Wydanie tymczasowe
Sprawy połączone T‑50/06 RENV II i T‑69/06 RENV II
Irlandia i Aughinish Alumina Ltd
przeciwko
Komisji Europejskiej
Pomoc państwa – Dyrektywa 92/81/EWG – Podatek akcyzowy od olejów mineralnych – Oleje mineralne wykorzystywane jako paliwo przy produkcji tlenku glinu – Zwolnienie z podatku akcyzowego – Pomoc nowa lub pomoc istniejąca – Artykuł 1 lit. b) ppkt (i), (iii) i (iv) rozporządzenia (WE) nr 659/1999 – Pewność prawa – Uzasadnione oczekiwania – Rozsądny termin – Zasada dobrej administracji – Nadużycie władzy – Obowiązek uzasadnienia – Pojęcie pomocy państwa – Korzyść – Wpływ na handel między państwami członkowskimi – Zakłócenie konkurencji
Streszczenie – wyrok Sądu (pierwsza izba w składzie powiększonym) z dnia 22 kwietnia 2016 r.
1. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Ochrona uzasadnionych oczekiwań – Pewność prawa – Zaliczenie – Zasada estoppel – Wyłączenie
2. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Pewność prawa – Zakres – Nienaruszalność aktów instytucji – Poszanowanie norm kompetencyjnych i proceduralnych – Obowiązek unikania niespójności mogących pojawić się przy stosowaniu różnych przepisów prawa Unii – Zakres i konsekwencje w dziedzinie pomocy państwa
(art. 88 WE)
3. Pomoc przyznawana przez państwa – Podział kompetencji między Radę i Komisję – Decyzja Rady upoważniająca państwo członkowskie, zgodnie z dyrektywą 92/81, do wprowadzenia zwolnienia z podatku akcyzowego – Brak wpływu na dokonany w traktacie podział owych kompetencji
(art. 87 WE, 88 WE, 93 WE; dyrektywa Rady 92/81, art. 8 ust. 4, 5; decyzja Rady 2001/224, motyw 5, art. 1 ust. 2)
4. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Ocena w świetle obiektywnej sytuacji niezależnie od zachowania instytucji – Decyzja Rady upoważniająca państwo członkowskie, zgodnie z dyrektywą 92/81, do wprowadzenia zwolnienia z podatku akcyzowego – Dokonywana przez Komisję w tym zakresie ocena dotycząca braku zakłóceń konkurencji i braku przeszkód dla prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego – Brak wpływu na dyskrecjonalne uprawnienia Komisji w dziedzinie pomocy państwa – Brak naruszenia zasad pewności prawa i skuteczności oraz art. 8 ust. 5 dyrektywy 92/81
(art. 87 ust. 1 WE, art. 88 ust. 2 WE; dyrektywa Rady 92/81, art. 8 ust. 4, 5)
5. Pomoc przyznawana przez państwa – Badanie przez Komisję – Wydanie decyzji o nakazaniu zawieszenia wypłaty domniemanej pomocy państwa – Obowiązek wydania przez Komisję takiej decyzji – Brak
(art. 88 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 11 ust. 1)
6. Skarga o stwierdzenie nieważności – Zarzuty – Brak lub niewystarczający charakter uzasadnienia – Zarzut odrębny od zarzutu braku materialnej zgodności z prawem
(art. 230 WE, 253 WE)
7. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja Komisji w dziedzinie pomocy państwa – Określenie znamion naruszenia konkurencji i wpływu na wymianę handlową między państwami członkowskimi
(art. 87 ust. 1 WE; art. 253 WE)
8. Pomoc przyznawana przez państwa – Wpływ na wymianę handlową między państwami członkowskimi – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Pomoc operacyjna – Pomoc o niewielkim znaczeniu i niewielki rozmiar przedsiębiorstwa niewykluczające a priori wpływu na wymianę handlową
(art. 87 ust. 1 WE)
9. Pomoc przyznawana przez państwa – Pojęcie – Przyznanie przez władze publiczne zwolnienia podatkowego niektórym przedsiębiorstwom – Zaliczenie – Pomoc istniejąca – Przesłanka – Faktyczne wypłacenie przyznanej pomocy
[art. 87 WE, 88 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 1 lit. b) ppkt (i)]
10. Pomoc przyznawana przez państwa – Pomoc nowa i pomoc istniejąca – Postępowanie w sprawie kontroli pomocy państwa – Odrębne postępowania – Skutki decyzji o stwierdzeniu niezgodności
