Θα αρχίσω με την εξέταση της πρώτης επιλογής.
Πρώτη επιλογή
54. Είναι προφανές ότι η πρώτη επιλογή είναι ελκυστική διότι συνδέει την έξοδο από τη ζώνη Σένγκεν με τον γεωγραφικό τόπο στον οποίο βρίσκεται το ενδιαφερόμενο πρόσωπο. Με αυτό το σκεπτικό, όσο ο ναυτικός είναι γεωγραφικώς παρών στον λιμένα του Ρότερνταμ –ανεξάρτητα από το αν βαδίζει στην αποβάθρα, είναι σε πλοίο προσδεδεμένο στην εν λόγω αποβάθρα ή εργάζεται σε πλοίο αγκυροβολημένο σε απόσταση 50 μέτρων από την ακτή– δεν έχει ακόμη «εγκαταλείψει» τις Κάτω Χώρες. Συνεπώς, δεν δικαιούται να ζητήσει να τεθεί σφραγίδα εξόδου στη θεώρησή του, διότι εξακολουθεί να την χρησιμοποιεί ως επισκέπτης κράτους μέλους της Ένωσης.
55. Κατόπιν πιο προσεκτικής θεώρησης, εντούτοις, μια τέτοια απλή προσέγγιση, μέσω της έννοιας της «γεωγραφικής παρουσίας», ενός νομικού ζητήματος προκαλεί δυσκολίες.
56. Πρώτον, υπενθυμίζω ότι το Δικαστήριο έχει επισημάνει ότι, «[…] ακόμη και στην περίπτωση της απόλυτης συμφωνίας των γλωσσικών αποδόσεων, το […] δίκαιο [της Ένωσης] χρησιμοποιεί δική του ορολογία. Εξάλλου, πρέπει να υπογραμμισθεί ότι οι νομικές έννοιες δεν έχουν κατ’ ανάγκη το ίδιο περιεχόμενο στο […] δίκαιο [της Ένωσης] και στα διάφορα εθνικά δίκαια» (36). Συνεπώς, ο όρος «έξοδος» στο άρθρο 11, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν αποτελεί αυτοτελή έννοια του δικαίου της Ένωσης και πρέπει να τυγχάνει ομοιόμορφης ερμηνείας στο σύνολο των κρατών μελών. Δεν έχει κατ’ ανάγκην το ίδιο περιεχόμενο στο εθνικό δίκαιο. Επιπλέον, δεν έπεται κατ’ ανάγκην ότι η «έξοδος» υπό το πρίσμα του δικαίου της Ένωσης πρέπει να ταυτίζεται με τη διέλευση ενός γεωγραφικού εξωτερικού συνόρου κράτους μέλους, όπως αυτό προσδιορίζεται βάσει της UNCLOS (37). Επομένως, δεν έχει καμία σημασία αν το εξωτερικό σύνορο του Σένγκεν ταυτίζεται με το γεωγραφικό εξωτερικό σύνορο.
57. Ως εκ τούτου, διαφωνώ με τον ισχυρισμό της Γερμανίας και των Κάτω Χωρών ότι από τον κώδικα συνόρων του Σένγκεν προκύπτει ότι ο υπήκοος τρίτης χώρας πρέπει να διέλθει τα εξωτερικά γεωγραφικά σύνορα ενός από τα κράτη μέλη προκειμένου να εξέλθει από τη ζώνη Σένγκεν, κατά την έννοια του άρθρου 11, παράγραφος 1, του εν λόγω κανονισμού.
58. Δεύτερον, όπως επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας N. Fennelly με τις προτάσεις του στην υπόθεση Επιτροπή κατά Συμβουλίου (38), πρέπει να γίνεται διάκριση μεταξύ δύο πτυχών όταν ένα πρόσωπο διέρχεται τα σύνορα. Η πρώτη είναι η έξοδος από το έδαφος κράτους μέλους με τη γεωγραφική έννοια του όρου, χωρίς να περιλαμβάνεται οπωσδήποτε η διέλευση από μεθοριακό σταθμό ελέγχου. Η δεύτερη είναι η έξοδος από τη ζώνη του Σένγκεν με τη νομική έννοια όταν το ενδιαφερόμενο πρόσωπο διέρχεται από μεθοριακό σταθμό ελέγχου και υποβάλλεται στους απαραίτητους ελέγχους (39). Όλες αυτές τις διαδικασίες δείχνουν ότι το ενδιαφερόμενο πρόσωπο διέρχεται και κατά γεωγραφική έννοια το εξωτερικό σύνορο της ζώνης Σένγκεν.
