WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba)
z dnia 17 października 2013 r.(*)
Rozporządzenie (WE) nr 44/2001 – Artykuł 15 ust. 1 lit. c) – Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów zawieranych z udziałem konsumentów – Ewentualne ograniczenie tej jurysdykcji do umów zawieranych na odległość – Związek przyczynowy pomiędzy działalnością gospodarczą lub zawodową kierowaną do państwa miejsca zamieszkania konsumenta za pośrednictwem Internetu a zawarciem umowy
W sprawie C‑218/12
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Landgericht Saarbrücken (Niemcy) postanowieniem z dnia 27 kwietnia 2012 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 10 maja 2012 r., w postępowaniu:
Lokman Emrek
przeciwko
Vladowi Sabranovicowi,
TRYBUNAŁ (trzecia izba),
w składzie: M. Ilešič, prezes izby, C.G. Fernlund, A. Ó Caoimh, C. Toader (sprawozdawca) i E. Jarašiūnas, sędziowie,
rzecznik generalny: P. Cruz Villalón,
sekretarz: A. Impellizzeri, administrator,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 25 kwietnia 2013 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu L. Emreka przez M. Kurta, Rechtsanwalt,
– w imieniu V. Sabranovica przez M. Mauer, Rechtsanwältin,
– w imieniu rządu belgijskiego przez T. Materne’a oraz J.C. Halleux, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu francuskiego przez B. Beaupère‑Manokhę, działającą w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu luksemburskiego przez P. Frantzen oraz C. Schiltza, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez A.M. Rouchaud‑Joët oraz M. Wilderspina, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 18 lipca 2013 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy L. Emrekiem a V. Sabranovicem mającym za przedmiot roszczenia z tytułu rękojmi podnoszone w następstwie zawarcia umowy sprzedaży używanego samochodu.
Ramy prawne
3 Zgodnie z motywem 11 rozporządzenia nr 44/2001 „[p]rzepisy o jurysdykcji powinny być w wysokim stopniu przewidywalne i powinny zależeć zasadniczo od miejsca zamieszkania pozwanego, a tak ustalona jurysdykcja powinna mieć miejsce zawsze, z wyjątkiem kilku dokładnie określonych przypadków, w których ze względu na przedmiot sporu lub umowę stron uzasadnione jest inne kryterium powiązania. Siedziba osób prawnych musi być zdefiniowana wprost w rozporządzeniu celem wzmocnienia przejrzystości wspólnych przepisów i uniknięcia konfliktów kompetencyjnych”.
4 Zgodnie z motywem 13 tego rozporządzenia w sprawach dotyczących ubezpieczenia, umów z udziałem konsumentów i z zakresu prawa pracy strona słabsza powinna być chroniona przez przepisy jurysdykcyjne dla niej bardziej korzystne niż przepisy ogólne.
5 Artykuł 2 ust. 1 tego samego rozporządzenia stanowi, że osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego.
6 Jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia wynikające z umowy, art. 5 pkt 1 lit. a) rozporządzenia nr 44/2001 przewiduje, że sądem właściwym jest sąd miejsca, gdzie zobowiązanie leżące u podstawy dochodzonego roszczenia zostało wykonane albo miało być wykonane.
7 Artykuł 15 ust. 1 tego rozporządzenia ma następujące brzmienie:
„Jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia z umowy, którą zawarła osoba, konsument, w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby, jurysdykcję określa się na podstawie niniejszej sekcji, bez uszczerbku dla art. 4 oraz art. 5 pkt 5:
[…]
c) we wszystkich innych przypadkach, gdy druga strona umowy w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania, prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą lub taką działalność w jakikolwiek sposób kieruje do tego państwa członkowskiego lub do kilku państw włącznie z tym państwem członkowskim, a umowa wchodzi w zakres tej działalności”.
8 Artykuł 16 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 44/2001 stanowi:
„1. Konsument może wytoczyć powództwo przeciwko swemu kontrahentowi albo przed sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium ten kontrahent ma miejsce zamieszkania, albo przed sąd miejsca, w którym konsument ma miejsce zamieszkania.