(art. 88 WE)
11. Pomoc przyznawana przez państwa – Badanie przez Komisję – Ocena w dniu wydania decyzji przez Komisję – Zmiana systemu prawnego przed wydaniem decyzji – Konsekwencje – Stosowanie przepisów materialnoprawnych obowiązujących w chwili wydania decyzji Komisji – Stosowanie przepisów proceduralnych w czasie – Kodyfikacja zasad ustanowionych w orzecznictwie – Ocena
[art. 88 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 1 lit. b), art. 4 ust. 6, art. 15]
12. Pomoc przyznawana przez państwa – Pomoc nowa i pomoc istniejąca – Przekształcenie zgłoszonej pomocy w pomoc istniejącą – Warunki – Uprawnienie danego państwa członkowskiego do wdrożenia pomocy wyłącznie po upływie terminu do wszczęcia formalnego postępowania wyjaśniającego
(art. 88 WE)
13. Pomoc przyznawana przez państwa – Pomoc nowa i pomoc istniejąca – Nieprzeprowadzenie w stosunkowo długim okresie badania nowej pomocy – Przekształcenie w pomoc istniejącą – Niedopuszczalność
(art. 88 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 15)
14. Pomoc przyznawana przez państwa – Pomoc nowa i pomoc istniejąca – Przekształcenie nowej pomocy w pomoc istniejącą – Dziesięcioletni termin przedawnienia dla odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy – Stosowanie w czasie
(art. 88 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 11 ust. 2, art. 15)
15. Pomoc przyznawana przez państwa – Odzyskanie bezprawnie przyznanej pomocy – Dziesięcioletni termin przedawnienia z art. 15 rozporządzenia nr 659/1999 – Rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia – Data przyznania pomocy beneficjentowi
(art. 88 ust. 2 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 15)
16. Pomoc przyznawana przez państwa – Odzyskanie bezprawnie przyznanej pomocy – Pomoc przyznana z naruszeniem reguł proceduralnych art. 88 WE – Ewentualne uzasadnione oczekiwania beneficjentów – Przesłanki i granice – Ustanie uzasadnionych oczekiwań z chwilą opublikowania decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego, nawet w razie zaistnienia wyjątkowych okoliczności
(art. 87 WE, 88 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 14 ust. 1; dyrektywa Rady 92/81)
17. Pomoc przyznawana przez państwa – Decyzja Komisji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego w odniesieniu do środka krajowego – Obowiązek wydania decyzji w rozsądnym terminie – Naruszenie – Brak przeszkód dla odzyskania pomocy – Granice – Naruszenie prawa do obrony
(art. 88 WE; rozporządzenie Rady nr 659/1999, art. 7 ust. 6, art. 13 ust. 2)
18. Pomoc przyznawana przez państwa – Postępowanie administracyjne – Obowiązek wezwania przez Komisję zainteresowanych do przedstawienia uwag – Wyłączenie zainteresowanych z korzystania z prawa do obrony
(art. 88 ust. 2 WE)
19. Postępowanie sądowe – Koszty – Obciążenie strony, która wygrała sprawę, częścią jej własnych kosztów
[art. 225 WE; regulamin postępowania przed Sądem (1991), art. 135]
1. Zasada estoppel jest instytucją anglosaksońskiego systemu prawa i nie obowiązuje jako taka w prawie Unii Europejskiej, jednak nie stoi na przeszkodzie temu, by pewne usankcjonowane nią zasady, takie jak zasada pewności prawa i zasada ochrony uzasadnionych oczekiwań, i reguły, takie jak reguła nemo potest venire contra factum proprium, mogły być postrzegane jako bliskie tej zasadzie czy też z nią spokrewnione. W rezultacie należy oddalić jako bezzasadny pod względem prawnym zarzut, który opiera się na naruszeniu zasady estoppel, co jednak nie stoi na przeszkodzie możliwości przeanalizowania argumentów podniesionych przez daną stronę, w przypadku gdy można je uznać jako podniesione na poparcie zarzutu opartego w istocie na naruszeniu zasad pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań.
