Sprawa T‑712/15

Crédit mutuel Arkéa

przeciwko

Europejskiemu Bankowi Centralnemu

Polityka gospodarcza i pieniężna – Nadzór ostrożnościowy nad instytucjami kredytowymi – Artykuł 4 ust. 3 rozporządzenia (UE) nr 1024/2013 – Nadzór ostrożnościowy na zasadzie skonsolidowanej – Grupa podlegająca nadzorowi ostrożnościowemu – Instytucje kredytowe trwale powiązane z organem centralnym – Artykuł 2 pkt 21 lit. c) rozporządzenia (UE) nr 468/2014 – Artykuł 10 rozporządzenia (UE) nr 575/2013 – Wymogi w zakresie funduszy własnych – Artykuł 16 ust. 1 lit. c) i ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1024/2013

Streszczenie – wyrok Sądu (druga izba w składzie powiększonym) z dnia 13 grudnia 2017 r.

1.      Postępowanie sądowe – Reprezentacja stron – Możliwość konwalidowania braku umocowania do wniesienia skargi poprzez późniejsze przedłożenie jakiegokolwiek dokumentu potwierdzającego istnienie tego umocowania

(regulamin postępowania przed Sądem, art. 51 § 4)

2.      Skarga o stwierdzenie nieważności – Interes prawny – Skarga na uchylony akt prawny – Skutki odpowiednio uchylenia i stwierdzenia nieważności – Zachowanie interesu skarżącego w stwierdzeniu nieważności zaskarżonego aktu

(art. 263, 264, 266 TFUE)

3.      Prawo Unii Europejskiej – Wykładnia – Metody – Wykładnia literalna, systemowa i celowościowa

4.      Polityka gospodarcza i pieniężna – Polityka gospodarcza – Nadzór sektora finansowego Unii – Jednolity mechanizm nadzorczy – Nadzór ostrożnościowy na zasadzie skonsolidowanej nad grupami instytucji kredytowych – Odstępstwo w przypadku instytucji kredytowych trwale powiązanych z organem centralnym – Przesłanki stosowania

[rozporządzenia: Parlamentu Europejskiego i Rady nr 575/2013, art. 10 ust. 1; Rady nr 1024/2013; Europejskiego Banku Centralnego nr 468/2014, art. 2 pkt 21 lit. c)]

5.      Skarga o stwierdzenie nieważności – Właściwość sądu Unii – Wykładnia prawa Unii – Wytyczne organu administracyjnego – Charakter wiążący – Brak

(art. 19 TUE)

6.      Polityka gospodarcza i pieniężna – Polityka gospodarcza – Nadzór sektora finansowego Unii – Jednolity mechanizm nadzorczy – Nadzór ostrożnościowy na zasadzie skonsolidowanej nad grupami instytucji kredytowych – Odstępstwo w przypadku instytucji kredytowych trwale powiązanych z organem centralnym – Konieczność posiadania przez organ centralny statusu instytucji kredytowej – Brak

[rozporządzenia: Parlamentu Europejskiego i Rady nr 575/2013, art. 10 ust. 1 lit. b), art. 11 ust. 4; Rady nr 1024/2013; Europejskiego Banku Centralnego nr 468/2014, art. 2 pkt 21 lit. c)]

7.      Prawo Unii Europejskiej – Wykładnia – Przepis niezawierający jakiegokolwiek wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich – Wykładnia autonomiczna i jednolita

8.      Polityka gospodarcza i pieniężna – Polityka gospodarcza – Nadzór sektora finansowego Unii – Jednolity mechanizm nadzorczy – Nadzór ostrożnościowy na zasadzie skonsolidowanej nad grupami instytucji kredytowych – Odstępstwo w przypadku instytucji kredytowych trwale powiązanych z organem centralnym – Przesłanki stosowania – Zobowiązania organu centralnego i instytucji powiązanych, które powinny być zobowiązaniami solidarnymi lub całkowicie gwarantowanymi przez organ centralny – Pojęcia zobowiązania solidarnego i zobowiązania gwarantowanego – Wykładnia autonomiczna

[rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 575/2013, art. 10 ust. 1 lit. a)]

9.      Polityka gospodarcza i pieniężna – Polityka gospodarcza – Nadzór sektora finansowego Unii – Jednolity mechanizm nadzorczy – Nadzór ostrożnościowy na zasadzie skonsolidowanej nad grupami instytucji kredytowych – Odstępstwo w przypadku instytucji kredytowych trwale powiązanych z organem centralnym – Przesłanki stosowania – Zobowiązania organu centralnego i instytucji powiązanych, które powinny być zobowiązaniami solidarnymi lub całkowicie gwarantowanymi przez organ centralny – Konieczność obowiązku transferu funduszy własnych i płynności w ramach grupy

