Sprawa T‑155/06
Tomra Systems ASA i in.
przeciwko
Komisji Europejskiej
Konkurencja – Nadużycie pozycji dominującej – Rynek urządzeń do zbierania zużytych opakowań po napojach – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 82 WE i art. 54 porozumienia EOG – Porozumienia w sprawie wyłączności, zobowiązania ilościowe i rabaty lojalnościowe stanowiące element strategii wykluczania konkurentów z rynku – Grzywna – Proporcjonalność
Streszczenie wyroku
1. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Użycie jako dowodu wewnętrznej dokumentacji przedsiębiorstwa, które brało udział w naruszeniu – Dopuszczalność
(art. 81 WE, 82 WE)
2. Konkurencja – Pozycja dominująca – Nadużycie – Umowy wyłącznej dostawy – Umowa zawarta między przedsiębiorstwem a wspólnotą zakupową
(art. 82 WE)
3. Konkurencja – Pozycja dominująca – Nadużycie – Pojęcie – Obiektywne pojęcie odnoszące się do zachowań mogących wpłynąć na strukturę rynku i stworzyć przeszkodę w utrzymaniu istniejącego poziomu konkurencji lub jej rozwoju na rynku – Obowiązki spoczywające na przedsiębiorstwie dominującym – Konkurowanie wyłącznie niecenowe
(art. 82 WE)
4. Konkurencja – Pozycja dominująca – Nadużycie – Umowy wyłącznej dostawy – Rabat lojalnościowy
(art. 82 WE)
5. Konkurencja – Pozycja dominująca – Nadużycie – Rabat skutkujący wykluczeniem z rynku – Rabat lojalnościowy – Kwalifikacja jako praktyki stanowiącej nadużycie
(art. 82 WE)
6. Konkurencja – Pozycja dominująca – Nadużycie – Rabat ilościowy – Dopuszczalność – Przesłanki – System rabatów stanowiący nadużycie – Kryteria oceny
(art. 82 WE)
7. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja stwierdzająca naruszenie – Obowiązek uzasadnienia – Zakres
(art. 82 WE, 253 WE)
8. Konkurencja – Pozycja dominująca – Nadużycie – Pojęcie – Zamknięcie przez przedsiębiorstwo dominujące dostępu do istotnej części rynku
(art. 82 WE)
9. Konkurencja – Pozycja dominująca – Nadużycie – Rabaty z mocą wsteczną – Mające cechy nadużycia – Kryteria oceny
(art. 82 WE)
10. Konkurencja – Pozycja dominująca – Nadużycie – Pojęcie – Zachowania, których skutkiem lub celem jest stworzenie przeszkody w utrzymaniu lub rozwoju konkurencji
(art. 82 WE)
11. Konkurencja – Pozycja dominująca – Nadużycie – Umowy wyłącznej dostawy – Zindywidualizowane zobowiązania ilościowe stanowiące nadużycie
(art. 82 WE)
12. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Elementy oceny – Podwyższenie ogólnego wymiaru grzywien – Dopuszczalność – Przesłanki
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)
13. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Uwzględnienie całkowitego lub mającego znaczenie dla sprawy obrotu zainteresowanego przedsiębiorstwa – Granice
(rozporządzenia Rady: nr 17, art. 15 ust. 2; nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03)
1. Dokumentacja wewnętrzna przedsiębiorstwa może stanowić dowód naruszenia reguł konkurencji przez to przedsiębiorstwo. Tego typu dokumentacja może bowiem wskazać, czy takie wykluczenie konkurencji było planowane, czy przeciwnie, może zasugerować inną interpretację badanych praktyk. Może ona na przykład pozwolić Komisji na umieszczenie we właściwym kontekście tej praktyki i potwierdzenie dokonanej przez nią oceny tych praktyk.
W sytuacji, gdy wykorzystuje ona tą dokumentację do uzasadnienia swej decyzji jest rzeczą całkowicie normalną, że Komisja, nie ukrywając przy tym istnienia dokumentów ukazujących inny punkt widzenia, przedstawia przede wszystkim antykonkurencyjne zachowania przedsiębiorstwa, nie zaś jego działania zgodne z prawem, o których jest mowa w niektórych dokumentach wewnętrznych, zważywszy, że to właśnie stwierdzenie tych zachowań jest zadaniem Komisji.
(por. pkt 35, 36)
2. Praktyki stosowane przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą nie muszą nakładać na nabywców formalnego obowiązku wyłączności, aby móc stwierdzić, że stanowią one nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE. Wystarczy, że praktyki te stanowią zachętę dla klientów, aby nie przechodzili do dostawców konkurencyjnych i zaopatrywali się celem pokrycia całości lub znacznej części swojego zapotrzebowania wyłącznie u wspomnianego przedsiębiorstwa, tak że nie ma żadnej potrzeby analizowania wyłącznego charakteru spornych umów w świetle mającego zastosowanie prawa krajowego.
