WYROK TRYBUNAŁU (dziewiąta izba)
z dnia 9 marca 2023 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Rozporządzenie (UE) nr 1215/2012 – Jurysdykcja w sprawach umów zawieranych przez konsumentów – Pojęcie „konsumenta” – Zachowanie osoby powołującej się na status konsumenta mogące wywołać u drugiej strony umowy wrażenie, że działa ona w celach zawodowych lub gospodarczych
W sprawie C‑177/22
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Landesgericht Salzburg (sąd okręgowy w Salzburgu, Austria) postanowieniem z dnia 24 lutego 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 8 marca 2022 r., w postępowaniu:
JA
przeciwko
Wurth Automotive GmbH,
TRYBUNAŁ (dziewiąta izba),
w składzie: L. S. Rossi, prezes izby, J.-C. Bonichot i O. Spineanu-Matei (sprawozdawczyni), sędziowie,
rzecznik generalny: M. Campos Sánchez-Bordona,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu JA – B. Heim, Rechtsanwalt,
– w imieniu Komisji Europejskiej – S. Noë i M. Wasmeier, w charakterze pełnomocników,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 17 i 18 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2012, L 351, s. 1).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy JA, obywatelką austriacką, a Wurth Automotive GmbH, spółką niemiecką, dotyczącego jurysdykcji sądów austriackich do orzekania w przedmiocie powództwa o odszkodowanie z tytułu wad ukrytych pojazdu samochodowego będącego przedmiotem umowy sprzedaży.
Ramy prawne
3 Artykuł 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012, zawarty w sekcji 4, zatytułowanej „Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów konsumenckich”, rozdziału II tego rozporządzenia, noszącego tytuł „Jurysdykcja”, przewiduje:
„Jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia z umowy, którą zawarła osoba, konsument, w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby, jurysdykcję określa się na podstawie niniejszej sekcji, nie naruszając przepisów art. 6 i art. 7 pkt 5,
a) jeżeli chodzi o umowę sprzedaży na raty rzeczy ruchomych;
b) jeżeli chodzi o umowę pożyczki spłacanej ratami lub inną umowę kredytową, która przeznaczona jest na finansowanie kupna rzeczy tego rodzaju; lub
c) we wszystkich innych przypadkach – gdy druga strona umowy w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą lub taką działalność w jakikolwiek sposób kieruje do tego państwa członkowskiego lub do kilku państw włącznie z tym państwem członkowskim, a umowa wchodzi w zakres tej działalności”.
4 Zgodnie z art. 18 ust. 1 tego rozporządzenia:
„Konsument może wytoczyć powództwo przeciwko swojemu kontrahentowi przed sądem państwa członkowskiego, na którego terytorium kontrahent ten ma miejsce zamieszkania, albo bez względu na miejsce zamieszkania kontrahenta – przed sądem miejsca, w którym konsument ma miejsce zamieszkania”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
5 Powódka w postępowaniu głównym, której partnerem jest sprzedawca samochodów i dyrektor internetowej platformy sprzedaży pojazdów samochodowych (zwany dalej „partnerem”), jest wymieniona na stronie głównej tej platformy jako graficzka i projektantka stron internetowych, niemniej w chwili zaistnienia okoliczności faktycznych będących przedmiotem postępowania głównego w rzeczywistości nie wykonywała tej działalności.
6 Na prośbę powódki w postępowaniu głównym, która wyraziła chęć nabycia pojazdu samochodowego, partner podjął poszukiwania takiego pojazdu i skontaktował się z pozwaną w postępowaniu głównym, wysyłając do niej w dniu 11 marca 2019 r. ze swojego służbowego adresu poczty elektronicznej wiadomość elektroniczną, w której zawarł propozycję ceny nabycia, opodatkowanej w ramach procedury marży, pojazdu z pierwszą rejestracją w Niemczech i zapłaty w gotówce. W wiadomości tej wskazano, że umowa sprzedaży miała zostać zawarta w imieniu powódki w postępowaniu głównym. Między partnerem a pracownikiem strony pozwanej miał również miejsce kontakt telefoniczny, jego treści nie można było jednak ustalić w sposób wymagany prawem.
7 Pozwana w postępowaniu głównym przekazała partnerowi pocztą elektroniczną umowę sprzedaży, w której jako kupujący figurowała „spółka JA” i w której została zawarta rubryka zatytułowana „Uzgodnienia szczególne: Transakcja między przedsiębiorcami / bez zwrotu, bez gwarancji / dostawa nastąpi wyłącznie po otrzymaniu zapłaty […]”.