[rozporządzenia: Rady nr 575/2013, art. 10 ust. 1 lit. a); Europejskiego Banku Centralnego nr 468/2014, art. 2 pkt 21 lit. c)]

10.    Prawo krajowe – Wykładnia – Uwzględnienie wykładni przyjętej przez sądy danego państwa członkowskiego – Granice

11.    Skarga o stwierdzenie nieważności – Przedmiot – Decyzja opierająca się na kilku podstawach rozumowania, z których każda wystarczyłaby do uzasadnienia jej sentencji – Stwierdzenie nieważności takiej decyzji – Przesłanki

(art. 263, 296 TFUE)

12.    Polityka gospodarcza i pieniężna – Polityka gospodarcza – Nadzór sektora finansowego Unii – Jednolity mechanizm nadzorczy – Nadzór ostrożnościowy na zasadzie skonsolidowanej nad grupami instytucji kredytowych – Odstępstwo w przypadku instytucji kredytowych trwale powiązanych z organem centralnym – Przesłanki stosowania – Zapewnione monitorowanie wypłacalności i płynności organu centralnego i instytucji powiązanych – Kryteria

[rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 575/2013, art. 10 ust. 1 lit. a)]

13.    Polityka gospodarcza i pieniężna – Polityka gospodarcza – Nadzór sektora finansowego Unii – Jednolity mechanizm nadzorczy – Nadzór ostrożnościowy na zasadzie skonsolidowanej nad grupami instytucji kredytowych – Wymogi w zakresie funduszy własnych – Zakres kontroli i oceny przeprowadzanych przez Europejski Bank Centralny – Kontrola sądowa – Granice

[rozporządzenia: Parlamentu Europejskiego i Rady nr 575/2013, art. 92 ust. 1 lit a); Rady nr 1024/2013, art. 16 § 1 lit. c), art. 16 ust. 2 lit. a); dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36, art. 97 ust. 1 lit. a)]

14.    Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Proporcjonalność – Zakres

(art. 5 ust. 4 TUE)

15.    Skarga o stwierdzenie nieważności – Zarzuty – Nadużycie władzy – Pojęcie

(art. 263 TFUE)

1.      Zgodnie z art. 51 § 4 regulaminu postępowania w przypadku gdy pełnomocnictwo jednej ze stron umocowujące jej adwokata nie zostanie złożone, sekretarz wyznacza danej stronie rozsądny termin na jego przedłożenie. Przepis ten należy interpretować w ten sposób, że istnieje możliwość konwalidowania braku umocowania w chwili wniesienia skargi poprzez późniejsze przedłożenie jakiegokolwiek dokumentu potwierdzającego istnienie tego umocowania.

(zob. pkt 30)

2.      Co się tyczy skargi wniesionej na decyzję ustanawiającą wymogi ostrożnościowe mające zastosowanie do skarżącego, która zostaje uchylona w toku instancji i zastąpiona decyzją ustanawiającą nowe wymogi, która również jest przedmiotem skargi o stwierdzenie nieważności, uchylenie zaskarżonej decyzji przez drugą decyzję nie pozbawia skarżącego interesu prawnego do jej zaskarżenia. Uchylenie aktu instytucji nie stanowi bowiem uznania jego niezgodności z prawem i wywołuje skutki ex nunc, w przeciwieństwie do wyroku stwierdzającego nieważność, na podstawie którego akt nieważny jest eliminowany z mocą wsteczną z porządku prawnego i uznawany za nieistniejący. Ponadto skarżący zachowuje interes prawny do zaskarżenia zaskarżonej decyzji w celu uniknięcia sytuacji, w której stwierdzenie nieważności decyzji, która ją uchyliła, prowadziłoby do przywrócenia jej skutków prawnych. W przypadku bowiem, gdyby stwierdzono nieważność drugiej decyzji, strony znalazłyby się ponownie w sytuacji, jaka miała miejsce przed jej wejściem w życie, która byłaby znów normowana przez zaskarżoną decyzję.

(zob. pkt 41–43)

3.      Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 55)

4.      Nadzór ostrożnościowy na zasadzie skonsolidowanej nad grupami instytucji kredytowych ma dwa główne cele. Pierwszym celem jest zapewnienie Europejskiemu Bankowi Centralnemu możliwości zrozumienia zagrożeń mogących wpłynąć na instytucję kredytową, które nie są związane z daną instytucją, lecz z grupą, do której ona należy. Drugim celem nadzoru ostrożnościowego jest uniknięcie fragmentacji tego nadzoru nad podmiotami tworzącymi te grupy między różne organy nadzoru.