Jeżeli chodzi o porozumienia zawarte pomiędzy przedsiębiorstwem i wspólnotami zakupowymi, które mają charakter wiążący dla stron, ustalenie, czy miały one wpływ na zachowania ich członków jako nabywców, nie wchodzi w zakres badania od strony formalnej. W przypadku bowiem kiedy wynegocjowane warunki są uzależnione od dokonania zakładanej ilości zakupów przez centralę jako całość, istota negocjowania tego typu umowy polega na tym, że jej zawarcie zachęci członków centrali do dokonywania zakupów z zamiarem osiągnięcia ustalonego celu.
(por. pkt 59, 61, 62)
3. Pojęcie nadużywania jest pojęciem obiektywnym, które odnosi się do zachowań przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą, mogących wpłynąć na strukturę rynku, na którym ze względu na obecność takiego przedsiębiorstwa konkurencja jest już osłabiona, oraz stwarzających przeszkodę w utrzymaniu istniejącego poziomu konkurencji lub jej rozwoju na rynku poprzez stosowanie środków odmiennych od tych, jakie stosuje się w warunkach normalnej konkurencji między towarami lub usługami na podstawie świadczeń podmiotów. Wynika z tego, że art. 82 WE zakazuje przedsiębiorstwu dominującemu wykluczania konkurenta i wzmacniania w ten sposób swojej pozycji przy wykorzystaniu środków innych niż oparte na konkurencji między świadczeniami. Ustanowiony w tym postanowieniu zakaz uzasadniony jest również troską o to, aby nie powodować szkody dla konsumentów.
W konsekwencji, choć stwierdzenie, iż dane przedsiębiorstwo zajmuje pozycję dominującą, nie jest samo w sobie zastrzeżeniem wysuniętym wobec tego przedsiębiorstwa, do niego należy, niezależnie od przyczyn posiadania takiej pozycji, szczególna odpowiedzialność za przestrzeganie, aby jego zachowanie nie naruszało skutecznej i niezakłóconej konkurencji na wspólnym rynku. Podobnie, choć stwierdzenie, iż dane przedsiębiorstwo zajmuje pozycję dominującą, nie pozbawia przedsiębiorstwa mającego taką pozycję prawa do obrony swoich interesów handlowych, w przypadku kiedy są one zagrożone i jeżeli przedsiębiorstwo to ma możliwość w rozsądnym zakresie dokonać czynności uznanych przez nie za właściwe w celu ochrony jego interesów, nie można jednak zezwolić na takie zachowania, w przypadku kiedy służą one wzmocnieniu tej pozycji i jej nadużyciu.
(por. pkt 38, 206, 207)
4. W przypadku przedsiębiorstwa zajmującego na rynku pozycję dominującą związanie nabywców – choćby na ich życzenie – obowiązkiem lub obietnicą zaopatrywania się wyłącznie w tym przedsiębiorstwie w celu pokrycia całości lub znacznej części ich zapotrzebowania stanowi nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE, bez względu na to, czy to zobowiązanie zostało zaciągnięte bez dodatkowych zastrzeżeń, czy też w zamian za przyznanie rabatu. To samo dotyczy sytuacji, w której takie przedsiębiorstwo, nie nakładając na nabywców formalnego obowiązku wyłączności, stosuje na mocy porozumień zawartych z tymi nabywcami albo jednostronnie system rabatów lojalnościowych, to znaczy upustów przyznawanych, pod warunkiem że klient zaopatruje się celem pokrycia całości lub istotnej części swojego zapotrzebowania wyłącznie u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą.
Takie zobowiązania w przedmiocie wyłącznego zaopatrzenia, bez względu na to, czy w zamian oferowany jest rabat lub czy aby zachęcić nabywcę do kupowania wyłącznie od przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą, przyznawany jest rabat lojalnościowy, są sprzeczne z celem niezakłóconej konkurencji na wspólnym rynku, ponieważ nie opierają się na żadnym usprawiedliwiającym ten ciężar lub ten przywilej świadczeniu gospodarczym, lecz mają za cel pozbawienie nabywcy możliwości wyboru źródła zaopatrzenia bądź jej ograniczenia i do zamknięcia innym producentom dostępu do rynku.
(por. pkt 208, 209, 295, 296)
5. Rabat lojalnościowy przyznawany w zamian za zobowiązanie klienta do zaopatrywania się wyłącznie lub prawie wyłącznie u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą jest sprzeczny z art. 82 WE ze względu na skutek wykluczający, który on powoduje. Rabat taki ma bowiem na celu zapobieżenie, poprzez przyznawanie korzyści finansowych, zaopatrywaniu się klientów u konkurencyjnych producentów.