(por. pkt 56)
2. Zasada pewności prawa stanowi zasadę ogólną prawa Unii, która ma na celu zagwarantowanie przewidywalności sytuacji i stosunków prawnych podlegających prawu Unii. Dlatego istotne jest, by instytucje szanowały nienaruszalność aktów, które wydały i które wpływają na sytuację prawną i materialną podmiotów prawa, efektem czego owe instytucje mogą zmieniać te akty jedynie z poszanowaniem norm kompetencyjnych i proceduralnych.
Poszanowanie zasady pewności prawa wymaga również, by instytucje unikały co do zasady niespójności, jakie mogą się pojawiać przy stosowaniu różnych przepisów prawa Unii, co dotyczy w szczególności sytuacji, w której przepisy te mają ten sam cel, na przykład niezakłóconą konkurencję na wspólnym rynku. W tym względzie w dziedzinie pomocy państwa zasada pewności prawa nakazuje, by w sytuacji gdy Komisja, uchybiając ciążącemu na niej obowiązkowi staranności, doprowadziła do powstania niejednoznacznej sytuacji ze względu na wprowadzenie dwuznacznych elementów oraz brak jasności mających zastosowanie uregulowań, która to sytuacja ostatecznie przybrała postać przedłużającego się, pomimo posiadanej wiedzy o danej pomocy, braku reakcji ze strony tej instytucji, powinna przed podjęciem jakichkolwiek działań mających na celu nakazanie odzyskania pomocy wyjaśnić zaistniałą sytuację.
(por. pkt 59, 218)
3. Procedura przewidziana w art. 8 ust. 4 dyrektywy 92/81 w sprawie harmonizacji struktury podatków akcyzowych od olejów mineralnych, w którym przyznano Radzie, działającej jednomyślnie na wniosek Komisji, uprawnienie do zezwolenia państwu członkowskiemu na wprowadzenie w zakresie podatku akcyzowego ze względu na szczególną politykę zwolnień lub obniżek innych niż przewidziane przez wspomnianą dyrektywę, ma inny cel i zakres stosowania niż reżim ustanowiony w art. 88 WE.
W rezultacie decyzja Rady upoważniająca państwo członkowskie, zgodnie z art. 8 ust. 4 tej dyrektywy, do wprowadzenia zwolnienia z podatku akcyzowego nie może skutkować utrudnieniem Komisji wykonywania kompetencji przyznanych jej przez traktat, a w konsekwencji – stosowania procedury przewidzianej w art. 88 WE do celów zbadania, czy zwolnienie to stanowi pomoc państwa, i ewentualnie wydania po przeprowadzeniu tej procedury decyzji stwierdzającej istnienie takiej pomocy.
Ponadto okoliczność, że wydając decyzje zezwalające, Rada przyznaje całkowite zwolnienia z podatku akcyzowego poprzez ustalenie konkretnych warunków o charakterze geograficznym i czasowym, oraz że te ostatnie są ściśle przestrzegane przez państwa członkowskie, nie ma wpływu na rozdział kompetencji między Radą a Komisją, a zatem nie może pozbawić Komisji możliwości wykonywania przez nią jej kompetencji.
Wynika z tego, że przeprowadzając przewidziane w art. 88 WE postępowanie celem sprawdzenia, czy sporne zwolnienie stanowi pomoc państwa, bez uprzedniego wszczęcia postępowania przewidzianego w art. 8 ust. 5 dyrektywy 92/81 i wydając w następstwie przeprowadzenia tego postępowania stwierdzjącą istnienie takiej pomocy, mimo iż art. 1 ust. 2 decyzji 2001/224 dotyczącej obniżonych stawek podatku akcyzowego oraz zwolnienia z tego podatku niektórych olejów mineralnych używanych do celów szczególnych wyraźnie zezwalał państwu członkowskiemu na dalsze stosowanie spornego zwolnienia, Komisja nie naruszyła zasad pewności prawa i skuteczności (effet utile) aktów instytucji ani też art. 8 ust. 5 dyrektywy 92/81. Wydawane przez Radę na wniosek Komisji decyzje zezwalające mogą bowiem wywierać skutki jedynie w zakresie uregulowanym przepisami dotyczącymi harmonizacji podatków akcyzowych i nie przesądzają o skutkach ewentualnej decyzji, jaką Komisja może wydać, wykonując uprawnienia przysługujące jej w dziedzinie pomocy państwa.