8 Powódka w postępowaniu głównym podpisała tę umowę, nie kwestionując wspomnianych zastrzeżeń. Umowa została następnie odesłana pozwanej w postępowaniu głównym pocztą elektroniczną przez partnera, który w dniu 13 marca 2019 r. odebrał od niej pojazd.
9 Na wystawionej przy tej okazji fakturze widniała wzmianka „wykazanie [podatku od wartości dodanej (podatku VAT)] niemożliwe – § 25a [Umsatzsteuergesetz (ustawy o podatku VAT)]”. Jak wynika z postanowienia odsyłającego, w systemie informatycznym pozwanej w postępowaniu głównym uzgodnienia szczególne nie są proponowane automatyczne, lecz muszą zostać wskazane przez sprzedawcę w umowie sprzedaży. W przypadku umów zawartych z osobami prywatnymi zamieszcza się formuły grzecznościowe takie jak „Pan/Pani”. Umowy te zawierają również klauzulę dotyczącą rękojmi na okres jednego roku.
10 Odnośny pojazd został zarejestrowany na nazwisko powódki w postępowaniu głównym. Kilka tygodni później partner zwrócił się do pozwanej w postępowaniu głównym z pytaniem, czy możliwe jest wykazanie kwoty podatku VAT na wystawionej fakturze, a ta ostatnia takiego wykazania odmówiła.
11 Stwierdziwszy, że pojazd ten jest dotknięty wadami ukrytymi, powódka w postępowaniu głównym wytoczyła przed Bezirksgericht Salzburg (sądem rejonowym w Salzburgu, Austria) powództwo, opierając właściwość tego sądu na art. 17 rozporządzenia nr 1215/2012 i żądając zasądzenia od strony pozwanej w postępowaniu głównym kwoty 3257,52 EUR na podstawie przysługujących jej uprawnień z tytułu rękojmi i prawa do odszkodowania. Na poparcie swojego żądania powódka w postępowaniu głównym podniosła, że w przedmiotowej sprawie zawarła umowę sprzedaży jako konsumentka i że pozwana w postępowaniu głównym kierowała swoją działalność zawodową lub gospodarczą, w rozumieniu art. 17 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 1215/2012, do Austrii.
12 Pozwana w postępowaniu głównym podniosła zarzut braku jurysdykcji tego sądu i zakwestionowała również zasadność wysuniętego żądania. Zgodnie z jej twierdzeniami umowa sprzedaży w postępowaniu głównym stanowi transakcję między przedsiębiorcami, co wynika ze wzmianek zawartych w rubryce „Uzgodnienia szczególne”, ceny sprzedaży, której kwota została ustalona z uwzględnieniem procedury marży i sposobu, w jaki powódka w postępowaniu głównym miała wykorzystać odliczenie naliczonego podatku VAT. W konsekwencji, w przekonaniu pozwanej w postępowaniu głównym, właściwe do rozpoznania sporu w postępowaniu głównym są sądy niemieckie.
13 Postanowieniem z dnia 19 października 2021 r. Bezirksgericht Salzburg (sąd rejonowy w Salzburgu) stwierdził, że nie ma jurysdykcji międzynarodowej do rozpoznania sporu w postępowaniu głównym. Sąd ten wskazał, że choć w rzeczywistości powódka w postępowaniu głównym nie jest podmiotem gospodarczym, podpisując umowę sprzedaży i angażując partnera w kontakt z pozwaną w postępowaniu głównym, wywołała ona u pozwanej w postępowaniu głównym wrażenie, że działała jako podmiot gospodarczy. Uprawnione było zatem zdaniem tego sądu założenie pozwanej w postępowaniu głównym, zgodnie z którym zawiera umowę między przedsiębiorcami, co skutkuje brakiem spełnienia przesłanek zastosowania art. 17 rozporządzenia nr 1215/2012.
14 Powódka w postępowaniu głównym zaskarżyła to postanowienie do Landesgericht Salzburg (sądu okręgowego w Salzburgu, Austria), będącego sądem odsyłającym.
15 Sąd ten wyjaśnia, że w niniejszej sprawie bezsporne jest, iż pozwana w postępowaniu głównym, której siedziba znajduje się w Niemczech, kierowała swoją działalność zawodową lub gospodarczą, w rozumieniu art. 17 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 1215/2012, również do Austrii, natomiast kwestią sporną jest jedynie to, czy powódka w postępowaniu głównym działała w charakterze konsumenta przy zawieraniu umowy sprzedaży z pozwaną w postępowaniu głównym.