W rezultacie poszanowanie celów rozporządzenia nr 1024/2013 powierzającego Europejskiemu Bankowi Centralnemu szczególne zadania w odniesieniu do polityki związanej z nadzorem ostrożnościowym nad instytucjami kredytowymi wymaga, aby art. 2 pkt 21 lit. c) rozporządzenia nr 468/2014 ustanawiającego ramy współpracy pomiędzy Europejskim Bankiem Centralnym a właściwymi organami krajowymi oraz wyznaczonymi organami krajowymi w ramach Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego oraz warunki ustanowione w art. 10 ust. 1 rozporządzenia nr 575/2013 w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, do których odsyła ten przepis, interpretować z uwzględnieniem intencji prawodawcy, aby Europejski Bank Centralny mógł mieć ogólny obraz wszystkich zagrożeń, które mogą mieć wpływ na instytucję kredytową, a także aby uniknąć fragmentacji nadzoru ostrożnościowego między Europejski Bank Centralny i organy krajowe.

Jeżeli chodzi o cel przyświecający konkretnie art. 10 ust. 1 rozporządzenia nr 575/2013, rozporządzenie to dotyczy wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych. W tych ramach zamierzony cel wspomnianego przepisu wyraźnie wynika z jego brzmienia i polega na umożliwieniu właściwym organom odstąpienia w pełni lub częściowo od stosowania niektórych wymogów określonych w rozporządzeniu w odniesieniu do instytucji kredytowej lub instytucji kredytowych mających siedzibę w tym samym państwie członkowskim i trwale powiązanych z sprawującym nad nimi nadzór organem centralnym, który jest ustanowiony w tym samym państwie członkowskim. Jednakże w zakresie, w jakim warunki określone we wspomnianym przepisie nie mają zastosowania na mocy tego ostatniego rozporządzenia do celów oceny możliwości odstąpienia od obowiązku przestrzegania wymogów na zasadzie indywidualnej, ale znajdują zastosowanie z uwagi na odesłanie zawarte w art. 2 pkt 21 lit. c) rozporządzenia nr 468/2014, należy mieć na uwadze wyłącznie cele tego ostatniego przepisu, a nie cel przyświecający konkretnie art. 10 ust. 1 rozporządzenia nr 575/2013.

(zob. pkt 58, 59, 61, 64–66, 70)

5.      Wykładnia odnośnych przepisów przez organ administracyjny nie może być wiążąca dla sądu Unii, który – zgodnie z art. 19 TUE – jest wyłącznie właściwy do dokonywania wykładni prawa Unii.

(zob. pkt 75)

6.      Co się tyczy pojęcia organu centralnego w rozumieniu art. 2 pkt 21 lit. c) rozporządzenia nr 468/2014 ustanawiającego ramy współpracy pomiędzy Europejskim Bankiem Centralnym a właściwymi organami krajowymi oraz wyznaczonymi organami krajowymi w ramach Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego, przepisu tego nie należy interpretować w ten sposób, że sam w sobie wymaga on, aby organ centralny posiadał status instytucji kredytowej. Po pierwsze bowiem, brzmienie art. 2 pkt 21 lit. c) rozporządzenia nr 468/2014 nie wspomina o takim wymogu, w przeciwieństwie do sytuacji, o której mowa w art. 2 pkt 21 lit. a) tego rozporządzenia, która odnosi się wyraźnie do nadzoru ostrożnościowego grupy, której spółka dominująca ma status instytucji kredytowej.

Po drugie, przyjęcie kwalifikacji „nadzorowanej grupy” w rozumieniu art. 2 pkt 21 lit. c) rozporządzenia nr 468/2014 jest zgodne z celami rozporządzenia nr 1024/2013 powierzającego Europejskiemu Bankowi Centralnemu szczególne zadania w odniesieniu do polityki związanej z nadzorem ostrożnościowym nad instytucjami kredytowymi i rozporządzenia nr 468/2014, niezależnie od tego, czy organ centralny grupy posiada status instytucji kredytowej, czy też nie. Po trzecie, niemożność wykonywania przez Europejski Bank Centralny przewidzianych w rozporządzeniu nr 1024/2013 uprawnień wobec organu centralnego, który nie ma statusu instytucji kredytowej, nie stanowi krytycznej przeszkody w prowadzeniu adekwatnego nadzoru ostrożnościowego, ponieważ Europejski Bank Centralny jest w stanie wykonywać swoje uprawnienia w odniesieniu do podmiotów powiązanych z tym organem centralnym.

Ponadto ani art. 10 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 575/2013 w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, ani art. 11 ust. 4 tego rozporządzenia nie wymaga, by organ centralny posiadał status instytucji kredytowej, aby zastosowanie znaleźć mógł art. 2 pkt 21 lit. c) rozporządzenia nr 468/2014.

(zob. pkt 86, 88, 93, 94, 108)

7.      Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 119)

8.      Ponieważ rozporządzenie nr 575/2013 w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych nie definiuje pojęć zobowiązań solidarnych i zobowiązań gwarantowanych przez odesłanie do prawa państw członkowskich, należy uznać, że chodzi o autonomiczne pojęcia prawa Unii.