(por. pkt 62–64, 66, 69, 73, 91)
4. Pojęcie pomocy państwa odpowiada obiektywnej sytuacji i nie jest zależne od zachowania lub oświadczeń instytucji. W konsekwencji okoliczność polegająca na tym, że Komisja w momencie wydawania przez Radę decyzji na podstawie art. 8 ust. 4 dyrektywy 92/81 w sprawie harmonizacji struktury podatków akcyzowych od olejów mineralnych uznała, iż zwolnienia z podatku akcyzowego nie pociągają za sobą zakłóceń konkurencji ani też nie zakłócają działania wspólnego rynku, nie może stać na przeszkodzie zakwalifikowaniu tych zwolnień jako pomocy państwa w rozumieniu art. 87 ust. 1 WE, jeżeli spełnione zostały przesłanki istnienia takiej pomocy. A fortiori wynika z tego, że przy kwalifikowaniu zwolnień z podatku akcyzowego jako pomocy państwa Komisja nie jest związana ocenami przyjętymi przez Radę w jej decyzjach w przedmiocie harmonizacji przepisów dotyczących podatku akcyzowego, zgodnie z którymi zwolnienia te nie powodują zakłócenia konkurencji i nie stanowią przeszkody dla prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku.
Stąd też uruchamiając ustanowioną w art. 88 WE procedurę celem przeanalizowania tego, czy sporne zwolnienie stanowi pomoc państwa, i wydając po przeprowadzeniu tego postępowania decyzję stwierdzającą istnienie pomocy niezgodnej ze wspólnym rynkiem i nakazującą jej odzyskanie, Komisja jedynie wykonała uprawnienia przyznane jej w dziedzinie pomocy państwa w traktacie WE, a czyniąc tak, nie naruszyła zasad pewności prawa i skuteczności aktów instytucji ani też art. 8 ust. 5 dyrektywy 92/81.
(por. pkt 69–71, 74, 88)
5. Artykuł 11 ust. 1 rozporządzenia nr 659/1999 ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 88 WE nie nakłada na Komisję, w przypadku spełnienia określonych warunków, obowiązku wydania nakazu zawieszenia wypłaty bezprawnie przyznanej pomocy, a przewiduje jedynie, że może ona wydać taki nakaz, jeśli uzna to za konieczne.
(por. pkt 79, 259)
6. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 97)
7. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 99, 100)
8. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 112–115, 120, 122, 124, 127)
9. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 117, 201)
10. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 139)
11. O ile zagwarantowanie zasad pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań nakłada ograniczenia na możliwość natychmiastowego stosowania przepisów materialnoprawnych, o tyle ograniczenia te nie odgrywają roli w przypadku pomocy przyznanej bezprawnie lub pomocy zgłoszonej, dopóki nie zostanie ona zatwierdzona przez Komisję. Zgodnie bowiem z systematyką i logiką mechanizmu kontroli pomocy państwa sytuacja nie zostaje zdefiniowana natychmiastowo i ostatecznie przez zgłoszenie lub przyznanie pomocy, ale pozostaje ona otwarta do momentu wydania decyzji przez instytucje Unii. W tym kontekście Komisja powinna zastosować materialnoprawne przepisy obowiązujące w momencie wydawania przez nią rozstrzygnięcia w przedmiocie danej pomocy czy też systemu pomocowego, a także ich zgodności ze wspólnym rynkiem, i są to jedyne normy, na podstawie których należy oceniać zgodność z prawem podejmowanej przez nią w tym względzie decyzji.
Natomiast przepisy proceduralne nie mogą mieć zastosowania do czynności proceduralnych dokonanych przed ich wejściem w życie. Uważa się bowiem na ogół, że przepisy proceduralne mają zastosowanie do wszystkich postępowań zawisłych w momencie ich wejścia w życie. Inaczej jest jednak w przypadku przepisów mających na celu kodyfikację norm proceduralnych, które zgodnie z orzecznictwem Trybunału miały zastosowanie już w momencie wejścia owych przepisów proceduralnych w życie.