2. Kontrahent może wytoczyć powództwo przeciwko konsumentowi tylko przed sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
9 Z postanowienia odsyłającego wynika, że L. Emrek, zamieszkały w Saarbrücken (Niemcy), poszukiwał w chwili zajścia okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym używanego samochodu.
10 Vlad Sabranovic prowadzi w Spicheren (Francja), mieście położonym na granicy z Niemcami, pod nazwą handlową „Vlado Automobiles Import‑Export”, przedsiębiorstwo zajmujące się sprzedażą używanych samochodów. W odnośnym czasie prowadził on stronę internetową, która zawierała dane adresowe jego przedsiębiorstwa, włącznie z francuskim numerem telefonu stacjonarnego i niemieckim numerem telefonu komórkowego, wraz z odnośnymi międzynarodowymi numerami kierunkowymi.
11 Po tym, jak L. Emrek dowiedział się od znajomych, a nie za pośrednictwem tejże strony internetowej, o istnieniu przedsiębiorstwa V. Sabranovica i o możliwości zakupu u niego samochodu, udał się do tego przedsiębiorstwa w Spicheren.
12 Następnie w dniu 13 września 2010 r. L. Emrek, działający w charakterze konsumenta, zawarł z V. Sabranovicem w siedzibie przedsiębiorstwa tego ostatniego pisemną umowę sprzedaży używanego samochodu.
13 W powództwie wytoczonym następnie przed Amtsgericht Saarbrücken (sądem rejonowym w Saarbrücken) (Niemcy) L. Emrek podnosił wobec V. Sabranovica roszczenia z tytułu rękojmi. Uznał on, że sąd ten ma międzynarodową jurysdykcję dla rozpoznania jego powództwa na podstawie art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001. Z koncepcji strony internetowej V. Sabranovica wynikało bowiem w jego przekonaniu, że V. Sabranovic kieruje swoją działalność gospodarczą także do Niemiec.
14 Sąd ten uznał, że powództwo L. Emreka było niedopuszczalne i odrzucił je, stwierdzając, że w niniejszym przypadku art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 nie ma zastosowania, ponieważ V. Sabranovic nie kierował swojej działalności gospodarczej, w rozumieniu tego przepisu, do Niemiec.
15 Lokman Emrek zaskarżył to orzeczenie w drodze apelacji przed sądem odsyłającym, twierdząc, że art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 nie wymaga ustalenia związku przyczynowego pomiędzy kierowaniem działalności gospodarczej do państwa członkowskiego [przy. tłum. miejsca zamieszkania] konsumenta a zawarciem umowy. Podniósł on również, że przepis ten nie wymaga, aby umowa została zawarta na odległość.
16 Landgericht Saarbrücken uważa, że w postępowaniu głównym ustalone zostało, iż działalność gospodarcza V. Sabranovica była skierowana do Niemiec. W szczególności podanie międzynarodowego numeru kierunkowego dla Francji oraz niemieckiego numeru telefonu komórkowego stwarza w jego opinii wrażenie, że odnośny przedsiębiorca stara się pozyskać konsumentów zamieszkałych także poza Francją, w szczególności tych, którzy zamieszkują w strefie przygranicznej w Niemczech.
17 Zdaniem tego sądu, nawet gdyby należało uznać, że zastosowanie art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 nie jest uzależnione od zawarcia umowy na odległość, w celu uniknięcia rozszerzenia zakresu zastosowania tego przepisu, należałoby jednak, aby strona internetowa przedsiębiorcy leżała przynajmniej u źródła rzeczywistego zawarcia umowy z konsumentem. Sąd ten uważa zatem, że przepis ten nie powinien być stosowany, gdy konsument zawiera umowę z „przedsiębiorcą” „przypadkowo”.
18 W tych okolicznościach Landgericht Saarbrücken postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia [nr 44/2001] zakłada w przypadkach, w których obecność w Internecie przedsiębiorcy [strona internetowa przedsiębiorcy] spełnia wymóg kierowania działalności do państwa członkowskiego konsumenta, dalszą nieformalną [dodatkową i niepisaną] przesłankę, [polegającą na tym,] że[by] konsument został zachęcony do zawarcia umowy przez prowadzoną przez przedsiębiorcę stronę internetową, że obecność w Internecie musi tym samym mieć przyczynowy charakter dla zawarcia umowy [tak że tym samym zachodzi związek przyczynowy pomiędzy istnieniem strony internetowej a zawarciem umowy]?