(por. pkt 210, 211)
6. Systemy rabatów ilościowych stosowane przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą, związane wyłącznie z wielkością zakupów u niego dokonywanych, zazwyczaj są uważane za niewywołujące skutku wykluczającego z rynku zakazanego przez art. 82 WE. Jeżeli zwiększenie dostarczanych ilości przez omawiane przedsiębiorstwo pociąga za sobą obniżenie kosztów dostawcy, wtedy ma on prawo, poprzez zaoferowanie korzystniejszej ceny, przenieść to obniżenie kosztów na swego klienta. Rabaty ilościowe powinny być więc odzwierciedleniem zwiększonej efektywności i ekonomii skali osiągniętych przez przedsiębiorstwo zajmujące pozycję dominującą.
Z powyższego wynika, że system rabatów ilościowych, w ramach którego wysokość upustu wzrasta wraz z wielkością zakupów u przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą nie narusza art. 82 WE, jeśli kryteria i warunki przyznawania rabatów nie wskazują na to, iż system ten nie opiera się na gospodarczo uzasadnionym świadczeniu wzajemnym, lecz ma za cel, tak jak rabat lojalnościowy i rabat celowy, zapobieżenie zaopatrywaniu się klientów u konkurencyjnych producentów.
Aby ustalić, czy stosowanie danego systemu rabatów ilościowych stanowi ewentualne nadużycie, należy zatem ocenić wszystkie jego okoliczności, a w szczególności kryteria i warunki przyznawania rabatów, oraz zbadać, czy rabaty te mają na celu, poprzez przyznanie korzyści, która nie opiera się na żadnym usprawiedliwiającym ją świadczeniu gospodarczym, pozbawienie nabywcy możliwości wyboru źródła zaopatrzenia bądź jej ograniczenie, zamknięcie konkurentom dostępu do rynku, stosowanie wobec partnerów handlowych nierównych warunków w odniesieniu do równoważnych świadczeń lub wzmocnienie pozycji dominującej dzięki zakłóceniu konkurencji.
(por. pkt 212-214)
7. Uzasadnienie wymagane na podstawie art. 253 WE powinno być dostosowane do danego aktu i przedstawiać w sposób jasny i jednoznaczny rozumowanie instytucji, która wydała akt, pozwalając zainteresowanym poznać podstawy podjętej decyzji oraz bronić swych praw a sądowi dokonać jej kontroli. W przypadku decyzji wydanej na podstawie art. 82 WE zasada ta wymaga, aby zaskarżona decyzja wskazywała okoliczności faktyczne, od których zależy uzasadnienie prawne aktu, a także rozważania, które doprowadziły ją do wydania decyzji.
(por. pkt 227)
8. Nie można usprawiedliwić zamknięcia przez przedsiębiorstwo dominujące dostępu do istotnej części rynku poprzez wykazanie, że część rynku podlegająca konkurencji jest wciąż wystarczająca, aby znalazło się tam miejsce dla ograniczonej liczby konkurentów. Po pierwsze bowiem klienci znajdujący się w części rynku, do której dostęp jest zamknięty, powinni mieć możliwość korzystania z konkurencji w pełnym wymiarze, w jakim jest to możliwe na rynku, a konkurenci powinni móc konkurować jakością w obrębie całości rynku, nie zaś jedynie jego części. Po drugie, nie jest rolą dominującego przedsiębiorstwa określanie, ilu wydajnych konkurentów ma prawo konkurować z nim o część popytu podlegającą konkurencji.
To na podstawie analizy okoliczności konkretnej sprawy możliwe jest stwierdzenie, czy praktyki przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą mogą wykluczyć konkurencję i byłoby czymś sztucznym ustalenie z góry, jaka jest wielkość związanej części rynku, której przekroczenie może powodować skutek w postaci wykluczenia konkurentów.
(por. pkt 241, 242)
9. Mechanizm wykluczenia, jaki stanowią rabaty z mocą wsteczną, nie wymaga, aby przedsiębiorstwo dominujące poświęcało swoje zyski, gdyż koszt rabatu zostaje rozłożony na dużą liczbę sztuk. Poprzez wsteczne przyznanie rabatu średnia cena uzyskana przez przedsiębiorstwo dominujące może znacznie przewyższać koszty i zapewniać przeciętną wysoką marżę. Jednak stosowanie systemu udzielania rabatów z mocą wsteczną powoduje, że dla klienta rzeczywista cena ostatnich sztuk jest bardzo niska ze względu na efekt wchłonięcia.