16 W tym względzie wspomniany sąd zauważa, że o ile powódka w postępowaniu głównym twierdzi, iż zawarła tę umowę w charakterze osoby prywatnej wykonującej pracę najemną, o tyle z ustaleń sądu pierwszej instancji wynika, że nie można wykluczyć, iż wykonywała ona zawód graficzki i projektantki stron internetowych jako osoba prowadząca działalność na własny rachunek. W tych okolicznościach sąd odsyłający zastanawia się, czy taka sytuacja, w której nie można wykazać okoliczności faktycznej w sposób wystarczający, może działać na niekorzyść powódki w postępowaniu głównym.
17 Zdaniem tego sądu, nawet gdyby przyjąć, że powódka w postępowaniu głównym nabyła odnośny pojazd do celów prywatnych, pozostaje pytanie, czy okoliczność ta była możliwa do zidentyfikowania również przez stronę pozwaną w postępowaniu głównym.
18 Wreszcie wspomniany sąd zastanawia się, czy w ramach całościowej oceny, jakiej powinien dokonać w celu ustalenia, czy powódka w postępowaniu głównym zawarła w okolicznościach niniejszej sprawy umowę będącą przedmiotem postępowania głównego jako konsumentka, inne szczególne okoliczności sprawy mogą mieć pewne znaczenie, a mianowicie okoliczność, że powódka w postępowaniu głównym zwróciła się o podjęcie działań niezbędnych do zawarcia umowy do sprzedawcy samochodów; okoliczność, że w sierpniu 2019 r. powódka w postępowaniu głównym odsprzedała pojazd z korzyścią, czy też brak wykazania podatku VAT na fakturze. W odniesieniu do tego ostatniego aspektu sąd odsyłający wyjaśnia, że zgodnie z prawem niemieckim dotyczącym podatku VAT brak odrębnego wykazania podatku VAT na fakturze może mieć miejsce zarówno przy sprzedaży na rzecz podmiotu gospodarczego, jak i przy sprzedaży osobie prywatnej.
19 W tych okolicznościach Landesgericht Salzburg (sąd okręgowy w Salzburgu) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy przy ocenie statusu powódki jako konsumenta w rozumieniu art. 17 i 18 rozporządzenia [nr 1215/2012] decydujące znaczenie ma to,
a) czy powódka w momencie zawarcia umowy sprzedaży i bezpośrednio po tym wykonywała wskazaną przez siebie w postępowaniu pracę jako grafik i projektant stron internetowych jedynie w charakterze pracownika niesamodzielnego, czy przynajmniej częściowo również w ramach wolnego zawodu oraz
b) w jakim celu powódka nabyła pojazd, tj. czy jedynie w celu zaspokojenia własnych prywatnych potrzeb konsumpcyjnych, czy również w związku z jakąkolwiek obecną lub przyszłą działalnością zawodową lub gospodarczą lub z jakimkolwiek obecnym lub przyszłym celem zawodowym lub gospodarczym?
2) Czy powódka traci możliwość powołania się na status konsumenta już wtedy, gdyby w sierpniu 2019 r. odsprzedaje samochód, i czy osiągnięty zysk ma przy tym znaczenie?
3) Czy należy wykluczyć posiadanie przez powódkę statusu konsumenta już z tego powodu, że podpisała umowę, która została uprzednio sformułowana przez pozwaną oraz która w formularzu zawierała określenie kupującego jako »[spółka]« i w której pod napisanym mniejszą czcionką tytułem »[Uzgodnienia] szczegółowe« widniało: »Transakcja między przedsiębiorcami / bez zwrotu, bez gwarancji / dostawa nastąpi wyłącznie po otrzymaniu zapłaty«, przy czym powódka nie kwestionowała tego faktu ani nie powoływała się na status konsumenta?
4) Czy powódce może zostać przypisane zachowanie jej [partnera], który jako dealer samochodowy pośredniczył w zakupie pojazdu, z czego pozwana mogła wywnioskować, że powódka jest przedsiębiorcą?
5) Czy przy ocenie statusu konsumenta działa na niekorzyść powódki okoliczność, że sąd pierwszej instancji nie był w stanie ustalić, z jakiego powodu pisemna umowa sprzedaży odbiega w zakresie określenia kupującej od oferty złożonej wcześniej przez [partnera] powódki i co zostało powiedziane w tym względzie podczas kontaktów telefonicznych między [partnerem] powódki a sprzedawcą pracującym u pozwanej?
