WYROK SĄDU (izba ds. odwołań)
z dnia 12 maja 2010 r.
Sprawa T‑491/08 P
Philippe Bui Van
przeciwko
Komisji Europejskiej
Odwołanie – Służba publiczna – Urzędnicy – Powołanie – Zaszeregowanie do grupy – Cofnięcie aktu administracyjnego – Ochrona uzasadnionych oczekiwań – Rozsądny termin – Prawo do bycia wysłuchanym
Przedmiot: Odwołanie od wyroku Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej (druga izba) z dnia 11 września 2008 r. w sprawie F‑51/07 Bui Van przeciwko Komisji, Zb.Orz.SP s. I‑A‑1‑289, II‑A‑1‑1533, mające na celu uchylenie tego wyroku. Odwołanie wzajemne wniesione przez Komisję.
Orzeczenie: Wyrok Sądu do spraw Służby Publicznej Unii Europejskiej (druga izba) z dnia 11 września 2008 r. w sprawie F-51/07 Bui Van przeciwko Komisji zostaje uchylony w zakresie, w jakim na jego mocy na rzecz Phillipe’a Bui Vana zostało przyznane odszkodowanie w wysokości 1500 EUR. Odwołanie i pozostałe żądania odwołania wzajemnego zostają oddalone. Sprawa zostaje przekazana Sądowi do spraw Służby Publicznej w celu wydania rozstrzygnięcia w przedmiocie odszkodowania. Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
Streszczenie
1. Urzędnicy – Zasady – Ochrona uzasadnionych oczekiwań – Przesłanki
(regulamin pracowniczy, art. 85 akapit pierwszy)
2. Odwołanie – Zarzuty – Zarzut skierowany przeciwko elementowi uzasadnienia wyroku niepotrzebnemu dla uzasadnienia jego sentencji – Zarzut nieistotny dla sprawy
3. Akty instytucji – Cofnięcie – Akty niezgodne z prawem – Przesłanki – Rozsądny termin
4. Urzędnicy – Zasady – Prawo do obrony – Obowiązek wysłuchania zainteresowanego przed przyjęciem aktu dla niego niekorzystnego – Zakres
5. Urzędnicy – Skarga – Nieograniczone prawo orzekania – Zakres – Granice – Przestrzeganie zasady kontradyktoryjności
(art. 261 TFUE; regulamin pracowniczy, art. 91 ust. 1)
6. Prawo wspólnotowe – Zasady – Prawo do obrony – Zasada kontradyktoryjności – Zakres
1. O ile zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań może ograniczać prawo administracji do wycofania z mocą wsteczną niezgodnego z prawem aktu w przypadku, gdy adresat tego aktu mógł zaufać jego z pozoru zgodnemu z prawem charakterowi, o tyle uważa się, że ten warunek nie został spełniony w obliczu obiektywnych okoliczności, które powinny były skłonić zainteresowanego do uświadomienia sobie rozpatrywanego błędu lub, innymi słowy, w obliczu informacji mogących podawać w wątpliwość zgodność aktu z prawem. Tym samym zainteresowany nie mógł zaufać z pozoru zgodnemu z prawem charakterowi wycofanego aktu, zwłaszcza w sytuacji gdy omawiany akt jest pozbawiony podstawy prawnej lub został wydany z naruszeniem obowiązujących norm prawnych. Orzecznictwo w zakresie cofnięcia z mocą wsteczną niezgodnych z prawem aktów przyznających prawa podmiotowe ma na celu w szczególności pogodzenie dwóch zasad: zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań i zasady legalności. Jeśli niezgodność z prawem nie mogła umknąć uwadze starannego urzędnika, nie można uznać, by zaufanie zasługiwało na ochronę, a tym samym pełne zastosowanie znajduje zasada legalności. Z tego wynika, że pomimo ciążącego na administracji obowiązku podjęcia wszelkich działań celem zapewnienia zgodności z prawem jej decyzji, urzędnicy nie mogą powoływać się na uzasadnione oczekiwania celem utrzymania w mocy aktów rażąco niezgodnych z prawem. Ponadto sama okoliczność, że popełniony przez administrację błąd wielokrotnie umknął uwadze samej administracji, jakkolwiek wysoce niepożądana, nie może być powoływana przez urzędnika w celu stwierdzenia istnienia po jego stronie uzasadnionych oczekiwań, zważywszy na obiektywne okoliczności, które powinny były skłonić rozpatrywanego urzędnika do zdania sobie sprawy z omawianego błędu.