Powyższe odnosi się w szczególności do zasady wyrażonej w art. 4 ust. 6 rozporządzenia nr 659/1999 ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 88 WE, która dotyczy konsekwencji bezczynności Komisji w zakresie wstępnego badania zgłoszenia pomocy państwa. Przepis ten ma bowiem w szczególności na celu skodyfikowanie norm proceduralnych, które zgodnie orzecznictwem Trybunału wypływającym z wyroku z dnia 11 grudnia 1973 r., Lorenz, 120/73, miały zastosowanie już w momencie wejścia w życie tych przepisów proceduralnych.
(por. pkt 140, 141, 169, 190, 228)
12. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 154, 156, 160, 229)
13. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 160)
14. Artykuł 15 rozporządzenia nr 659/1999 ustanawiającego szczegółowe zasady stosowania art. 88 WE, który przewiduje po upływie dziesięcioletniego terminu przedawnienia dla odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy przekształcenie nowej pomocy w pomoc istniejącą, stanowi przepis proceduralny mający znajdować zastosowanie począwszy od dnia jego wejścia w życie. Niemniej jednak ze względu na to, że przepis ten nie zawiera żadnych postanowień przejściowych regulujących kwestię jego zastosowania w czasie, ma on zastosowanie do wszystkich formalnych postępowań wyjaśniających, które pozostawały w toku w momencie jego wejścia w życie bądź też zostały wszczęte po tej dacie. Wynika stąd, że nawet jeśli do przyznania danej pomocy doszło jeszcze przed wejściem w życie art. 15 rozporządzenia nr 659/1999, to jednak skutkuje ono rozpoczęciem przewidzianego w tym przepisie dziesięcioletniego terminu przedawnienia, gdy, tak jak w niniejszym przypadku, decyzja o odzyskaniu pomocy została wydana już po wejściu tego przepisu w życie.
(por. pkt 173)
15. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 181)
16. Państwo członkowskie, którego władze przyznały pomoc z naruszeniem przewidzianych w art. 88 WE norm proceduralnych, może powoływać się przed sądem Unii na uzasadnione oczekiwania przedsiębiorstwa będącego beneficjentem pomocy po to, aby podważyć ważność decyzji Komisji nakazującej mu odzyskanie pomocy, lecz nie może się ono na nie powoływać celem uchylenia się od obowiązku podjęcia działań niezbędnych do wykonania tej decyzji. Jednakże, biorąc pod uwagę podstawowe znaczenie, jakie ma obowiązek zgłoszenia pomocy dla efektywności mającej obowiązkowy charakter kontroli pomocy państwa sprawowanej przez Komisję, beneficjenci pomocy mogą co do zasady powoływać się na uzasadnione oczekiwania co do zgodności z prawem tej pomocy tylko wówczas, gdy taka pomoc została przyznana zgodnie z procedurą przewidzianą w art. 88 WE, a staranny podmiot gospodarczy powinien zwykle być w stanie upewnić się, że dopełniono wymogów tej procedury.
W tych okolicznościach opóźnianie przez Komisję wydania decyzji o bezprawności pomocy, obowiązku jej zniesienia i odzyskania przez państwo członkowskie może w pewnych okolicznościach być podstawą powstania po stronie beneficjentów tej pomocy uzasadnionych oczekiwań, które mogą uniemożliwić Komisji nakazanie państwu członkowskiemu przeprowadzenia zwrotu tej pomocy. Niemniej jednak w świetle wymogów wynikających z zasad ochrony uzasadnionych oczekiwań i pewności prawa taka niejednoznaczność sytuacji stworzonej przez wydane na wniosek Komisji decyzje Rady zezwalające państwu członkowskiemu na wprowadzenie zwolnień lub obniżek w zakresie podatku akcyzowego od olejów mineralnych stoi na przeszkodzie jedynie odzyskaniu pomocy przyznanej na podstawie spornego zwolnienia do dnia publikacji w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego. Natomiast począwszy od dnia tej publikacji beneficjent pomocy musi wiedzieć, że jeżeli sporne zwolnienie stanowi pomoc państwa, to Komisja, w myśl art. 88 WE, musi na nią zezwolić. Wynika z tego, że opublikowanie decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego faktycznie kładzie kres uzasadnionym oczekiwaniom, jakie beneficjent pomocy mógł wcześniej żywić co do zgodności z prawem takiego zwolnienia. Publikacja ta eliminuje bowiem wszelkie związane z brzmieniem decyzji zezwalających Rady wątpliwości co do tego, że rozpatrywane środki, jeżeli stanowiły pomoc państwa, musiały zostać zatwierdzone przez Komisję zgodnie z art. 88 WE.