6) Czy dla statusu powódki jako konsumenta znaczenie ma fakt, że [partner] powódki kilka tygodni po przejęciu pojazdu zwrócił się telefonicznie do pozwanej z pytaniem, czy istnieje możliwość wykazania podatku VAT?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego
20 W pytaniu pierwszym sąd odsyłający dąży co do istoty do ustalenia, czy art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że w celu ustalenia, czy osobę, która zawarła umowę objętą lit. c) tego przepisu, można uznać za „konsumenta” w rozumieniu wspomnianego przepisu, należy wziąć pod uwagę aktualne lub przyszłe cele, których realizacji służy zawarcie tej umowy, a także to, czy osoba ta ma status pracownika najemnego czy też prowadzi działalność na własny rachunek.
21 W tym względzie należy przypomnieć, że przepisy jurysdykcyjne zawarte w sekcji 4 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012 stanowią odstępstwo zarówno od ogólnej zasady jurysdykcyjnej ustanowionej w art. 4 ust. 1 owego rozporządzenia, przyznającej jurysdykcję sądom państwa członkowskiego, na którego terytorium pozwany ma miejsce zamieszkania lub siedzibę, jak i od zasady jurysdykcji szczególnej w sprawach dotyczących umów lub roszczeń wynikających z umów, ustanowionej w art. 7 pkt 1 tego samego rozporządzenia, zgodnie z którą sądem właściwym jest sąd miejsca, gdzie zobowiązanie będące przedmiotem powództwa zostało wykonane albo ma zostać wykonane (zob. analogicznie wyrok z dnia 25 stycznia 2018 r., Schrems, C‑498/16, EU:C:2018:37, pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo).
22 W konsekwencji pojęcie „konsumenta” w rozumieniu art. 17 i 18 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w sposób ścisły, uwzględniając pozycję danej osoby w określonej umowie względem rodzaju i celu tej umowy, nie zaś subiektywną sytuację tej osoby, albowiem tę samą osobę można uznać za konsumenta w ramach pewnego rodzaju transakcji, a za przedsiębiorcę w ramach innych transakcji (wyrok z dnia 14 lutego 2019 r., Milivojević, C‑630/17, EU:C:2019:123, pkt 87 i przytoczone tam orzecznictwo).
23 W konsekwencji jedynie umowy zawarte poza zakresem jakiejkolwiek działalności zawodowej lub gospodarczej lub poza jakimkolwiek celem zawodowym lub gospodarczym i niezależnie od nich, to jest zawarte wyłącznie w celu zaspokojenia własnych prywatnych potrzeb konsumpcyjnych jednostki, są objęte przewidzianym w owym rozporządzeniu szczególnym reżimem w dziedzinie ochrony konsumenta uznawanego za słabszą stronę umowy, natomiast tego rodzaju ochrona nie znajduje uzasadnienia w przypadku umów, których celem jest działalność zawodowa lub gospodarcza, choćby przewidziana na przyszłość (zob. podobnie wyrok z dnia 14 lutego 2019 r., Milivojević, C‑630/17, EU:C:2019:123, pkt 88, 89 i przytoczone tam orzecznictwo).
24 Z powyższego wynika, że szczególne przepisy jurysdykcyjne zawarte w art. 17–19 rozporządzenia nr 1215/2012 znajdują co do zasady zastosowanie jedynie w sytuacji, gdy celem umowy zawartej między stronami jest inne niż zawodowe lub gospodarcze wykorzystanie danego towaru bądź usługi (wyrok z dnia 3 października 2019 r., Petruchová, C‑208/18, EU:C:2019:825, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo).
25 Jeżeli chodzi, ściślej rzecz ujmując, o osobę, która zawiera umowę o podwójnym celu służącą po części prowadzonej przez nią działalności zawodowej lub gospodarczej, a po części potrzebom o charakterze prywatnym, Trybunał orzekł już, że taka osoba mogłaby korzystać z przywołanych powyżej przepisów jurysdykcyjnych jedynie w sytuacji, w której związek owej umowy z działalnością zawodową lub gospodarczą zainteresowanego byłby tak nikły, że stałby się marginalny, a zatem odgrywałby jedynie nieznaczną rolę w kontekście transakcji, ujętej całościowo, dla której umowa ta została zawarta (wyrok z dnia 14 lutego 2019 r., Milivojević, C‑630/17, EU:C:2019:123, pkt 91 i przytoczone tam orzecznictwo).
26 Co się tyczy sposobu wykonywania działalności zawodowej lub gospodarczej prowadzonej przez osobę powołującą się na status konsumenta Trybunał orzekł, że z jego orzecznictwa nie wynika żadne zróżnicowanie stosownie do tego, czy chodzi o działalność prowadzoną na własny rachunek, czy też o pracę najemną, a zgodnie z tym orzecznictwem należy zbadać jedynie, czy umowa została zawarta poza zakresem działalności zawodowej lub gospodarczej i niezależnie od nich oraz w celu, którego nie można uznać za związany z taką działalnością, co oznacza, że praca najemna jest również objęta zakresem pojęcia „działalności zawodowej lub gospodarczej” w rozumieniu art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 (zob. podobnie wyrok z dnia 20 października 2022 r., ROI Land Investments, C‑604/20, EU:C:2022:807, pkt 54, 55).