(zob. pkt 120)

9.      Co się tyczy zwolnienia instytucji kredytowych z obowiązku przestrzegania wymogów przewidzianych w części od drugiej do ósmej rozporządzenia nr 575/2013 w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, warunek odpowiedzialności solidarnej ustanowiony w art. 10 ust. 1 lit. a) tego rozporządzenia jest spełniony, gdy istnieje obowiązek transferu funduszy własnych i płynności w ramach grupy w celu zapewnienia wykonania zobowiązań wobec wierzycieli. Taka wykładnia jest zgodna z celem art. 2 pkt 21 lit. c) rozporządzenia nr 468/2014 ustanawiającego ramy współpracy pomiędzy Europejskim Bankiem Centralnym a właściwymi organami krajowymi oraz wyznaczonymi organami krajowymi w ramach Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego oraz z brzmieniem art. 10 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 575/2013.

(zob. pkt 130)

10.    Zakres krajowych przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych winien być oceniany z uwzględnieniem ich wykładni przyjętej przez sądy krajowe. Jednak w przypadku braku orzeczeń właściwych sądów krajowych wypowiedzenie się na temat znaczenia tych przepisów należy zawsze do sądu Unii.

(zob. pkt 132)

11.    Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 138)

12.    Co się tyczy zwolnienia instytucji kredytowych z obowiązku przestrzegania wymogów przewidzianych w części od drugiej do ósmej rozporządzenia nr 575/2013 w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, warunek wypłacalności i płynności organu centralnego oraz wszystkich instytucji powiązanych, ustanowiony w art. 10 ust. 1 lit. b) tego rozporządzenia, należy rozumieć jako obejmujący przestrzeganie dwóch kryteriów. Pierwsze dotyczy istnienia skonsolidowanych sprawozdań finansowych grupy. Drugie zakłada kontrolę wypłacalności i płynności, z ostrożnościowego punktu widzenia, całości podmiotów tworzących grupę na podstawie ich skonsolidowanych sprawozdań finansowych.

(zob. pkt 147)

13.    Jak wynika z łącznej analizy art. 16 ust. 1 lit. c) oraz art. 16 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1024/2013 powierzającego Europejskiemu Bankowi Centralnemu szczególne zadania w odniesieniu do polityki związanej z nadzorem ostrożnościowym nad instytucjami kredytowymi, w przypadku gdy z przeglądu nadzorczego prowadzonego przez Europejski Bank Centralny wynika, że fundusze własne i płynności, które instytucja kredytowa posiada, nie zapewniają prawidłowego zarządzania i zabezpieczenia przez ryzykiem, Europejski Bank Centralny ma prawo żądać od instytucji kredytowej posiadania funduszy własnych w wysokości wykraczającej poza wymogi minimalne określone w art. 92 ust. 1 lit. a) rozporządzenia nr 575/2013 w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych.

Co się tyczy kontroli sprawowanej przez Europejski Bank Centralny, z samego brzmienia art. 97 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2013/36 w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi wynika, że kontrola ta dotyczy ryzyka, na które instytucje „są lub mogą być narażone”, co oznacza niewątpliwie możliwość uwzględnienia przyszłych wydarzeń, które mogą wpłynąć na ich profil ryzyka. Co za tym idzie, Europejski Bank Centralny nie dopuszcza się żadnego naruszenia prawa, jeżeli bierze pod uwagę możliwość wystąpienia przyszłego zdarzenia.

Ponadto Europejski Bank Centralny posiada szeroki zakres uznania ze względu na złożony charakter oceny poziomu wymogów w zakresie współczynnika kapitałowego kategorii 1 w odniesieniu do instytucji kredytowej, z uwzględnieniem jej profilu ryzyka oraz wydarzeń, które mogą wywierać na niego wpływ. W tym względzie kontrola sprawowana przez sąd Unii w odniesieniu do takiej oceny musi ograniczać się do badania zgodności z przepisami proceduralnymi i dotyczącymi obowiązku uzasadnienia, a także dokładności ustaleń faktycznych oraz tego, czy nie zachodzi oczywisty błąd w ocenie lub nadużycie władzy. Korzystanie z tego szerokiego zakresu uznania nie jest jednak wyjęte spod kontroli sądu. Sąd Unii powinien nie tylko zbadać materialną prawdziwość przytoczonych dowodów, ich wiarygodność i spójność, ale także sprawdzić, czy dowody te stanowią zbiór istotnych danych, które należy wziąć pod uwagę w celu oceny złożonej sytuacji, i czy mogą one służyć do poparcia wniosków wyciągniętych na ich podstawie.

(zob. pkt 168, 176, 178, 179, 181)

14.    Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 200–202)

15.    Zobacz tekst orzeczenia.

(zob. pkt 211)