2) O ile konieczna jest przyczynowość [konieczne jest istnienie związku przyczynowego] między przesłanką kierowania działalności i zawarciem umowy: czy art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 zakłada ponadto zawarcie umowy przy pomocy środków sprzedaży na odległość [zawarcie umowy na odległość]?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
19 Tytułem wstępu należy sprecyzować, że w swoim wyroku z dnia 6 września 2012 r. w sprawie C‑190/11 Mühlleitner, Trybunał odpowiedział już na drugie pytanie prejudycjalne przedstawione przez sąd odsyłający w niniejszej sprawie i orzekł, że art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że przepis ten nie wymaga, aby umowa pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą została zawarta na odległość.
20 W konsekwencji zbadać należy jedynie pierwsze pytanie, w którym sąd ten pyta w istocie, czy art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że wymaga on istnienia związku przyczynowego między środkiem wykorzystanym dla skierowania działalności gospodarczej bądź zawodowej do państwa członkowskiego miejsca zamieszkania konsumenta, mianowicie stroną internetową, a zawarciem umowy z konsumentem.
21 W kwestii tej należy stwierdzić po pierwsze, że zgodnie z art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 zastosowanie tego przepisu nie jest wyraźnie uzależnione od istnienia takiego związku przyczynowego.
22 Z brzmienia tego przepisu wynika bowiem, że znajduje on zastosowanie, gdy spełnione są dwie szczegółowe przesłanki. Jest więc, po pierwsze, konieczne, by przedsiębiorca prowadził swą działalność gospodarczą bądź zawodową w państwie członkowskim, w którym mieszka konsument, albo by za pomocą dowolnego środka kierował swą działalność do tego państwa bądź do wielu państw, w tym do państwa zamieszkania konsumenta oraz, po drugie, by sporna umowa była objęta zakresem tej działalności.
23 Trybunał orzekł jednak, że zasadniczą przesłanką, od jakiej uzależnione jest zastosowanie art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001, jest związek z działalnością gospodarczą bądź zawodową skierowaną do państwa, w którym zamieszkuje konsument (ww. wyrok w sprawie Mühlleitner, pkt 44) i w niniejszej sprawie sąd odsyłający uważa tę przesłankę za spełnioną.
24 Po drugie, co się tyczy wykładni celowościowej art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001, należy zauważyć, że dodanie tej niepisanej przesłanki dotyczącej istnienia związku przyczynowego, o którym mowa w pkt 20 niniejszego wyroku, byłoby sprzeczne z celem tego przepisu, a mianowicie z celem polegającym na ochronie konsumentów uważanych za słabszą stronę umów zawieranych przez tych ostatnich z przedsiębiorcą.
25 Należy bowiem stwierdzić, tak jak podniosła Komisja Europejska i jak zauważył rzecznik generalny w pkt 25 swojej opinii, że wymóg wcześniejszego skonsultowania strony internetowej przez konsumenta mógłby wiązać się z problemami dowodowymi, w szczególności w przypadku, gdy umowa, tak jak w postępowaniu głównym, nie została zawarta na odległość za pośrednictwem tejże strony internetowej. W takiej sytuacji trudności związane z dowodem na istnienie związku przyczynowego pomiędzy środkiem wykorzystanym dla skierowania działalności, mianowicie stroną internetową, a zawarciem umowy z konsumentem, miałyby tendencję do zniechęcania konsumentów do wytaczania powództw przed sądami krajowymi na podstawie art. 15 i 16 rozporządzenia nr 44/2001 i osłabiałyby ochronę konsumentów realizowaną przez te przepisy.