27 Z orzecznictwa tego wynika, że status konsumenta w rozumieniu wspomnianego przepisu zależy od tego, czy dana umowa została zawarta w celu zawodowym lub gospodarczym, czy też w celu prywatnym. Osobę, która zawarła umowę, należy bowiem uznać za konsumenta, jeżeli zawarcie owej umowy nie wchodzi w zakres jej działalności zawodowej lub gospodarczej, lub, w przypadku umowy o podwójnym celu służącej po części prowadzonej przez nią działalności zawodowej lub gospodarczej, a po części potrzebom o charakterze prywatnym, jeżeli aspekt dotyczący działalności zawodowej lub gospodarczej odgrywałby jedynie nieznaczną rolę w kontekście transakcji, ujętej całościowo. Natomiast sposób wykonywania działalności zawodowej lub gospodarczej prowadzonej przez osobę powołującą się na status konsumenta nie ma znaczenia dla celów takiej kwalifikacji.
28 W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że w celu ustalenia, czy osobę, która zawarła umowę objętą lit. c) tego przepisu, można uznać za „konsumenta” w rozumieniu wspomnianego przepisu, należy wziąć pod uwagę aktualne lub przyszłe cele, których realizacji służy zawarcie tej umowy, niezależnie od tego, czy owa osoba ma status pracownika najemnego, czy też prowadzi działalność na własny rachunek.
W przedmiocie pytań od drugiego do czwartego i w przedmiocie pytania szóstego
29 W pytaniach od drugiego do czwartego i w pytaniu szóstym, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży co do istoty do ustalenia, czy art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że w celu ustalenia, czy osobę, która zawarła umowę objętą lit. c) tego przepisu, można uznać za „konsumenta” w rozumieniu wspomnianego przepisu, można wziąć pod uwagę wrażenie wywołane u drugiej strony umowy przez zachowanie tej osoby, polegające między innymi na braku reakcji osoby powołującej się na status konsumenta na postanowienia umowy oznaczające ją jako przedsiębiorczynię; na okoliczności, że zawarła ona tę umowę przez pośrednika prowadzącego działalność gospodarczą w dziedzinie, której podlega wspomniana umowa, który to pośrednik po podpisaniu owej umowy zwrócił się do drugiej jej strony z pytaniem o możliwość wykazania podatku VAT na odnośnej fakturze; czy też na okoliczności, że osoba ta sprzedała towar będący przedmiotem umowy wkrótce po jej zawarciu i ewentualnie osiągnęła z tego tytułu zysk.
30 W tym względzie należy zauważyć, że z odpowiedzi udzielonej na pytanie pierwsze wynika, iż w ramach analizy pojęcia „konsumenta” w rozumieniu art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 sąd krajowy powinien ustalić cele, do których realizacji dąży, poprzez zawarcie umowy, osoba powołująca się na ten status, a w przypadku gdy owa umowa ma podwójny cel – rozstrzygnąć kwestię, czy wspomniana umowa ma na celu zaspokojenie w znacznym stopniu potrzeb związanych z działalnością zawodową lub gospodarczą danej osoby, czy też potrzeb prywatnych.
31 W tym celu sąd krajowy powinien opierać się przede wszystkim na tych dowodach, które w sposób obiektywny wynikają z akt sprawy, a jeżeli dowody te są wystarczające dla umożliwienia temu sądowi zrekonstruowania celu umowy, niepotrzebne jest badanie, czy jej wykorzystanie do celów zawodowych lub gospodarczych albo prywatnych mogło być wiadome drugiej stronie umowy (zob. analogicznie wyrok z dnia 20 stycznia 2005 r., Gruber, C‑464/01, EU:C:2005:32, pkt 48, 49).
32 Niemniej, jeżeli owe dowody nie są wystarczające, wspomniany sąd może także zweryfikować, czy osoba powołująca się na status konsumenta mogła swoim zachowaniem wobec drugiej strony umowy wywołać u niej wrażenie, że działała w celach zawodowych lub gospodarczych, w wyniku czego owa druga strona umowy mogła w sposób uzasadniony pozostawać w nieświadomości pozazawodowego lub pozagospodarczego celu danej transakcji (zob. analogicznie wyrok z dnia 20 stycznia 2005 r., Gruber, C‑464/01, EU:C:2005:32, pkt 51).