59. Εν προκειμένω, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινιστεί αν είναι αναγκαίο να διαπιστωθεί ότι οι εν λόγω ναυτικοί διέρχονται το εξωτερικό σύνορο τόσο κατά τη γεωγραφική όσο και κατά τη νομική έννοια (την ίδια χρονική στιγμή), προκειμένου να τεθεί σφραγίδα εξόδου στα ταξιδιωτικά τους έγγραφα.
60. Οι υπήκοοι τρίτων χωρών υπόκεινται σε διεξοδικούς ελέγχους κατά την έξοδο, όπως ορίζει το άρθρο 8, παράγραφος 3, στοιχείο ζʹ, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται η εξακρίβωση ότι το συγκεκριμένο πρόσωπο διαθέτει έγκυρη θεώρηση (άρθρο 8, παράγραφος 3, στοιχείο ηʹ, σημείο i). Οι έλεγχοι αυτοί αποτελούν μέρος της δεύτερης πτυχής: βεβαίωση ότι το άτομο εγκαταλείπει τη ζώνη Σένγκεν υπό τη νομική έννοια. Όπως επισήμανε το Δικαστήριο στην απόφαση Επιτροπή κατά Συμβουλίου (40), η θεώρηση επιτρέπει στον κάτοχό της να διέλθει από τον μεθοριακό σταθμό ελέγχου κατά την είσοδο, όχι απλά να διέλθει τα γεωγραφικά σύνορα κράτους μέλους. Όταν ο υπήκοος τρίτης χώρας εξέρχεται από κράτος μέλος, η διαδικασία επίθεσης σφραγίδας στα ταξιδιωτικά έγγραφα βεβαιώνει ότι το άτομο που αναχωρεί είναι το ίδιο με το άτομο που εισήλθε στη ζώνη Σένγκεν και δείχνει ότι τηρήθηκε το χρονικό διάστημα για το οποίο χορηγήθηκε η θεώρηση. Ως εκ τούτου, η θεώρηση είναι ένα νομικό έγγραφο το οποίο επιτρέπει και βεβαιώνει τη διέλευση από μεθοριακό σημείο ελέγχου στα εξωτερικά σύνορα.
61. Η υπό κρίση υπόθεση οδηγεί σε μια τρίτη (εν δυνάμει) πτυχή προς εξέταση. Πρέπει επίσης να διαπιστωθεί ότι το πρόσωπο εγκατέλειψε το γεωγραφικό έδαφος του κράτους μέλους, όπως αυτό οριοθετείται βάσει του διεθνούς δικαίου;
62. Η τρίτη αυτή πτυχή δεν εμπίπτει, κατά τη γνώμη μου, στο πεδίο εφαρμογής του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, ο οποίος, για τους σκοπούς του εν λόγω κανονισμού, ορίζει την έννοια των εξωτερικών συνόρων στο άρθρο 2, σημείο 2. Ο σκοπός είναι ο έλεγχος της διέλευσης των εξωτερικών συνόρων Σένγκεν, και όχι των γεωγραφικών συνόρων ως τέτοιων (αν τα δύο αυτά σύνορα δεν συμπίπτουν).
63. Φρονώ ότι η πρώτη επιλογή δίνει υπερβολική έμφαση στη γεωγραφική θέση του υπηκόου τρίτης χώρας εντός της γεωγραφικής περιοχής του συγκεκριμένου κράτους μέλους, αντί να αξιολογεί την κατάσταση του προσώπου αυτού με γνώμονα τους σκοπούς του συνοριακού ελέγχου και της πολιτικής θεωρήσεων που αποτελούν τη βάση του κώδικα συνόρων του Σένγκεν όσον αφορά τον έλεγχο της διέλευσης των εξερχομένων από τη ζώνη Σένγκεν υπηκόων τρίτων χωρών. Ως εκ τούτου, δεν έχω πεισθεί ότι είναι ορθή η προσέγγιση να δίνεται έμφαση στη γεωγραφική θέση των ναυτικών εις βάρος της νομικής έννοιας της εξόδου από τα εξωτερικά σύνορα, την οποία επιδιώκει να ρυθμίσει ο εν λόγω κανονισμός.
64. Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να υπομνησθεί ότι ο ναυτικός που ναυτολογείται ως μέλος πληρώματος δεν είναι πλοίαρχος. Δεν ελέγχει το πότε εργάζεται σε βάρδιες, το πότε αναπαύεται, ή το αν (και αν ναι, το πότε και για πόσο χρονικό διάστημα) μπορεί να λάβει άδεια εξόδου. Κατά την άσκηση των καθηκόντων του, δεν εναπόκειται σε αυτόν να αποφασίσει αν το πλοίο θα παραμείνει στη θέση του (προσδεδεμένο στην αποβάθρα ή αγκυροβολημένο), αν θα μετακινηθεί σε άλλη θέση ελλιμενισμού ή αν θα αποπλεύσει από τον λιμένα. Εν ολίγοις, δεν δύναται πλέον να αποφασίζει για τη γεωγραφική του θέση. Εργαζόμενος ως μέλος πληρώματος, υπόκειται στις διαταγές του πλοιάρχου.
65. Στο σημείο αυτό, ενδεχομένως θα ήταν χρήσιμος ένας ατελής παραλληλισμός. Έστω ένας επιβάτης αεροπορικών μεταφορών (υπήκοος τρίτης χώρας) ο οποίος διήλθε από τον έλεγχο ασφαλείας και διαβατηρίων και επιβιβάστηκε στην πτήση για τον προορισμό του. Κατά τον έλεγχο διαβατηρίων, ο αρμόδιος υπάλληλος έθεσε σφραγίδα εξόδου στη θεώρηση Σένγκεν. Μετά την επιβίβασή του στο αεροσκάφος, ο επιβάτης παύει να έχει τον έλεγχο της γεωγραφικής του θέσης. Ο κυβερνήτης αποφασίζει αν και πότε θα απογειωθεί το αεροσκάφος. Αν υπάρχει καθυστέρηση στον έλεγχο εναέριας κυκλοφορίας, ο πιλότος αποφασίζει αν οι επιβάτες θα αναμείνουν υπομονετικά στο αεροσκάφος ή (σε περίπτωση καθυστέρησης μακράς διάρκειας) θα αποβιβαστούν και θα επανεπιβιβαστούν σε μεταγενέστερο στάδιο. Στην τελευταία περίπτωση, μετά την αποβίβαση, ο επιβάτης θα βρίσκεται και πάλι εντός του αεροσταθμού, αν και εντός του «ελεγχόμενου χώρου αερολιμένα». Θα μπορούσε, εφόσον το ήθελε, να περάσει και πάλι από τον έλεγχο διαβατηρίων και να εισέλθει εκ νέου στο έδαφος του κράτους μέλους (οπότε, θα πρέπει να τεθεί νέα σφραγίδα εισόδου στη θεώρηση Σένγκεν). Πάντως, για όσο χρονικό διάστημα παραμένει εντός του «ελεγχόμενου χώρου αερολιμένα», είναι σαφές ότι έχει εξέλθει –παρά το γεγονός ότι δεν βρίσκεται πλέον στο αεροσκάφος, αλλά πίνει καφέ και γευματίζει εντός του αεροσταθμού.
66. Τρίτον, κατά την πρώτη επιλογή, η χρονική στιγμή της εξόδου του ναυτικού από τη ζώνη Σένγκεν συνδέεται με τη συγκεκριμένη ημερομηνία αναχώρησης του πλοίου στο οποίο αυτός εργάζεται. Σε πρακτικό επίπεδο, αυτό οδηγεί σε αβεβαιότητα. Ναι μεν είναι δυνατόν η προγραμματισμένη ημερομηνία αναχώρησης του πλοίου να προσδιοριστεί, ωστόσο δεν υπάρχει εγγύηση ότι το πλοίο πράγματι θα αναχωρήσει κατά την ημερομηνία αυτή. Παράγοντες όπως οι καιρικές συνθήκες και η πρόοδος των εργασιών επί του πλοίου μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγή της προγραμματισμένης ημερομηνίας αναχώρησης.