Ponadto kwestia istnienia rozstrzygającego interesu publicznego, mogącego mieć pierwszeństwo przed interesem zainteresowanego, ma znaczenie jedynie wtedy, gdy wykazano, że zainteresowany mógł zaufać z pozoru zgodnemu z prawem charakterowi rozpatrywanego aktu i dochodzić jego utrzymania w mocy.
(zob. pkt 44, 45, 49, 50, 52)
Odesłanie: Trybunał, sprawa 14/81 Alpha Steel przeciwko Komisji, 3 marca 1982 r., Rec. s. 749, pkt 10–12; Trybunał, sprawa C‑248/89 Cargill przeciwko Komisji, 20 czerwca 1991 r., Rec. s. I‑2987, pkt 20; Trybunał, sprawa C‑90/95 P de Compte przeciwko Parlamentowi, 17 kwietnia 1997 r., Rec. s. I‑1999, pkt 39; Sąd, sprawa T‑20/96 Pascall przeciwko Komisji, 27 listopada 1997 r., RecFP s. I‑A‑361, II‑977, pkt 75, 76; Sąd, sprawy połączone T‑66/96 i T‑221/97 Mellett przeciwko Trybunałowi Sprawiedliwości, 21 lipca 1998 r., RecFP s. I‑A‑449, II‑1305, pkt 122; Sąd, sprawa T‑197/99 Gooch przeciwko Komisji, 5 grudnia 2000 r., RecFP s. I‑A‑271, II‑1247, pkt 56; Sąd, sprawa T‑416/04 Kontouli przeciwko Radzie, 27 września 2006 r., Zb.Orz.SP s. I‑A‑2‑181, II‑A‑2‑897, pkt 164–166
2. W ramach odwołania zarzut skierowany przeciwko tezie uzupełniającej wyroku, którego rozstrzygnięcie opiera się w sposób wystarczający pod względem prawnym na innych tezach, jest nieistotny dla sprawy i w rezultacie powinien zostać oddalony.
(zob. pkt 52)
Odesłanie: Trybunał, sprawa C‑244/91 P Pincherle przeciwko Komisji, 22 grudnia 1993 r., Rec. s. I‑6965, pkt 25; Sąd, sprawa T‑253/06 P Chassagne przeciwko Komisji, 19 września 2008 r., Zb.Orz.SP s. I‑B‑1‑43, II‑B‑1‑295, pkt 95
3. Rozsądny charakter terminu należy oceniać w świetle wszystkich okoliczności danego przypadku. Nie można domniemywać, że z góry określony okres stanowi co do zasady rozsądny termin. Sąd do spraw Służby Publicznej narusza prawo, gdy orzeka, że można domniemywać, że termin o z góry określonej długości jest rozsądny, nawet jeśli omawiane naruszenie pozostaje bez znaczenia dla prawidłowości zaskarżonego wyroku, skoro tylko wspomniany sąd, oceniając rozsądny charakter terminu, odrzuca domniemanie, które niesłusznie uwzględnił.
Ponadto waga aktu dla kariery zawodowej danego urzędnika nie wpływa na ocenę rozsądnego charakteru terminu, w którym został wycofany. Nie można bowiem uznać, że im akt ważniejszy dla zainteresowanego, tym dłuższy termin przysługuje administracji na jego wycofanie. Natomiast krótki okres, podczas którego akt, taki jak początkowa decyzja o zaszeregowaniu urzędnika, wywołuje skutki, może zostać uwzględniony przez sąd celem oceny rozsądnego charakteru terminu. Skoro bowiem taka okoliczność wywołuje w stosunku do urzędnika skutki w zakresie wpływu, zwłaszcza finansowego, cofnięcia z mocą wsteczną, nie istnieją powody wykluczenia okoliczności, które mogą zostać uwzględnione dla oceny rozsądnego charakteru tego terminu.