33 Tego rodzaju sytuacja miałaby przykładowo miejsce, gdyby osoba prywatna, bez żadnych dalszych wyjaśnień, zamawiała przedmioty mogące istotnie służyć wykonywaniu jej zawodu, używała w tym celu papieru firmowego, zamawiała dostawy na adres miejsca pracy lub nadmieniała kwestię możliwości odliczenia podatku VAT (zob. analogicznie wyrok z dnia 20 stycznia 2005 r., Gruber, C‑464/01, EU:C:2005:32, pkt 52).
34 W takim przypadku szczególne przepisy jurysdykcyjne w sprawach umów zawieranych przez konsumentów, przewidziane w art. 17 i 18 rozporządzenia nr 1215/2012, nie znalazłyby zastosowania, nawet jeśli umowa jako taka nie służy realizacji celu w znacznym stopniu zawodowego lub gospodarczego, albowiem należy uznać, iż z uwagi na wrażenie, jakie wywarła na pozostającej w dobrej wierze drugiej stronie umowy, osoba prywatna zrezygnowała z ochrony przewidzianej w owych przepisach (zob. analogicznie wyrok z dnia 20 stycznia 2005 r., Gruber, C‑464/01, EU:C:2005:32, pkt 53).
35 Z orzecznictwa tego wynika, że wrażenie wywołane u drugiej strony umowy przez zachowanie osoby, która powołuje się na status „konsumenta” w rozumieniu art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012, może zostać wzięte pod uwagę w celu ustalenia, czy osoba ta powinna korzystać z ochrony proceduralnej przewidzianej w sekcji 4 rozdziału II tego rozporządzenia.
36 W niniejszej sprawie sąd odsyłający zastanawia się nad znaczeniem dla zakwalifikowania powódki w postępowaniu głównym jako konsumenta pewnych okoliczności faktycznych, a mianowicie braku jej reakcji na postanowienia umowy oznaczające ją jako przedsiębiorczynię, udziału w negocjowaniu tej umowy jej partnera będącego sprzedawcą samochodów, który po podpisaniu rzeczonej umowy zwrócił się do pozwanej w postępowaniu głównym z pytaniem o możliwość wykazania podatku VAT na odnośnej fakturze, czy też sprzedaży pojazdu wkrótce po zawarciu umowy i ewentualnego osiągnięcia z tego tytułu zysku.
37 W tym względzie należy uściślić na wstępie, że wyłącznie do tego sądu należy ustalenie, z uwzględnieniem wszystkich dostępnych mu informacji, w tym dobrej wiary pozwanej w postępowaniu głównym, czy poprzez swoje zachowanie powódka w postępowaniu głównym stworzyła wrażenie, że działała w celach zawodowych lub gospodarczych. Przeprowadzając badanie w tym celu wspomniany sąd powinien odnieść się do wszystkich okoliczności towarzyszących zawarciu umowy, przy czym okoliczności, które wystąpiły po zawarciu tej umowy mogą również okazać się istotne w zakresie, w jakim służą temu badaniu.
38 Co się tyczy, konkretnie rzecz ujmując, braku reakcji powódki w postępowaniu głównym na postanowienia umowy oznaczające ją jako przedsiębiorczynię, należy zauważyć, że taka okoliczność, którą można zresztą wytłumaczyć sposobem sformułowania umowy przez pozwaną w postępowaniu głównym, nie jest sama w sobie decydująca dla wykluczenia powódki w postępowaniu głównym z zakresu zastosowania przepisów jurysdykcyjnych przewidzianych w art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012. Niemniej taka bezczynność, poparta innymi informacjami, mogłaby stanowić wskazówkę, że zachowanie powódki w postępowaniu głównym mogło wywołać u pozwanej w postępowaniu głównym wrażenie, że działała ona w celach zawodowych lub gospodarczych.
39 Tak więc udział w negocjowaniu umowy pośrednika, który sam jest sprzedawcą samochodów, oraz okoliczność, że wkrótce po zawarciu tej umowy interesował się on możliwością wykazania podatku VAT na wystawionej przy tej okazji fakturze, mogą okazać się istotne dla badania przeprowadzanego przez sąd odsyłający. W tym względzie sąd ten powinien również mieć na uwadze szczególne cechy niemieckiego systemu podatku VAT, jako że z postanowienia odsyłającego wynika, że brak odrębnego wykazania podatku VAT na fakturze może w prawie niemieckim mieć miejsce zarówno przy sprzedaży na rzecz przedsiębiorcy, jak i przy sprzedaży osobie prywatnej.