67. Επομένως, η πρώτη επιλογή είναι ασύμβατη με την προβλεπόμενη από το άρθρο 11, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν υποχρέωση συστηματικής επίθεσης σφραγίδας εξόδου στα ταξιδιωτικά έγγραφα. Αν εισαχθεί ένα κριτήριο όπως η φράση «λίγο πριν από την αναχώρηση» (όπως διατείνεται η Επιτροπή), το κριτήριο αυτό θα μπορεί πολύ εύκολα να ερμηνεύεται διαφορετικά στα διάφορα κράτη μέλη και μάλιστα από τις διαφορετικές λιμενικές αρχές εντός του ίδιου κράτους. Επομένως, η προϋπόθεση αυτή δεν συνάδει με την καθιέρωση ομοιόμορφης ερμηνείας του άρθρου 11, παράγραφος 1.
68. Υπενθυμίζω ότι, εν προκειμένω, υπάρχουν δύο κατηγορίες ναυτικών. Ορισμένοι φθάνουν αεροπορικώς, ολοκληρώνουν την εργασία που έχουν αναλάβει επί του πλοίου και αναχωρούν αεροπορικώς. Άλλοι φθάνουν αεροπορικώς, αρχίζουν την εργασία που έχουν αναλάβει επί του πλοίου και, πριν αυτή ολοκληρωθεί, αναχωρούν διά θαλάσσης. Η πρώτη επιλογή οδηγεί σε διαφορετική μεταχείριση μεταξύ αυτών των δύο κατηγοριών ναυτικών. Η διάκριση αυτή δεν φαίνεται να υπήρχε στο προηγούμενο σύστημα, δεδομένου ότι και οι δύο κατηγορίες λάμβαναν σφραγίδες εξόδου στο μεθοριακό σημείο ελέγχου κατά τη ναυτολόγησή τους.
69. Επιπλέον, όπως άλλωστε επισημάνθηκε από τους ναυτικούς και τους φορείς εκμετάλλευσης των πλοίων κατά την επ’ ακροατηρίου συζήτηση, σύμφωνα με την πρώτη επιλογή η επίθεση σφραγίδας εξόδου εξαρτάται από το αν μπορεί να αποδειχθεί ότι το συγκεκριμένο πλοίο πράγματι εγκατέλειψε τη ζώνη Σένγκεν. Επομένως, υπήκοοι τρίτων χωρών που εργάζονται σε πλοίο το οποίο αναχωρεί από το Ρότερνταμ για το Λας Πάλμας (Κανάρια Νησιά και, ως εκ τούτου, μέρος της Ισπανίας) δεν θα λάβουν σφραγίδα εξόδου, διότι παραμένουν εντός της ζώνης Σένγκεν. Ωστόσο, υπήκοοι τρίτων χωρών που εργάζονται σε πλοίο που αναχωρεί από το Ρότερνταμ για το Κάιρο (Αίγυπτος) θα λάβουν (κατά τεκμήριο) σφραγίδα εξόδου, βάσει του δηλωθέντος προορισμού του πλοίου. Εν προκειμένω, εφιστάται η προσοχή στις δηλώσεις κατά τις προπαρασκευαστικές εργασίες του κώδικα συνόρων του Σένγκεν ότι, «[δ]εδομένου του ορισμού των εσωτερικών και εξωτερικών θαλάσσιων συνόρων […], κατ’ αρχήν οι λιμένες αποτελούν πάντα εξωτερικά σύνορα. Έτσι, όλα τα πλοία πρέπει να ελέγχονται σε κάθε είσοδο και κάθε έξοδο, διότι είναι αδύνατον να γνωρίζουν τι συμβαίνει εκτός των λιμένων, είτε σε χωρικά ύδατα είτε σε διεθνή ύδατα (επιβίβαση/αποβίβαση προσώπων ή αγαθών) […]» (41).
70. Επομένως, κατόπιν πιο προσεκτικής θεώρησης, η προτεινόμενη με την πρώτη επιλογή ερμηνεία δεν συνάδει πλήρως με τις υποχρεώσεις που προβλέπει το άρθρο 11, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν. Η διέλευση των εξωτερικών συνόρων για την έξοδο από τη ζώνη Σένγκεν δεν πρέπει να εξομοιώνεται με τη διέλευση των γεωγραφικών συνόρων κράτους μέλους.
Δεύτερη επιλογή
71. Σύμφωνα με τη δεύτερη επιλογή, οι υπήκοοι τρίτων χωρών εξέρχονται από τη ζώνη Σένγκεν όταν διέρχονται από το μεθοριακό σημείο ελέγχου στον λιμένα και ναυτολογούνται στο πλοίο για το οποίο έχουν προσληφθεί.