Jeśli chodzi wreszcie o wyjątkowe okoliczności, na których beneficjenci bezprawnej pomocy mogą w uzasadniony sposób oprzeć swoje oczekiwania odnośnie do jej prawidłowości, wszelka oczywista bezczynność po stronie Komisji nie ma żadnego znaczenia, w sytuacji gdy system pomocy nie został jej zgłoszony. Takie podejście nasuwa się również w przypadku, gdy system pomocowy został wprowadzony z naruszeniem powiadomienia o wprowadzeniu w życie wymaganego przez wyrok z dnia 11 grudnia 1973 r., Lorenz, 120/73, a w rezultacie bez pełnego przeprowadzenia procedury przewidzianej w art. 88 WE.
(por. pkt 214, 216, 223–225, 230, 252)
17. Fakt, że w rozporządzeniu nr 659/1999 ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania art. 88 WE, oprócz dziesięcioletniego terminu przedawnienia (liczonego począwszy od momentu przyznania pomocy), po upływie którego Komisja nie może już nakazać odzyskania bezprawnie przyznanej pomocy, nie przewidziano żadnego innego terminu, choćby nawet instrukcyjnego, na przeprowadzenie przez tę instytucję badania tej pomocy, zgodnie z art. 13 ust. 2 tego rozporządzenia, stanowiącym, że Komisja nie jest związana terminem określonym w art. 7 ust. 6 tego rozporządzenia, nie stoi sam w sobie na przeszkodzie temu, aby sąd Unii zbadał, czy instytucja ta nie zachowała rozsądnego terminu lub działała w sposób przewlekły.
Na podstawie art. 7 ust. 6 rozporządzenia nr 659/1999 termin stanowiący punkt odniesienia dla przeprowadzenia formalnego postępowania wyjaśniającego w przypadku zgłoszonej pomocy państwa wynosi bowiem 18 miesięcy. Termin ten, choć nie ma zastosowania w przypadku bezprawnie przyznanej pomocy, stanowi zgodnie z art. 13 ust. 2 rozporządzenia nr 659/1999 punkt odniesienia przydatny do tego, aby móc ocenić rozsądny charakter okresu trwania formalnego postępowania wyjaśniającego dotyczącego środka wdrożonego w sposób bezprawny.
W tym względzie terminu wynoszącego nieco ponad 49 miesięcy między wydaniem decyzji o wszczęciu formalnego postępowania wyjaśniającego a wydaniem decyzji stwierdzającej istnienie pomocy państwa i nakazującej jej odzyskanie, który stanowi nieco więcej niż dwukrotność terminu przewidzianego w art. 7 ust. 6 rozporządzenia nr 659/1999 na zakończenie formalnego postępowania wyjaśniającego w przypadku zgłoszonej pomocy państwa, nie można a priori uznać za rozsądny. Taki termin nie jest też uzasadniony w świetle akt sprawy, które nie wskazują na żadną oczywistą trudność i na podstawie których Komisja mogła wyrobić sobie opinię jeszcze przed wszczęciem formalnego postępowania wyjaśniającego.
Jednakże naruszenie zasady dochowania rozsądnego terminu nie uzasadnia stwierdzenia nieważności decyzji wydanej po upływie tego terminu, gdyż wiązałoby się to z naruszeniem praw do obrony przysługujących przedsiębiorstwom będącym stronami tego postępowania.
(por. pkt 217, 234, 237–239, 242, 248, 259, 268–270)
18. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 271)
19. Zobacz tekst orzeczenia.
(por. pkt 276, 277)