40 Natomiast, jeśli chodzi o odsprzedaż rzeczy będącej przedmiotem umowy i ewentualny zysk uzyskany w ten sposób przez powódkę w postępowaniu głównym, okoliczności te nie wydają się prima facie istotne dla określenia wrażenia, jakie mogłaby ona wywołać u strony pozwanej w postępowaniu głównym. Nie można jednak wykluczyć, że mogą one również zostać wzięte pod uwagę przez sąd odsyłający w ramach całościowej oceny informacji, którymi dysponuje.
41 W świetle całości powyższych rozważań na pytania od drugiego do czwartego i na pytanie szóste należy odpowiedzieć, że art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że w celu ustalenia, czy osobę, która zawarła umowę objętą lit. c) tego przepisu, można uznać za „konsumenta” w rozumieniu wspomnianego przepisu, można wziąć pod uwagę wrażenie wywołane u drugiej strony umowy przez zachowanie tej osoby, polegające między innymi na braku reakcji osoby powołującej się na status konsumenta na postanowienia umowy oznaczające ją jako przedsiębiorczynię; na okoliczności, że zawarła ona tę umowę przez pośrednika prowadzącego działalność gospodarczą w dziedzinie, której podlega wspomniana umowa, który to pośrednik po podpisaniu owej umowy zwrócił się do drugiej jej strony z pytaniem o możliwość wykazania podatku VAT na odnośnej fakturze; czy też na okoliczności, że sprzedała towar będący przedmiotem umowy wkrótce po jej zawarciu i ewentualnie osiągnęła z tego tytułu zysk.
W przedmiocie pytania piątego
42 W pytaniu piątym sąd odsyłający dąży co do istoty do ustalenia, czy art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że jeżeli okaże się niemożliwe ustalenie w wymagany prawem sposób, w ramach całościowej oceny informacji, którymi dysponuje sąd krajowy, pewnych okoliczności towarzyszących zawarciu umowy, w szczególności w odniesieniu do informacji zawartych w tej umowie lub udziału pośrednika przy jej zawieraniu, wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść osoby, która powołuje się na status „konsumenta” w rozumieniu tego przepisu.
43 W tym względzie należy na wstępie zauważyć, że pytanie to zostało zadane w ramach badania przez sąd odsyłający jurysdykcji międzynarodowej sądów austriackich do rozpoznania sporu w postępowaniu głównym na podstawie art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012. Na tym etapie sąd ten nie ocenia ani dopuszczalności, ani zasadności powództwa, lecz ogranicza się do ustalenia łączników z państwem sądu uzasadniających jego jurysdykcję na podstawie tego przepisu. Sąd ten może również uznać za ustalone – jedynie na potrzeby zweryfikowania swojej jurysdykcji – istotne dla sprawy twierdzenia powoda (zob. analogicznie wyrok z dnia 28 stycznia 2015 r., Kolassa, C‑375/13, EU:C:2015:37, pkt 62 i przytoczone tam orzecznictwo).
44 Jednakże w wypadku zakwestionowania przez pozwanego twierdzeń powoda, zarówno cel prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości, przyświecający stosowaniu rozporządzenia nr 1215/2012, jak i poszanowanie niezawisłości sądu w wykonywaniu jego funkcji wymagają, by sąd mógł ustalić swoją jurysdykcję międzynarodową w świetle wszystkich dostępnych mu informacji, w tym ewentualnie zastrzeżeń ze strony pozwanego (zob. analogicznie wyrok z dnia 16 czerwca 2016 r., Universal Music International Holding, C‑12/15, EU:C:2016:449, pkt 45 i przytoczone tam orzecznictwo).
45 Co się tyczy mocy dowodowej, jaką należy przypisać tym informacjom w ramach całościowej oceny dowodów, aspekt ten podlega wyłącznie prawu krajowemu. Celem rozporządzenia nr 1215/2012 nie jest bowiem ujednolicenie przepisów proceduralnych państw członkowskich, lecz dokonanie podziału jurysdykcji na potrzeby rozstrzygania sporów w sprawach cywilnych i handlowych (wyrok z dnia 6 października 2021 r., TOTO i Vianini Lavori, C‑581/20, EU:C:2021:808, pkt 68 i przytoczone tam orzecznictwo).