72. Το άρθρο 11, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν πρέπει να ερμηνεύεται στο πλαίσιο του άρθρου 2, σημείο 2, του κώδικα αυτού, το οποίο ορίζει ότι στα εξωτερικά σύνορα περιλαμβάνονται και οι «θαλάσσιοι λιμένες». Δεν αμφισβητείται ότι ο λιμένας του Ρότερνταμ εμπίπτει στον ορισμό αυτόν.
73. Κατά το άρθρο 3 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, ο κανονισμός εφαρμόζεται στα πρόσωπα που διέρχονται τα (εσωτερικά ή) εξωτερικά σύνορα κράτους μέλους. Η γενική αρχή είναι ότι η διέλευση των συνόρων πραγματοποιείται μόνο στα επιτρεπόμενα συνοριακά σημεία διέλευσης και κατά τη διάρκεια των καθορισμένων ωρών λειτουργίας. Κατά την είσοδο και την έξοδο, οι υπήκοοι τρίτων χωρών υπόκεινται σε διεξοδικούς ελέγχους, όπως προβλέπεται στο άρθρο 8 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν. Το ευρύτερο νομοθετικό πλαίσιο περιλαμβάνει τους κανόνες για τις θεωρήσεις οι οποίοι καθορίζουν τους όρους εισόδου και εξόδου από τη ζώνη Σένγκεν. Οι εν λόγω κανόνες συμπληρώνονται από τα συστήματα VIS και SIS καθόσον παρέχουν στα κράτη μέλη τη δυνατότητα να διενεργούν ελέγχους για να διασφαλίζουν ότι τα συγκεκριμένα άτομα δεν συνιστούν απειλή για τη δημόσια τάξη, την εσωτερική ασφάλεια και τη δημόσια υγεία των κρατών μελών (αιτιολογική σκέψη 6). Οι έλεγχοι αυτοί πραγματοποιούνται στο συνοριακό σημείο διέλευσης (42).
74. Επιπλέον, κατά το άρθρο 5, παράγραφος 1, του κώδικα συνόρων του Σένγκεν, η διέλευση των εξωτερικών συνόρων επιτρέπεται μόνο στα συνοριακά σημεία διέλευσης. Τίποτα δεν δείχνει ότι οι επίμαχες στην κύρια δίκη περιστάσεις οδηγούν σε οποιαδήποτε από τις παρεκκλίσεις του άρθρου 5, παράγραφος 2, και ιδίως σε εκείνες που αφορούν τους ναυτικούς (άρθρο 5, παράγραφος 2, στοιχείο γʹ) (43).
75. Συνεπώς, η δεύτερη επιλογή δεν διακυβεύει τους στόχους του κώδικα συνόρων του Σένγκεν. Οι ναυτικοί δέχονται ότι υπόκεινται στους συνήθεις κανόνες: πρέπει να διαθέτουν θεώρηση και έγκυρα ταξιδιωτικά έγγραφα· πρέπει να διέρχονται από μεθοριακό σημείο ελέγχου και να υπόκεινται σε συνοριακούς ελέγχους κατά την είσοδο και έξοδο· και τα έγγραφά τους πρέπει να σφραγίζονται σύμφωνα με τον κώδικα συνόρων του Σένγκεν. Επομένως, δεν τίθεται ζήτημα παράνομης μετανάστευσης. Οι συγκεκριμένοι ναυτικοί περιλαμβάνονται και συνεχώς παραμένουν εντός του συστήματος (44). Το μόνο ζήτημα είναι η χρονική στιγμή και ο τόπος διεξαγωγής των συνοριακών ελέγχων. Πάντως, από οικονομικής απόψεως, το ζήτημα αυτό είναι πολύ σημαντικό τόσο για τους ναυτικούς όσο και για τους φορείς εκμετάλλευσης.
76. Θεωρώ ότι η δεύτερη επιλογή είναι προτιμότερη από την πρώτη.
77. Πρώτον, η δεύτερη επιλογή είναι σύμφωνη με το γράμμα, την οικονομία και τους σκοπούς του κώδικα συνόρων του Σένγκεν· ειδικότερα, λαμβάνει υπόψη τον ορισμό του άρθρου 2, σημείο 2, κατά τον οποίο θαλάσσιος λιμένας μπορεί να αποτελεί εξωτερικό σύνορο κράτους μέλους, και τον κανόνα ότι η διέλευση των εξωτερικών κανόνων επιτρέπεται μόνο στα συνοριακά σημεία διέλευσης· ο λιμένας του Ρότερνταμ αποτελεί τέτοιο σημείο. Η πρώτη επιλογή δεν πληροί το κριτήριο αυτό.