(por. pkt 267)
10. Do stwierdzenia, iż nastąpiło naruszenie art. 82 WE, nie jest konieczne wykazanie, że stanowiące nadużycie zachowanie przedsiębiorstwa zajmującego pozycję dominującą wywarło rzeczywisty skutek antykonkurencyjny na rynkach, których dotyczyło. W tym względzie wystarczy wykazać, że zmierza ono do ograniczenia konkurencji lub, innymi słowy, że może mieć ono taki skutek.
(por. pkt 289)
11. Nawet przy założeniu, że nie nakładają one na nabywcę formalnego obowiązku wyłączności, zindywidualizowane zobowiązania ilościowe, w odniesieniu do których wykazano, po przeprowadzeniu badania nie tylko w sposób czysto formalny z prawnego punktu widzenia, ale uwzględniając również szczególny kontekst ekonomiczny, w który się wpisują, że de facto zobowiązują one lub zachęcają nabywcę do zaopatrywania się wyłącznie lub w zakresie znaczącej części jego zapotrzebowania w przedsiębiorstwie zajmującym pozycję dominującą i które nie mają za podstawę świadczenia ekonomicznego uzasadniającego taki obowiązek lub przywilej, lecz zmierzają do pozbawienia nabywcy możliwości wyboru źródeł zaopatrzenia lub do jej ograniczenia oraz do ograniczenia producentom dostępu do rynku, stanowią nadużycie pozycji dominującej w rozumieniu art. 82 WE.
(por. pkt 297, 298)
12. Ani obowiązek przestrzegania zasady równego traktowania ani fakt, że wymierzała już ona w przeszłości grzywny w określonej wysokości za określone rodzaje naruszeń nie może pozbawić Komisji możliwości podwyższenia tej wysokości w granicach wyznaczonych w rozporządzeniu nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu, jeśli jest to konieczne, aby zapewnić realizację wspólnotowej polityki konkurencji.
Wagę naruszeń należy ustalić na podstawie licznych okoliczności, do których należą szczególne okoliczności sprawy, jej kontekst i odstraszający charakter grzywien, przy czym nie ma potrzeby ustalania wiążącej lub wyczerpującej listy kryteriów, które należy obowiązkowo uwzględnić. Tymczasem istotne informacje, takie jak: informacje dotyczące rynków, produktów, krajów, przedsiębiorstw oraz odnośnych okresów różnią się w zależności od sprawy. Wynika z tego, że Komisja nie może być zobowiązana do wymierzania przedsiębiorstwom grzywien, których wysokość stanowi identyczny procent ich odpowiednich obrotów w sprawach porównywalnych pod względem wagi naruszenia.
Ponieważ grzywny stanowią instrument polityki Komisji w zakresie konkurencji, musi ona dysponować swobodnym uznaniem przy ustalaniu ich kwot, aby móc wpływać na postępowanie przedsiębiorstw, mobilizując je do przestrzegania reguł konkurencji.
(por. pkt 310-313)
13. Jeżeli chodzi o ustalenie kwoty grzywny za naruszenie wspólnotowych reguł konkurencji, z zastrzeżeniem górnej granicy przewidzianej w art. 23 ust. 2 rozporządzenia nr 1/2003 w sprawie wprowadzenia w życie reguł konkurencji ustanowionych w art. 81 i 82 traktatu, która odnosi się do całkowitego obrotu zainteresowanego przedsiębiorstwa, Komisja może uwzględnić obrót danego przedsiębiorstwa, oceniając wagę naruszenia przy ustalaniu kwoty grzywny, jednak nie może przypisywać nieproporcjonalnie dużego znaczenia temu obrotowi w stosunku do innych kryteriów oceny.
Metoda ustalania grzywien określona w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS przewiduje uwzględnienie wielu okoliczności przy ocenie wagi naruszenia celem ustalenia kwoty grzywny, między innymi charakteru naruszenia, rzeczywistych skutków naruszenia, jeżeli można je zmierzyć, geograficznego zasięgu rynku dotkniętego naruszeniem, a także potrzeby zapewnienia odstraszającego skutku grzywny. Chociaż wytyczne nie przewidują obliczania kwoty grzywien na podstawie całkowitego lub mającego znaczenie dla sprawy obrotu, to nie sprzeciwiają się uwzględnieniu tych obrotów przy ustalaniu kwoty grzywny celem poszanowania ogólnych zasad prawa wspólnotowego i w sytuacji, gdy wymagają tego okoliczności.
Oznacza to, że choć nie można zaprzeczyć, iż obroty związane z rozpatrywanymi produktami mogą stanowić właściwą podstawę do dokonania oceny naruszeń konkurencji na rynku tych produktów w ramach Europejskiego Obszaru Gospodarczego, niemniej jednak czynnik ten nie stanowi jedynego kryterium, w oparciu o które Komisja powinna ocenić powagę naruszenia.
(por. pkt 316-318)