26 Natomiast, co również podniósł rzecznik generalny w pkt 26 swojej opinii, okoliczność, że ten związek przyczynowy nie stanowi niepisanej przesłanki, od której spełnienia uzależnione byłoby stosowanie art. 15 ust. 1 lit. c), nie wyklucza możliwości wykorzystania go jako wskazówki kwalifikowanej, która może zostać uwzględniona przez sąd w momencie badania, czy dana działalność jest rzeczywiście kierowana do państwa członkowskiego miejsca zamieszkania konsumenta.
27 W kwestii tej należy przypomnieć, że w pkt 93 oraz w sentencji swojego wyroku z dnia 7 grudnia 2010 r. w sprawach połączonych C‑585/08 i C‑144/09 Pammer i Hotel Alpenhof, Zb.Orz. s. I‑12527, Trybunał zidentyfikował niewyczerpującą listę wskazówek, które mogą pomóc sądowi krajowemu w dokonaniu oceny, czy jest spełniona podstawowa przesłanka dotycząca skierowania działalności gospodarczej do państwa członkowskiego, w którym konsument ma miejsce zamieszkania.
28 Ponadto w swoim ww. wyroku w sprawie Mühlleitner, orzekając, iż zastosowanie tegoż art. 15 ust. 1 lit. c) nie jest uzależnione od zawarcia umowy na odległość, Trybunał dodał w pkt 44 tegoż wyroku do tejże niewyczerpującej listy inne wskazówki, dotyczące między innymi „nawiązania kontaktu na odległość” i „zawarcia umowy konsumenckiej na odległość”, które mogą posłużyć ustaleniu, że umowa jest związana z działalnością skierowaną do państwa członkowskiego, w którym zamieszkuje konsument.
29 W celu uniknięcia rozszerzenia zakresu zastosowania art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 należy jednakże stwierdzić, że związek przyczynowy, którego dotyczy pierwsze pytanie prejudycjalne, należy uznać za wskazówkę co do „kierowania działalności”, tak samo jak nawiązanie kontaktu na odległość prowadzące do zawarcia przez konsumenta umowy na odległość.
30 Ponadto, jak podnosi rzecznik generalny w pkt 33–38 swojej opinii, okoliczność, że przedsiębiorca, taki jak w postępowaniu głównym, ma siedzibę w państwie członkowskim blisko granicy z innym państwem członkowskim, w aglomeracji rozciągającej się po dwóch jej stronach i że korzysta z numeru telefonu przyznanego mu przez to inne państwo członkowskie, udostępniając go swoim potencjalnym klientom mieszkającym w tym ostatnim państwie członkowskim, co pozwala im na uniknięcie kosztu połączenia międzynarodowego, może również stanowić wskazówkę, która może posłużyć wykazaniu, że jego działalność jest „skierowana do” tego innego państwa członkowskiego.
31 W każdym razie na sądzie odsyłającym spoczywa obowiązek dokonania całościowej oceny okoliczności, w których została zawarta sporna w postępowaniu głównym umowa konsumencka, tak aby zdecydować, czy – w zależności od istnienia wskazówek figurujących, bądź nie, na niewyczerpującej liście sformułowanej przez Trybunał w relewantnym orzecznictwie przywołanym w pkt 27 i 28 niniejszego wyroku, art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 ma zastosowanie.
32 W świetle powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 44/2001 należy interpretować w ten sposób, że nie wymaga on istnienia związku przyczynowego między środkiem wykorzystanym dla skierowania działalności gospodarczej bądź zawodowej do państwa członkowskiego miejsca zamieszkania konsumenta, mianowicie stroną internetową, a zawarciem umowy z tym konsumentem. Istnienie takiego związku przyczynowego stanowi jednakże wskazówkę co do istnienia związku pomiędzy umową a taką działalnością.
W przedmiocie kosztów
33 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 15 ust. 1 lit. c) rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że nie wymaga on istnienia związku przyczynowego między środkiem wykorzystanym dla skierowania działalności gospodarczej bądź zawodowej do państwa członkowskiego miejsca zamieszkania konsumenta, mianowicie stroną internetową, a zawarciem umowy z tym konsumentem. Istnienie takiego związku przyczynowego stanowi jednakże wskazówkę co do istnienia związku pomiędzy umową a taką działalnością.
Podpisy