78. Δεύτερον, η δεύτερη επιλογή οδηγεί σε ομοιόμορφη ερμηνεία και σε ομοιόμορφη εφαρμογή του κώδικα συνόρων του Σένγκεν από το σύνολο των κρατών μελών. Οι έλεγχοι επιτρέπεται να διενεργούνται στο συνοριακό σημείο διέλευσης (εν προκειμένω, στον λιμένα) στο οποίο ναυτολογούνται οι συγκεκριμένοι υπήκοοι τρίτων χωρών. Οι σφραγίδες μπορούν να τίθενται συστηματικά εκείνη τη χρονική στιγμή, σύμφωνα με το άρθρο 11, παράγραφος 1.
79. Τρίτον, η δεύτερη επιλογή δημιουργεί λιγότερες ανωμαλίες σε σχέση με την πρώτη επιλογή, δεδομένου ότι είναι βέβαιοι ο χρόνος και ο τόπος επίθεσης των σφραγίδων στα ταξιδιωτικά έγγραφα.
80. Τέταρτον, υπάρχει το πρακτικό πλεονέκτημα ότι όλοι οι ναυτικοί τυγχάνουν ίσης μεταχείρισης. Δεν γίνεται διάκριση μεταξύ εκείνων που αναχωρούν αεροπορικώς μετά την ολοκλήρωση της εργασίας τους και εκείνων που αναχωρούν με το πλοίο όταν αυτό αποπλέει από τον λιμένα.
81. Τέλος, υπενθυμίζω ότι το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι στο παρελθόν οι λιμενικές αρχές του Ρότερνταμ έθεταν σφραγίδες εξόδου στα ταξιδιωτικά έγγραφα ναυτικών, όπως οι προσφεύγοντες της κύριας δίκης, κατά τη ναυτολόγησή τους· ωστόσο, η πρακτική αυτή άλλαξε στις αρχές του 2016. Δεν είναι σαφείς οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτή την αλλαγή. Δεν υποστηρίχθηκε ότι οι λόγοι σχετίζονταν με την εφαρμογή του δικαίου της Ένωσης. Εξάλλου, το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι η νέα πρακτική δεν συνάδει με την πρακτική που ακολουθούν άλλοι θαλάσσιοι λιμένες των Κάτω Χωρών οι οποίοι αποτελούν μέρος των εξωτερικών συνόρων ή άλλοι αντίστοιχοι λιμένες άλλων κρατών μελών. Η νέα πρακτική φαίνεται συνεπώς να οδηγεί σε στρεβλώσεις οι οποίες θα μπορούσαν ενδεχομένως να χαρακτηριστούν ως αντιβαίνουσες προς τους σκοπούς που διατυπώνονται στην αιτιολογική σκέψη 17 του κώδικα συνόρων του Σένγκεν (αποφυγή σοβαρών φραγμών, μεταξύ άλλων, στο εμπόριο).
Πρόταση
82. Λαμβανομένου υπόψη του συνόλου των προεκτεθέντων, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στο ερώτημα του Raad van State (Συμβουλίου της Επικρατείας, Κάτω Χώρες) ως εξής:
Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ναυτικός υπήκοος τρίτης χώρας φθάνει σε κράτος μέλος αεροπορικώς και στη συνέχεια ναυτολογείται ως μέλος πληρώματος πλοίου ήδη ελλιμενισμένου σε λιμένα αποτελούντα εξωτερικό σύνορο κατά το άρθρο 2, σημείο 2, του κανονισμού (ΕΕ) 2016/399 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 2016, περί κώδικα της Ένωσης σχετικά με το καθεστώς διέλευσης προσώπων από τα σύνορα, το άρθρο 11, παράγραφος 1, του κανονισμού αυτού πρέπει να ερμηνεύεται υπό την έννοια ότι το συγκεκριμένο πρόσωπο εξέρχεται από τη ζώνη Σένγκεν κατά τη ναυτολόγησή του, έστω και αν δεν μπορεί να διαπιστωθεί η χρονική στιγμή απόπλου του εν λόγω πλοίου.