(zob. pkt 58, 60–62)
Odesłanie: Trybunał, sprawy połączone 7/56 i od 3/57 do 7/57 Algera i in. przeciwko Zgromadzeniu Ogólnemu EWWiS, 12 lipca 1957 r., Rec. s. 81, pkt 116; ww. sprawa de Compte przeciwko Parlamentowi; Trybunał, sprawy połączone C‑238/99 P, C‑244/99 P, C‑245/99 P, C‑247/99 P, od C‑250/99 P do C‑252/99 P i C‑254/99 P Limburgse Vinyl Maatschappij i in. przeciwko Komisji, 15 października 2002 r., Rec. s. I‑8375, pkt 187; ww. sprawa Pascall przeciwko Komisji
4. Jeśli chodzi o prawo urzędnika będącego adresatem aktu administracyjnego do bycia wysłuchanym, okoliczność, że decyzja stanowi z proceduralnego punktu widzenia akt niekorzystny, nie pozwala automatycznie wywieść, bez odniesienia się do charakteru postępowania wszczętego przeciwko zainteresowanemu, że organ powołujący ma obowiązek skutecznego wysłuchania zainteresowanego przed wydaniem tego aktu. Jednak decyzja wpływająca na sytuację administracyjną urzędnika, zwłaszcza w zakresie, w jakim może wpływać na karierę zawodową urzędnika, ponieważ może mieć znaczenie dla perspektyw przyszłości zawodowej i wiązać się ze zmniejszeniem jego wynagrodzenia, wymaga zastosowania zasady przestrzegania prawa do obrony, będącej podstawową zasadą prawa Unii, nawet w braku jakiegokolwiek uregulowania dotyczącego rozpatrywanego postępowania. Tym samym taka decyzja może zostać wydana jedynie po tym, gdy zainteresowany mógł skutecznie przedstawić swój punkt widzenia w przedmiocie projektu decyzji.
(pkt 75, 77)
Odesłanie: Trybunał, sprawa C‑111/02 P Parlament przeciwko Reynolds, 29 kwietnia 2004 r., Rec. s. I‑5475, pkt 57; Trybunał, sprawa C‑59/06 P Marcuccio przeciwko Komisji, 6 grudnia 2007 r., Zb.Orz.SP s. I‑B‑2‑43, II‑B‑2‑335, pkt 45–47 i przytoczone tam orzecznictwo
5. W odniesieniu do żądania zadośćuczynienia, nawet przy założeniu, że sąd Unii, przy korzystaniu z nieograniczonego prawa orzekania, przyznanego mu zwłaszcza w sporach o charakterze majątkowym przez art. 91 ust. 1 regulaminu pracowniczego, miał prawo podwyższyć kwotę zadośćuczynienia dla skarżącego w stosunku do żądanej przez niego kwoty, nie można przyjąć, by sąd ten mógł skorzystać z takiego prawa, nie wzywając najpierw strony, która miałaby być zobowiązana do zapłaty tej podwyższonej kwoty, do wypowiedzenia się w kwestii takiej ewentualności.
Ponadto w kontekście oceny dopuszczalności takiego żądania, skarga powinna wskazywać przedmiot sporu oraz zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów, przedstawionych w sposób dostatecznie zrozumiały i precyzyjny, aby między innymi pozwolić stronie pozwanej na przygotowanie obrony. Nie oznacza to, że skarżący powinien bezwzględnie oszacować liczbowo kwotę utrzymywanej krzywdy. Jednak powinien wskazać elementy umożliwiające ocenę jej charakteru i zakresu, zwłaszcza celem umożliwienia stronie pozwanej przeprowadzenia swojej obrony.