46 W niniejszej sprawie do sądu odsyłającego należy zatem zbadanie posiadanych przez niego informacji dotyczących okoliczności towarzyszących zawarciu umowy stanowiącej przedmiot postępowania głównego, w szczególności powodu, dla którego powódka w postępowaniu głównym została w niej oznaczona jako przedsiębiorczyni, oraz treści wymian informacji, które miały miejsce między pośrednikiem a współpracownikami pozwanej w postępowaniu głównym podczas negocjacji tej umowy, oraz dokonanie oceny, w świetle wszystkich dostępnych temu sądowi informacji, ich mocy dowodowej zgodnie z przepisami prawa krajowego, w tym w odniesieniu do kwestii, na czyją korzyść należałoby rozstrzygnąć ewentualne wątpliwości, w przypadku gdyby nie było możliwe ustalenie w sposób wymagany prawem niektórych z tych okoliczności.
47 Ponadto, choć Trybunał orzekł, że wątpliwości należy co do zasady rozstrzygać na korzyść osoby powołującej się na status konsumenta, jeżeli okoliczności obiektywne wynikające z akt sprawy nie pozwalają na ustalenie w sposób wymagany prawem, że transakcja będąca podstawą zawarcia umowy o podwójnym celu służyła realizacji celu w znacznym stopniu zawodowego lub gospodarczego (zob. analogicznie wyrok z dnia 20 stycznia 2005 r., Gruber, C‑464/01, EU:C:2005:32, pkt 50), to z orzecznictwa tego nie można wyprowadzić wniosku, że skuteczność przepisów regulujących jurysdykcję w sprawach umów zawieranych przez konsumentów wymaga, by takie rozstrzygnięcie zostało wydane na korzyść osoby, która powołuje się na status konsumenta w odniesieniu do wszystkich okoliczności towarzyszących zawarciu umowy, a w szczególności okoliczności związanych z zachowaniem tej osoby (zob. analogicznie wyrok z dnia 20 stycznia 2005 r., Gruber, C‑464/01, EU:C:2005:32, pkt 51).
48 W świetle powyższych rozważań na pytanie piąte należy odpowiedzieć, iż art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że jeżeli okaże się niemożliwe ustalenie w wymagany prawem sposób, w ramach całościowej oceny informacji, którymi dysponuje sąd krajowy, pewnych okoliczności towarzyszących zawarciu umowy, w szczególności w odniesieniu do informacji zawartych w tej umowie lub udziału pośrednika przy jej zawieraniu, sąd ten powinien dokonać oceny mocy dowodowej tych informacji zgodnie z przepisami prawa krajowego, w tym w odniesieniu do kwestii, czy wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść osoby, która powołuje się na status „konsumenta” w rozumieniu tego przepisu.
W przedmiocie kosztów
49 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (dziewiąta izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 17 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych
należy interpretować w ten sposób, że:
w celu ustalenia, czy osobę, która zawarła umowę objętą lit. c) tego przepisu, można uznać za „konsumenta” w rozumieniu wspomnianego przepisu, należy wziąć pod uwagę aktualne lub przyszłe cele, których realizacji służy zawarcie tej umowy, niezależnie od tego, czy owa osoba ma status pracownika najemnego, czy też prowadzi działalność na własny rachunek.
2) Artykuł 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012
należy interpretować w ten sposób, że:
w celu ustalenia, czy osobę, która zawarła umowę objętą lit. c) tego przepisu, można uznać za „konsumenta” w rozumieniu wspomnianego przepisu, można wziąć pod uwagę wrażenie wywołane u drugiej strony umowy przez zachowanie tej osoby, polegające między innymi na braku reakcji osoby powołującej się na status konsumenta na postanowienia umowy oznaczające ją jako przedsiębiorczynię; na okoliczności, że zawarła ona tę umowę przez pośrednika prowadzącego działalność gospodarczą w dziedzinie, której podlega wspomniana umowa, który to pośrednik po podpisaniu owej umowy zwrócił się do drugiej jej strony z pytaniem o możliwość wykazania podatku od wartości dodanej na odnośnej fakturze; czy też na okoliczności, że sprzedała towar będący przedmiotem umowy wkrótce po jej zawarciu i ewentualnie osiągnęła z tego tytułu zysk.
3) Artykuł 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012
należy interpretować w ten sposób, że:
jeżeli okaże się niemożliwe ustalenie w wymagany prawem sposób, w ramach całościowej oceny informacji, którymi dysponuje sąd krajowy, pewnych okoliczności towarzyszących zawarciu umowy, w szczególności w odniesieniu do informacji zawartych w tej umowie lub udziału pośrednika przy jej zawieraniu, sąd ten powinien dokonać oceny mocy dowodowej tych informacji zgodnie z przepisami prawa krajowego, w tym w odniesieniu do kwestii, czy wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść osoby, która powołuje się na status „konsumenta” w rozumieniu tego przepisu.
Podpisy