W szczególności skarga o zadośćuczynienie, symboliczne lub w formie rzeczywistego odszkodowania, musi precyzować charakter krzywdy rzekomo doznanej w związku z zarzucanym zachowaniem strony pozwanej oraz przynajmniej w przybliżony sposób szacować rozmiar tej krzywdy. Wprawdzie nieograniczone prawo orzekania przysługujące sądowi Unii uprawnia go do zakończenia zawisłych przed nim sporów w sposób zupełny i pozwala mu, nawet w braku prawidłowych wniosków w tym zakresie, nie tylko stwierdzić nieważność, lecz również – o ile zaistnieje taka konieczność – zasądzić od pozwanej instytucji zadośćuczynienie za krzywdę spowodowaną niezgodnym z prawem działaniem administracji. Jednak sąd Unii zasadniczo nie może postępować w ten sposób, nie wzywając uprzednio stron do przedstawienia swoich uwag w przedmiocie ewentualnego przyznania takiego odszkodowania. W rezultacie nie można uznać, by nieograniczone prawo orzekania, przyznane sądom Unii w sporach majątkowych między instytucjami a ich pracownikami, przyznawało tym sądom prawo nieprzestrzegania zasad proceduralnych związanych z zasadą kontradyktoryjności względem takiego sporu. Wniosek ten potwierdza orzecznictwo dotyczące grzywien, określonych w art. 261 TFUE, z którego wynika, że możliwość podwyższenia przez sąd Unii, przy korzystaniu z nieograniczonego prawa orzekania, wysokości tych grzywien nie może być użyta w oparciu o informacje, okoliczności lub kryteria, których uwzględnienia dana strona nie mogła przewidzieć. Jeśli strona nie została wysłuchana w przedmiocie możliwości takiego podwyższenia, a tym samym nie miała okazji wypowiedzieć się na temat tego, czy byłoby ono właściwe, ani na temat czynników mogących mieć wpływ na jego wielkość, sąd Unii nie przystępuje do takiego badania.
(zob. pkt 83, 86, 88, 89)
Odesłanie: Trybunał, opinia rzecznika generalnego P. Verlorena van Themaata w sprawach połączonych od 240/82 do 242/82, 261/82, 262/82, 268/82 i 269/82 Stichting Sigarettenindustrie i in. przeciwko Komisji, 10 grudnia 1985 r., Rec. s. 3831, 3851; Trybunał, sprawa C‑3/06 P Groupe Danone przeciwko Komisji, 8 lutego 2007 r., Zb.Orz. s. I‑1331, pkt 82, 83; Trybunał sprawa C‑197/09 RX‑II M przeciwko EMEA, 17 grudnia 2009 r., Zb.Orz. s. 12033, pkt 56–58 i przytoczone tam orzecznictwo; Sąd, sprawa T‑277/97 Ismeri Europa przeciwko Trybunałowi Obrachunkowemu, 15 czerwca 1999 r., Rec. s. II‑1825, pkt 28–30, 81 i przytoczone tam orzecznictwo; Sąd, sprawa T‑224/00 Archer Daniels Midland i Archer Daniels Midland Ingredients przeciwko Komisji, 9 lipca 2003 r., Rec. s. II‑2597, pkt 374–376; Sąd, sprawy połączone T‑67/00, T‑68/00, T‑71/00 i T‑78/00 JFE Engineering przeciwko Komisji, 8 lipca 2004 r., Zb.Orz. s. II‑2501, pkt 578
6. Przestrzeganie prawa do obrony oznacza, że strony w procesie mogły zająć stanowisko w odniesieniu do okoliczności faktycznych i dokumentów, na których podstawie zostanie wydane orzeczenie, jak również poddać pod debatę dowody i uwagi przedstawione przed sądem oraz zarzuty, w oparciu o które sąd zamierza wydać swoje orzeczenie. W celu spełnienia wymogów związanych z prawem do rzetelnego procesu sądowego konieczne jest, aby strony mogły przeprowadzić kontradyktoryjną debatę zarówno co do okoliczności faktycznych, jak i prawnych, które są decydujące dla wyniku postępowania. Prawo to należy rozumieć w ten sposób, że gwarantuje ono, by strony nie stanęły w obliczu zupełnie nieoczekiwanego orzeczenia wymiaru sprawiedliwości. Nie oznacza to jednak, że sąd powinien przyznać stronom prawo do bycia wysłuchanym w odniesieniu do każdej kwestii jego oceny prawnej przed wydaniem orzeczenia.
(zob. pkt 84, 85)
Odesłanie: Trybunał, opinia rzecznika generalnego J. Kokott w sprawie C‑229/05 P PKK i KNK przeciwko Radzie, 18 stycznia 2007 r., Zb.Orz. s. I‑439, pkt 66, 67; ww. sprawa M przeciwko EMEA, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo