KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI
WATHELET
ippreżentati fl-10 ta’ Jannar 2018 (1)
Kawża C-266/16
Western Sahara Campaign UK,
The Queen
vs
Commissioners for Her Majesty’s Revenue and Customs,
Secretary of State for Environment, Food and Rural Affairs
(talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) (il-Qorti tal-Ġustizzja Għolja (Ingilterra u Wales), taqsima tal-Qorti tar‑Reġina (il-Qorti Amministrattiva)), ir-Renju Unit)
“Rinviju għal deċiżjoni preliminari – Ftehim ta’ Assoċjazzjoni bejn il‑Komunità Ewropea u r-Renju tal-Marokk fis-settur tas-sajd – Protokoll li jistabbilixxi l-opportunitajiet tas-sajd previsti fil-Ftehim – Atti li japprovaw il-konklużjoni tal-Ftehim u tal-Protokoll – Regolamenti li jallokaw l-opportunitajiet ta’ sajd stabbiliti mill‑Protokoll bejn l-Istati Membri – Validità fir-rigward tal‑Artikolu 3 TUE u tad-dritt internazzjonali – Applikazzjoni għas‑Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu magħha”
Werrej
I. Introduzzjoni
II. Il-kuntest ġuridiku
A. Il-Ftehim dwar is-sajd
B. Il-Protokoll tal-2013
C. Ir-Regolament Nru 764/2006
D. Id-Deċiżjoni 2013/785/UE
E. Ir-Regolament Nru 1270/2013
III. Il-kawża prinċipali u d-domandi preliminari
IV. Il-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja
V. Fuq it-tielet u r-raba’ domandi preliminari
A. Fuq il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja
B. Fuq il-mertu
1. Osservazzjonijiet preliminari
2. L-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali sabiex tiġi kkontestata l-validità tal-atti kkontestati
a) Prinċipji ġenerali
b) Fuq l-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali applikabbli għall-konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali li jirrigwardaw riżorsi naturali tas-Saħara tal-Punent
1) Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni
i) Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni jifforma parti mid-“drittijiet tal-bniedem”
ii) Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni bħala prinċipju tad-dritt internazzjonali ġenerali tad-dritt internazzjonali konvenzjonali u obbligu erga omnes
– L-Unjoni hija marbuta bid-dritt għall-awtodeterminazzjoni
– Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni huwa regola tad-dritt internazzjonali li, mill-perspettiva tal-kontenut tagħha, hija mingħajr kundizzjoni u preċiża biżżejjed
– In-natura u l-istruttura tad-dritt għall-awtodeterminazzjoni ma jipprekludux l-istħarriġ ġudizzjarju tal-atti kkontestati
2) Il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali
3) Ir-regoli tad-dritt internazzjonali umanitarji applikabbli għallkonklużjoni tal-ftehim internazzjonali li jirrigwardaw lesplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tat-territorju okkupat
3. Fuq il-validità tar-Regolament Nru 764/2006, tadDeċiżjoni 2013/785 u tar-Regolament Nru 1270/2013 kif ukoll dwar il-kompatibbiltà tal-Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013 mar-regoli invokabbli tad-dritt internazzjonali li għalihom jirreferi lArtikolu 3(5) TUE
a) Fuq ir-rispett, mill-atti kkontestati, tad-dritt tal-poplu tasSaħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni kif ukoll l-obbligu li ma tiġix irrikonoxxuta sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur ta’ dan iddritt u li ma tingħatax għajnuna jew assistenza għaż-żamma ta’ din is-sitwazzjoni
1) Dwar l-eżistenza ta’ volontà libera tal-poplu tas-Saħara talPunent li jsegwi permezz tal-atti kkontestati l-iżvilupp ekonomiku tiegħu u jiddisponi mir-rikkezzi u mir-riżorsi naturali tiegħu
2) Dwar l-obbligu li ma tiġix rikonoxxuta sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għallawtodeterminazzjoni u li ma tingħatax għajnuna jew assistenza għaż-żamma ta’ din is-sitwazzjoni
3) Il-ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent saru mar-Renju tal-Marokk abbażi ta’ titolu ieħor u mhux id-dikjarazzjoni tiegħu ta’ sovranità fuq dan it-territorju?
i) Ir-Renju tal-Marokk bħala awtorità amministrattiva de facto tasSaħara tal-Punent
ii) Ir-Renju tal-Marokk bħala awtorità okkupanti tas-Saħara talPunent
– Dwar l-applikabbiltà tad-dritt internazzjonali umanitarju għasSaħara tal-Punent
– Fuq l-eżistenza ta’ okkupazzjoni militari fis-Saħara tal-Punent
– Fuq il-kapaċità tal-awtorità okkupanti li tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għat-territorju okkupat u fuq ilkundizzjonijiet ta’ legalità li għalihom hija suġġetta l-konklużjoni ta’ tali ftehim
b) Fuq ir-rispett, mill-atti kkontestati, tal-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali u tar-regoli tad-dritt internazzjonali umanitarju applikabbli għall-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tatterritorju okkupat
1) Il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali
2) L-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907
3) Fuq ir-rispett, mill-atti kkontestati, tal-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali u tal-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907
c) Fuq il-limitazzjonijiet għall-obbligu ta’ nuqqas ta’ rikonoxximent
4. Fil-qosor
VI. Fuq it-talba tal-Kunsill li jillimita b’mod temporanju l-effetti tad-dikjarazzjoni ta’ invalidità
VII. Konklużjoni
I. Introduzzjoni
1. Din it-talba għal deċiżjoni preliminari tirrigwarda l-validità tal‑Ftehim ta’ Assoċjazzjoni fis-settur tas-sajd bejn il-Komunità Ewropea u r-Renju tal-Marokk (2) (iktar ’il quddiem il‑“Ftehim dwar is-sajd”), tal‑Protokoll bejn l-Unjoni Ewropea u r-Renju tal-Marokk li jistabbilixxi l-opportunitajiet tas-sajd u l-kontribuzzjoni finanzjarja previsti fil-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni (3) (iktar ’il quddiem il-“Protokoll tal-2013”), u tar‑Regolament tal-Kunsill (UE) Nru 1270/2013, tal‑15 ta’ Novembru 2013, dwar l-allokazzjoni tal-opportunitajiet tas‑sajd taħt il-Protokoll tal-2013 (4), inkwantu jistabbilixxu u jimplementaw l-użu mill-Unjoni Ewropea u mir-Renju tal-Marokk tar-riżorsi marittimi bijoloġiċi tas‑Saħara tal-Punent.
2. L-ewwel domanda preliminari tirrigwarda l-validità ta’ ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni, kif ukoll l-atti li bihom ġew konklużi. F’dan is-sens, hija tressaq domandi ta’ dritt ġodda kemm dwar il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja li tiddeċiedi dwar il-validità tal‑ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni, dwar il-kundizzjonijiet li l-individwi għandhom jissodisfaw sabiex jinvokaw regoli tad-dritt internazzjonali fil-kuntest tal-eżami tal-validità ta’ dawn il-ftehim internazzjonali, kif ukoll dwar l-interpretazzjoni ta’ dawn ir-regoli. Dawn id-domandi li huma ta’ importanza kbira għal dak li jirrigwarda l-istħarriġ ġudizzjarju tal‑azzjoni esterna tal-Unjoni Ewropea u tal-proċess ta’ dekolonizzazzjoni tas‑Saħara tal-Punent li għadu għaddej mis-snin 1960.
3. Bla dubju, diversi risposti li jingħataw lil dawn id-domandi għandhom effetti politiċi. Madankollu, kif iddeċidiet il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, “il-fatt li kwistjoni ġuridika tippreżenta wkoll aspetti politiċi, ‘kif, minħabba n-natura tagħhom, huwa l-każ ta’ numru sostanzjali ta’ domandi li jsiru fil-kuntest internazzjonali’, ma huwiex biżżejjed sabiex ma tibqax ‘kwistjoni ġuridika’ u ‘titneħħa l‑ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li hija espressament mogħtija lilha bl-[i]statut tagħha […]’. Huma x’inhuma l‑aspetti politiċi tad-domanda magħmula, il-Qorti tal-Ġustizzja ma għandhiex tirrifjuta n-natura ġuridika ta’ domanda li tistedinha tiddeċiedi dwar kwistjoni essenzjalment ġuridika […]” (5).
II. Il-kuntest ġuridiku
A. Il-Ftehim dwar is-sajd
4. Il-Ftehim dwar is-sajd sar wara numru ta’ ftehim konklużi sa mill‑1987 fis-settur tas-sajd bejn l-Unjoni Ewropea u r-Renju tal-Marokk. Il‑konklużjoni tiegħu ġie approvat għan-nom tal-Komunità permezz tar-Regolament Nru 764/2006. Konformement mal-Artikolu 17 ta’ dan ir-regolament, daħal fis-seħħ fit‑28 ta’ Frar 2007 (6).
5. Skont il-preambolu tiegħu u skont l-Artikoli 1 u 3 dan il‑Ftehim dwar is-sajd jistabbilixxi assoċjazzjoni bil-għan li tikkontribwixxi għall‑implementazzjoni effikaċja tal-politika tas-sajd fir-Renju tal‑Marokk u, b’mod iktar wiesa’, għall-preżervazzjoni kif ukoll għall‑użu b’mod sostenibbli u responsabbli tar-riżorsi marittimi bijoloġiċi, permezz ta’ regoli dwar il-kooperazzjoni ekonomika, finanzjarja, teknika u xjentifika bejn il-partijiet, għall-kundizzjonijiet ta’ aċċess ta’ bastimenti tas-sajd bil-bandiera ta’ Stat Membru tal-Unjoni Ewropea fiż‑żoni tas-sajd Marokkini, għall-metodi ta’ kontroll ta’ attivitajiet ta’ sajd f’dawn iż-żoni, kif ukoll għall-kooperazzjoni bejn l-impriżi tas-settur tas-sajd.
6. L-Artikolu 2, intitolat “Tifsiriet”, jipprevedi dan li ġej:
“Għall-finijiet ta’ dan il-ftehim, il-protokoll kif ukoll l-anness, it-termini li ġejjin ifissru:
a) ‘żoni tas-sajd Marokkini’, l-ibħra rilevanti taħt is-sovranità jew il‑ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk;
[…]”
7. L-Artikolu 5, intitolat “Aċċess għall-bastimenti tal-Komunità fiż‑żoni tas-sajd fl-ibħra tal-Marokk”, jipprevedi:
“1. Il-Marokk jintrabat li jawtorizza lill-bastimenti tal-Komunità li jeżerċitaw l-attivitajiet ta’ sajd fiż-żona ta’ sajd tagħhom skond dan il‑ftehim inklużi l-protokoll u l-anness.
[…]
4. [L-Unjoni] tintrabat li twettaq id-dispożizzjonijiet kollha adegwati sabiex tiżgura l-osservanza, mill-bastimenti tagħha, tad-dispożizzjonijiet ta’ dan il-ftehim kif ukoll tal-leġiżlazzjoni li tirregola s-sajd fl-ibħra rilevanti taħt il-ġurisdizzjoni tal-Marokk, skond il-Konvenzjoni tan‑Nazzjonijiet Uniti dwar il-Liġi tal-Baħar.”
8. L-Artikolu 7, intitolat “Kumpens finanzjarju”, jipprevedi:
“1. [L-Unjoni] tgħaddi lill-Marokk kumpens finanzjarju skond it‑termini u l-kondizzjonijiet stipulati fil-protokoll u l-anness. Dan il‑kumpens waħdieni huwa magħmul minn żewġ elementi relattivi, rispettivament:
a) kumpens finanzjarju relatat ma’ l-aċċess tal-bastimenti tal‑Komunità għaż-żoni ta’ sajd Marokkini u, mingħajr preġudizzju, mal-ħlasijiet li għandhom isiru mill-bastimenti tal‑Komunità għal-liċenzji;
b) l-appoġġ finanzjarju mill-[Unjoni] għall-ħolqien ta’ politika nazzjonali dwar is-sajd imsejsa fuq sajd responsabbli u l‑isfruttament sostenibbli tar-riżorsi tas-sajd fl-ibħra tal-Marokk.
2. Il-parti tal-kumpens finanzjarju msemmija fil-paragrafu 1(b) hawn fuq għandha tkun iddeterminata bi ftehim u skond id-dispożizzjonijiet stipulati fil-protokoll u skond l-identifikazzjoni, miż-żewġ partijiet, ta’ l‑għanijiet li għandhom jitwettqu fil-qafas tal-politika settorjali dwar is‑sajd fil-Marokk u skond programmazzjoni annwali u fuq diversi snin dwar l-implimentazzjoni tagħha.”
9. L-Artikolu 11, intitolat “Żona ta’ applikazzjoni”, jipprevedi dan li ġej:
“Dan il-ftehim japplika, min-naħa waħda fit-territorji fejn japplika t‑trattat [FUE], skond il-kondizzjonijiet ipprovduti mill-imsemmi trattat, u, min-naħa l-oħra, fit-territorju tal-Marokk u fl-ibħra taħt il‑ġurisdizzjoni tal-Marokk.”
10. L-Artikolu 13, intitolat “Nuqqas ta’ qbil”, jipprevedi li “[i]l‑partijiet kontrattanti għandhom jikkonsultaw f’każ li jkun hemm nuqqas ta’ qbil fir-rigward ta’ l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni ta’ dan il-ftehim”.
11. Skont l-Artikolu 16, “[i]l-protokoll u l-anness jiffurmaw parti integrali ta’ dan il-ftehim”. Dan il-Protokoll u dan l-anness bl-appendiċi tiegħu ġew konklużi għal perijodu ta’ erba’ snin (7). Għalhekk ma għadhomx iktar fis-seħħ, iżda huma ssostitwiti mill-protokoll tal-2013 u mill-anness tiegħu bl-appendiċi tiegħu.
B. Il-Protokoll tal-2013
12. Fit-18 ta’ Novembru 2013, l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk iffirmaw il-Protokoll tal-2013 li jistabbilixxi l-possibbiltajiet ta’ sajd u l‑kumpens finanzjarju previsti fil-Ftehim dwar is-sajd. Daħal fis-seħħ fil‑15 ta’ Lulju 2014 (8).
13. L-Artikolu 1 tiegħu, intitolat “Prinċipji ġenerali”, jipprevedi dan li ġej:
“Dan il-Protokoll flimkien mal-Anness u l-Appendiċi tiegħu, jiffurmaw parti integrali mill-Ftehim [dwar is-sajd] […] li jifforma parti mill-Ftehim [ta’ Assoċjazzjoni]. […]
Il-Protokoll huwa implimentat skont […] l-Artikolu 2 tal-istess Ftehim dwar ir-rispett għall-prinċipji demokratiċi u d-drittijiet fundamentali tal‑bniedem”.
14. L-Artikolu 2, intitolat “Il-perjodu ta’ applikazzjoni, tul ta’ żmien u opportunitajiet tas-sajd” jipprevedi dan li ġej:
“Mill-applikazzjoni ta’ dan il-Protokoll u għal perjodu ta’ erba’ snin, l‑opportunitajiet tas-sajd mogħtija skont l-Artikolu 5 tal-Ftehim dwar is‑Sajd huma dawk stabbiliti fit-tabella mehmuża ma’ dan il-Protokoll.
Il-paragrafu 1 għandu japplika soġġett għad-dispożizzjonijiet tal-Artikoli 4 u 5 ta’ dan il-Protokoll.
[…]”
15. Skont l-Artikolu 3, intitolat “Kontribuzzjoni finanzjarja”:
“1. Il-valur totali annwali stmat tal-Protokoll huwa ta’ EUR 40 000 000 għall-perjodu prevvist fl-Artikolu 2. Dan l-ammont huwa mqassam kif ġej:
a) EUR 30 000 000 bħala kontribuzzjoni finanzjarja prevista fl‑Artikolu 7 tal-Ftehim dwar is-Sajd, allokata kif ġej:
i) EUR 16 000 000 bħala kontribuzzjoni finanzjarja għal aċċess għar-riżorsa;
ii) EUR 14 000 000 bħala appoġġ għas-settur tas-sajd fil‑Marokk;
b) EUR 10 000 000 jikkorispondi għall-ammont stmat tat-tariffi dovuti mis-sidien tal-bastimenti skont il-liċenzji tas-sajd maħruġa skont l-Artikolu 6 tal-Ftehim dwar is-Sajd u f’konformità mad‑dispożizzjonijiet previsti fil-Kapitolu I, it-Taqsimiet D u E tal‑Anness ta’ dan il-Protokoll.
[…]
4. Il-kontribuzzjoni finanzjarja li hemm referenza għaliha fl-paragrafu 1 a) għandha titħallas lit-Teżorier Ġenerali tar-Renju tal-Marokk f’kont miftuħ fit-Teżor Ġenerali tar-Renju tal-Marokk, li d-dettalji tiegħu għandhom jiġu kkomunikati mill-awtoritajiet tal-Marokk.
5. Mingħajr preġudizzju għad-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 6 ta’ dan il-Protokoll, l-awtoritajiet Marokkini għandu jkollhom kompetenza esklussiva dwar l-użu ta’ din il-kontribuzzjoni finanzjarja.”
16. L-Artikolu 6, intitolat “Appoġġ għall-politika settorjali tas-sajd fil-Marokk”, jipprevedi dan li ġej:
“1. Il-kontribuzzjoni finanzjarja li hemm referenza għaliha fil‑paragrafu 1 a) (ii) tal-Artikolu 3 ta’ dan il-Protokoll tikkontribwixxi għall-iżvilupp u l-implimentazzjoni tal-politika settorjali tas-sajd fil‑Marokk fi ħdan il-qafas tal-istrateġija ‘Halieutis’ għall-iżvilupp tas‑settur tas-sajd.
2. L-allokazzjoni u l-ġestjoni, mill-Marokk, ta’ din il-kontribuzzjoni għandhom ikunu bbażati fuq l-identifikazzjoni, miż-żewġ partijiet, bi ftehim reċiproku fi ħdan il-Kumitat Konġunt, tal-għanijiet li għandhom jitwettqu u l-ipprogrammar annwali u pluriennali rilevanti[,] skont l‑istrateġija ‘Halieutis’, u abbażi ta’ stima tal-impatt mistenni mill‑proġetti li għad iridu jitwettqu.
[…]
6. Skont in-natura tal-proġetti u t-tul ta’ żmien tal-implimentazzjoni tagħhom, il-Marokk għandu jippreżenta rapport lill-Kumitat Konġunt dwar l-implimentazzjoni tal-proġetti li tlestew permezz ta’ appoġġ settorjali hekk kif previst f’dan il-Protokoll; ir-rapport għandu jinkludi informazzjoni dwar kwalunkwe konsegwenza soċjali u ekonomika, partikolarment l-impatt fuq l-impjiegi, l-investiment u kwalunkwe riperkussjoni oħra kwantifikabbli tal-miżuri meħuda flimkien mad‑distribuzzjoni ġeografika tagħhom. Din l-informazzjoni għandha tiġi mħejjija abbażi ta’ indikaturi li għandhom jiġu ddefiniti b’aktar dettall mill-Kumitat Konġunt.
7. Barra minn hekk, il-Marokk għandu jippreżenta, qabel l-iskadenza tal-Protokoll, rapport finali dwar l-implimentazzjoni tal-appoġġ settorjali previst minn dan il-Protokoll, inkluż l-elementi li hemm referenza għalihom fil-paragrafi t’hawn fuq.
8. Iż-żewġ partijiet għandhom ikomplu jsegwu l-implimentazzjoni tal-appoġġ settorjali, jekk ikun meħtieġ, wara l-iskadenza ta’ dan il‑Protokoll, u fejn xieraq, fil-każ li jkun hemm sospensjoni tiegħu skont id-dispożizzjonijiet ta’ dan il-Protokoll.
[…]”
C. Ir-Regolament Nru 764/2006
17. Skont il-premessa 1 tiegħu, “[l-Unjoni] u r-Renju tal‑Marokk innegozjaw u inizjalaw Ftehim ta’ Assoċjazzjoni fis-settur tas-sajd li jipprovdi lis-sajjieda ta[l-Unjoni] b’opportunitajiet ta’ sajd fl-ibħra li jaqgħu taħt is-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk”.
18. Skont l-Artikolu 1 tiegħu, “[il-Ftehim dwar is-sajd] huwa approvat f’isem [l-Unjoni]”.
D. Id-Deċiżjoni 2013/785/UE
19. Skont il-premessa 2 tagħha, “[l]-Unjoni nnegozjat mar-Renju tal‑Marokk protokoll ġdid li jipprovdi lill-bastimenti tas-sajd tal-Unjoni b’opportunitajiet ta’ sajd fl-ibħra li fuqhom ir-Renju tal-Marokk jeżerċita s-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tiegħu fir-rigward tas-sajd”.
20. Skont l-Artikolu 1 tagħha, “[i]l-Protokoll [tal-2013] huwa b’dan approvat f’isem l-Unjoni”.
E. Ir-Regolament Nru 1270/2013
21. Skont il-premessa 2 tiegħu, “[l]-Unjoni nnegozjat mar-Renju tal‑Marokk protokoll ġdid għall-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni li jipprovdi lill‑bastimenti tas-sajd tal-Unjoni b’opportunitajiet ta’ sajd fl-ibħra li fuqhom ir-Renju tal-Marokk jeżerċita s-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tiegħu fir-rigward tas-sajd. Il-Protokoll il-ġdid ġie inizjalat fl‑24 ta’ Lulju 2013”.
22. L-Artikolu 1(1) jalloka bejn l-Istati Membri l-opportunitajiet ta’ sajd stabbiliti bil-Protokoll tal-2013. Skont din l-allokazzjoni, ir-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda ta’ Fuq jibbenefika minn kwota ta’ 4 525 tunnellata fiż-żona ta’ sajd pelaġiku industrijali.
III. Il-kawża prinċipali u d-domandi preliminari
23. Western Sahara Campaign UK (iktar ’il quddiem id-“WSC”) hija organizzazzjoni volontarja indipendenti stabbilita fir-Renju Unit bil-għan li tippromwovi r-rikonoxximent tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni.
24. Hija ppreżentat żewġ rikorsi magħquda kontra l-Commissioners for Her Majesty’s Revenue and Customs (l-Amministrazzjoni Fiskali u Doganali tar-Renju Unit) u s-Secretary of State for Environment, Food and Rural Affairs (il-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l-Affarijiet Rurali, ir-Renju Unit).
25. L-amministrazzjoni fiskali u doganali hija l-konvenuta fl‑ewwel rikors li permezz tiegħu d-WSC tikkontesta t-trattament tariffarju preferenzjali mogħti lill-prodotti li joriġinaw mis-Saħara tal‑Punent, iċċertifikati bħala prodotti li joriġinaw mir-Renju tal-Marokk. Il-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l-Affarijiet Rurali huwa l-konvenut fit-tieni rikors li permezz tiegħu d-WSC tikkontesta l-possibbiltà offruta lill‑Ministru bl-atti kkontestati ta’ għoti ta’ liċenzji għas-sajd fl-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent.
26. F’dawn ir-rikorsi, id-WSC tikkontesta l-legalità tal-Ftehim Ewro-Mediterranju li jistabbilixxi assoċjazzjoni bejn il-Komunitajiet Ewropej u l-Istati Membri tagħhom, min-naħa l-waħda, u r-Renju tal-Marokk, min-naħa l-oħra, iffirmat fi Brussell fis-26 ta’ Frar 1996 (ĠU 2000, L 70, p. 2, aktar ’il quddiem il-“Ftehim ta’ Assoċjazzjoni”) u tal-Ftehim dwar is-sajd inkwantu japplikaw għas-Saħara tal-Punent. Skont id-WSC, dawn il-ftehim huma invalidi għaliex huma kuntrarji għall-prinċipji ġenerali tad-dritt tal-Unjoni u l‑Artikolu 3(5) TUE li jobbliga lill-Unjoni tosserva d-dritt internazzjonali. F’dan il-kuntest, id-WSC tikkunsidra li l-imsemmija ftehim konklużi fil-kuntest ta’ okkupazzjoni illegali jiksru diversi regoli tad-dritt internazzjonali, fosthom b’mod partikolari d-dritt tal-poplu tas‑Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni, l-Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti, il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali u r-regoli tad-dritt umanitarju applikabbli għall-okkupazzjonijiet militari.
27. L-amministrazzjoni fiskali u doganali u l-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l-Affarijiet Rurali jargumentaw li d-WSC ma għandhiex kapaċità li tinvoka r-regoli tad-dritt internazzjonali sabiex tikkontesta l‑validità tal-imsemmija ftehim u li, fi kwalunkwe każ, dawn ir-rikorsi li huma intiżi sabiex jikkontestaw quddiem il-qrati Ingliżi l-politika tar‑Renju tal-Marokk fir-rigward is-Saħara tal-Punent ma jistgħux jiġu deċiżi b’mod ġudizzjarju. Dwar il-mertu, huma jsostnu li ma hemm xejn fl-imsemmija ftehim li jippermettu li jiġi konkluż li l-Unjoni rrikonoxxiet jew tat assistenza għall-ksur ta’ regoli imperattivi tad-dritt internazzjonali. Barra minn hekk, huma tal-opinjoni li l-fatt li r-Renju tal‑Marokk ikompli jokkupa s-Saħara tal-Punent ma jipprekludix il‑konklużjoni miegħu ta’ ftehim dwar l-użu ta’ riżorsi naturali ta’ dan it‑territorju u li fi kwalunkwe każ, il-partijiet fl-imsemmija ftehim jirrikonoxxu li dan l-użu għandu jibbenefika lill-poplu ta’ dan it‑territorju.
28. F’dan il-kuntest, il-High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) (il-Qorti tal-Ġustizzja Għolja (Ingilterra u Wales), taqsima tal-Qorti tar-Reġina (il-Qorti Amministrattiva), ir-Renju Unit) tikkunsidra li “[l-istituzzjonijiet tal‑Unjoni] mhux dejjem għandhom id-dritt li jkunu indifferenti għall‑kwistjoni dwar fejn jinsabu l-fruntieri sovrani ta’ pajjiż terz, l-iktar meta hemm okkupazzjoni illegali tat-territorju ta’ Stat ieħor” (9) taħt piena ta’ ksur tal-prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u ta’ prinċipji li huma imposti fuq l-Unjoni u dan, ftit jaffettwa l-marġni ta’ diskrezzjoni wiesgħa li għandhom l-istituzzjonijiet tal-Unjoni fis-settur tal-affarijiet barranin.
29. L-imsemmija qorti hija tal-opinjoni li anki jekk ir-Renju tal‑Marokk jippretendi li s-Saħara tal-Punent tifforma parti mit-territorju sovran tiegħu, din il-pretensjoni ma hijiex irrikonoxxuta mill-komunità internazzjonali b’mod ġenerali, u lanqas mill-Unjoni b’mod partikolari. Għall-kuntrarju, il-qorti tar-rinviju tikkunsidra li l-preżenza tar-Renju tal‑Marokk hija okkupazzjoni li hija tikklassifika bħala “okkupazzjoni kontinwa” (10). Il-kwistjoni hija għalhekk jekk huwiex leġittimu għal organizzazzjoni bħall-Unjoni li tosserva l-prinċipji tal-Karta tan‑Nazzjonijiet Uniti li tikkonkludi ma’ Stat terz ftehim li jikkonċerna territorju li jinsab barra mill-fruntieri rrikonoxxuti ta’ dan l-Istat.
30. F’dan ir-rigward, l-imsemmija qorti tikkunsidra li, minkejja li l‑istituzzjonijiet tal-Unjoni ma jikkommettux żball manifest billi jikkonkludu li l-okkupazzjoni kontinwa tat-territorju tas-Saħara tal‑Punent mir-Renju tal-Marokk Renju tal-Marokk ma tipprekludix, fir‑rigward tad-dritt internazzjonali, il-konklużjoni ta’ kwalunkwe ftehim għall-użu ta’ riżorsi naturali tat-territorju kkonċernat, il-kwistjoni ta’ mertu li tqum hija dik dwar jekk il-ftehim speċifiċi kkonċernati humiex kuntrarji għal ċerti prinċipji tad-dritt internazzjonali u jekk kinitx ġiet ikkunsidrata b’mod suffiċjenti l-volontà tal-popolazzjoni tas-Saħara tal‑Punent u tar-rappreżentanti rrikonoxxuti tagħha.
31. Skont l-imsemmija qorti, hemm argumenti sabiex jiġi konkluż li l‑istituzzjonijiet tal-Unjoni kkommettew żball manifest ta’ evalwazzjoni fl-applikazzjoni tagħhom tad-dritt internazzjonali, fis-sens li l‑imsemmija ftehim ġew konklużi mingħajr mar-Renju tal-Marokk irrikonoxxa l-kwalità tagħha ta’ awtorità amministrattiva u josservaw kemm l-obbligi li jirriżultaw mill-Artikolu 73 tal-Karta tan‑Nazzjonijiet Uniti, kif ukoll l-obbligu li jippromwovi l‑awtodeterminazzjoni tal-poplu tas‑Saħara tal-Punent.
32. F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) (il-Qorti tal‑Ġustizzja Għolja (Ingilterra u Wales), taqsima tal-Qorti tar-Reġina (il-Qorti Amministrattiva), ir-Renju Unit) iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri u li tressaq lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari segwenti:
“1) Fil-[Ftehim ta’ assoċjazzjoni], ir-riferimenti għall-‘Marokk’ fl‑Artikoli 9, 17 u 94 tal-Protokoll Nru 4 jirreferu biss għat‑territorju sovran tal-Marokk, kif irrikonoxxut min‑Nazzjonijiet Uniti u mill-Unjoni Ewropea, b’mod li jipprekludu prodotti li joriġinaw fis-Saħara tal-Punent milli jiġu importati fl-Unjoni Ewropea eżenti mid-dazji doganali, kif previst mill-Ftehim ta’ assoċjazzjoni?
2) Jekk prodotti li joriġinaw mis-Saħara tal-Punent jistgħu jiġu importati fl-Unjoni Ewropea eżenti mid-dazji doganali skont il‑Ftehim ta’ assoċjazzjoni, dan il-ftehim huwa validu, fid-dawl tad‑dispożizzjonijiet tal-Artikolu 3(5) [TUE] tat-Trattat dwar l‑Unjoni Ewropea, li jimponu l-obbligu ta’ kontribuzzjoni għall‑osservanza ta’ kull prinċipju rilevanti tad-dritt internazzjonali u għall-osservanza tal-prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u fid-dawl tal-limiti li fihom il-Ftehim ta’ assoċjazzjoni ġie konkluż għall-benefiċċju tal-poplu Saħrawi, f’ismu, skont ix-xewqat tiegħu u/jew f’konsultazzjoni mar-rappreżentanti rrikonoxxuti tiegħu?
3) Il-Ftehim [dwar is-sajd] (kif approvat u implementat permezz tar‑Regolament Nru 764/2006, tad‑Deċiżjoni 2013/785/EU u tar-Regolament Nru 1270/2013) huwa validu, fid-dawl tad‑dispożizzjonijiet tal-Artikolu 3(5) tat-Trattat dwar l-Unjoni Ewropea, li jimponu l-obbligu ta’ kontribuzzjoni għall-osservanza ta’ kull prinċipju rilevanti tad-dritt internazzjonali u għall‑osservanza tal-prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u fid‑dawl tal-limiti li fihom il-Ftehim dwar is‑sajd ġie konkluż għall-benefiċċju tal-poplu Saħrawi, f’ismu, skont ix-xewqat tiegħu u/jew f’konsultazzjoni mar-rappreżentanti rrikonoxxuti tiegħu?
4) Ir-rikorrenti għandha d-dritt tikkontesta l-validità ta’ atti tal-Unjoni Ewropea abbażi ta’ allegat ksur tad-dritt internazzjonali min-naħa tal-Unjoni Ewropea, fid-dawl, b’mod partikolari:
a) tal-fatt li, għalkemm, skont id-dritt nazzjonali, għandha locus standi in judicio sabiex tikkontesta l-validità tal-atti tal-Unjoni inkwistjoni, hija ma tinvoka ebda dritt abbażi tad-dritt tal-Unjoni Ewropea; u
b) tal-prinċipju stabbilit fil-kawża tad-Deheb monetarju mneħħi minn Ruma fl-1943 (Ġabra tal-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, 1954, p. 19) li l-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja ma tistax tagħmel konstatazzjonijiet li jqiegħdu fid-dubju l-aġir, jew li jippreġudikaw id-drittijiet, ta’ Stat li ma jkunx parti fil-proċedura quddiemha u li ma jkunx ta l-kunsens tiegħu sabiex jintrabat bid-Deċiżjonijiet tagħha?”
33. Permezz ta’ digriet tat-23 ta’ Novembru 2016, il-qorti tar-rinviju talbet lill-Confédération marocaine de l’agriculture et du développement rural (il-Konfederazzjoni Marokkina tal-Agrikultura u tal-Iżvilupp Rurali) (Comader) biex tkun parti kkonċernata fil-proċedura pendenti quddiemha.
IV. Il-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja
34. It-talba għal deċiżjoni preliminari ġiet ippreżentata fir-Reġistru tal-Qorti tal-Ġustizzja fit-13 ta’ Mejju 2016. Il-Gvern Spanjol, Franċiż u dak Portugiż kif ukoll il-Kunsill u l-Kummissjoni Ewropea ressqu osservazzjonijiet bil-miktub.
35. Permezz ta’ ittra tas-17 ta’ Jannar 2017, il-Qorti tal-Ġustizzja staqsiet lill-qorti tar-rinviju jekk, fid-dawl tas-sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973), il-qorti tar-rinviju xtaqitx iżomm jew tirtira l-ewwel u t-tieni domandi preliminari tagħha.
36. Permezz ta’ ittra tat-3 ta’ Frar 2017, il-qorti tar-rinviju rtirat l‑ewwel u t-tieni domandi preliminari tagħha billi kkunsidrat li ma kinitx għadha meħtieġa risposta.
37. Permezz ta’ ittra tas-17 ta’ Frar 2017, il-Qorti tal-Ġustizzja stiednet lill-partijiet fil-kawża prinċipali kif ukoll lill-partijiet intervenjenti quddiemha sabiex jesprimu ruħhom dwar l-effett eventwali tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C‑104/16 P, EU:C:2016:973), fuq ir-risposta għat-tielet domanda preliminari u sabiex jirrispondu għal serje ta’ domandi f’terminu ta’ tliet ġimgħat, li d-WSC, il-Comader, il-Gvern Spanjol u dak Franċiż (11) u l‑Kummissjoni u l-Kunsill għamlu.
38. Saret seduta fis-6 ta’ Settembru 2017, li fiha d-WSC, il-Comader, il-Gvern Spanjol u dak Franċiż kif ukoll il-Kunsill u l-Kummissjoni ppreżentaw l-osservazzjonijiet orali tagħhom.
V. Fuq it-tielet u r-raba’ domandi preliminari
39. Permezz tat-tielet domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi lill‑Qorti tal-Ġustizzja dwar il-validità tal-Ftehim dwar is-sajd kif approvat bir-Regolament Nru 764/2006 u implementat bil-Protokoll tal‑2013 (approvat bid-Deċiżjoni 2013/785) kif ukoll bir‑Regolament Nru 1270/2013, fid-dawl ta’, minn naħa waħda, l‑Artikolu 3(5) TUE, li jimponi fuq l-Unjoni l-obbligu li tikkontribwixxi għar-“rispett sħiħ […] tad-dritt internazzjonali [u għa]r-rispett għall‑prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti” u, min-naħa l-oħra, sa fejn dan il-ftehim ġie konkluż għall-benefiċċju tal-poplu Saħrawi, f’ismu, skont il-volontà u/jew b’konsultazzjoni mar-rappreżentanti rrikonoxxuti tiegħu.
40. Permezz tar-raba’ domanda preliminari, il-qorti tar-rinviju tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà tad-dritt internazzjonali fil-kuntest tal-istħarriġ ġudizzjarju tal-atti tal-Unjoni permezz ta’ talba għal deċiżjoni preliminari dwar il-validità.
41. Fl-opinjoni tiegħi, dawn id-domandi preliminari huma marbuta mill-qrib u għandhom jiġu eżaminati flimkien.
A. Fuq il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja
42. It-tielet domanda preliminari tirrigwarda l-Ftehim dwar is-sajd (kif kompletat bil-Protokoll tal-2013) u tistieden lill-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi dwar il-validità ta’ dan il-ftehim internazzjonali konkluż mill‑Unjoni. Madankollu, hija tirreferi wkoll għall-atti ta’ approvazzjoni u ta’ implementazzjoni ta’ dan il-ftehim adottati mill-Kunsill.
43. Il-Kunsill huwa tal-opinjoni li l-Qorti tal-Ġustizzja ma għandhiex ġurisdizzjoni sabiex tiddeċiedi, b’mod preliminari, dwar il-validità tal‑Ftehim dwar is-sajd, peress li, bħala ftehim internazzjonali, ma huwiex att meħud mill-istituzzjonijiet skont il-punt b tal-ewwel paragrafu tal‑Artikolu 267 TFUE. Skont il-Kunsill, il-validità ta’ ftehim internazzjonali konkluż mill-Unjoni ma tistax tiġi eżaminata ħlief qabel il-konklużjoni tiegħu, permezz tal-proċedura ta’ opinjoni stabbilta bl‑Artikolu 218(11) TFUE. B’mod sussidjarju, il-Kunsill, flimkien mal‑Kummissjoni u l-Gvern Spanjol u dak Franċiż, jikkunsidra li t-talba għal deċiżjoni preliminari tirrigwarda fir-realtà l-validità ta’ atti li approvaw il-konklużjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013, jiġifieri r-Regolament Nru 764/2006 u d-Deċiżjoni 2013/785.
44. Fl-opinjoni tiegħi, din l-eċċezzjoni ta’ nuqqas ta’ ġurisdizzjoni għandha tiġi miċħuda għar-raġunijiet segwenti.
45. Skont il-punt b tal-ewwel paragrafu tal-Artikolu 267 TFUE, il‑Qorti tal-Ġustizzja għandha l-kompetenza tagħti sentenzi preliminari dwar “il-validità u l-interpretazzjoni ta’ l-atti ta’ l-istituzzjonijiet […] tal-Unjoni”.
46. Hija ġurisprudenza stabbilita li, għall-finijiet ta’ din id‑dispożizzjoni, ftehim internazzjonali konkluż mill-Unjoni jikkostitwixxi, “f’dak li [jikkonċernaha], att meħud minn istituzzjoni [tal‑Unjoni]” fis‑sens tal-Artikolu 267 TFUE (12). Fuq din il-bażi, il-Qorti tal-Ġustizzja ħafna drabi kellha l-opportunità li tinterpreta, permezz ta’ deċiżjoni preliminari, dispożizzjonijiet ta’ tali ftehim konklużi mill‑Unjoni (13) fosthom, barra minn hekk, il-Ftehim dwar is-sajd (14).
47. Barra minn hekk, skont il-Qorti tal-Ġustizzja, l-istħarriġ preliminari tal-validità jestendi għall-atti kollha tal-istituzzjonijiet “mingħajr ebda eċċezzjoni” (15), peress li t-Trattat FUE għandu “minn naħa, fl-Artikoli 263 u 277 tiegħu u, min-naħa l-oħra, fl-Artikolu 267 tiegħu, jistabbilixxi sistema sħiħa ta’ rimedji u ta’ proċeduri maħsuba sabiex jiġi żgurat l-istħarriġ tal-legalità tal-atti tal-Unjoni, billi ħallih fir‑responsabbiltà tal-qorti tal-Unjoni” (16).
48. Minkejja dan, il-ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni jaqgħu kemm taħt l-ordinament ġuridiku internazzjonali peress li huma konklużi ma’ terz kif ukoll fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni.
49. Minkejja li fl-ordinament ġuridiku internazzjonali, l-annullament ta’ ftehim internazzjonali ma jistax isir ħlief għal waħda mir-raġunijiet elenkati b’mod restrittiv fl-Artikoli 46 sa 53 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna dwar il-liġi tat-trattati, konkluża fi Vjenna fit-23 ta’ Mejju 1969 (17) (iktar ’il quddiem il-“Konvenzjoni ta’ Vjenna dwar il-liġi tat-trattati”), mill‑Artikolu 218(11) TFUE jirriżulta li “[i]d-dispożizzjonijiet ta’ […] ftehim [konkluż mill-Unjoni] għandhom ikunu kompletament kompatibbli mat‑Trattati [UE u FUE] u mal-prinċipji kostituzzjonali li jirriżultaw minnhom” (18).
50. Kien sabiex jevitaw bl-aħjar mod il-kumplikazzjonijiet ġuridiċi u politiċi internazzjonali li jqumu minn inkompatibbiltà mat-Trattati UE u FUE ta’ ftehim internazzjonali konkluż mill-Unjoni li jibqa’ validu fid‑dritt internazzjonali li l-awturi tal-imsemmija trattati ħolqu proċedura preventiva ta’ opinjoni prevista llum fl-Artikolu 218(11) TFUE.
51. Sabiex tibbaża l-ġurisdizzjoni tagħha sabiex tevalwa l‑kompatibbiltà tal-ftehim internazzjonali fil-kuntest tal-proċedura ta’ opinjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja barra minn hekk ibbażat ruħha fuq il-fatt li din il-ġurisdizzjoni ngħatat lilha permezz tal-Artikoli 258, 263 u 267 TFUE. Fil-fatt hija ddeċidiet li “[i]l-kwistjoni dwar jekk il-konklużjoni ta’ ftehim partikolari taqax jew le fil-kompetenzi tal‑[Unjoni] u jekk, jekk ikun il-każ, dawn il-kompetenzi ġewx eżerċitati b’mod konformi mad-dispożizzjonijiet tat-Trattat [setgħu] bħala regola jiġu sottomessi lill-Qorti tal-Ġustizzja, kemm b’mod dirett, skont l‑Artikolu [258 TFUE] jew l-Artikolu [263 TFUE], jew permezz tal‑proċedura ta’ talba għal deċiżjoni preliminari” (19).
52. Il-Qorti tal-Ġustizzja għalhekk għandha ġurisdizzjoni sabiex teżamina “l-kwistjonijiet kollha li jistgħu jqajmu dubji dwar il-validità sostantiva jew proċedurali tal-ftehim [internazzjonali] fid-dawl tat‑Trattati [UE u FUE]” (20).
53. F’dan is-sens, sabiex jiġu evitati l-kumplikazzjonijiet hawn fuq imsemmija, meta l-Qorti tal-Ġustizzja tat opinjoni negattiva dwar il‑kompatibbiltà mat-Trattati UE u FUE ta’ ftehim internazzjonali “partikolari”, dan ma jistax jidħol fis-seħħ, jekk qabel ma jiġix emendat (21). Fi kwalunkwe każ, il-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tistħarreġ ex postil-kompatibbiltà(22) materjali jew formali tal-ftehim mat-Trattati UE u FUE jekk hija tkun adita minn rikors għal annullament jew minn rinviju għal deċiżjoni preliminari dwar annullament.
54. Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li l-Qorti tal‑Ġustizzja għandha ġurisdizzjoni sabiex tistħarreġ il-validità tal-att tal‑Kunsill li japprova l-konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali (23), li tinkludi l-istħarriġ tal-legalità interna ta’ din id-deċiżjoni fir-rigward tal‑ftehim inkwistjoni (24). F’dan il-kuntest, il-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tistħarreġ il-legalità tal-att tal-Kunsill (inkluż id-dispożizzjonijiet tal‑ftehim internazzjonali li tiegħu japprova l-konklużjoni) fir-rigward tat-Trattati UE u FUE kif ukoll ta’ prinċipji kostituzzjonali li jirriżultaw minnhom, fosthom ir-rispett tad-drittijiet fundamentali (25) u tad-dritt internazzjonali (26) skont l-Artikolu 3(5) TUE.
55. Konsegwentement, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha ġurisdizzjoni sabiex tannulla (fil-każ ta’ rikors għal annullament) jew tiddikjara invalida (fil-każ ta’ talba għal deċiżjoni preliminari) id-deċiżjoni tal‑Kunsill li tapprova l-konklużjoni tal-ftehim internazzjonali inkwistjoni (27) u sabiex tiddikjara l-inkompatibbiltà ta’ dan il-ftehim mat‑Trattati UE u FUE u mal-prinċipji kostituzzjonali li jirriżultaw minnhom.
56. F’din l-eventwalità, il-ftehim internazzjonali jkompli jorbot lill‑partijiet fid-dritt internazzjonali u huma l-istituzzjonijiet tal-Unjoni li għandhom jeliminaw l-inkompatibbiltajiet bejn dan il-ftehim u t-Trattati UE u FUE kif ukoll mal-prinċipji kostituzzjonali li jirriżultaw minnhom (28). Jekk l-inkompatibbiltajiet ma jkunux jistgħu jitneħħew, il‑ftehim għandu jiġi rrinunzjat jew irtirat (29), skont il-proċedura prevista fl-Artikoli 56 u 65 sa 68 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna dwar il-liġi tat‑trattati (30) u, f’dan il-każ, l-Artikolu 14 tal-Ftehim dwar is-sajd. F’dan is-sens, l-analoġija tista’ ssir mal-Artikolu 351 TFUE li jirrigwarda l‑istess sitwazzjoni fir-rigward tat-trattati konklużi mill-Istati Membri qabel l-adeżjoni tagħhom fl-Unjoni.
57. Finalment, għandu jiġi spjegat li l-prinċipju ddikjarat mill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja fil-kawża tad-Deheb monetarju mneħħi minn Ruma fl-1943 (31) u msemmi fir-raba’ domanda preliminari, li jipprovdi li din il-qorti ma tistax teżerċita l-ġurisdizzjoni tagħha sabiex tiddeċiedi kwistjoni bejn żewġ Stati meta, sabiex tagħmel dan, hija jkollha teżamina l-aġir ta’ Stat terz li ma huwiex parti fil-proċedura (32), ma huwiex, kif isostnu l-Kunsill u l-Kummissjoni, rilevanti f’dan il-każ. Fil‑fatt, dan il-prinċipju, li jinsab fl-Istatut tal-Qorti Internazzjonali tal‑Ġustizzja, ma jeżistix fl-Istatut tal‑Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea u, fi kwalunkwe każ, ma jistax jeżisti fid-dritt tal‑Unjoni peress li jeskludi ex officio l‑possibbiltà ta’ stħarriġ tal‑kompatibbiltà mat-Trattati UE u FUE tal‑ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni mingħajr il‑parteċipazzjoni fil-proċedura quddiemha tal-Istat terz li ffirma l-ftehim mal-Unjoni.
58. Fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet, id-domandi preliminari jippruvaw jistabbilixxu:
– il-validità tar-Regolament Nru 764/2006, inkwantu japprova l-Ftehim dwar is-sajd “li jipprovdi lis-sajjieda tal-[Unjoni] b’opportunitajiet ta’ sajd fl-ibħra li jaqgħu taħt is-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk” (33);
– il-validità tad-Deċiżjoni 2013/785, inkwantu tapprova l-Protokoll tal-2013 li “jipprovdi lill-bastimenti tas-sajd tal-Unjoni b’opportunitajiet ta’ sajd fl-ibħra li fuqhom ir-Renju tal-Marokk jeżerċita s-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tiegħu fir-rigward tas-sajd” (34) u jistabbilixxi l-kumpens finanzjarja għal dan l-użu;
– il-validità tar-Regolament Nru 1270/2013, inkwantu jalloka bejn l‑Istati Membri l-opportunitajiet ta’ sajd skont il-Protokoll tal-2013; u,
– il-kompatibbiltà tal-Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013 mat‑Trattati UE u FUE kif ukoll mal-prinċipji kostituzzjonali li jirriżultaw minnhom, fosthom b’mod partikolari l-protezzjoni tad‑drittijiet fundamentali u r-rispett tad-dritt internazzjonali imposta mill-Artikolu 3(5) TUE fuq l-azzjoni esterna tal-Unjoni.
59. Għall-kumplament, ser nirreferi għal dawn l-atti kollha bħala l‑“atti kkontestati”.
B. Fuq il-mertu
1. Osservazzjonijiet preliminari
60. Kemm għall-partijiet fil-kawża prinċipali kif ukoll għall‑intervenjenti quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, l-atti kkontestati huma applikabbli għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu miegħu. Madankollu, din il-konstatazzjoni ma tirriżultax b’mod ċar mill‑kliem tal-Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013. Fil-fatt, l-ebda dispożizzjoni minn tagħhom ma ssemmi espressament is-Saħara tal‑Punent.
61. Għalhekk qabel xejn għandu jiġi eżaminat jekk l-atti kkontestati humiex applikabbli għas-Saħara tal-Punent peress li, fil-każ kuntrarju, il‑validità tagħhom ma tistax tiġi kkontestata fir-rigward tar-regoli invokati mill-qorti tar-rinviju u mid-WSC (35).
62. Fl-opinjoni tiegħi, interpretazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u tal‑Protokoll tal-2013 tikkonforma mar-regoli ta’ interpretazzjoni tat‑trattati msemmija fl-Artikolu 31 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna dwar il‑liġi tat-trattati twassal għall-konklużjoni li huma applikabbli kemm għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu miegħu u dan, għar-raġunijiet segwenti.
63. Skont l-Artikolu 31(1) ta’ din il-Konvenzjoni, “Trattat għandu jiġi interpretat b’bona fide skont is-sinjifikat ordinarju li għandu jingħata lit-termini tat-trattat fil-kuntest tagħhom u fid-dawl tal-għan u tas-suġġett tiegħu”. Skont il-paragrafu 2 tiegħu, “il-kuntest għandu jinkludi, apparti t-test, il-preamboli u l-annessi tiegħu [,] kull ftehim relatat mat-trattat li jkun intlaħaq bejn il-partijiet kontraenti kollha fir-rigward tal-konklużjoni tat-trattat”. Il-kuntest għalhekk jinkludi l-Protokoll tal-2006 li ma għadux fis-seħħ iżda li s-sustanza tiegħu kienet, essenzjalment, fir-rigward tal-kamp ta’ applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd, identiku għal dak tal-Protokoll tal-2013.
64. L-Artikolu 31(3) tal-imsemmija konvenzjoni timponi wkoll li jittieħed inkunsiderazzjoni, flimkien mal-kuntest, fl-istess ħin tal-kuntest, b’mod partikolari, “kull ftehim li jsir sussegwentement bejn il-partijiet fir-rigward tal-interpretazzjoni tat-trattat jew tal-applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet tiegħu”. Konsegwentement, fl-interpretazzjoni tal-ambitu tal-Ftehim dwar is-sajd, għandhom jitqiesu d-dispożizzjonijiet rilevanti tal-Protokoll tal-2013.
65. F’dan il-każ, konformement mal-Artikolu 11 tiegħu, il-Ftehim dwar is-sajd, japplika, f’dak li jirrigwarda, ir-Renju tal-Marokk, “għat-territorju tal‑Marokk u għall-ibħra taħt il-ġurisdizzjoni Marokkina”. L‑Artikolu 2(1) f’dan il-Ftehim jiddefinixxi t-termini “żoni tas-sajd Marokkini” li fihom jsir is-sajd previst minn dan il-ftehim bħala “l-ibħra rilevanti taħt is-sovranità jew il‑ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk ” (36).
66. Dawn it-termini huma speċifikati fl-appendiċi 2 u 4 tal-anness tal-Protokoll tal-2013. Fuq talba tal-Qorti tal-Ġustizzja, il-Kummissjoni pproduċiet sitt mapep li juru l-estensjoni taż-żoni ta’ sajd skont l-ispeċifikazzjonijiet mogħtija f’dawn l-appendiċi 2 u 4 tal-Anness tal-Protokoll tal-2013:
67. Kif jirriżulta minn dawn il-mapep, iż-żona tas-sajd Nru 3 (kategorija 3: Sajd fuq skala żgħira fin-Nofsinhar) testendi san‑Nofsinhar tal-latitudni 30°40’00”N u lil hinn minn 3 mili nawtiċi, iż-żona tas-sajd Nru 4 (kategorija 4: Sajd tal-qiegħ (demersali) testendi san-Nofsinhar tal‑latitudni 29°N u lil hinn mill-isobat ta’ 200 m għall-bastimenti tas-sajd bit-tkarkir u lil hinn 12-il mil nawtiku għall-bastimenti bil-konz, iż-żona tas-sajd Nru 5 (kategorija 5: Sajd għat-tonn) tkopri ż-żona Atlantika kollha tal-Marokk lil hinn minn 3 mili nawtiċi, ħlief għall‑perimetru ta’ protezzjoni li qiegħed lejn il-Lvant tal-linja li tgħaqqad il-punti 33°30’N/7°35’ Punent u 35°48’N/6°20’ Punent u ż-żona tas-sajd Nru 6 (kategorija 6: Sajd pelaġiku industrijali) testendi san-Nofsinhar tal‑latitudni 29°N u lil hinn minn 15-il mil nawtiku għall-bastimenti tas-sajd bit-tkarkir bil-friża u lil hinn minn 8 mili nawtiċi għall-bastimenti bit-tkarkir RSW (37).
68. Fir-rigward ta’ din l-aħħar żona tas-sajd, mill-minuti tat-tielet Kumitat Konġunt tal-Ftehim dwar is-sajd, li ltaqa’ fi Brussell fis‑17 u t-18 ta’ Marzu 2008, jirriżulta li l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk qablu li l-attività ta’ din iż-żona setgħet issir biss fin-Nofsinhar tal‑latitudni 26°07’N. Fil-fatt, il-Kapitolu III tal-anness għall-Protokoll tal-2013 kif ukoll l-appendiċi 4 għal dan l-anness jippermettu lir-Renju tal-Marokk li jemenda unilateralment dawn il-koordinati ġeografiċi bil-kundizzjoni li jikkomunikaw kull emenda lill-Kummissjoni xahar qabel.
69. Il-konfini ta’ Nofsinhar ta’ dawn iż-żoni ta’ sajd ma hijiex spjegata la fil-Ftehim dwar is-sajd, u lanqas fil-Protokoll tal-2013 (38). Peress li l‑fruntiera bejn is-Saħara tal-Punent u r-Renju tal-Marokk tinsab fil‑latitudni 27°42’N (Ponta Stafford) (39), hija biss iż-żona tas-sajd nru 6 li tkopri, permezz ta’ ftehim ulterjuri bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk, espliċitament l-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent. Madankollu, mill-mapep prodotti mill-Kummissjoni jidher li ż‑żoni ta’ sajd Nri 3 sa 5 jestendu sal-fruntiera marittima bejn ir-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja u s-Saħara tal-Punent biex ikopru b’hekk l-ibħra li jmissu ma’ din tal-aħħar.
70. Barra minn hekk, il-kwantitajiet ta’ qabdiet f’kull żona tas-sajd ipprovduti mill-Kummissjoni waqt is-seduta jikkonfermaw li l-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 japplikaw kważi esklużivament għall‑ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent (40). Skont l-istatistika tal‑Kummissjoni, il-qabdiet magħmula biss fiż-żona tas-sajd Nru 6 jirrappreżentaw madwar 91.5 % tal-qabdiet totali magħmula fil-kuntest tal-Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013. Dan juri b’mod ċar li l-applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013 għall‑ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent huwa eżattament dak li l-partijiet ipprevedew mill-bidu.
71. F’dak li jirrigwarda l-applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u l‑Protokoll tal-2013 fuq l-art, l-Artikolu 3(1)(a)(ii) tal-Protokoll tal‑2013 jipprevedi li parti mill-kumpens finanzjarju mħallas mill-Unjoni lir‑Renju tal-Marokk u ekwivalenti għal EUR 14 miljun jitħallas bħala appoġġ għall-politika settorjali tas-sajd għar-Renju tal-Marokk, li, skont il‑Kunsill u l-Kummissjoni, tinkludi investimenti f’infrastrutturi magħmula fit-territorju tas-Saħara tal-Punent. Barra minn hekk, il‑Kapitolu X tal-Anness tal-Protokoll tal-2013 jipprevedi li parti mill‑qbid għandu jiġi żbarkat fil-portijiet Marokkini, li, skont il-Kunsill u l‑Kummissjoni, jinkludu l-portijiet tas-Saħara tal-Punent. Finalment, il‑Ftehim dwar is‑sajd u l-Protokoll tal-2013 għandhom, skont il-Kunsill u l-Kummissjoni, jibbenefikaw lill-poplu tas-Saħara tal-Punent, li fih innifsu huwa applikazzjoni fuq l-art ta’ dan il-ftehim u ta’ dan il‑protokoll.
72. Fit-tieni lok, il-konstatazzjoni li l-Ftehim dwar is-sajd huwa applikabbli għas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu magħha hija sostnuta mill-oriġini tagħha. Fil-fatt, kif tirrileva l-Kummissjoni, il‑Ftehim dwar is-sajd joriġina minn Ftehim dwar is-sajd konklużi mar‑Renju tal-Marokk mir-Renju ta’ Spanja qabel l-adeżjoni tagħha fl‑Unjoni (41) li kienu jkopru l-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent bħala ibħra taħt il-ġurisdizzjoni Marokkina (42). Nirrileva wkoll li l-ftehim ta’ sajd konklużi bejn l-Unjoni u r-Renju tal‑Marokk sa mill-1988 diġà taw lok għal diversi kawżi li jikkonċernaw is-sajd fl-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent (43). F’dan is-sens, jien inqis li, bħal predeċessuri tagħhom, il-Ftehim dwar is-Sajd u l-Protokoll tal-2013 jerġgħu jibdew u jkomplu l-attivitajiet tas-sajd tar-Renju ta’ Spanja li diġà jeżistu fl-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent qabel l-adeżjoni ta’ dak l-Istat Membru mal-Unjoni.
73. Fit-tielet u l-aħħar lok, l-Artikolu 31(4) tal-imsemmija Konvenzjoni tagħti importanza fundamentali għall-intenzjonijiet tal-partijiet billi tispeċifika li “[g]ħandha tingħata tifsira speċjali lil terminu jekk jiġi stabbilit li din kienet ix-xewqa tal-partijiet”. Fil-fehma tiegħi, l-intenzjoni tal-Unjoni u tar-Renju tal‑Marokk kienet li l-Ftehim dwar is-sajd ikun applikabbli għas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu magħha bħala ibħra taħt is-sovranità jew il‑ġurisdizzjoni Marokkina. Fl-1976, ir-Renju tal-Marokk annetta l‑parti tas-Saħara tal-Punent li tinsab fit-tramuntana tal-linja dritta li titlaq mill-punt fejn il-kosta Atlantika tiltaqa’ mal-latitudni 24°N u li tmur lejn il-punt fejn il-latitudni 23°N tiltaqa’ mal-meridjan 13°W (44), skont il‑Konvenzjoni dwar id-delimitazzjoni tal-fruntiera tal-Istat stabbilita bejn ir‑Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja u r-Renju tal‑Marokk, konkluża f’Rabat fl-14 ta’ April 1976 (45). L-annessjoni tas‑Saħara tal‑Punent mir-Renju tal-Marokk tlestiet fl-1979 bl-inklużjoni tal‑parti meridjonali tas-Saħara tal-Punent (46) li din il-Konvenzjoni kienet tat lir‑Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja. Ir-Renju tal-Marokk jikkunsidra għalhekk li s-Saħara tal-Punent taqa’ fis-sovranità tiegħu u li, konsegwentement, l-ibħra li jmissu miegħu huma koperti mill-kamp ta’ applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-Sajd u tal-Protokoll tal-2013.
74. F’dak li jikkonċerna l-Unjoni, mid-dikjarazzjonijiet magħmula minn diversi Stati Membri fi ħdan il-Kunsill waqt l-approvazzjoni tal‑Protokoll tal-2013 jirriżulta b’mod ċar li kemm dan kif ukoll il-Ftehim dwar is-sajd huma applikabbli għas-Saħara tal-Punent (47). Barra minn hekk, kienet ir-raġuni li għaliha l-Parlament kien, kif spjegaw il-qorti tar‑rinviju u l-Kummissjoni, l-ewwel darba, waqqaf in-negozjar mill‑ġdid tal-Protokoll li jistabbilixxi l-opportunitajiet ta’ sajd u l‑kontribuzzjoni finanzjarja previsti fil-Ftehim dwar is-sajd. Kienet għal din l-istess raġuni li r-Renju tad-Danimarka u r-Renju tal-Isvezja vvotaw kontra l‑approvazzjoni tal-konklużjoni ta’ dan il-Protokoll, li r-Renju tal‑Pajjiżi l-Baxxi (48), ir-Repubblika tal-Finlandja u r-Renju Unit astjenew u li fiha r‑Repubblika Federali tal-Ġermanja, l-Irlanda u r-Repubblika tal‑Awstrija urew riżervi. (49)
75. F’dan il-kuntest, kuntrarjament għall-Ftehim ta’ assoċjazzjoni li kien is-suġġett tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C‑104/16 P, EU:C:2016:973), l-intenzjoni tal-partijiet tidhirli manifestament stabbilita: il-Ftehim dwar is-Sajd u l-protokoll tal-2013 huma applikabbli għas-Saħara tal-Punent u l-ibħra li jmissu miegħu. Għaldaqstant, hija l-Qorti tal-Ġustizzja li għandha teżamina jekk din l-intenzjoni, implementata mill-atti kkontestati, taffettwax il-legalità tagħhom skont l-Artikolu 3(5) TUE u r-regoli tad-dritt internazzjonali invokati mill-WSC.
2. L-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali sabiex tiġi kkontestata l-validità tal-atti kkontestati
a) Prinċipji ġenerali
76. L-argumenti tad-WSC huma intiżi, essenzjalment, sabiex jikkontestaw l-atti kkontestati taħt żewġ aspetti. Fl-ewwel lok, id-WSC jsostnu li l-Unjoni ma tistax legalment tikkonkludi mar-Renju tal-Marokk ftehim applikabbli għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu miegħu. Fit-tieni lok, anki jekk l-Unjoni tista’ legalment tikkonkludi ftehim simili, id-WSC issostni li l-atti kkontestati huma, fir‑rigward tal‑kontenut tagħhom, invalidi fir-rigward tal‑Artikolu 3(5) TUE u tad‑dritt internazzjonali. Sabiex isostnu l‑argumenti tagħhom, id-WSC tinvoka diversi regoli tad-dritt internazzjonali, fosthom id-dritt tal-popli għall-awtodeterminazzjoni, l‑Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti, il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali u d-dritt internazzjonali umanitarju inkwantu r-regoli tiegħu jinkludu l‑konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali applikabbli għat-territorji okkupati u l-użu tar-riżorsi naturali tagħhom. Waqt is-seduta, hija spjegat li hija ma kinitx qed tikkontesta l-validità tal‑atti kkontestati fir-rigward tad-dritt internazzjonali tal-baħar.
77. F’dan il-kuntest, abbażi tal-prinċipji ddikjarati fis-sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C‑366/10, EU:C:2011:864), il-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l‑Affarijiet Rurali, il-Comader, il-Gvern Spanjol, Franċiż u dak Portugiż, il-Kunsill kif ukoll il-Kummissjoni jikkontestaw il-possibbiltà li d-WSC tinvoka dawn ir-regoli ta’ dritt internazzjonali.
78. Għandu jitfakkar li, skont il-punti 51 sa 55 tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C‑366/10, EU:C:2011:864) ta’ din is-sentenza, l‑invokabbiltà tar-regoli ta’ dritt internazzjonali konvenzjonali hija suġġetta għall-kundizzjonijiet segwenti: l-Unjoni għandha tkun marbuta bihom, il-kontenut tagħhom għandu jkun mingħajr kundizzjoni u preċiż biżżejjed u, finalment, in-natura u l-istruttura tagħhom ma jipprekludux l-istħarriġ ġudizzjarju tal-att ikkontestat.
79. Skont il-punti 101 sa 103 u 107 tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C‑366/10, EU:C:2011:864) tal-imsemmija sentenza, l‑invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali konswetudinarju hija suġġetta għall-kundizzjonijiet segwenti: dawn għandhom ikunu jistgħu jikkontestaw il-kompetenza tal-Unjoni sabiex tadotta l-att ikkontestat u dan tal-aħħar għandu jkun jista’ jaffettwa d-drittijiet li l-parti fil-kawża tinvoka mid-dritt tal-Unjoni jew li joħloq fir-rigward tagħha obbligi fid-dawl ta’ dan id-dritt.
80. Fl-opinjoni tiegħi, jekk l-individwi għandhom jissodisfaw ċerti kundizzjonijiet sabiex ikunu jistgħu jinvokaw ir-regoli tad-dritt internazzjonali fil-kuntest tal-istħarriġ ġudizzjarju tal-atti tal-Unjoni, il‑prinċipji stipulati f’din is-sentenza ma humiex awtomatikament trasponibbli għal din il-kawża. Fil-fatt, dawn il-prinċipji jirrigwardaw l‑istħarriġ ġudizzjarju ta’ atti unilaterali tad-dritt sekondarju purament domestiku (regolament, direttivi, eċċ.) (50) filwaqt li, kif irrilevat il‑Kummissjoni (51), din il-kawża tqajjem il-kwistjoni distinta tal-validità ta’ ftehim internazzjonali konkluż mill-Unjoni permezz tal-att li japprova l-konklużjoni tiegħu (dritt sekondarju konvenzjonali) (52).
81. F’dan ir-rigward, għandu jitfakkar li l-kwalità ta’ membru tal‑Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti (ONU) hija rriżervata għall‑Istati (53). Peress li ma hijiex membru fl-ONU, l-Unjoni ma hijiex parti mill-Istatut tal-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, kif jipprevedi għall-membri tal-ONU, l-Artikolu 93 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti. Barra minn hekk, l-Artikolu 34 tal-Istatut tal-Qorti Internazzjonali tal‑Ġustizzja jillimita għall-Istati biss il-possibbiltà li jidhru quddiemha.
82. Minn dan isegwi li l-istħarriġ tal-azzjoni esterna tal-Unjoni ma taqax fil-ġurisdizzjoni ta’ qorti internazzjonali u lanqas tal-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja. Konsegwentement, anki fil-każ fejn l‑azzjoni tagħha tikser ir-regoli imperattivi tad-dritt internazzjonali fis‑sens tal-Artikolu 53 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna fuq il-liġi tat-trattati jew l-obbligi ta’ dritt internazzjonali konswetudinarju msejħa “erga omnes” (54), ebda ġurisdizzjoni internazzjonali ma hija kompetenti sabiex tiddeċiedi tali ksur.
83. Madankollu, ċerti ftehim internazzjonali jippermettu lill-Unjoni “tissuġġetta ruħha għad-deċiżjonijiet ta’ qorti maħluqa jew innominata taħt dawn il-ftehimiet, f’dak li jirrigwarda l-interpretazzjoni u l‑applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet tagħhom”, fakultà li hija rrikonoxxuta fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja (55).
84. Dan ma huwiex il-każ tal-Ftehim dwar is-sajd li l-Artikolu 13 tiegħu, intitolat “Nuqqas ta’ qbil”, jipprevedi li “[i]l‑partijiet kontrattanti għandhom jikkonsultaw f’każ li jkun hemm nuqqas ta’ qbil fir-rigward ta’ l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni ta’ dan il-ftehim”. Peress li ma ħoloqx qorti, indipendenti u imparzjali, kompetenti sabiex tiddeċiedi eventwali kwistjonijiet li jirriżultaw fil-kuntest tal-Ftehim dwar is-sajd, is-soluzzjoni tagħhom tiddependi mir-rieda tajba tal-partijiet, b’kull parti tista’ għalhekk faċilment twaqqafha (56).
85. Jekk il-Qorti tal-Ġustizzja hija għalhekk, awtomatikament, l-unika qorti li għandha ġurisdizzjoni tistħarreġ l-azzjoni esterna tal-Unjoni u tivverifika li din l-azzjoni tikkontribwixxi “rispett sħiħ […] tad-dritt internazzjonali [u] r-rispett għall‑prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti” (57), ma huwiex sorprendenti li hija ddeċidiet li “l-eżerċizzju tal‑kompetenzi mogħtija [lill-istituzzjonijiet tal-Unjoni] fil-qasam internazzjonali ma jistgħux ma jkunux suġġetti għall-istħarriġ ġudizzjarju ta’ validità” (58).
86. F’dan il-kuntest, jekk l-individwi għandhom jissodisfaw ċerti kundizzjonijiet sabiex ikunu jistgħu jinvokaw id-dritt internazzjonali sabiex jikkontestaw il-kompatibbiltà ta’ ftehim internazzjonali konkluż mill-Unjoni mal-Artikolu 3(5) TUE, dawn il-kundizzjonijiet ma jistgħux ikunu tali li jagħmlu impossibbli fil-prattika stħarriġ ġudizzjarju effettiv tal-azzjoni esterna tal-Unjoni.
87. Issa, fl-opinjoni tiegħi, dan kien ikun il-każ li kieku l-prinċipji msemmija fl-eżempju msemmi fis-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C-366/10, EU:C:2011:864) kienu trasposti bħala tali għall-istħarriġ ta’ validità tal-atti kkontestati.
88. Fil-fatt, ċerti regoli tad-dritt internazzjonali invokati f’din il-kawża huma kemm regoli ta’ dritt konswetudinarju, peress li ġew ikkodifikati f’diversi trattati u konvenzjonijiet internazzjonali, filwaqt li regoli oħra, bħad‑dritt għall-awtodeterminazzjoni, jiffurmaw parti mid-dritt internazzjonali ġenerali (59) u b’dan il-mod ma jaqgħux esklużivament taħt id-dritt internazzjonali konvenzjonali jew konswetudinarju li l-invokabbiltà tagħhom ġiet ittrattata mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza tagħha tal‑21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C‑366/10, EU:C:2011:864).
89. Barra minn hekk, jekk kien bil-għan li ma tiġix eskluża ex officio l-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali konswetudinarju li l‑Qorti tal-Ġustizzja stabbilixxiet kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà differenti minn dawk tad-dritt internazzjonali konvenzjonali, ikun kuntrarju għal dan l-istess għan, kif jipproponu l-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l-Affarijiet Rurali, il-Gvern Spanjol, Franċiż u Portugiż kif ukoll il-Kunsill u l-Kummissjoni, li l-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali ġenerali tiġi suġġetta għall-kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali konswetudinarju, fil-każ fejn jissodisfaw il-kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà stabbiliti bir-regoli tad-dritt internazzjonali konvenzjonali.
90. Tali soluzzjoni teskludi ex officio l-invokabbiltà għall-individwi ta’ regoli, li madankollu huma essenzjali, tad-dritt internazzjonali, bħar‑regoli essenzjali tad-dritt internazzjonali ġenerali jew l-obbligi tad-dritt msejħa “erga omnes” u dan għar-raġunijiet segwenti.
91. Qabel xejn, skont l-ewwel kundizzjoni ta’ invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali konswetudinarju użata mill-Qorti tal-Ġustizzja fil-każ fejn l-att ikkontestat huwa att ta’ dritt sekondarju unilaterali purament domestiku, ir-regoli invokati għandhom jkunu jistgħu jikkontestaw il-kompetenza tal-Unjoni sabiex jiġi adottat dan l-att. Infakkar li fil-kawża li wasslet għas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C-366/10, EU:C:2011:864) kif ukoll fil-kawżi li wasslu għas-sentenzi msemmija fil-punt 107 ta’ din is‑sentenza, kien hemm inkwistjoni l-kompetenza tal-Unjoni sabiex tadotta l-att ikkontestat, li dwarha ġie allegat li kienet tipproduċi effetti barra mit-territorju.
92. F’din il-kawża, ħadd ma jikkontesta l-kompetenza (60) tal-Unjoni li tikkonkludi l-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 jew li tadotta r‑Regolament Nru 764/2006, id-Deċiżjoni 2013/785 u r-Regolament Nru 1270/2013. Għall-kuntrarju, WSC tikkontesta l-kompatibbiltà tal‑Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013 mad-dritt primarju tal‑Unjoni kif ukoll il-legalità interna tar-Regolament Nru 764/2006, id‑Deċiżjoni 2013/785 u tar-Regolament Nru 1270/2013. Ikun assurd li l-istħarriġ tal-atti kkontestati jiġi limitat biss għas-sempliċi kwistjoni ta’ kompetenza tal-Unjoni u li jiġi eskluż ex officio l-istħarriġ sostanzjali tagħhom anki meta mqabbla mar-regoli l-iktar essenzjali tad-dritt internazzjonali li huma invokati f’din il-kawża.
93. Imbagħad, l-applikazzjoni tat-tieni kundizzjoni ta’ invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali konswetudinarju fil-kuntest ta’ kawża bħal dik inkwistjoni tidher iktar problematika. Skont din il-kundizzjoni, l-att ikkontestat għandu jkun jista’ jaffettwa d-drittijiet li l-parti f’kawża għandha mid-dritt tal-Unjoni jew joħloq fi ħdanha obbligi fir-rigward ta’ dan id-dritt (61).
94. F’dan il-każ, l-atti kkontestati ma jagħtux drittijiet u obbligi ħlief lill-Unjoni u lir-Renju tal-Marokk. Fil-fatt, ma nara ebda dispożizzjoni f’dawn l-atti li toħloq drittijiet jew obbligi lil individwi, ħlief potenzjalment (iżda għandi d-dubji) lis-sidien tal-Unjoni li l‑vapuri tagħhom għandhom liċenzja tas-sajd mogħtija fil-kuntest tal-Ftehim dwar is-sajd. Għalhekk, jekk kategorija ta’ individwi tista’ tagħti bidu għall‑istħarriġ ġudizzjarju ta’ atti kkontestati skont din il-kundizzjoni, hija tkun tinkludi esklużivament dawk li jibbenefikaw mill-Ftehim dwar is-sajd u għalhekk ma għandhom l-ebda interess li jikkontestawh fil-qrati.
95. Finalment, għalfejn l-istħarriġ ġudizzjarju “għandu neċessarjament jasal biss sal-kwistjoni li jsir magħruf jekk l‑istituzzjonijiet tal-Unjoni, meta adottaw l-att inkwistjoni, wettqux żbalji manifesti ta’ evalwazzjoni fir-rigward tal-kundizzjonijiet ta’ applikazzjoni ta’ dawn il-prinċipji” (62), peress li dawn il-prinċipji għandhom “l-istess grad ta’ preċiżjoni li jkollha dispożizzjoni ta’ ftehim internazzjonali” (63) minħabba l-kodifikazzjoni tagħhom?
96. Sabiex nikkonkludi dwar dan il-punt, nikkunsidra li fil-kuntest tal‑istħarriġ ġudizzjarju ta’ ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni kif ukoll ta’ atti tal-Unjoni li japprovaw jew jimplementaw tali ftehim, l‑invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali għandhom jiġu suġġetti għal ċerti kundizzjonijiet iżda irrispettivament jekk jappartjenux b’mod formali għal sors wieħed jew iktar tad-dritt internazzjonali skont il‑klassifikazzjoni magħmula fl-Artikolu 38(1) tal-Istatut tal-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja. Dawn il-kundizzjonijiet huma dawk stipulati fil-punti 53 sa 55 tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C-366/10, EU:C:2011:864), li jipprevedu li l-Unjoni għandha tkun marbuta bir-regola invokata, li l‑kontenut tagħha għandu jkun mingħajr kundizzjoni u preċiż biżżejjed u, finalment, li n-natura u l-istruttura tagħha ma jipprekludux l-istħarriġ ġudizzjarju tal-att ikkontestat.
97. Huwa b’rabta ma’ dawn il-prinċipji li ser neżamina l-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali invokati mid-WSC li huma rilevanti f’din il-kawża.
b) Fuq l-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali applikabbli għall-konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali li jirrigwardaw riżorsi naturali tas-Saħara tal-Punent
98. Permezz tal-atti kkontestati, l-Unjoni kkonkludiet mar-Renju tal‑Marokk u implementat ftehim internazzjonali dwar l‑esplojtazzjoni tas-settur tas-sajd mill-Unjoni tar-riżorsi tas-sajd tas-Saħara tal‑Punent. F’dan il-kuntest, ser neżamina l-invokabbiltà tar-regoli tad‑dritt internazzjonali li jistgħu jikkontestaw kemm il-konklużjoni mar‑Renju tal-Marokk ta’ ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent u l-ibħra li jmissu magħha kif ukoll l-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali ta’ dan it-territorju. B’dan, nikkunsidra l-fatti li, mill‑perspettiva tiegħu, ir‑Renju tal-Marokk jikkunsidra ruħu s-sovran tas-Saħara tal‑Punent, mill-perspettiva tal-istituzzjonijiet tal-Unjoni, ir-Renju tal‑Marokk huwa awtorità amministrattiva de facto tas-Saħara tal-Punent u mill-perspettiva tal-qorti tar-rinviju u tad-WSC, huwa l-awtorità okkupanti tas-Saħara tal‑Punent.
1) Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni
i) Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni jifforma parti mid-“drittijiet tal-bniedem”
99. Qabel xejn, nikkunsidra li d-dritt għall-awtodeterminazzjoni ma huwiex suġġett għall-kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali għaliex huwa parti mid-drittijiet tal-bniedem.
100. Kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fil-punti 284 u 285 tas‑sentenza tat-3 ta’ Settembru 2008, Kadi u Al Barakaat International Foundation vs Il-Kummissjoni u Il‑Kunsill (C-402/05 P u C-415/05 P, EU:C:2008:461), ir-rispett tad‑drittijiet tal-bniedem jikkostitwixxi rekwiżit tal-legalità tal-atti tal‑Unjoni u miżuri inkompatibbli mar-rispett tagħhom ma jistgħux jiġu aċċettati fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni. B’hekk, l-obbligi li ftehim internazzjonali jimponi ma jistax ikollhom bħala effett li jippreġudikaw il-prinċipji kostituzzjonali tat-Trattati UE u FUE, bħall‑Artikoli 5(3) TUE u l-Artikolu 21 TUE, li jipprevedu li l‑azzjoni esterna tal-Unjoni għandha tirrispetta d-drittijiet tal-bniedem. Hija għalhekk il-Qorti tal-Ġustizzja li għandha tiżgura dan ir-rispett fil‑kuntest tas-sistema sħiħa ta’ rimedji li jistabbilixxu t-Trattati UE u FUE.
101. Skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, “id-drittijiet fundamentali jifformaw parti integrali mill-prinċipji ġenerali tad-dritt li l-osservanza tagħhom hija żgurata mill-Qorti tal-Ġustizzja. Għal dan il‑għan, il-Qorti tal-Ġustizzja tispira ruħha mit-tradizzjonijiet kostituzzjonali komuni tal-Istati Membri kif ukoll mill-indikazzjonijiet mogħtija mill-istrumenti internazzjonali li jikkonċernaw il-protezzjoni tad-drittijiet tal-bniedem u li l-Istati Membri kkooperaw fihom jew aderixxew magħhom” (64).
102. L-Istati Membri kollha (u r-Renju tal-Marokk) huma partijiet fil‑Patt Internazzjonali dwar id-Drittijiet Ekonomiċi, Soċjali u Kulturali (PIDESC) (65) u fil-Patt Internazzjonali dwar id-Drittijiet Ċivili u Politiċi (PIDCP) (66), iffirmati fi New York fis-16 ta’ Diċembru 1966, li l‑Artikolu 1 komuni tagħhom jipprevedi dan li ġej:
“1. Il-popli kollha għandhom id-dritt ta’ awtodeterminazzjoni. Bis‑saħħa ta’ dan id-dritt, huma jistabbilixxu b’mod ħieles l-istatus politiku tagħhom u jaħdmu b’mod ħieles għall-iżvilupp ekonomiku, soċjali u kulturali tagħhom.
2. Sabiex jintlaħqu l-għanijiet tagħhom, il-popli kollha jistgħu b’mod ħieles jiddisponu mir-rikkezzi u mir-riżorsi naturali tagħhom, mingħajr preġudizzju għall-obbligi li jirriżultaw mill-kooperazzjoni ekonomika internazzjonali, ibbażata fuq il-prinċipju tal-interess reċiproku, u tad-dritt internazzjonali. Fi kwalunkwe każ, poplu ma jistax jiċċaħħad mill-mezzi tal-għajxien tiegħu.
3. L-Istati partijiet ta’ dan il-[p]att, inkluż dawk li għandhom ir‑responsabbiltà li jamministraw territorji mhux awtonomi u territorji taħt protezzjoni, huma obbligati jiffaċilitaw ir-realizzazzjoni tad-dritt tal‑popli għal awtodeterminazzjoni, u li jirrispettaw dan id-dritt, skont id‑dispożizzjonijiet tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti” (67) [traduzzjoni mhux uffiċjali].
103. Barra minn hekk, it-Titolu VIII tal-Att Finali ta’ Helsinki tal‑1975, intitolat “Ugwaljanza tad-drittijiet tal-popli u d-dritt tal-popli għall‑awtodeterminazzjoni”, li għalih jirreferi l-Artikolu 21(2)(c) TUE u li l-Istati Membri huma partijiet tiegħu, jistabbilixxi d-dritt għall‑awtodeterminazzjoni f’termini kważi identiċi għall-Artikolu 1 komuni tal-PIDESC u PIDCP. Dan it-titolu jipprevedi dan li ġej:
“L-Istati parteċipanti għandhom josservaw l-ugwaljanza tad-drittijiet tal‑popli u d‑dritt tagħhom għall-awtodeterminazzjoni, billi jaġixxu dejjem skont l‑għanijiet u l-prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u r‑regoli rilevanti tad-dritt internazzjonali, inkluż dawk li jirrigwardaw l‑integrità territorjali tal-Istati.
Skont il-prinċipju ta’ ugwaljanza tad-drittijiet tal-popli u tad-dritt tagħhom għall-awtodeterminazzjoni, il-popli kollha għandhom dejjem id-dritt, b’mod ħieles, li jistabbilixxu, meta jixtiequ u kif jixtiequ, l-istatus politiku intern u estern tagħhom, mingħajr indħil barrani, u li jsegwu skont ir-rieda tagħhom l-iżvilupp politiku, ekonomiku, soċjali u kulturali tagħhom.
L-Istati parteċipanti jsostnu l-importanza universali tar-rispett u tal‑eżerċizzju effettiv mill-popli tad-drittijiet ugwali u tad-dritt tagħhom għall-awtodeterminazzjoni, għall-iżvilupp ta’ relazzjonijiet ta’ ħbiberija bejniethom kif ukoll bejn l-Istati kollha; huma jfakkru wkoll fl‑importanza li jeliminaw kull ksur ta’ dan il-prinċipju, fi kwalunkwe forma”.
104. Id-dritt tal-awtodeterminazzjoni huwa għalhekk dritt tal-bniedem li ġie rrikonoxxut bħala tali minn diversi istanzi u strumenti internazzjonali, kif ukoll, mid-duttrina (68). Skont il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, il-benefiċjarji ta’ dan id-dritt huma l-popli tat-territorji li ma humiex awtonomi fis-sens tal-Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u li huma suġġetti għal “ħakma” (69), id-dominazzjoni jew it‑tmexxija barranija (70).
ii) Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni bħala prinċipju tad-dritt internazzjonali ġenerali tad-dritt internazzjonali konvenzjonali u obbligu erga omnes
105. Fi kwalunkwe każ, bħala regola tad-dritt internazzjonali ġenerali (71) u obbligu erga omnes (72) li hija kkodifikata f’diversi strumenti internazzjonali konvenzjonali (73), id-dritt għall-awtodeterminazzjoni jissodisfa l-kriterji stabbiliti fil-punt 96 ta’ dawn il-konklużjonijiet, jiġifieri li l-Unjoni hija marbuta bih, il-kontenut tiegħu għandu jkun mingħajr kundizzjoni u preċiż biżżejjed u, finalment, in-natura u l-istruttura tiegħu ma jipprekludix l‑istħarriġ ġudizzjarju tal-atti ikkontestati.
– L-Unjoni hija marbuta bid-dritt għall-awtodeterminazzjoni
106. Kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza tagħha tal‑21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973), l-Unjoni hija marbuta bid-dritt għall‑awtodeterminazzjoni li huwa dritt opponibbli erga omnes kif ukoll prinċipju essenzjali tad-dritt internazzjonali (74). B’dan il-mod, “jagħmel parti mir-regoli tad-dritt internazzjonali applikabbli fir-relazzjonijiet bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk, li l-Qorti Ġenerali kellha tieħu inkunsiderazzjoni” (75).
107. Fil-fatt, id-dritt għall-awtodeterminazzjoni huwa stabbilit fl‑Artikolu 1(2) tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti (76). Issa l‑Artikolu 3(5) TUE, l-Artikolu 21(1) TUE, l-Artikolu 21(2)(b) u (c), l-Artikoli 23 TUE u 205 TFUE jobbligaw lill-Unjoni tosserva l-prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti. Id-Dikjarazzjoni Nru 13 dwar il-politika barranija u s-sigurtà, annessa mal-Att finali tal-konferenza intergovernattiva li adottat it-Trattat ta’ Lisbona, iffirmat fit-13 ta’ Diċembru 2007, tiddikjara li “l-Unjoni Ewropea u l-Istati Membri tagħha ser jibqgħu marbutin bid‑dispożizzjonijiet tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti” (77).
108. Barra minn hekk, id-dritt għall-awtodeterminazzjoni huwa wieħed mill-prinċipji tal-Att Finali ta’ Helsinki li għalihom jirreferi l‑Artikolu 21(2)(c)TUE (78).
109. Finalment, kif jirriżulta mill-Artikolu 1 tal-Protokoll tal-2013, l‑implementazzjoni tiegħu hija suġġetta għall-osservanza tal-prinċipji demokratiċi u tad-drittijiet tal-bniedem, li jinkludu l-osservanza tad-dritt tal-popli għall-awtodeterminazzjoni.
– Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni huwa regola tad-dritt internazzjonali li, mill-perspettiva tal-kontenut tagħha, hija mingħajr kundizzjoni u preċiża biżżejjed
110. Kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fil-punt 55 tas-sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C‑366/10, EU:C:2011:864), “[d]in il-kundizzjoni tiġi sodisfatta meta d‑dispożizzjoni invokata tinkludi obbligu ċar u preċiż li ma jkunx suġġett, fl-implementazzjoni tiegħu jew fl-effetti tiegħu, għas-seħħ ta’ xi att ieħor sussegwenti”.
111. Kif juru l-punti 90, 92 u 93 tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973), fejn il-Qorti tal-Ġustizzja applikat dan id-dritt għas-Saħara tal-Punent u għall-poplu tagħha mingħajr ma kellha xi dubju dwar il-kontenut jew il-portata tiegħu, id-dritt għall-awtodeterminazzjoni jissodisfa din il-kundizzjoni.
112. Il-fatt li l-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja kienet iddeċidiet li l-bini ta’ ħajt minn Iżrael fit-territorju tal-Ċisġordanja jikkostitwixxi ksur tad-dritt tal-poplu Palestinjan għall-awtodeterminazzjoni peress li huwa ekwivalenti għal annessjoni defacto (79), juri li dan huwa dritt li għandu tifsira suffiċjentement ċara u preċiża sabiex tiġi applikata.
113. Fil-fatt, il-kontenut tiegħu huwa ddettaljat biżżejjed f’diversi strumenti.
114. F’dan ir-rigward, il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja bbażat, fl‑Artikolu 1(2) tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti, l-eżistenza ta’ “dritt għall-indipendenza għall-benefiċċju tal-popli tat-territorji mhux awtonomi u ta’ dawk li kienu suġġetti għall-ħakma, id-dominazzjoni jew it‑tmexxija barranija” (80).
115. Il-kontenut ta’ dan id-dritt huwa spjegat fl-Artikolu 1 komuni tal‑PIDESC u tal-PIDCP (81) u l-modalitajiet tal-implementazzjoni ddettaljata f’diversi riżoluzzjonijiet tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU, fosthom b’mod partikolari, ir-riżoluzzjonijiet 1514 (XV), 1541 (XV) u 2625 (XXV) li għalihom irreferiet ħafna drabi l-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja (82).
116. F’dan ir-rigward, ir-Riżoluzzjoni 1514 (XV) tiddikjara dan li ġej:
“1. L-issuġġettar tal-popli għall-ħakma, id-dominazzjoni u t-tmexxija barranija jikkostitwixxi ksur tad-drittijiet fundamentali tal-bniedem, huwa kuntrarju għall-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u jikkomprometti l‑kawża tal-paċi u tal-kooperazzjoni dinjija.
2. Il-popli kollha għandom id-dritt għall-awtodeterminazzjoni; skont dan id-dritt, huma jistabillixu b’mod ħieles l-istatus politiku tagħhom u jsegwu b’mod ħieles l-iżvilupp ekonomiku, soċjali u kulturali tagħhom.
[…]
4. Jintemm wara kull azzjoni armata u wara kull miżura ta’ ripressjoni, tkun kif tkun, indirizzata kontra l-popli dipendenti, sabiex jippermetti lil dawn il-popli li jeżerċitaw b’mod paċifiku u ħieles id-dritt tagħhom għall‑indipendenza kompleta, u l-integrità tat-territorju nazzjonali tagħhom tiġi osservata.
[…]”
117. Ir-Riżoluzzjoni 1541 (XV) tistabbilixxi l-prinċipji li għandhom jiggwidaw lill-awtoritajiet amministrattivi fl-eżerċizzju tal-obbligi tagħhom li jirriżultaw mill-Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti. Għandu jiġi nnotat li l-prinċipju VI jipprevedi li d-dritt għall‑awtodeterminazzjoni huwa kkunsidrat bħala li ġie eżerċitat meta t‑territorju mhux awtonomu jsir Stat indipendenti u sovran jew meta jassoċja ruħu b’mod ħieles ma’ Stat indipendenti jew meta huwa integrat ma’ Stat indipendenti.
118. F’dak li jirrigwarda l-integrazzjoni ta’ Stat indipendenti, il‑prinċipju IX(b) jipprevedi li “[l]-integrazzjoni għandha tirriżulta mix‑xewqa ħielsa espressa mill-populazzjonijiet tat-territorju, konxji b’mod sħiħ tat-tibdil tal-istatus tagħhom, peress li l‑konsultazzjoni ssir skont metodi demokratiċi u mifruxa b’mod wiesa’, applikati b’mod imparzjali u bbażati fuq votazzjoni universali tal-adulti. L-[ONU] tista’, meta jidhrilha neċessarju, tikkontrolla l-applikazzjoni ta’ dawn il-metodi”.
119. Finalment, ir-Riżoluzzjoni 2625 (XXV) tinkludi “id-dikjarazzjoni dwar il-prinċipji tad-dritt internazzjonali li jirrigwarda r-relazzjonijiet amikevoli u l-kooperazzjoni bejn l-Istati skont il-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti”. Taħt it-titolu tagħha “Il-prinċipju ta’ ugwaljanza tad‑drittijiet tal-popli u tad-dritt tagħhom għall-awtodeterminazzjoni” din ir-riżoluzzjoni timponi fuq l-Istati Membri “id-dmir li jippreferu, flimkien ma’ Stati Membri oħra jew b’mod separat, il-prinċipju tal-ugwaljanza tad‑drittijiet tal-popli u tad-drittijiet tagħhom għall-awtodeterminazzjoni skont id-dispożizzjonijiet tal-Karta tad-Nazzjonijiet Uniti”.
120. Hija timponi wkoll fuq l-Istati Membri “id-dmir li jastjenu minn kull miżura ta’ koerżjoni li ċċaħħad lill-popli msemmija hawn fuq fil‑formulazzjoni ta’ dan il-prinċipju mid-dritt tagħhom għall‑awtodeterminazzjon, mil-libertà u mill-indipendenza tagħhom”.
121. F’dak li jirrigwarda b’mod iktar partikolari t-territorji mhux awtonomi, bħas-Saħara tal-Punent, din ir-riżoluzzjoni tipprevedi li huma għandhom “status separat u distint minn dak tat-territorju tal-Istati li jamministrah; dan l-istatus separat u distint bis-saħħa tal-Karta tan‑Nazzjonijiet Uniti jibqa’ jeżisti sakemm il-poplu […] tat-territorju mhux awtonomu ma jeżerċitax id-dritt tiegħu għall-awtodeterminazzjoni skont il-Karta u, b’mod partikolari għall-għanijiet u l-prinċipji tiegħu” (83).
122. Finalment, fid-dispożizzjonijiet ġenerali tagħha, ir-Riżoluzzjoni 2625 (XXV) tiddikjara li “[l]-prinċipji tal-Karta li huma inklużi f’din id‑dikjarazzjoni jikkostitwixu prinċipji fundamentali tad-dritt internazzjonali, u titlob konsegwentement lill-Istati kollha li jispiraw ruħhom minn dawn il‑prinċipji fl-aġir internazzjonali tagħhom u li jiżviluppaw ir‑relazzjonijiet reċiproċi tagħhom abbażi tal-osservanza stretta tal‑imsemmija prinċipji”.
123. Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li d-dritt għall‑awtodeterminazzjoni ma huwa suġġett, fl-eżekuzzjoni tiegħu jew fl-effetti tiegħu, għall-intervent ta’ xi att ieħor ulterjuri.
124. F’dan il-każ, kif iddeċidew il-Qorti internazzjonali tal-Ġustizzja u l-Qorti tal-Ġustizzja, il-poplu tas-Saħara tal-Punent jibbenefika mid-dritt tal-awtodeterminazzjoni (84).
– In-natura u l-istruttura tad-dritt għall-awtodeterminazzjoni ma jipprekludux l-istħarriġ ġudizzjarju tal-atti kkontestati
125. Fil-punt 89 tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li “il-Qorti Ġenerali kellha tieħu inkunsiderazzjoni [d-dritt għall-awtodeterminazzjoni]” fil-kuntest tar-rikors għall-annullament tal‑Ftehim ta’ Assoċjazzjoni ppreżentat minn Front Polisario. Minn dan isegwi li n-natura u l-istruttura ta’ dan id-dritt ma jipprekludux l-istħarriġ ġudizzjarju tal-atti tal-Unjoni.
126. Fil-fatt, l-Artikolu 103 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti jipprevedi li “[f]il-każ ta’ konflitt bejn l-obbligi tal-Membri tan-Nazzjonijiet Uniti skond l-Karta preżenti u l-obbligi tagħhom skond xi ftehim internazzjonali ieħor, l-obbligi tagħhom skond l-Karta preżenti għandhom jegħlbu”.
127. Barra minn hekk, skont il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, “id‑dritt tal-popli għall-awtodeterminazzjoni […] huwa dritt li jista’ jiġi kkontestat erga omnes” (85). Dan ifisser li “tali obbligi, minn natura tagħhom stess, “jikkonċernaw l-Istati kollha” u, “[f]id-dawl tal‑importanza tad-drittijiet inkwistjoni, l-Istati kollha jistgħu jiġu kkunsidrati bħala li għandhom interess ġuridiku sabiex dawn id-drittijiet jiġu protetti” (86). F’dan is-sens, il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja ddeċidiet li “l-Istati kollha għandhom l-obbligu li ma jirrikonoxxux is‑sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-[ksur ta’ obbligu erga omnes]. Għandhom ukoll l-obbligu li ma jagħtux għajnuna jew assistenza insostenn tas-sitwazzjoni maħluqa minn dan il-[ksur]. Barra minn hekk, l-Istati għandhom jiżguraw, skont il-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u tad‑dritt internazzjonali, li jintemmu l-ostakoli, li jirriżultaw mill-[ksur], għall-eżerċizzju mill-poplu [kkonċernat, f’dan il-każ, il-poplu Palestinjan] tad-dritt għall-awtodeterminazzjoni tiegħu” (87).
128. Finalment, id-dritt għall-awtodeterminazzjoni ħafna drabi huwa ċċitat bħala regola imperattiva tad-dritt internazzjonali li l-ksur tiegħu jista’ jirriżulta fl-annullament ta’ trattat internazzjonali skont l‑Artikolu 53 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna fuq il-liġijiet tat-trattati (88). Għandu jiġi enfasizzat li, matul il-proċedura tal-opinjoni konsultattiva quddiem il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja fil-kawża tas-Saħara tal‑Punent, ir-Renju ta’ Spanja rrikonoxxa li d-dritt għall‑awtodeterminazzjoni jikkostitwixxi fih innifsu regola imperattiva tad-dritt internazzjonali (89) filwaqt li r-Renju tal-Marokk irrikonoxxa l‑kwalità ta’ regola imperattiva tal-prinċipju ta’ dekolonizzazzjoni li tiegħu l-awtodeterminazzjoni hija modalità (90).
129. Minn dan jirriżulta li, iktar milli jipprekludu l-istħarriġ ġudizzjarju, l-istruttura u n-natura tad-dritt għall-awtodeterminazzjoni jimponu fuq il-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tivverifika li, permezz tal-atti kkontestati, l-Unjoni rrispettat dan id-dritt, ma rrikonoxxietx sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur ta’ dan id-dritt u ma tatx għajnuna jew assistenza insostenn ta’ tali sitwazzjoni (91).
2) Il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali
130. Il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali jiżgura d-dritt sovran ta’ kull Stat u ta’ kull poplu li jiddisponi b’mod ħieles mir‑rikkezzi u r-riżorsi naturali tat-territorju tiegħu fl-interess tal-iżvilupp nazzjonali u tal-benesseri tal-poplu tiegħu (92). Dan huwa prinċipju tad‑dritt internazzjonali konswetudinarju (93) li bħala tali jorbot lill-Unjoni.
131. Kif osserva s-Segretarju Ġenerali għall-Affarijiet Legali tal‑ONU, konsulent legali, Hans Corell fl-ittra tiegħu datata d-29 ta’ Jannar 2002, indirizzata lill‑Kunsill tas-Sigurtà tal-ONU, “[i]l-portata u l-effetti ġuridiċi speċifiċi [tal-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali] jibqgħu diskutibbli” (94).
132. Fil-fatt, il-parir legali tiegħu juri din id-diffikultà peress li juża termini differenti sabiex jikkaratterizza dik li hija esplojtazzjoni ta’ riżorsi naturali għall-benefiċċju tal-poplu tat-territorju mhux awtonomu. Fil-fatt, jitkellem dwar esplojtazzjoni li ma ssirx “irrispettivament mill-bżonnijiet u l-interessi tal-popolazzjoni [tat-territorju mhux awtonomu], mingħajr ma tibbenefika minnha” (95) jew dwar esplojtazzjoni “għall-benefiċċju tal‑popli [tat-territorji mhux awtonomi], f’isimhom, jew b’konsultazzjoni mar-rappreżentanti tagħhom” (96) u jikkonkludi li ma tistax issir esplojtazzjoni “irrispettivament mill-interessi u mill-volontà tal-poplu [tat-territorju mhux awtonomu]” (97).
133. Fid-dawl ta’ dan, minkejja l-varjetà tat-terminoloġija, huwa ċert li tal-inqas, l-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali għandha ssir għall‑benefiċċju tat-territorju mhux awtonomu, li huwa biżżejjed sabiex jagħti lil dan il-kriterju tal-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir‑riżorsi naturali natura ċara u preċiża biżżejjed.
134. Huwa wkoll utli sabiex ikun il-bażi għal stħarriġ ġudizzjarju tal‑atti kkontestati. Fil-fatt, il-Parlament kien oriġinarjament waqqaf l‑adozzjoni tal-protokoll li finalment ġie konkluż fl-2013 billi kkunsidra li ma kellux biżżejjed assigurazzjoni li tiżgura li l-esplojtazzjoni tas-sajd tar-riżorsi naturali tas-Saħara tal-Punent mill-vapuri tal-Unjoni ser issir għall-benefiċċju tal-poplu ta’ dan it-territorju. Barra minn hekk, il‑Kunsill u l-Kummissjoni jammettu li l-kriterju tal-benefiċċju għall‑poplu tas-Saħara tal-Punent huwa kundizzjoni ta’ legalità ta’ ftehim konklużi bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk li jirrigwardaw dan it‑territorju.
3) Ir-regoli tad-dritt internazzjonali umanitarji applikabbli għall‑konklużjoni tal-ftehim internazzjonali li jirrigwardaw l‑esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tat-territorju okkupat
135. Skont il-qorti tar-rinviju, id-WSC u l-amministrazzjoni fiskali u doganali u l-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l-Affarijiet Rurali, il‑preżenza tar-Renju tal-Marokk fis-Saħara tal-Punent hija okkupazzjoni (98).
136. F’dan ir-rigward, nirrileva li l-kwistjoni dwar jekk ir-Renju tal‑Marokk huwiex jew le l-awtorità li tokkupa s-Saħara tal-Punent u jekk ikkonkludiex il-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 f’din il-kwalità hija kwistjoni ta’ interpretazzjoni tad-dritt internazzjonali li għalih il‑kundizzjonijiet tal-invokabbiltà tiegħu fid-dritt tal-Unjoni ma japplikawx.
137. Madankollu, jekk ir-Renju tal-Marokk huwa awtorità li tokkupa s‑Saħara tal-Punent (kwistjoni li nirritorna għaliha iktar tard (99)), ir-regoli tad-dritt internazzjonali umanitarju, ikkodifikat fir-regolament anness mal-Konvenzjoni ta’ Den Haag tat-18 ta’ Ottubru 1907 dwar il-liġijiet u l-konswetudnijiet tal-gwerra fuq l-art (iktar ’il quddiem ir-“Regolament ta’ Den Haag tal-1907”) u l-Konvenzjoni ta’ Genève, tat‑12 ta’ Awwissu 1949, dwar il-protezzjoni ta’ persuni ċivili fi żmien ta’ gwerra (iktar ’il quddiem il-“Konvenzjoni IV ta’ Genève”) li jirrigwardaw il-konklużjoni tal-ftehim internazzjonali applikabbli għat‑territorju okkupat (Artikolu 43 tar-Regolament ta’ Den Haag tal‑1907 u t-tieni paragrafu tal-Artikolu 64 tal-Konvenzjoni IV ta’ Genève) u l-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali ta’ dan it-territorju (Artikolu 55 tar‑Regolament ta’ Den Haag tal-1907) għandhom ikunu invokati.
138. Fil-fatt, dawn id-dispożizzjonijiet jissodisfaw għalhekk il-kriterji ta’ invokabbiltà tad-dritt internazzjonali msemmija fil-punt 96 ta’ dawn il-konklużjonijiet.
139. Fl-ewwel lok, id-dispożizzjonijiet tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 u tal-Konvenzjoni IV ta’ Genève jikkostitwixxu prinċipji intransiġġibbli u li jistgħu jiġu kkontestati erga omnes tad-dritt internazzjonali konswetudinarju (100) u bħala tali jorbtu lill-Unjoni.
140. Fit-tieni lok, il-kontenut tagħhom huwa mingħajr kundizzjoni u preċiż biżżejjed inkwantu l-obbligi li jimponi fuq l-awtoritajiet okkupanti ma humiex suġġetti, fl-eżekuzzjoni jew fl-effetti tagħhom, għall‑intervent ta’ xi att ieħor.
141. Fit-tielet u l-aħħar lok, in-natura u l-istruttura tagħhom bħala regoli intransiġġibbli ma jipprekludux stħarriġ ġudizzjarju tal-atti kkontestati, u b’mod partikolari tar-Regolament Nru 764/2006, tad‑Deċiżjoni°2013/785 u tar-Regolament Nru 1270/2013, inkwantu japprovaw u jimplementaw esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tas-Saħara tal-Punent maqbula bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk. Issa, l-Unjoni għandha l-obbligu li ma tirrikonoxxix is-sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur ta’ dawn id-dispożizzjonijiet u li ma tagħtix għajnuna jew assistenza insostenn tas-sitwazzjoni maħluqa minn dan il-ksur (101).
142. Wara li stabbilixxejt ir-regoli tad-dritt internazzjonali invokabbli, issa ser ngħaddi sabiex neżamina l-kompatibbiltà tal-atti kkontestati ma’ dawn ir-regoli.
3. Fuq il-validità tar-Regolament Nru 764/2006, tad‑Deċiżjoni 2013/785 u tar-Regolament Nru 1270/2013 kif ukoll dwar il-kompatibbiltà tal-Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013 mar-regoli invokabbli tad-dritt internazzjonali li għalihom jirreferi l‑Artikolu 3(5) TUE
a) Fuq ir-rispett, mill-atti kkontestati, tad-dritt tal-poplu tas‑Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni kif ukoll l-obbligu li ma tiġix irrikonoxxuta sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur ta’ dan id‑dritt u li ma tingħatax għajnuna jew assistenza għaż-żamma ta’ din is-sitwazzjoni
143. Bis-sentenza tagħha tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni konkluż bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk li, skont it-termini tiegħu japplika għat-“territorju tar-Renju tal-Marokk”, ma huwiex applikabbli għat-territorju tas-Saħara tal-Punent peress li tali applikazzjoni hija inkompatibbli mad-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni kif ukoll mal-Artikoli 29 (applikazzjoni territorjali tat-trattati) u 34 (prinċipju tal-effett relattiv tat-trattati li t‑trattati ma għandhom la jippreġudikaw u lanqas jibbenefikaw lil suġġetti terzi mingħajr il-kunsens tagħhom) tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna dwar il‑liġi tat-trattati (102).
144. Skont il-Kunsill u l-Kummissjoni, din il-kawża għandha tiġi distinta minn dik li wasslet għas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il‑Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973), peress li, kuntrarjament għall-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni, il-Ftehim dwar is-Sajd u l‑Protokoll tal-2013 huma applikabbli għas-Saħara tal-Punent. Fil-fatt, skont il-qari tagħhom ta’ din is-sentenza, il-problema tal-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni kienet li dan kien applikabbli għas-Saħara tal-Punent mingħajr ma kien applikabbli legalment, minħabba l-fatt li tali applikazzjoni tkun inkompatibbli mad-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni kif ukoll mal-Artikoli 29 (implementazzjoni territorjali tat-Trattati) u 34 (prinċipju tal-effett relattiv tat-trattati li t‑trattati ma għandhom la jippreġudikaw u lanqas jibbenefikaw lil suġġetti terzi mingħajr il-kunsens tagħhom) tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna fuq il-liġi tat‑trattati. Huwa fuq il-bażi ta’ dawn l-argumenti li s‑soluzzjoni prevista mill-Kummissjoni u mill-Kunsill biex jiġi implementat il-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni fis-Saħara tal-Punent f’konformità mas-sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973) hija li testendi l-kamp ta’ applikazzjoni tiegħu bi ftehim permezz ta’ skambju ta’ ittri bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk biex espressament ikopri s-Saħara tal-Punent.
145. Jiena m’iniex persważ minn dan l-argument. Jekk l-applikazzjoni fis-Saħara tal-Punent ta’ ftehim internazzjonali konkluż mar-Renju tal‑Marokk li l-kamp ta’ applikazzjoni territorjali tiegħu ma jinkludix espressament dan it-territorju kien inkompatibbli mad-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni, ftehim internazzjonali li, bħall-Ftehim dwar is-Sajd u l-Protokoll tal-2013, huwa applikabbli għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u l-ibħra li jmissu magħha (103) u jawtorizza esplojtazzjoni mill-Unjoni (104) tar-riżorsi tas-sajd tas-Saħara tal‑Punent l-istess ikun a fortiori.
146. Dan l-argument a fortiori ma huwiex biżżejjed biex jiġi kkonstatat ksur tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni. Fl-interess tal-kompletezza, nixtieq inżid li l-atti kkontestati ma jirrispettawx id-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall‑awtodeterminazzjoni peress li huma la jikkorrispondu ma’ twettiq liberu tal-iżvilupp ekonomiku tiegħu u lanqas ma’ dispożizzjoni libera tal-ġid u tar-riżorsi naturali tiegħu (105) u li fi kwalunkwe każ, anki jekk huma stess ma kinux qed jiksru d-dritt għall-awtodeterminazzjoni, huma ma kinux qed jirrispettaw l-obbligu tal-Unjoni li ma jirrikonoxxux sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal‑Punent għall-awtodeterminazzjoni u li ma tingħatax għajnuna jew assistenza għall-kontinwazzjoni ta’ din is-sitwazzjoni (106).
1) Dwar l-eżistenza ta’ volontà libera tal-poplu tas-Saħara tal‑Punent li jsegwi permezz tal-atti kkontestati l-iżvilupp ekonomiku tiegħu u jiddisponi mir-rikkezzi u mir-riżorsi naturali tiegħu
147. L-ineżistenza ta’ tali volontà fl-opinjoni tiegħi tidher mill-fatti sussegwenti (107), li l-mertu tagħhom tressaq quddiem il-qorti tar-rinviju mid-WSC u tfakkar minn din tal-aħħar (108).
148. Fl-20 ta’ Diċembru 1966, l-Assemblea Ġenerali tal-ONU adottat ir-Riżoluzzjoni 2229 (XXI) fuq il-kwistjoni tal-Ifni u tas-Saħara Spanjola, li fiha “[reġa’ ġie sostnut] id-dritt inaljenabbli [tal-poplu] […] tas‑Saħara Spanjol għall-awtodeterminazzjoni” u talbet lir-Renju ta’ Spanja, fil-kapaċità tiegħu bħala poter amministrattiv, sabiex kemm jista’ jkun malajr, jistabbilixxi “l-modalitajiet tal-organizzazzjoni ta’ referendum li għandu jinżamm taħt l-awspiċi tal-[ONU] sabiex il‑popolazzjoni awtoktona tat-territorju tkun tista’ teżerċita liberament id‑dritt tagħha għall‑awtodeterminazzjoni”.
149. Fl-20 ta’ Awwissu 1974, ir-Renju ta’ Spanja informa lill-ONU li kien qed jipproponi li jorganizza, taħt l-awspiċi ta’ din tal-aħħar, referendum fis-Saħara tal-Punent (109).
150. F’Mejju 1975, minkejja d-diffikultajiet affaċċjati, il-missjoni tal‑ONU fis-Saħara tal-Punent “kienet f’pożizzjoni li tikkonkludi, wara ż-żjara tagħha f’dan it-territorju, li l-maġġoranza tal-popolazzjoni tas‑Saħara Spanjola kienet b’mod ċar favur l-indipendenza” (110).
151. Fis-16 ta’ Ottubru 1975, il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, fuq talba mressqa mill-Assemblea Ġenerali tan-NU fil-kuntest tax‑xogħlijiet dwar id-dekolonizzazzjoni tas-Saħara tal-Punent, tat Opinjoni konsultattiva, li tipprovdi li, minn naħa waħda, is-Saħara tal‑Punent ma kinitx territorju mingħajr sid (terra nullius) fil-mument tal‑kolonizzazzjoni mir-Renju ta’ Spanja, u min-naħa l-oħra, anki jekk ċerti elementi kienu juru l-eżistenza, fil-mument tal-kolonizzazzjoni Spanjola, rabtiet ġuridiċi bejn is-sultan tal-Marokk u xi tribujiet li jgħixu fit-territorju tas-Saħara tal-Punent, huma ma stabbilixxew l-eżistenza tal‑ebda rabta ta’ sovranità territorjali bejn it-territorju tas-Saħara tal‑Punent u r-Renju tal-Marokk (111). Il-Qorti tal-Ġustizzja, għalhekk, ma kkonstatatx l-eżistenza ta’ rabtiet ġuridiċi li jibdlu l‑applikazzjoni tar‑Riżoluzzjoni 1514 (XV) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU fir-rigward tad‑dekolonizzazzjoni tas-Saħara tal-Punent u b’mod partikolari tal‑applikazzjoni tal-prinċipju ta’ awtodeterminazzjoni permezz tal‑espressjoni libera u awtentika tar-rieda tal-popolazzjonijiet tat‑territorju (112).
152. F’diskors mogħti fil-ġurnata tal-pubblikazzjoni tal-imsemmija Opinjoni konsultattiva, ir-Re tal-Marokk ikkunsidra li “d-dinja kollha [kienet] irrikonoxxiet li s-Saħara [tal-Punent] kienet fil-pussess” tar‑Renju tal-Marokk u li “kien l-obbligu tiegħu li jirkupra b’mod paċifiku dan it-territorju”, filwaqt li appella, għal dan il-għan, għall‑organizzazzjoni ta’ mixja li ġabret 350000 ruħ, imsejħa l-“mixja l‑ħadra” (113).
153. Adit mir-Renju ta’ Spanja, il-Kunsill tas-Sigurtà tal-ONU talab lis‑Segretarju Ġenerali tal-ONU, K. Waldheim, biex iħejji rapport dwar ir-riżultati tal-konsultazzjonijiet tiegħu mal-partijiet ikkonċernati, speċjalment ir-Renju tal-Marokk (114).
154. L-argument ta’ dan tal-aħħar, deskritt f’dan ir-rapport, kien li referendum ma kienx neċessarju għaliex il-Qorti Internazzjonali tal‑Ġustizzja rrikonoxxiet ir-rabtiet storiċi bejn is-Sultan tal-Marokk u t‑tribujiet li jgħixu b’mod tradizzjonali fit-territorju tas-Saħara tal-Punent u li, fi kwalunkwe każ, “il-popolazzjonijiet tat-territorju fil-fatt kienu diġà eżerċitaw id-dritt tagħhom għall-awtodeterminazzjoni u ddikjaraw ruħhom bħala favur ir-ritorn tat-territorju mal-Marokk”, bil-prova l-iktar reċenti tkun “il-ġurament ta’ lealtà lejn ir-Re tal-Marokk meħud f’isem it-tribujiet tas-Saħara minn [M.Khatri Ould Said a Ould El Jomaini], President tad-Djemââde[(115)]” waqt ċerimonja li seħħet fl‑4 ta’ Novembru 1975 fil-palazz ta’ Agadir (116).
155. Wara l-protesti tar-Renju ta’ Spanja kontra l-mixja l-ħadra, il‑Kunsill tas-Sigurtà tal-ONU adotta, fis-6 ta’ Novembru 1975, ir‑Riżoluzzjoni 380 (1975) dwar is-Saħara tal-Punent, li fiha “[ddeplora] l-mixja” mħabbra u “[talab] lir-[Renju tal-]Marokk jirtira immedjatament mit-territorju tas-Saħara tal-Punent il-parteċipanti kollha għal [din] il‑mixja”. Ir-Renju tal-Marokk laqa’ din it-talba xi jiem wara.
156. Waqt il-kriżi kkawżata mill-mixja l-ħadra, ir-Renju ta’ Spanja, ir‑Renju tal-Marokk u r-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja daħlu f’negozjati trilaterali li rriżultaw, fl-14 ta’ Novembru 1975, fid‑Dikjarazzjoni tal-prinċipji ta’ Spanja, tal-Marokk u tal-Mawritanja dwar is-Saħara tal-Punent (117) (iktar ’il quddiem il-“Ftehim ta’ Madrid”). Skont dan il-Ftehim, “Spanja se tipproċedi immedjatament biex tistabbilixxi amministrazzjoni temporanja fit-territorju [tas-Saħara tal‑Punent], li fiha jipparteċipaw il-Marokk u l-Mawritanja b’kollaborazzjoni mad-Djemââ, u li lilha jingħataw ir-responsabbiltajiet u l-poteri [li hi kellha f’dan it-territorju bħala awtorità amministrattiva]”, u dan sar.
157. Il-Ftehim imsemmi kien jipprevedi wkoll li “l-preżenza Spanjola ser tintemm b’mod definittiv qabel it-28 ta’ Frar 1976” u li “[l-]opinjoni tal‑popolazzjoni Saħarjana, espressa permezz tad-Djemââ, ser tkun irrispettata”.
158. Konsegwentement, irriżulta li l-imsemmi ftehim kien akkumpanjat minn numru ta’ ftehim bejn dawn it-tliet pajjiżi, formalment imsejħa “atti ta’ konverżazzjoni”, intiżi sabiex jirregolaw ċerti aspetti ekonomiċi tat-trasferiment tal-amministrazzjoni tas-Saħara tal-Punent, fosthom b’mod partikolari d-drittijiet tas-sajd fl-ibħra li jmissu ma’ dan it-territorju (118). L-eżistenza ta’ dawn il-ftehim kif ukoll il-fatt li huma għandhom bħala għan is-sajd ġew ikkonfermati mill-Ministru għall‑Affarijiet Barranin tar-Renju ta’ Spanja, M. Oreja Aguirre, waqt id‑dibattitu parlamentari dwar ir-ratifika tal-Ftehim dwar is-Sajd bejn ir‑Renju ta’ Spanja u r-Renju tal-Marokk tal-1977 (119). Fl-opinjoni tiegħu, dan kien jikkonċerna “linji gwida [jew] direttivi” (120).
159. L-eżistenza ta’ ftehim dwar id-drittijiet tas-sajd fl-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent kif ukoll il-fatt li l-eżistenza tiegħu ma ġietx ikkomunikata lis-Segretarju Ġenerali tal-ONU huma kkonfermati wkoll mill-messaġġi diplomatiċi tal-Ministeru għall-Affarijiet Barranin tal‑Istati Uniti tal-Amerika (121).
160. Fit-28 ta’ Novembru 1975, 67 membru tad-Djemââ, fosthom il‑Viċi-President tagħha, miġbura f’El Guelta Zemmur (Saħara tal‑Punent) iddikjaraw b’unanimità li d-Djemââ, peress li ma kinitx eletta demokratikament mill-poplu tas-Saħara tal-Punent, ma tistax tiddeċiedi dwar l-awtodeterminazzjoni tagħha. Huma ddeċidew b’mod unanimu li għandha tiġi xolta b’mod definittiv (122).
161. Fl-10 ta’ Diċembru 1975, l-Assemblea Ġenerali tal-ONU vvotat għal żewġ Riżoluzzjonijiet fuq il-kwistjoni tas-Saħara tal-Punent li l‑kontenut tagħhom ma huwiex identiku (123), għaliex ma kienx hemm konsensus dwar il-konsegwenzi dedotti mill-Ftehim ta’ Madrid. F’dan is-sens, ir‑Riżoluzzjoni 3458 A (XXX) ma tagħmel l-ebda riferiment għal dan il‑ftehim u tirreferi għar-Renju ta’ Spanja “bħala awtorità amministrattiva” tas-Saħara tal-Punent (124), filwaqt li r-Riżoluzzjoni 3458 B (XXX) “tieħu nota” (125) ta’ dan il-ftehim u ma tirreferix għal awtorità amministrattiva iżda għall-“Partijiet Kontraenti għall-Ftehim ta’ Madrid tal-14 ta’ Novembru 1975” (126) u għall-“amministrazzjoni interim” (127).
162. Madankollu, għandu jiġi nnotat li fost l-144 Stat parteċipanti fis‑sessjoni plenarja Nru 2435 tal-Assemblea Ġenerali, 88 ivvotaw favur ir-Riżoluzzjoni 3458 A (XXX), ħadd ma vvota kontra, 41 astjenew u 15 ma vvotawx. L-Istati Membri preżenti tal-Unjoni vvotaw għal din ir‑Riżoluzzjoni, ħlief ir-Repubblika Portugiża u r-Renju ta’ Spanja li astjenew kif ukoll ir-Repubblika ta’ Malta li ma vvotatx. Ir-Renju tal‑Marokk ukoll ma vvotax.
163. Ikkontestata iktar, ir-Riżoluzzjoni 3458 B (XXX) ġiet approvata biss minn 56 Stat, filwaqt li 42 Stat ivvotaw kontra, 34 astjenew u 12 ma vvotawx. Kienu biss 11-il Stat Membru preżenti tal‑Unjoni li vvotaw għal din ir-Riżoluzzjoni(128), 10 ivvotaw kontra (129), 6 astjenew (130) u wieħed ma vvotax (131). Ir-Renju tal-Marokk ivvota favur.
164. Minkejja d-differenzi ta’ bejniethom, iż-żewġ Riżoluzzjonijiet “sostnew mill-ġdid id-dritt inaljenabbli tal-poplu tas-Saħara [tal‑Punent] għall-awtodeterminazzjoni” (132) b’mod konformi mar‑Riżoluzzjoni 1514 (XV) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU u jaqblu dwar il-fatt li dan id-dritt għandu jiġi eżerċitat b’mod ħieles (133).
165. Barra minn hekk, ir-Riżoluzzjoni 3458 A (XXX) tipprevedi li d‑dritt għall-awtodeterminazzjoni għandu jkun eżerċitat “taħt is‑superviżjoni tal-[ONU]” u “titlob lis-Segretarju Ġenerali, b’konsultazzjoni mal-Gvern Spanjol, bħala awtorità amministrattiva, […] li jieħu l-passi meħtieġa għas-superviżjoni tal-att ta’ awtodeterminazzjoni” (134).
166. Fl-istess spirtu, ir-Riżoluzzjoni 3458 B (XXX) tipprevedi l‑eżerċizzju mill-poplu tas-Saħara tal-Punent tad-dritt tiegħu għall‑awtodeterminazzjoni “permezz ta’ konsultazzjoni ħielsa organizzata flimkien ma’ rappreżentant tal-[ONU] nnominat mis‑Segretarju Ġenerali” (135).
167. Mill-aħħar tal-1975, ir-Renju ta’ Spanja beda l-irtirar tal‑amministrazzjoni tiegħu fis-Saħara tal-Punent. Filwaqt li t-truppi Spanjoli rtiraw, il-forzi Marokkini u Mawritanji daħlu fit-territorju tas‑Saħara tal-Punent. F’xi postijiet, kien hemm konfrontazzjoni bl-armi bejn il-forzi tagħhom u dawk tal-Front popolari għal-liberazzjoni tas‑saguia-el-hamra u tar-rio de oro (Front Polisario) (136).
168. Waqt konferenza stampa fi Frar 1976, Olof Rydbeck, Ambaxxatur Svediż fi ħdan l-ONU u mibgħut speċjali tas-Segretarju Ġenerali tal‑ONU għas-Saħara tal-Punent, iddikjara li “kif [kienet], is-sitwazzjoni militari [fis-Saħara tal-Punent] konsultazzjoni utli mas-Saħarjani kienet diffiċli ħafna, saħansitra impossibbli” (137).
169. Permezz tal-memorandum tiegħu tal-25 ta’ Frar 1976 indirizzat lis-Segretarju Ġenerali tal-ONU, ir-Renju ta’ Spanja nformah li ddeċieda li jtemm b’mod permanenti l-preżenza tiegħu fis-Saħara tal-Punent il-jum ta’ wara (26 ta’ Frar 1976) u li ssejħet seduta tad-Djemââ għal dan il-jum li matulha l-Gvernatur Spanjol, fil-kwalità tiegħu ta’ membru tal‑amministrazzjoni provviżorja, kien ser jinformaha b’din id‑deċiżjoni (138).
170. Fis-26 ta’ Frar 1976, ir-Renju ta’ Spanja temm b’mod permanenti l-preżenza tiegħu fit-territorju tas-Saħara tal-Punent u permezz tal-ittra tiegħu datata fl-istess jum indirizzata lis-Segretarju Ġenerali tal-ONU ddikjara lilu nnifsu bħala “mingħajr responsabbiltà ta natura internazzjonali f’dak li jirrigwarda l-amministrazzjoni [tas-Saħara tal‑Punent] billi waqaf milli jipparteċipa fl-amministrazzjoni proviżorja li ġiet stabbilita” (139) u ddikjara li “[id-]dekolonizzazzjoni tas-Saħara tal‑Punent ser tintemm meta l-popolazzjoni Saħarjana tkun tista’ tagħti l‑opinjonijiet tagħha b’mod sinjifikattiv” (140).
171. Fl-istess jum, minkejja x-xoljiment deċiż minn 67 mill-membri tagħha, id-Djemââ approvat “[l-]integrazzjoni mill-ġdid [tas-Saħara tal‑Punent] mal-Marokk u mal-Mawritanja” u “esprim[iet] b’hekk l‑opinjoni unanima tal-popolazzjonijiet Saħarjani u tat-tribujiet kollha li minnhom hija ħarġet u li tagħhom hija r-rappreżentant awtentiku u legali” (141). Mill-perspettiva tar-Renju tal-Marokk, din id-deċiżjoni hija l‑konkretizzazzjoni tad-dispożizzjoni tal-Ftehim li tgħid li “[l-]opinjoni tal-popolazzjoni Saħarjana, espressa permezz tad-Djemââ, ser tkun rispettata”.
172. F’dak li jikkonċerna din il-laqgħa mad-Djemââ, la r-Renju ta’ Spanja, u lanqas l-ONU ma rrikonoxxewha bħala eżerċizzju tad-dritt tal‑poplu tas-Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni, skont ir‑Riżoluzzjonijiet 3458 A u B (XXX) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU. (142)
173. Skont il-memorandum datat 25 ta’ Frar 1975 li r-Renju ta’ Spanja bagħat lis-Segretarju Ġenerali tal-ONU, “din is-seduta ma [fihiex] konsultazzjoni maċ-ċittadini bħal dik prevista fil-Ftehim ta’ Madrid tal‑14 ta’ Novembru 1975 u fir-Riżoluzzjoni 3458 B (XXX) tal‑Assemblea Ġenerali, sakemm il-kundizzjonijiet neċessarji ma jkunux issodisfatti, inkluż, b’mod partikolari, il-preżenza ta’ rappreżentant tal‑[ONU] maħtur mis-[Segretarju Ġenerali] skont il-paragafu 4 tar‑Riżoluzzjoni msemmija iktar ’il fuq” (143).
174. Fit-tweġiba tiegħu għall-Memorandum tal-25 ta’ Frar 1975 tar‑Renju ta’ Spanja, is-Segretarju Ġenerali tal-ONU fakkar il-paragrafi 7 u 8 tar-Riżoluzzjoni 3458 A (XXX) u l-paragrafu 4 tar‑Riżoluzzjoni 3458 B (XXX) u kkonkluda dan li ġej:
“Jidher, skont il-paragrafi ċċitati hawn fuq, li la l-[G]vern Spanjol, fil‑kapaċità tiegħu ta’ awtorità amministrattiva, u lanqas l‑amministrazzjoni temporanja, li tagħha [ir-Renju ta’] Spanja hija membru, ma ħadu l-miżuri neċessarji biex jiżguraw għall-popolazzjonijiet tas-Saħara tal‑Punent l-eżerċizzju tad-dritt għall-awtodeterminazzjoni. Konsegwentement, anke jekk iż-żmien kien jippermetti u jekk il-kjarifiki neċessarji kienu ġew ipprovduti fir-rigward tal-laqgħa tad-Djemââ li dwarha intom infurmajtuni lbieraħ li l-gvern tagħkom ma kienx informat, il-preżenza għal din il-laqgħa ta’ rappreżentant tal-[ONU] maħtur minni ma hijiex fiha nnifisha applikazzjoni tar-Riżoluzzjonijiet tal-Assemblea Ġenerali msemmija hawn fuq” (144).
175. Fl-14 ta’ April 1976, ir-Renju tal-Marokk ikkonkluda mar‑Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja trattat dwar it-tqassim tat‑territorju tas-Saħara tal-Punent (145) u formalment għaqqad il-provinċji li kienu allokati lilu permezz ta’ dan it-Trattat (146).
176. Sadanittant, żviluppa kunflitt bl-armi f’dan ir-reġjun bejn ir-Renju tal‑Marokk, ir-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja u l-Front Polisario.
177. F’Mejju 1979, ir-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja informat lis-Segretarju Ġenerali tal-ONU li hija kienet lesta li tapplika d‑dispożizzjonijiet tar-Riżoluzzjonijiet 3458 A (XXX) u 3458 B (XXX) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU u li tistudja l-metodi u l-mezzi biex jintlaħaq id‑dritt ta’ awtodeterminazzjoni fis-Saħara tal-Punent (147). Madankollu, “minn Lulju 1978, il-Gvern Marokkin iddikjara diversi drabi li hu ma kien se jċedi l-ebda “provinċja Saħarjana irkuprata tiegħu” u li ma kienx se jaċċetta l-ħolqien ta’ Stat ċkejken ikkontrollat mill-Front [Polisario] fis-settur Mawritanju tas-Saħara tal-Punent” (148).
178. Fl-10 ta’ Awwissu 1979, ir-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja kkonkludiet ftehim ta’ paċi mal-Front Polisario, li permezz tiegħu rrinunzjat għal kull pretensjoni territorjali fis-Saħara tal-Punent (149). Ir‑Renju tal-Marokk immedjatament assuma l-kontroll tat-territorju li tneħħa mill-forzi Mawritanji(150) u pproċeda bl-annessjoni tiegħu (151).
179. Fil-21 ta’ Novembru 1979, l-Assemblea Ġenerali tal-ONU adottat ir-Riżoluzzjoni 34/37 fuq il-kwistjoni tas-Saħara tal-Punent, li fiha hija “reġgħet irrepetiet id-dritt inaljenabbli tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall‑awtodeterminazzjoni u għall-indipendenza, b’mod konformi mal‑[K]arta tal-[ONU] […] u mal-għanijiet tar-Riżoluzzjoni 1514 (XV) tagħha”, hija “iddeplora[t] bil-qawwa l-aggravazzjoni tas-sitwazzjoni li kienet tirriżulta mill-persistenza tal-okkupazzjoni tas-Saħara tal-Punent mill‑Marokk”, u “talbet immedjatament lill-Marokk biex jinvolvi ruħu hu wkoll fid-dinamika tal-paċi u jtemm l-okkupazzjoni tat-territorju tas‑Saħara tal-Punent” u “rrakkomandat għal dak l-għan li l-[Front Polisario], rappreżentant tal-poplu tas-Saħara tal-Punent, jipparteċipa bis-sħiħ f’kull tiftixa ta’ soluzzjoni politika ġusta, dewwiema u definittiva tal-kwistjoni tas-Saħara tal-Punent, skont ir-riżoluzzjonijiet u d‑dikjarazzjonijiet tal-[ONU]” (152).
180. Il-kunflitt armat bejn ir-Renju tal-Marokk u l-Front Polisario baqa’ għaddej sakemm, fit-30 ta’ Awwissu 1988, il-partijiet aċċettaw, fil‑prinċipju, proposti ta’ regolament li ħarġu b’mod partikolari mis‑Segretarju Ġenerali tal-ONU u li jipprevedu b’mod partikolari t‑tħabbir ta’ waqfien mill-ġlied kif ukoll l-organizzazzjoni ta’ referendum għall-awtodeterminazzjoni taħt il-kontroll tal-ONU (153).
181. Minn dak iż-żmien, ma sar l-ebda progress li seta’ jippermetti lill‑poplu tas-Saħara tal-Punent jeżerċita d-dritt tiegħu għall‑awtodeterminazzjoni. Kif irrileva s-Segretarju Ġenerali tal-ONU fl-aħħar rapport tiegħu dwar is-Saħara tal-Punent, “id-diffikultà [fit‑tiftixa għal soluzzjoni] ġejja essenzjalment mid-diverġenzi ta’ opinjonijiet u ta’ interpretazzjoni bejn il-partijiet kemm fir-rigward tal‑istorja tal-kunflitt kif ukoll mid-dokumenti annessi magħha. Il‑Marokk jisħaq li s-Saħara tal-Punent diġà tagħmel parti mit-territorju nazzjonali u li n-negozjati jistgħu jkopru biss il-proposta ta’ status awtonomu taħt sovranità Marokkina, peress li l-Alġerija għandha tkun involuta f’dawn in-negozjati. Il-Front Polisario jsostni li, peress li l‑Assemblea Ġenerali ddefinixxiet is-Saħara tal-Punent bħala territorju mhux awtonomu, huwa d-dmir tal-popolazzjoni indiġena li tiddeċiedi dwar il-futur tagħha fil-kuntest ta’ referendum fejn l-indipendenza tkun għażla possibbli, li l-proposti u l-ideat imressqa kollha minn xi waħda mill-partijiet għandhom jiġu diskussi u li huma l-Marokk u hu stess biss li għandhom jipparteċipaw fin-negozjati” (154).
182. Minn dawn il-fatti kollha jirriżulta li, minflok jipprova jeżerċita id-dritt tiegħu għall-awtodeterminazzjoni skont l-indikazzjonijiet mogħtija mill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja fl-Opinjoni konsultattiva tagħha dwar is-Saħara tal-Punent (155), il-poplu tas-Saħara tal-Punent kien, sa issa, imċaħħad anki mill-opportunità stess li jeżerċita dan id-dritt f’kundizzjonijiet previsti mir-Riżoluzzjonijiet 1514 (XV), 1541 (XV), 2625 (XXV) u 3458 A u B (XXX) tal-Assemblea Ġenerali tal‑ONU, permezz ta’ serje ta’ miżuri li wasslu għat-tqassim tat-territorju tas-Saħara tal-Punent fl-1976 u għall-annessjoni tiegħu fl-1976 u fl-1979. Il-fatt li xi wħud minn dawn il-miżuri huma attribwibbli għal diversi Stati ma jnaqqas bl-ebda mod l-eżistenza u l-gravità tal-ksur tal-liġi ta’ dan il-poplu għall-awtodeterminazzjoni.
183. Barra minn hekk, minkejja li dawn ir-riżoluzzjonijiet jipprevedu li d-dritt għall-awtodeterminazzjoni jimplika l-għażla ħielsa bejn tliet alternattivi (156) fosthom l-indipendenza (157), l-assoċjazzjoni ma’ Stat ieħor indipendenti u l-integrazzjoni ma’ Stat indipendenti, kif ukoll l‑organizzazzjoni ta’ referendum (158) (minflok konsultazzjoni tad‑Djemââ), ir-Renju tal-Marokk integra lis-Saħara tal-Punent mat‑territorju tiegħu permezz ta’ tqassim u annessjoni, mingħajr konsultazzjoni tal‑poplu tas-Saħara tal-Punent u mingħajr is-superviżjoni tal-ONU.
184. F’dan is-sens, it-teħid ta’ ġurament ta’ alleanza lejn ir-Re tal‑Marokk f’isem it-tribujiet Saħarjani mill-President tad-Djemââ fl‑4 ta’ Novembru 1975 u l-laqgħa tad-Djemââ tas-26 ta’ Frar 1976, mhux irrikonoxxuti mill-ONU u mir-Renju ta’ Spanja bħala awtorità amministrattiva tas-Saħara tal-Punent u membru tal-amministrazzjoni temporanja tagħha, ma jikkostitwixxux il-konsultazzjoni tal-poplu tas‑Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni mitluba bir‑Riżoluzzjonijiet 1514 (XV), 1541 (XV), 2625 (XXV) u 3458 A u B (XXX) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU.
185. Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li s-Saħara tal‑Punent ġiet integrata mar-Renju tal-Marokk mingħajr ma l-poplu ta’ dan it-territorju esprima x-xewqa tiegħu b’mod ħieles f’dan ir-rigward. Il-Ftehim dwar is-Sajd u l-Protokoll tal-2013 konklużi mir-Renju tal‑Marokk abbażi tal-integrazzjoni mas-Saħara tal-Punent fit-territorju tiegħu u fuq id-dikjarazzjoni tas-sovranità tiegħu fuq dan it-territorju, huwa ċar li l-poplu tas-Saħara tal-Punent ma ddisponiex mir-riżorsi naturali tiegħu b’mod ħieles, kif jitolbu l-Artikolu 1 komuni tal‑PIDESC u għall-PIDCP, il-paragrafu 2 tar-Riżoluzzjoni 1514 (XV) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU u t-Titolu VII tal-Att Finali ta’ Ħelsinki tal-1975.
186. Għal din ir-raġuni, l-esplojtazzjoni tas-sajd fl-ibħra li jmissu mas‑Saħara tal-Punent stabbilita u implementata permezz tal-atti kkontestati ma tirrispettax id-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall‑awtodeterminazzjoni (159).
2) Dwar l-obbligu li ma tiġix rikonoxxuta sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall‑awtodeterminazzjoni u li ma tingħatax għajnuna jew assistenza għaż-żamma ta’ din is-sitwazzjoni
187. Anki jekk il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-atti kkontestati ma kisrux fihom infushom id-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall‑awtodeterminazzjoni u li l-ksur ta’ dan id-dritt ma kienx attribwibbli għall-Unjoni iżda esklużivament għar-Renju tal-Marokk, xorta jibqa’ l-fatt li l-atti kkontestati ma jirrispettawx l-obbligu tal-Unjoni li ma tiġix irrikonoxxuta sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur tal-liġi tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni u li ma tingħatax għajnuna jew assistenza għaż-żamma ta’ din is-sitwazzjoni (160).
188. Kif jirriżulta mit-termini tagħhom, il-Ftehim dwar is-Sajd u tal‑Protokoll tal-2013 jkopru s-Saħara tal-Punent u l-ibħra li jmissu magħha bħal ftehim li jkun esklużivament applikabbli għat-territorju rrikonoxxut bħala territorju sovran tar-Renju tal-Marokk mill-komunità internazzjonali.
189. Għandu jiġi enfasizzat f’dan ir-rigward li, kif iddeċidiet il-Qorti Permanenti tal-Ġustizzja Internazzjonali, “il-kapaċità li jieħu obbligi internazzjonali hija preċiżament attribut ta’ sovranità tal-Istat” (161) fit‑territorju li jirreferu għalih dawn l-obbligi.
190. Dan jgħodd ukoll għall-ftehim internazzjonali li jkopru l-baħar. Fil-fatt, skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti Internazzjonali tal‑Ġustizzja, “il-liġijiet dwar il-baħar jirriżultaw mis-sovranità tal-Istat kostali fuq l-art, prinċipju li jista’ jiġi mqassar kif ġej: “l-art tiddomina l‑baħar” […] Hija għalhekk is-sitwazzjoni territorjali tal-art li għandha tittieħed bħala l-punt tat-tluq biex jiġu stabbiliti l-liġijiet ta’ Stat kostali bil-baħar” (162).
191. Dejjem skont il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, “huwa ben stabbilit li ‘it-Titolu ta’ Stat fuq […] iż-żona ekonomika esklużiva huwa bbażat fuq il-prinċipju li l-art tiddomina l-baħar minħabba l-estensjoni tal-kosti jew tal-konfini kostali’ […]. Barra minn hekk, il-Qorti tal‑Ġustizzja esprimietha […], ‘l-art hija s-sors legali tas-setgħa li Stat jista’ jeżerċita fl-estensjonijiet marittimi’ […]” (163).
192. Għalhekk, jekk l-art tiddomina l-baħar, ma hemm l-ebda dubju li, kif isostni l-Comader, ir-Renju tal-Marokk ikkonkluda l-Ftehim dwar is‑sajd billi kkunsidra lilu nnifsu s-sovran tas-Saħara tal-Punent bid‑drittijiet u l-obbligi fir-rigward tal-ibħra li jmissu ma’ dan it-territorju li d-dritt internazzjonali jagħti lill-Istat kostali (164). Fil-fatt, kif iddikjara r‑Re Mohammed VI fl-okkażjoni tad-39 anniversarju tal-mixja l-ħadra, “jien ngħid le għall-attentat li għandu bħala għan li jbiddel in‑natura ta’ dan il-kunflitt reġjonali billi jippreżentah bħala kawża ta’ dekolonizzazzjoni. Fil-fatt, il-Marokk fis-Saħara tiegħu, qatt ma kien awtorità li tokkupa jew awtorità amministrattiva. Huwa iktar jeżerċita l‑karatteristiċi tas-sovranità tiegħu fuq l-art” (165).
193. Għaldaqstant, għandu jitwarrab l-argument tal-Kunsill u tal‑Kummissjoni li, billi jirreferu għall-“ibħra li jaqgħu taħt is-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk”, l-atti kkontestati ma jinkludu l-ebda rikonoxximent għat-talba ta’ sovranità tar-Renju tal-Marokk dwar it-territorju tas-Saħara tal-Punent u għas-sovranità jew il-ġurisdizzjoni li dan l-Istat jippretendi li jeżerċita fl-ibħra ta’ madwar dan it-territorju.
194. L-ewwel nett, in-negozjar u l-konklużjoni mar-Renju tal-Marokk ta’ ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent u għall‑ibħra li jmissu magħha jikkostitwixxi fih innifsu rikonoxximent de jure tal-integrazzjoni (166) tas-Saħara tal-Punent mar-Renju tal-Marokk, bl-annessjoni mwettqa fl-1976 u l-1979, li jimplika r-rikonoxximent tas-sovranità fit-territorju, l-ilmijiet interni u l‑baħar territorjali tas-Saħara tal-Punent kif ukoll drittijiet sovrani u l‑ġurisdizzjoni li d-dritt internazzjonali jagħti lill-Istat kostali fuq iż-żoni marittimi li jestendu lil hinn mill-baħar territorjali.
195. Infakkar li fil-kawża tat-Timor orjentali bejn ir‑Repubblika Portugiża (bħala awtorità amministrattiva mkeċċija mit-Timor orjentali mir-Repubblika tal-Indoneżja) u l-Commonwealth tal-Awstralja (bħala pajjiż terz li kkonkluda mar-Repubblika tal-Indoneżja ftehim internazzjonali applikabbli għat-Timor orjentali), il-Commonwealth tal‑Awstralja kkunsidrat li “il-bidu ta’ negozjati [għall-konklużjoni tat‑Trattat tal-1989 li jikkonċerna t-Timor Gap] kien ifisser ir‑rikonoxximentde jure mill-Awstralja tal-integrazzjoni tat-Timor orjentali fl-Indoneżja” (167).
196. Il-fatt li ftehim dwar is-sajd applikabbli f’territorju u fiż-żoni marittimi tiegħu jista’ jikkostitwixxi l-prova ta’ rikonoxximent ta’ sovranità huwa muri mill-istorja stess tas-Saħara tal-Punent. Infakkar f’dan ir-rigward li r-Renju tal-Marokk ippreżenta provi tas-sovranità tiegħu fuq is-Saħara tal-Punent il-ftehim internazzjonali li kien ikkonkluda ma’ diversi Stati, fosthom b’mod partikolari l-ftehim tal-kummerċ u tas-sajd konklużi mar-Renju ta’ Spanja mill-1767 (168).
197. Issa, kif iddeċidiet il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, l-annessjoni ta’ territorju li fih il-poplu jibbenefikaw mid-dritt tal-awtodeterminazzjoni filwaqt li dan il-poplu għadu ma eżerċitax dan id-dritt, tikkostitwixxi ksur tal-obbligu tar-rispett tal-imsemmi dritt (169). Konsegwentement, terz jikser l-obbligu tiegħu li ma jirrikonoxxix sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur tal-imsemmi dritt meta huwa jirrikonoxxi de jure permezz tal-konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali l-annessjoni ta’ tali territorju.
198. It-tieni nett, it-termini “ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità jew il‑ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk” ma humiex biżżejjed biex jeskludu r-rikonoxximent de jure tas-sovranità tar-Renju tal-Marokk dwar is-Saħara tal-Punent, u dan għal żewġ raġunijiet prinċipali.
199. L-ewwel raġuni hija li l-Ftehim dwar is-Sajd u l-Protokoll tal-2013 ma humiex applikabbli biss għall-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent iżda wkoll mat-territorju tagħha (170). F’dan is-sens, l-użu tat-termini “ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tar-Renju tal‑Marokk” ma jistax jeskludi r-rikonoxximent de jure tas-sovranità tar‑Renju tal-Marokk fuq it-territorju tas-Saħara tal-Punent u għalhekk il‑ksur tad-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni.
200. It-tieni raġuni tikkonċerna l-applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u l‑Protokoll tal-2013 għall-ilmijiet li jmissu mas-Saħara tal-Punent. Kuntrarjament għal dak li ssostni l-Kummissjoni, l-espressjoni “ilmijiet taħt ġurisdizzjoni Marokkina” (171), riprodotta fil-ftehim dwar is-sajd konklużi bejn ir-Renju ta’ Spanja u r-Renju tal-Marokk qabel l-adeżjoni tar-Renju ta’ Spanja mal-Unjoni, ma tistax tidentifika l-ilmijiet li jmissu mas-Saħara tal-Punent mingħajr ma tirrikonoxxi d-drittijiet sovrani u l‑ġurisdizzjoni li r-Renju tal-Marokk jallega li għandu f’dawn l-ibħra bħala Stat kostali (172). Bħall-prinċipju li l-art tiddomina l-baħar, ir‑rikonoxximent ta’ sovranità fuq l-art timplika r-rikonoxximent tad‑drittijiet sovrani fuq il-baħar u viċe-versa.
201. F’dan ir-rigward, għandu jiġi enfasizzat li l-ftehim dwar is-sajd konklużi mir-Renju ta’ Spanja u r-Renju tal-Marokk saru qabel ir‑ratifika tal-Konvenzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti dwar il-Liġi tal-Baħar, konkluża f’Montego Bay fl-10 ta’ Diċembru 1982 (173), (iktar ’il quddiem l‑“UNCLOS”) mill-Unjoni(174), l-Istati Membri tagħha u r-Renju tal‑Marokk, filwaqt li l-ftehim dwar is-sajd fil-kawża preżenti ġie ffirmat u rratifikat taħt din il-konvenzjoni li “tipprevali, bejn l-Istati kontraenti, fuq il-konvenzjonijiet ta’ Genève tad-29 ta’ April 1958 dwar il-Liġi tal‑Baħar” (175).
202. Il-Konvenzjoni dwar is-sajd u l-konservazzjoni tar-riżorsi bijoloġiċi tal-baħar miftuħ u l-Konvenzjoni dwar il-baħar miftuħ, magħmulin f’Genève fid-29 ta’ April 1958, ma kinux jinkludu d-dritt tal‑Istati li jistabbilixxu Żona Ekonomika Esklużiva (ŻEE) iżda l‑Artikolu 2 ta’ din l-aħħar Konvenzjoni kien jipprevedi li l-ebda Stat ma jista’ jippretendi li jissottometti l-baħar miftuħ għas-sovranità tiegħu u li l-libertà tal-baħar miftuħ tinkludi l-libertà tas-sajd. Barra minn hekk, skont l-Artikolu 6 tagħha, il-vapuri fil-baħar miftuħ ikunu taħt il‑ġurisdizzjoni esklużiva tal-Istat tal-bandiera tagħhom.
203. Dan il-kuntest legali li fih it-termini “ilmijiet taħt ġurisdizzjoni Marokkina” (“aguas bajo juridiccíon marroqui”) kellhom sens, mhux talli ma għadux jeżistix bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk iżda ġie ssostitwit mill-UNCLOS. Il-frażi “ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità jew il‑ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk” għandha għalhekk tiġi evalwata fid-dawl tal-ordinament ġuridiku introdott mill-UNCLOS li stabbilixxa l-kunċett taż-ŻEE, diġà eżistenti fil-prassi tal-Istati, fid-dritt internazzjonali.
204. Dan il-qari tal-Ftehim dwar is-sajd fid-dawl tal-UNCLOS huwa kkonfermat kemm mill-premessa 2 tal-Ftehim dwar is-sajd (176) kif ukoll mill-Artikolu 5(4) ta’ dan il-ftehim li jirreferi għal-leġiżlazzjoni Marokkina “li tirregola s-sajd fl-ilmijiet li jaqgħu taħt il-ġurisprudenza tal-Marokk, skont l-[UNCLOS]”.
205. Issa, skont l-UNCLOS, l-ilmijiet interni ta’ Stat u l-baħar territorjali tiegħu jikkostitwixxu fl-ilmijiet taħt is-sovranità tiegħu (177) filwaqt li ż-ŻEE taqa’ taħt “[il-]ġurisdizzjoni” tal-Istat kostali (178). F’dan is-sens, l-ewwel parti tal-frażi użata mill-atti kkontestati “ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità u l-ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk” tirrigwarda l-ilmijiet interni u l-baħar territorjali tar-Renju tal-Marokk (ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità tiegħu) filwaqt li t-tieni parti tirrigwarda ż-ŻEE tiegħu (ilmijiet li jaqgħu taħt il-ġurisdizzjoni tiegħu).
206. Madankollu, kif tammetti l-Kummissjoni fil-punt 14 tar-risposti tagħha għall-mistoqsijiet bil-miktub magħmula mill-Qorti tal-Ġustizzja, kuntrarjament għaż-ŻEE stabbilita mir-Repubblika Għarbija Demokratika tas-Saħara (entità mhux rikonoxxuta mill-Unjoni u l‑Istati Membri tagħha), iż-ŻEE Marokkina preżenti, stabbilita fl‑1981 anki qabel ir-ratifika tal-UNCLOS mir-Renju tal-Marokk, ma tkoprix l‑ilmijiet li jmissu mas-Saħara tal-Punent li huma msemmija bħala żoni tas-sajd Nru 3 sa 6 tal-Ftehim dwar is-sajd (179), u kien minħabba f’hekk li l‑Kunsill tal-Gvern tar-Renju tal-Marokk adotta wkoll, fis-6 ta’ Lulju 2017, l-abbozz ta’ Liġi Nru 38-17 li temenda u tissupplimenta l-Liġi Nru 1-18 li tistabbilixxi żona ekonomika esklużiva ta’ 200 mil nawtiku ’il barra mix-xtut tal-Marokk u tas-Saħara tal-Punent (180).
207. F’dawn iċ-ċirkustanzi, is-sajd “fl-ilmijiet li jaqgħu taħt il‑ġurisdizzjoni tal-Marokk, skont l-[UNCLOS]” (181) għandu jitwaqqaf fil‑latitudni 27°42’N li jservi ta’ konfini taż-ZEE Marokkina preżenti(182) kif ukoll ta’ fruntiera bejn ir-Renju tal-Marokk u s-Saħara tal-Punent (183). Għalhekk, iż-żoni ta’ sajd Nru 3 sa 6 jkopru essenzjalment l-ilmijiet tan‑nofsinhar ta’ din il-fruntiera li jmissu mas-Saħara tal-Punent.
208. Kif tammetti l-Kummissjoni, is-sajd f’ŻEE huwa dritt sovran tal‑Istat kostali (184). Konsegwentement, billi kkonkludiet il-ftehim dwar is-sajd li jkopri l-ilmijiet li jikkostitwixxu ż-ŻEE tas-Saħara tal-Punent, l-Unjoni tirrikonoxxi de jure li r-Renju tal-Marokk jeżerċita dritt sovran f’dawn l-ilmijiet.
209. Fl-aħħar nett, kuntrarjament għal dak li tirrileva l-Kummissjoni, it-termini “ilmijiet taħt ġurisdizzjoni” u “ilmijiet li jaqgħu taħt is‑sovranità u l-ġurisdizzjoni” ma humiex adattati għall-atti kkontestati, għax kieku setgħu jiġu interpretati li jkopru s-sitwazzjoni partikolari tas-Saħara tal‑Punent. Għall-kuntrarju, dawn huma deskrizzjonijiet klassiċi tal-kamp ta’ applikazzjoni tal-ftehim dwar is-sajd konklużi mill‑Unjoni (185) u, f’dan is-sens, ikopru wkoll l-ilmijiet interni u l-baħar territorjali tal-pajjiż terz (ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità tagħha) kif ukoll iż-ŻEE tagħha (ilmijiet li jaqgħu taħt il-ġurisdizzjoni tagħha).
210. Konsegwentement, kuntrarjament għal dak li jsostnu l-Kunsill u l‑Kummissjoni, l-użu tal-espressjoni “ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk” hija rikonoxximent tal‑eżerċizzju tad-drittijiet sovrani mir-Renju tal-Marokk fuq is-Saħara tal-Punent u l-ilmijiet li jmissu magħha. Dan ir-rikonoxximent ikun iktar ċar wara d-dħul fis-seħħ tal-abbozz ta’ Liġi Nru 38-17 li bih ir-Renju tal‑Marokk jistabbilixxi ŻEE fl-ilmijiet li jmissu mas-Saħara tal-Punent.
211. Barra minn hekk, permezz tal-atti kkontestati, l-Unjoni tat għajnuna u assistenza għall-kontinwazzjoni ta’ sitwazzjoni illegali li wasslet għall-ksur tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall‑awtodeterminazzjoni. Din l-għajnuna għandha l-forma ta’ benefiċċji ekonomiċi (b’mod partikolari l-kontribuzzjoni finanzjarja) li l‑Ftehim dwar is-Sajd u l-Protokoll tal-2013 jagħtu lir-Renju tal‑Marokk (186).
212. Peress li l-konferma tas-sovranità Marokkina fuq is-Saħara tal‑Punent tirriżulta minn ksur tad-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni għar-raġunijiet li evokajt fil-punti 147 sa 186 ta’ dawn il-konklużjonijiet, l-Unjoni naqset mill-obbligu tagħha li ma tirrikonoxxix sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni mir-Renju tal-Marokk kif ukoll li ma tagħtix għajnuna jew assistenza għall-kontinwazzjoni ta’ din is-sitwazzjoni (187). Għaldaqstant, sa fejn dawn japplikaw għat‑territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ilmijiet li jmissu magħha, il‑Ftehim dwar is-Sajd u l-Protokoll tal-2013 huma inkompatibbli mal‑Artikolu 3(5) TUE, l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 21(1) TUE, l‑Artikolu 21(2)(b) u (c) TUE, u l-Artikoli23 TUE u 205 TFUE, li jimponu fuq l-Unjoni l-obbligu li l-azzjoni esterna tagħha tipproteġi d-drittijiet tal‑bniedem u tirrispetta strettament id-dritt internazzjonali.
213. Ir-Regolament Nru 764/2006, id-Deċiżjoni 2013/785 u r‑Regolament Nru 1270/2013 huma għalhekk kuntrarji għall‑Artikolu 3(5) TUE, l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 21(1) TUE, l‑Artikolu 21(2)(b) u (c) TUE, l-Artikoli 23 TUE u 205 TFUE inkwantu japprovaw u jimplementaw l-applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u tal‑Protokoll tal-2013 għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu miegħu.
3) Il-ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent saru mar-Renju tal-Marokk abbażi ta’ titolu ieħor u mhux id-dikjarazzjoni tiegħu ta’ sovranità fuq dan it-territorju?
214. L-analiżi preċedenti saret abbażi tad-dikjarazzjoni mir‑Renju tal‑Marokk tas-sovranità tiegħu fir-rigward tas-Saħara tal-Punent li ppermettietlu jikkonkludi mal-Unjoni l-Ftehim dwar is-Sajd u l‑Protokoll tal-2013.
215. Madankollu, kif qalet il-Comader fis-seduta, irrispettivament mill‑perspettiva tar-Renju tal-Marokk fuq din il-kwistjoni, hu jaċċetta li l-Unjoni u l-Istati Membri tiegħu jista’ jkollhom perspettiva differenti.
216. Għaldaqstant, jien se nistudja l-kwistjoni dwar jekk il-konklużjoni tal-Ftehim dwar is-Sajd u tal-Protokoll tal-2013 jistax jiġi ġġustifikat abbażi ta’ titolu ieħor li r-Renju tal-Marokk jista’ jkollu fir-rigward tas‑Saħara tal-Punent, li jagħtih dak li l-Kummissjoni sejħet, waqt is-seduta, is-“setgħa li jikkonkludi trattati” (treaty-making power) li jinkludi t-territorju mhux awtonomu tas-Saħara tal-Punent.
217. F’dan ir-rigward, il-Gvern Franċiż, il-Kummissjoni u l-Kunsill isostnu li r-Renju tal-Marokk huwa “awtorità amministrattiva de facto” tas-Saħara tal-Punent, li jippermetti l-konklużjoni tal‑ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent u għall-ilmijiet li jmissu magħha mingħajr ksur tad-dritt tal-poplu tiegħu għall‑awtodeterminazzjoni.
218. Għall-kuntrarju, id-WSC issostni li peress li huwa l-awtorità li tokkupa s-Saħara tal-Punent (188), ir-Renju tal-Marokk ma jista’ jikkonkludi l-ebda ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal‑Punent u għall-ibħra li jmissu magħha.
219. Il-Gvern Spanjol u Portugiż ma ħadux pożizzjoni fuq din il‑kwistjoni, peress li l-Gvern Spanjol qal biss li r-Renju tal-Marokk ma huwiex l-awtorità li tokkupa s-Saħara tal-Punent, mingħajr madankollu ma speċifika f’liema kwalità hu allura jista’ jikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għal dan it-territorju u għall-ilmijiet li jmissu miegħu.
220. Din il-kwistjoni tal-eżistenza fid-dritt internazzjonali ta’ bażi legali li tippermetti lill-Unjoni li tikkonkludi mar-Renju tal-Marokk ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent u għall-ilmijiet li jmissu magħha hija kwistjoni ta’ interpretazzjoni tal-liġi internazzjonali li għaliha l-kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà tad-dritt internazzjonali ma humiex applikabbli.
i) Ir-Renju tal-Marokk bħala awtorità amministrattiva de facto tas‑Saħara tal-Punent
221. Fl-opinjoni tiegħi, l-argument tal-Gvern Franċiż, tal-Kunsill u tal‑Kummissjoni, li r-Renju tal-Marokk huwa l-“awtorità amministrattiva de facto” tas-Saħara tal-Punent ma għandux jintlaqa’. Għandu jiġi enfasizzat li la l-Gvern Spanjol u lanqas il-Gvern Portugiż ma adottaw dawn it-termini.
222. Mill-kliem tal-Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti jirriżulta li l-kunċett ta’ “awtorità amministrattiva” ifisser “il-membri tan‑Nazzjonijiet Uniti li għandhom jew li jassumu r-responsabbiltà li jamministraw it-territorji [mhux awtonomi]”. Ir-Renju tal-Marokk ma kellux ir-responsabbiltà li jamministra s-Saħara tal-Punent fil-mument tal-adeżjoni tagħha mal-ONU fl-1956 u qatt ma assuma tali responsabbiltà peress li jikkunsidra lilu nnifsu bħala s-sovran ta’ dan it‑territorju (189).
223. Barra minn hekk, il-kunċett ta’ “awtorità amministrattiva de facto” ma jeżistix fid-dritt internazzjonali u ġie użat għall-ewwel darba mill‑Kummissjoni f’risposta mogħtija f’isimha mir-Rappreżentanta Għolja tal-Unjoni għall-Affarijiet Barranin u l-Politika ta’ Sigurtà, il‑Viċi-President tal-Kummissjoni, il-Barunessa Catherine Ashton, għall‑mistoqsijiet parlamentari li bir-riferimenti E–001004/11, P‑001023/11 u E-002315/11 (190).
224. Fil-fatt, il-Kunsill u l-Kummissjoni ma setgħux jagħtu eżempju ieħor fejn dan it-terminu ġie użat biex jiddeskrivi r-relazzjoni bejn Stat u territorju mhux awtonomu. F’dan ir-rigward għandu jiġi enfasizzat li dan fil-każ kontemporanju u simili ħafna tal-annessjoni tat-Timor orjentali mir-Repubblika tal-Indoneżja, it-terminu ta’ “awtorità amministrattiva de facto” ma ġiex użat biex jiddeskrivi l-kwalità ta’ dan l-Istat fil-konfront tat-Timor orjentali. Għall-kuntrarju, il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja kklassifikat bħala okkupazzjoni l-intervent militari tar-Repubblika tal‑Indoneżja fit-Timor orjentali (191).
225. Il-fatt li, bil-Ftehim ta’ Madrid, ir-Renju tal-Marokk sar membru tal-amministrazzjoni temporanja tas-Saħara tal-Punent ma setax jagħtih l-istatus ta’ awtorità amministrattiva li tista’ tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent mingħajr ma jikser id‑dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni. Fil-fatt, minn naħa waħda, il-leġittimità tal-Ftehim ta’ Madrid hija kkontestata bis-sħiħ (192), u dan huwa kkonfermat mill-fatt li r-Riżoluzzjoni 3458 B (XXX), li tieħu konjizzjoni tal-imsemmi ftehim, ġiet approvata minn 56 Stat biss filwaqt li diversi Stati Membri tal-Unjoni vvotaw kontra jew astjenew (193). Min-naħa l-oħra, kif jirriżulta mill-paragrafu 4 tar‑Riżoluzzjoni 3458 B (XXX), l-Assemblea Ġenerali tal-ONU ma ħaditx konjizzjoni tal-Ftehim ta’ Madrid u tal-eżistenza tal‑amministrazzjoni temporanja ħlief sa fejn din l-amministrazzjoni kienet mistennija tieħu kull miżura neċessarja sabiex tippermetti lill‑poplu tas-Saħara tal-Punent jeżerċita d-dritt tiegħu għall‑awtodeterminazzjoni. F’dan is-sens, anki l-Istati li vvotaw għal din ir-riżoluzzjoni, fosthom b’mod partikolari l-Istati Uniti, ma jirrikonoxxux li r-Renju tal-Marokk għandu s-setgħa amministrattiva iżda jirrikonoxxu l-fatt li r-Renju tal-Marokk qiegħed lis-Saħara tal-Punent taħt il-“kontroll amministrattiv” tiegħu (administrative control) (194). F’dan il-kuntest, il-konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali, u iktar ta’ ftehim ta’ esplojtazzjoni ta’ riżorsi naturali tas‑Saħara tal-Punent bħall-Ftehim dwar is-Sajd, jaqbeż bis-sħiħ l‑interpretazzjoni, anki l-iktar waħda wiesgħa, li tista’ tingħata lill‑mandat mogħti lill-amministrazzjoni temporanja tas-Saħara tal‑Punent li tagħha r-Renju tal-Marokk kien membru.
226. Fi kwalunkwe każ, ma hijiex l-Assemblea Ġenerali tal-ONU li għandha tirrikonoxxi territorju bħala mhux awtonomu u għalhekk, tidentifika l-awtorità amministrattiva tiegħu (195).
227. Iż-żewġ eżempji mogħtija mill-Kummissjoni u li jirreferu għall‑gżejjer Cocos (Keeling) u l-Guinea l-Ġdida tal-Punent (196) jikkonfermaw dan ir-rwol privileġġat tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU. Fil-każ tal-gżejjer Cocos (Keeling), ir-Renju Unit irtira dawn il-gżejjer mill-kolonja ta’ Singapor u poġġihom taħt l-awtorità tal-Commonwealth tal-Awstralja (197). Anki jekk l-Assemblea Ġenerali tal-ONU ma tatx l‑awtorizzazzjoni minn qabel għal dan it-trasferiment, il-Commonwealth tal-Awstralja kompliet il-prassi tar-Renju Unit li tikkonsisti f’li jipprovdi lill-ONU l‑informazzjoni prevista fl-Artikolu 73(e) tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti mill-1957 (198) u l-Assemblea Ġenerali approvat dan it-trasferiment sussegwentement billi poġġiet il-Commonwealth tal-Awstralja bħala awtorità amministrattiva tal-gżejjer Cocos (Keeling) fil-lista tagħha tat‑territorji mhux awtonomi (199).
228. F’dak li jikkonċerna l-Guinea l-Ġdida tal-Punent, li l-awtorità amministrattiva tagħha kienet ir-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi, kuntrarjament għal dak li tqajjem il-Kummissjoni, it-trasferiment ta’ dan it-territorju mir-Renju tal-Pajjiż lill-awtorità eżekuttiva temporanja tan-Nazzjonijiet Uniti u minn din lir-Repubblika tal-Indoneżja saret permezz ta’ trattat internazzjonali li ma daħalx fis-seħħ qabel l-approvazzjoni tiegħu mill‑Assemblea Ġenerali tan-NU (200).
229. F’dan il-każ, filwaqt li s-Saħara tal-Punent ġiet irrikonoxxuta mill‑1960 mill-Assemblea Ġenerali tal-ONU bħala territorju mhux awtonomu (201), din qatt ma rrikonoxxiet il-kwalità tal-awtorità amministrattiva (de jure jew de facto) lir-Renju tal-Marokk u tkompli, anki llum, turi lir-Renju ta’ Spanja bħala tali fil-lista tat-territorji mhux awtonomi tagħha u tal-awtoritajiet amministrattivi (202).
230. Din il-konklużjoni hija msaħħa mill-ittra datata d-29 ta’ Jannar 2002, indirizzata lill-President tal-Kunsill tas-Sigurtà mis‑Segretarju Ġenerali għall-Affarijiet Legali, konsulent legali, Hans Corell li tgħid li “[l-][Ftehim ta’ Madrid ma kienx jipprevedi trasferiment ta’ sovranità fit‑territorju u lanqas ma jagħti lil xi firmatarju l-istatus ta’ awtorità amministrattiva, status li Spanja ma setgħetx barra minn hekk tittrasferixxi unilateralment” (203). Barra minn hekk, anki jekk innota li “l‑Marokk jamministra biss it-territorju tas-Saħara tal-Punent mill‑[1976]”, li huwa fatt inkontestabbli, huwa żied li “madankollu, il‑Marokk ma jidhirx bħala awtorità amministrattiva tat-territorju fil-lista tat-territorji mhux awtonomi tal-ONU, u konsegwentement, ma kkomunikax informazzjoni fuq it-territorju skont is-subparagrafu (e) tal‑Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti” (204).
231. Għall-kumplament, is-Segretarju Ġenerali inkarigat mill-affarijiet legali analizza b’analoġija l-legalità tad‑deċiżjonijiet li l-awtoritajiet Marokkini ħadu f’dak li jikkonċerna l‑offerta u l-iffirmar tal-kuntratti ta’ esplorazzjoni tar-riżorsi minerali tas‑Saħara tal-Punent ta’ qabel ma’ kumpanniji privati barranin, abbażi tal-prinċipji applikabbli għas-setgħat u r-responsabbiltajiet ta’ awtoritajiet amministrattivi fuq l-attivitajiet li jirrigwardaw ir-riżorsi minerali tat-territorji mhux awtonomi (205). Hu bbaża din l-analoġija fuq is‑sistema ġuridika għall-awtoritajiet amministrattivi fuq l-idea li, peress li s‑Saħara tal-Punent hija territorju mhux awtonomu u li din is-sistema teżisti għall-benefiċċju tal-poplu tiegħu, ir-Renju tal-Marokk għandu jwettaq l-istess obbligi bħal awtorità amministrattiva.
232. Madankollu, din l-ittra ma tista’ bl-ebda mod isservi bħala bażi għall-eżistenza, fid-dritt internazzjonali, tal-kunċett ta’ “awtorità amministrattiva de facto” b’mod partikolari f’dak li jirrigwarda l-kwistjoni dwar il-konklużjoni tal-ftehim internazzjonali li, kuntrarjament għall‑firma tal-kuntratti ma’ kumpanniji privati, huwa “attribut tas‑sovranità” (206).
233. Fl-aħħar nett, għandu jiġi nnotat li l-kapaċità tal-awtorità amministrattiva li tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għat‑territorju mhux awtonomu u li tirrigwarda elementi essenzjali tad‑dritt tal-popli, fosthom id-dritt għall-awtodeterminazzjoni u l‑prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali, hija limitata mill-mument li fih “[l-]attività [ta’ moviment ta’ liberazzjoni nazzjonali] kellha portata internazzjonali” (207). Konsegwentement, anki jekk ir-Renju tal-Marokk jiġi rrikonoxxut bħala awtorità amministrattiva, il-kapaċità tiegħu li jikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal‑Punent kienet tkun “limitata” (208).
ii) Ir-Renju tal-Marokk bħala awtorità okkupanti tas-Saħara tal‑Punent
234. Il-qorti tar-rinviju u d-WSC jikkunsidraw li r-Renju tal-Marokk jokkupa s-Saħara tal-Punent. Madankollu, kuntrarjament għall-qorti tar‑rinviju, id-WSC tikkunsidra li bħala awtorità okkupanti, ir-Renju tal‑Marokk ma jista’ bl-ebda mod jikkonkludi mal-Unjoni Ewropea ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent u l-ibħra li jmissu magħha.
235. Fir-rigward tal-istituzzjonijiet tal-Unjoni, hemm differenza sinjifikattiva bejn il-pożizzjonijiet tal-Kunsill u tal-Kummissjoni. Fil-fatt, il-Kunsill jinnega b’mod kategoriku l-applikazzjoni għas-Saħara tal‑Punent tar-regoli tad-dritt internazzjonali dwar l-okkupazzjonijiet militari minkejja li l-Kummissjoni ma teskludix dan filwaqt li ssostni li s‑sistemi ġuridiċi applikabbli għall-awtoritajiet amministrattivi u għall‑awtoritajiet li jokkupaw ma humiex reċiprokament esklużivi.
236. Jien ma naqbilx mal-argument tad-WSC għaliex, taħt ċerti kundizzjonijiet, awtorità okkupanti tista’ tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għat-territorju okkupat. Dan huwa l-każ f’dan il-każ?
– Dwar l-applikabbiltà tad-dritt internazzjonali umanitarju għas‑Saħara tal-Punent
237. Id-dispożizzjonijiet tad-dritt internazzjonali umanitarju (jew id‑dritt tal-kunflitti armati) rilevanti għall-analiżi li ġejja huma l‑Artikoli 42 u 43 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907, l-Artikoli 2 u 64 tal-Konvenzjoni IV ta’ Genève, u l-Artikolu 1(4) tal-Ewwel Protokoll addizzjonali tat-8 ta’ Ġunju 1977 għall-Konvenzjonijiet ta’ Genève tat-12 ta’ Awwissu 1949 dwar il-protezzjoni tal-vittmi ta’ kunflitti armati (209) (iktar ’il quddiem il-“Protokoll addizzjonali I”) (210).
238. Qabel xejn għandu jiġi nnotat li, kif iddeċidiet il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, “[ir-regoli fundamentali tad-dritt internazzjonali umanitarju fosthom ir-Regolament ta’ Den Haag tal‑1907] huma imposti barra minn hekk fuq l-Istati kollha, irrispettivament minn jekk irratifikawx l-istrumenti konvenzjonali li jesprimuhom, għaliex dawn jikkostitwixxu prinċipji intransgressivi tad‑dritt internazzjoanli konswetudinarju” (211) u “jinkorporaw obbligi li għandhom essenzjalment natura erga omnes” (212).
239. Fil-fatt, skont l-Artikolu 1 tal-Konvenzjoni IV ta’ Genève, li hija dispożizzjoni komuni għall-erba’ Konvenzjonijiet ta’ Genève, “[l]‑Awtoritajiet Għolja Kontraenti jobbligaw ruħhom sabiex josservaw u jitolbu l-osservanza ta’ dan il-ftehim fi kwalunkwe ċirkustanza” (213).
240. Skont il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, “[m]inn din id‑dispożizzjoni jirriżulta l-obbligu ta’ kull Stat parti ta’ din il‑Konvenzjoni, kemm jekk huwa parti minn kunflitt partikolari u kemm jekk le, li jitlob li d-dispożizzjonijiet tal-istrumenti kkonċernati jiġu osservati” (214).
241. F’dan is-sens, skont l-Artikolu 3(5)TUE, fir-rigward tal‑osservanza stretta tad-dritt internazzjonali, l-Unjoni għandha l‑obbligu li ma tirrikonoxxix sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur ta’ dawn ir-regoli u li ma tagħtix għajnuna jew assistenza insostenn ta’ din is-sitwazzjoni (215).
242. Il-Konvenzjoni IV ta’ Genève hija applikabbli għalhekk meta jiġu ssodisfatti żewġ kundizzjonijiet, jiġifieri l-eżistenza ta’ kunflitt armat (irrispettivament minn jekk l-istat ta’ gwerra ġiex irrikonoxxut jew le) u l-eżistenza ta’ dan il-kunflitt bejn żewġ partijiet kontraenti (216). Skont il‑Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, “[i]t-tieni paragrafu tal-Artikolu 2 ma għandux l-għan li jirrestrinġi l-kamp ta’ applikazzjoni tal-ftehim kif stabbilit bl-ewwel paragrafu, billi jeskludi minn dan il-kamp ta’ applikazzjoni t-territorji li ma jaqgħux fis-sovranità ta’ waħda mill‑partijiet kontraenti. Huwa intiż biss sabiex jispjega li, anki jekk l‑okkupazzjoni li jkun hemm matul il-kunflitt tkun seħħet mingħajr reżistenza militari, il-ftehim jibqa’ xorta applikabbli” (217).
243. Barra minn hekk, l-Artikolu 1(4) tal-Protokoll addizzjonali I jestendi l-applikazzjoni tal-erba’ Konvenzjonijiet ta’ Genève tal-1949 għall-“kunflitti armati li fihom l-popli jikkumbattu kontra d-dominanza kolonjali u l-okkupazzjoni barranija […] fl-eżerċizzju tad-dritt tal-popli għall-awtodeterminazzjoni” (218). Dan huwa l-każ tal-poplu tas-Saħara tal‑Punent li għadu ma eżerċitax dan id-dritt u jinsab fi proċedura ta’ dekolonizzazzjoni (219).
244. Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li l-kunflitt armat li seħħ fis-Saħara tal-Punent bejn l-1976 u l-1988 huwa kunflitt armat internazzjonali, li jagħmel ir-regolament ta’ Den Haag tal-1907 applikabbli għas-Saħara tal-Punent.
– Fuq l-eżistenza ta’ okkupazzjoni militari fis-Saħara tal-Punent
245. F’dan il-kuntest, għandu jiġi eżaminat jekk il-preżenza tar-Renju tal-Marokk fis-Saħara tal-Punent hijiex okkupazzjoni fis-sens tal‑Artikolu 42 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 li l-Unjoni ma tistax tirrikonoxxi jew tagħti għajnuna jew assistenza. Skont din id‑dispożizzjoni, “[t]erritojru huwa kkunsidrat bħala okkupat meta jkun jinsab taħt l-awtorità tal-armati tal-għadu”.
246. F’dan ir-rigward, qabel xejn għandu jiġi enfasizzat li l-eżistenza ta’ okkupazzjoni hija kwistjoni ta’ fatt (220). Il-qorti tar-rinviju kif ukoll l‑amministrazzjoni fiskali u doganali u l-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l-Affarijiet Rurali jikkunsidraw li s-Saħara tal-Punent tinsab taħt okkupazzjoni Marokkina (221), li huwa kkonfermat bir-Riżoluzzjoni 34/37 tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU (222) li għaliha rreferiet il-Qorti tal‑Ġustizzja fil-punti 35 u 105 tas-sentenza tagħha tal‑21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973).
247. Barra minn hekk, l-eżistenza ta’ okkupazzjoni Marokkina fis‑Saħara tal-Punent hija magħrufa ferm (223), u dan anki minn Hans Corell (224) li, bħala Segretarju Ġenerali inkarigat mill-Affarijiet Legali tal‑ONU u konsulent legali, kien ta opinjoni legali dwar il-legalità tad‑deċiżjoni li kienu ħadu l-awtoritajiet Marokkini li jagħtu lil kumpanniji barranin kuntratti ta’ esplorazzjoni ta’ riżorsi minerali fis‑Saħara tal-Punent (225).
248. Finalment, skont il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, sabiex ikun magħruf jekk “Stat li l-forzi militari tiegħu huma preżenti fit-territorju ta’ Stat ieħor minħabba intervent huwa “awtorità okkupanti” fis-sens tal-jus in bello, [għandu jiġi eżaminat] jekk jeżistux provi suffiċjenti li juru li l‑awtorità [tal-armata tal-għadu] kienet effettivament stabbilita u eżerċitata fil-kwistjoni fl-Istat awtur tal-intervent” (226).
249. Dan huwa ċar li huwa l-każ għal‑-parti l-kbira tas-Saħara tal‑Punent li testendi lejn il-lvant tal-ħajt tar-ramel mibni u mgħasses mill‑armata Marokkina u li jinsab taħt l-awtorità tar-Renju tal-Marokk minn meta ġie anness f’żewġ fażijiet (fl-1976 u l-1979 (227)). Hija ġiet amministrata b’mod strutturat (228) mir-Renju tal-Marokk minn dakinhar, mingħajr il-kunsens tal-poplu tas-Saħara tal-Punent li għadu ma eżerċitax id-dritt tiegħu għal awtodeterminazzjoni (229).
250. Barra minn hekk, għandu jiġi nnotat li l-eżistenza ta’ okkupazzjoni ma hijiex limitata għat-territorju kontinentali iżda testendi wkoll għall‑ibħra interni u għall-baħar territorjali (230). ŻEE ma taqax fis‑sovranità tal-Istat kostali, okkupazzjoni ma tkoprix dan iżda l-awtorità okkupanti tat-territorju kostali, f’dan il-każ ir-Renju tal-Marokk, jista’ jeżerċita f’din iż-żona l-ġurisdizzjoni li l-baħar jagħti lit-territorju kostali (231).
– Fuq il-kapaċità tal-awtorità okkupanti li tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għat-territorju okkupat u fuq il‑kundizzjonijiet ta’ legalità li għalihom hija suġġetta l-konklużjoni ta’ tali ftehim
251. F’dak li jirrigwarda l-kapaċità ta’ awtorità okkupanti li tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għat-territorju okkupat, għandu jiġi nnotat li mill-Artikolu 43 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 (232) u tat‑tieni paragrafu tal-Artikolu 64 tal-Konvenzjoni IV ta’ Genève (233) jirriżulta li l-awtorità okkupanti tista’ tippromulga liġijiet sabiex tiżgura l-ħajja pubblika u l-amministrazzjoni regolari tat-territorju okkupat (234). Kif tosserva l-Kummissjoni, din is-setgħa legali li għandha l-awtorità okkupanti f’dan it-territorju okkupat tinkludi l-kapaċità li jiġu konklużi ftehim internazzjonali applikabbli għall-imsemmi territorju (235). F’dan ir‑rigward, għandu jiġi nnotat li l-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja ma eskludietx ex officio l-possibbiltàli t-terzi jistgħu jikkonkludu ftehim internazzjonali applikabbli għal territorju mhux awtonomu okkupat ħlief permezz ta’ setgħa amministrattiva li ma tibqax teżerċita l-funzjoni tagħha minħabba intervent militari (236).
252. Madankollu, meta tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għat-territorju okkupat, l-awtorità okkupanti għandha taġixxi fil-kwalità tagħha ta’ awtorità okkupanti u mhux bħala sovrana tat-territorju okkupat (237), madankollu l-annessjoni tat-territorju okkupat huwa strettament ipprojbit (238).
253. F’dan is-sens, pereżempju, il-Konfederazzjoni Svizzera kkonkludiet mal-Awtorità provviżorja tal-koalizzjoni (239) billi aġixxiet espressament f’isem ir-Repubblika tal-Iraq, ftehim dwar il-garanzija tar‑riskji għall-esportazzjoni (240), billi kkunsidrat li “Stat li jokkupa għandu setgħa legali fil-pajjiż li huwa jokkupa (l-Artikolu 43 tal‑Konvenzjoni ta’ Den Haag tal-1907) [li] jfisser b’mod partikolari li l‑awtorità okkupanti tista’ tilleġiżla jew tikkonkludi ftehim internazzjonali f’isem l-Istat okkupat” (241). Din il-prattika ġiet sostnuta bir-Riżoluzzjonijiet 1483 (2003) tat-23 ta’ Mejju 2003 (242) u 1511 (2003) tas‑16 ta’ Ottubru 2003 (243) tal-Kunsill tas-Sigurtà tal-ONU.
254. Mill-kliem ta’ dan il-ftehim qafas jirriżulta b’mod ċar li dan ma ġiex konkluż mal-awtoritajiet li jokkupaw tar-Repubblika tal-Iraq iżda mal-Awtorità ta’ koalizzjoni provviżorja li “bis-saħħa tal-liġijiet u konswetudni tal-gwerra […] temporanjament kellha saħħa ta’ awtorità governattiva fl-Iraq” (244). Għalhekk ma kinitx kwistjoni ta’ rikonoxximent mill-Konfederazzjoni Svizzera ta’ sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur ta’ regoli intransiġġibbli tad-dritt internazzjonali konswetudinarju li jinkorporaw obbligi erga omnes.
255. F’dan il-każ, il-kliem tal-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal‑2013 ma jipprovdux b’mod espliċitu li huma ġew konklużi mar-Renju tal-Marokk fil-kwalità tiegħu bħala awtorità okkupanti tas-Saħara tal‑Punent. Għall-kuntrarju, kif jidher, ir-Renju tal-Marokk ikkonkluda dawn il-ftehim bħala sovran tas-Saħara tal-Punent. Konsegwentement, kuntrarjament għal dak li tallega l-Kummissjoni fil-punt 139 tal‑osservazzjonijiet tagħha, l-Artikolu 43 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 u l-paragrafu 2 tal-Artikolu 64 tal-Konvenzjoni IV ta’ Genève ma jawtorizzawx il-konklużjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal‑2013 fil-forma u bil-mod li bihom ġew konklużi, anki jekk ir-Renju tal-Marokk kellu jiġi kkunsidrat bħala awtorità okkupanti tas-Saħara tal‑Punent.
b) Fuq ir-rispett, mill-atti kkontestati, tal-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali u tar-regoli tad-dritt internazzjonali umanitarju applikabbli għall-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tat‑territorju okkupat
1) Il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali
256. Is-Saħara tal-Punent hija territorju mhux awtonomu li qed jiġi dekolonizzat. B’dan il-mod, l-esplojtazzjoni tar-rikkezzi naturali tiegħu taqa’ taħt l-Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u l-prinċipju konswetudinarju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali (245). Barra minn hekk, l-UNCLOS fir-Riżoluzzjoni III annessa mal-att finali tat‑tielet konferenza tan-Nazzjonijiet Uniti dwar id-dritt tal-baħar tipprevedi li “fil-każ ta’ territorju li l-poplu tiegħu ma għandux l‑indipendenza sħiħa jew sistema ta’ awtonomija oħra rrikonoxxuta min‑Nazzjonijiet Uniti, jew ta’ territorju taħt dominju kolonjali, id‑dispożizzjonijiet relatati ma’ drittijiet jew interessi msemmija fl‑[UNCLOS] huma applikati għall‑benefiċċju tal-poplu ta’ dan it‑territorju bil-għan li jippromwovu l-prosperità u l-iżvilupp tiegħu”.
257. F’dan il-kuntest, l-esplojtazzjoni ta’ riżorsi naturali ta’ territorju mhux awtonomu, inkluż l-esplojtazzjoni tas-sajd tal-ibħra li jmissu ma’ dan it-territorju, għandha tibbenefika lill-poplu tiegħu (246).
2) L-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907
258. Peress li huwa awtorità okkupanti tas-Saħara tal-Punent (247), ir‑Renju tal-Marokk huwa marbut bl-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 li jirrigwarda l-esplojtazzjoni tal-proprjetà pubblika ta’ pajjiż okkupat. Skont dan l-Artikolu, “[l]-Istat li jokkupa jista’ jiġi kkunsidrat biss bħala amministratur u użufruttwarju ta’ bini pubbliku, immobbli, foresti u territorji agrikoli li jappartjenu lill-Istat għadu u li jinsabu fil-pajjiż okkupat. Huwa għandu jissalvagwardja l-beni ta’ dawn il-proprjetajiet u jamministrahom skont ir-regoli tal-użufrutt”.
259. Bħall-Kummissjoni, nikkunsidra li l-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 jista’ wkoll jiġi applikat għall-esplojtazzjoni tal‑istokk tas-sajd ta’ żoni marittimi li jinsabu lil hinn mill-kosti tat‑territorju okkupat.
260. L-użufrutt huwa d-dritt li tuża oġġetti (jus utendi) ta’ ħaddieħor u li tieħu l-frott tagħhom (jus fruendi), mingħajr ma tibdel is-sustanza tagħhom (248). Dan ifisser li l-awtorità okkupanti ma tistax tbiegħ beni pubbliċi tal-pajjiż okkupat iżda tista’ tuża, tirċievi u tbiegħ il-frott tagħhom u tuża l-profitti ġġenerati mid-disponibbiltà tal-frott ta’ dan l‑użu, mingħajr madankollu ma dan l-użu jkun ta’ ħela, abbandun jew dannu għall-valur ekonomiku tal-beni inkwistjoni jew imur lil hinn minn dak li huwa neċessarju jew normali (249).
261. Il-kliem tal-Artikolu 55 ma jipprevedi l-ebda restrizzjoni speċifika fir-rigward tad-disponibbiltà tal-frott tal-użu tal-proprjetà pubblika (250). Madankollu, kien deċiż li “l-Artikoli 53, 55 u 56 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907] li jikkonċernaw il-proprjetà pubblika, juru b’mod ċar li, wara l-liġijiet tal-gwerra, l-ekonomija tal-pajjiż okkupat għandha ssostni biss l-ispejjeż tal-okkupazzjoni […]; barra minn hekk dawn ma għandhomx ikunu ta’ piż ikbar minn dak li hija tista’ raġonevolment tiflaħ” (251).
262. Barra minn hekk, esplojtazzjoni tal-proprjetà pubblika tat‑territorju okkupat hija permessa bl-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907, iktar u iktar fil-kuntest ta’ okkupazzjoni fit-tul (252).
263. B’hekk, waqt l-okkupazzjoni tal-Iraq, l-Istati Uniti tal-Amerika, ir-Renju Unit u l-membri tal-koalizzjoni aċċettaw immedjatament li “l‑petrol tal-Iraq jiġi protett u użat għall-benefiċċju tal-poplu Iraqi” (253) u, bis-saħħa tal-paragrafu 20 tar-Riżoluzzjoni 1483 (2003) tal-Kunsill tas-Sigurtà tal-ONU, stabbilixxa l-Fond ta’ Żvilupp għall-Iraq (254) sabiex jgħaddu fihom id-dħul mill-bejgħ tal-esportazzjoni tal-petrol, ta’ prodotti tal-petrol u ta’ gass naturali tal-Iraq sakemm jiġi kkostitwit Gvern Iraqi rappreżentattiv u rrikonoxxut mill-Komunità internazzjonali.
3) Fuq ir-rispett, mill-atti kkontestati, tal-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali u tal-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907
264. Qabel xejn għandu jiġi rrilevat li d-dritt internazzjonali umanitarju, li l-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 jikkostitwixxi lex specialis meta mqabbel mar-regoli l-oħra tad-dritt internazzjonali, inkluż id-drittijiet tal-bniedem, li jistgħu jkunu applikabbli wkoll għall-istess kuntest fattwali (255).
265. Ċertament, il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, f’dak li jirrigwarda l‑prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali, iddeċidiet li “ma hemm xejn x’jagħti x’jifhem li għandu jiġi applikat għall-każ partikolari ta’ serq u ta’ esplojtazzjoni ta’ ċerti riżorsi naturali minn membri tal-armata ta’ Stat li jintervjeni militarjament fit-territorju ta’ Stat ieħor” (256).
266. Madankollu, din il-kawża ma tirrigwardax każ ta’ serq u ta’ esplojtazzjoni ta’ riżorsi naturali minn individwi membri ta’ armata iżda politika uffiċjali u sistematika ta’ esplojtazzjoni ta’ riżorsi tas-sajd (257) implementata mir-Renju tal-Marokk u l-Unjoni flimkien.
267. F’dan is-sens, ċerti sitwazzjonijiet jistgħu jaqgħu esklużivament fid-dritt internazzjonali umanitarju; esklużivament fid-dritt applikabbli għall-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tat-territorji mhux awtonomi; taħt waħda minn dawn iż-żewġ fergħat tad-dritt internazzjonali (258).
268. Kif tosserva l-Kummissjoni fil-punt 43 tar-risposti tagħha għad‑domandi bil-miktub magħmula mill-Qorti tal-Ġustizzja, l-iskemi legali applikabbli għat-territorji mhux awtonomi u għat-territorji okkupati ma humiex reċiprokament esklużivi. Barra minn hekk, f’dak li jirrigwarda din il-kawża, il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir‑riżorsi naturali u l-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 jaqblu fuq punt, jiġifieri dak li l-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tas‑Saħara tal-Punent (bħala territorju mhux awtonomu u territorju okkupat) ma tistax issir għall-benefiċċju ekonomiku tar-Renju tal‑Marokk (minbarra l-ispejjeż ta’ okkupazzjoni fejn is-Saħara tal‑Punent tista’ ssostni b’mod raġonevoli) iżda għandha tkun għall‑benefiċċju tal-poplu tas-Saħara tal‑Punent.
269. F’dan ir-rigward, għandu jitfakkar li kemm il-Kunsill kif ukoll il‑Kummissjoni jaqblu li l-esplojtazzjoni taż-żoni tas-sajd li jinsabu lil hinn mill-kosti tas-Saħara tal-Punent għandha tkun għall-benefiċċju tal‑poplu ta’ dan it-territorju, filwaqt li jiġi kkunsidrat li d‑dispożizzjonijiet tal-Ftehim dwar is-sajd kif ukoll tal-Protokoll tal‑2013 huma tali li jiżguraw li hekk huwa l-każ.
270. Jien ma naqbilx ma’ dan l-argument għar-raġunijiet li ġejjin.
271. Għandu jiġi nnotat li l-Ftehim dwar is-sajd jipprevedi esplojtazzjoni sostenibbli (bl-Ingliż “sustainable exploitation”) tal-istokk tas-sajd (259) u f’dan is-sens, ma jwassalx għall-eżawriment ta’ dawn ir‑riżorsi. B’dan il-mod, il-Ftehim dwar is-sajd mal-ewwel daqqa ta’ għajn jidher konformi kemm mar-regoli tal-użufrutt li għalihom jirreferi l-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 (260) kif ukoll mal‑prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali. Fil-fatt, esplojtazzjoni tal‑ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent li teżawrixxi l‑istokk tas-sajd ma għandhiex tkun ikkunsidrata bħala li tagħti benefiċċju lill-poplu ta’ dan it-territorju.
272. Madankollu, mill-Artikolu 2 tar-Regolament Nru 764/2006, minn informazzjoni teknika taż-żoni tas-sajd Nri 3 sa 6 (261) u minn informazzjoni mogħtija mill-Kummissjoni waqt is-seduta (262), jirriżulta li l-parti l-kbira tal-esplojtazzjoni prevista fil-Ftehim dwar is-sajd u l‑Protokoll tal-2013 tkopri kważi b’mod esklużiv l-ibħra li jmissu mas‑Saħara tal-Punent. Fil-fatt, il-qabdiet li saru fiż-żona tas-sajd Nru 6 biss (li tkopri biss l-ibħra li jmissu mas‑Saħara tal-Punent) jirrappreżentaw madwar 91.5 % tal-qabdiet totali magħmula fil-kuntest tal-esplojtazzjoni tas-sajd stabbilita permezz tal‑Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013.
273. Għalhekk jekk il-Ftehim dwar is-sajd japplika kważi esklużivament għas-Saħara tal-Punent, jirriżulta li l-kumpens finanzjarju mogħti lir-Renju tal-Marokk mill-Unjoni skont l-Artikolu 7 tal-Ftehim dwar is-sajd għandu wkoll, kif jaċċettaw il-Kunsill u l-Kummissjoni, jagħti benefiċċju kważi esklużiv lill-poplu tas-Saħara tal-Punent (ħlief jekk dan ikun użat sabiex ikopri l-ispejjeż tal-okkupazzjoni sa fejn dan it‑territorju jista’ raġonevolment jiflaħ (263)).
274. Madankollu, l-Artikolu 3(1) tal-Protokoll tal-2013 jipprevedi li l‑kumpens finanzjarju annwali ta’ EUR 40 miljun huwa maqsum f’żewġ partijiet, waħda ta’ EUR 30 miljun imħallsa bis-saħħa tal-Artikolu 7 tal‑Ftehim dwar is-sajd (EUR 16-il miljun bħala kumpens finanzjarju għall-aċċess tar-riżorsa u EUR 14-il miljun bħala sostenn għall-politika settorjali tas-sajd fil-Marokk) u waħda ta’ EUR 10 miljuni li jikkorrispondu għal ammont stmat ta’ tariffi dovuti mis-sidien Ewropej bħala liċenzji tas-sajd mogħtija bis-saħħa tal-Artikolu 6 tal-Ftehim dwar is-sajd.
275. Skont l-Artikolu 3(4) tal-Protokoll tal-2013, dan il-kumpens jitħallas għan-nom tat-Teżorier Ġenerali tar-Renju tal-Marokk f’kont miftuħ mat-Teżor Ġenerali tar-Renju tal-Marokk (filwaqt li fil-każ tal‑okkupazzjoni tal-Iraq id-dħul mill-bejgħ tal-petrol kien jitħallas fil-Fond ta’ Żvilupp għall-Iraq).
276. F’dak li jirrigwarda l-użu tiegħu, l-Artikolu 3(5) u l-Artikolu 6(1) tal-Protokoll tal-2013 jipprevedu li l-kumpens finanzjarju annwali ta’ EUR 40 miljun jaqa’ fil-kompetenza esklużiva tal-awtoritajiet Marokkini, iżda fir-rigward tal-EUR 14-il miljun (sostenn għall-politika settorjali tas-sajd fil-Marokk), huma jistabbilixxu mekkaniżmu ta’ monitoraġġ u superviżjoni mill-Unjoni fi ħdan kumitat konġunt, għall‑użu tiegħu mill-awtoritajiet Marokkini.
277. Issa, konformement mal-Artikolu 5(6) tal-Protokoll tal-2013, dan il-mekkaniżmu jippermetti biss il-monitoraġġ ġenerali tat-“tnaqqis ekonomiku u soċjali mistenni [mill-Ftehim dwar is-sajd], b’mod partikolari l-effetti fuq l-impjiegi, l-investimenti u kull impatt kwantifikabbli ta’ azzjonijiet magħmula kif ukoll id-distribuzzjoni ġeografika tagħhom”.
278. Skont il-Kummissjoni, dan il-mekkaniżmu ta’ monitoraġġ ippermetta li jiġi żgurat li fil-perijodu ta’ validità tal-Protokoll tal-2013 (2014 sa 2018), EUR 54 miljun ġew użati jew ser jiġu użati għall‑kostruzzjoni ta’ swieq magħluqa għall-ġenerazzjonijiet li ġejjin, stabbilimenti ta’ sajjieda u punti ta’ żbarkar immaniġġjati u akwakultura u li madwar 80 % tal-proġetti ffinanzjati minn din l-għajnuna jinsabu fis‑Saħara tal-Punent.
279. Fl-opinjoni tiegħi, minn dawn il-punti jirriżulta li la l-Ftehim dwar is-sajd u lanqas il-Protokoll tal-2013 ma fihom il-garanziji legali neċessarji sabiex l-esplojtazzjoni tas-sajd tissodisfa r-rekwiżit tal-kriterju li jimponi li din tkun għall- benefiċċju tal-poplu tas-Saħara tal-Punent.
280. Fl-ewwel lok, il-Protokoll tal-2013 ma fiha ebda obbligu min-naħa tar-Renju tal-Marokk li juża l-kumpens finanzjarju mħallas mill-Unjoni sabiex minnu jibbenefika l-poplu Saħara tal-Punent b’mod proporzjonali mal-kwantitajiet ta’ qbid magħmul fl-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent. Għall-kuntrarju, filwaqt li 91.5 % tal-qabdiet huma magħmula fiż-żona tas-sajd Nru 6 (li jkopri biss l-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent) huwa biss 35 % tal-kumpens finanzjarju (EUR 14 minn EUR 40 miljun) li jaqgħu fil-mekkaniżmu ta’ monitoraġġ stabbilit bl-Artikolu 6 tal‑Protokoll tal-2013.
281. Fit-tieni lok, ma hemm l-ebda prova li l-EUR 14 –il miljun huma verament użati għall-benefiċċju tal-poplu tas-Saħara tal-Punent. Għall‑kuntrarju, il-provi prodotti mill-Kummissjoni juru li minn EUR 160 miljun li għandhom jitħallsu fuq perijodu ta’ erba’ snin (2014‑2018), huma biss EUR 54 miljun (jiġifieri 33.75 %) li ġew użati għall-iżvilupp ta’ proġetti, li minnhom 80 % jinsabu fis-Saħara tal‑Punent.
282. Fit-tielet lok, il-fatt li 80 % tal-proġetti li jibbenefikaw minn dawn il-EUR 54 miljun jinsabu fis-Saħara tal-Punent ma jgħid xejn fih innifsu. Dak li huwa importanti huwa li tkun magħrufa l-parti minn dan l-ammont ta’ EUR 54 miljun li hija użata għal proġetti li jinsabu fis-Saħara tal‑Punent, iżda l-Kummissjoni ma tatx din l-informazzjoni.
283. Finalment, għandu jiġi rrilevat li l-Artikolu 49(6) tal‑Konvenzjoni IV ta’ Genève jipprojbixxi lill-awtorità okkupanti milli tipproċedi “bit-trasferiment ta’ parti mill-popolazzjoni ċivili tagħha fit‑territorju okkupat minnha” (264). Madankollu, ma hemm ebda dispożizzjoni fil-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 li jobbliga r-Renju tal-Marokk sabiex parti mill-kumpens finanzjarju li jikkorrispondu għall-użu tas-sajd ta’ żoni tas-sajd li jinsabu lil hinn mill-kosti tas-Saħara tal-Punent, tiġi użata b’mod li tagħti benefiċċju fuq kollox lis-“Saħarin oriġinarji tat‑territorju” (265) jew lill-“populazzjonijiet Saħarin oriġinarji tat‑territorju” (266).
284. Per eżempju, l-informazzjoni teknika għaż-żona tas-sajd Nru 6 (sajd pelaġiku industrijali) tipprevedi obbligu ta’ imbarkar fuq il-vapuri tal‑Unjoni minn żewġ sa sittax-il “baħri Marokkin” skont it-tunnellaġġ tal-vapur (267), minkejja li din iż-żona tas-sajd hija intiża esklużivament għall-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent.
285. Konsegwentement, nikkunsidra li d-dispożizzjonijiet tal-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 ma jagħtu l-ebda garanzija li l‑esplojtazzjoni tas-sajd tal-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent qed issir għall-benefiċċju tal-poplu ta’ dan it-territorju. F’dan is-sens, l-atti kkontestati la josservaw il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir‑riżorsi naturali (268), u lanqas l-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907, jew l-obbligu tal-Unjoni li ma jirrikonoxxux sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur ta’ dawn id-dispożizzjonijiet u li ma tagħtix għajnuna jew assistenza insostenn ta’ din is-sitwazzjoni.
286. Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li, inkwantu japplikaw għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u l-ibħra li jmissu miegħu, il-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 huma inkompatibbli mal‑Artikolu 3(5) TUE, l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 21(1) TUE, u l-Artikolu 21(2)(b) u (c) TUE, u l-Artikoli 23 TUE u 205 TFUE li jimponu fuq l-Unjoni l-obbligu li l-azzjoni esterna tagħha tirrispetta strettament id-dritt internazzjonali.
287. Ir-Regolament Nru 764/2006, id-Deċiżjoni 2013/785 u r‑Regolament Nru 1270/2013 huma kontra l-Artikolu 3(5) TUE, l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 21(1) TUE, u l-Artikolu 21(2)(b) u (c) TUE, u l-Artikoli 23 TUE u 205 TFUE inkwantu japprovaw u jimplementaw l‑applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 għat‑territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu miegħu.
c) Fuq il-limitazzjonijiet għall-obbligu ta’ nuqqas ta’ rikonoxximent
288. F’dan ir-rigward, waqt is-seduta, kemm il-Comader kif ukoll il‑Kummissjoni sostnew li l-obbligu li ma jirrikonoxxux sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur ta’ regoli erga omnes tad-dritt internazzjonali u tal-obbligu li ma jagħtux għajnuna jew assistenza insostenn ta’ din is-sitwazzjoni ma jistax iwassal għal projbizzjoni ta’ konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali li jippromwovu l-iżvilupp ekonomiku tal-poplu tas‑Saħara tal-Punent, peress li tali projbizzjoni ssir finalment għad-dannu tiegħu.
289. Huma għalhekk jinvokaw l-punt 125 tal-Opinjoni konsultattiva fuq in-Namibja (269), fejn il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja kienet iddeċidiet li “in-nuqqas ta’ rikonoxximent tal-amministrazzjoni Sud‑Afrikana fit-territorju ma jistax ikollha bħala konsegwenza li ttellef lill-poplu Namibjan mill-vantaġġi li jista’ jkollu mill-kooperazzjoni internazzjonali” (270).
290. Fl-opinjoni tiegħi, din ir-restrizzjoni għall-obbligu ta’ nuqqas ta’ rikonoxximent ma għandha l-ebda effett f’din il-kawża.
291. Fl-ewwel lok, il-Kummissjoni diġà pprovat tuża l-istess punt 125 tal-Opinjoni konsultattiva fuq in-Namibja sabiex tiġġustifika l‑aċċettazzjoni mill-awtoritajiet tad-dwana Brittaniċi ta’ ċertifikati ta’ moviment ta’ prodotti agrikoli li joriġinaw mit-territorju Ċiprijott okkupat li kienu nħarġu mill-imsemmija “Repubblika Torka ta’ Ċipru ta’ Fuq”, entità mhux irrikonoxxuta mill-Unjoni u mill-Istati Membri tagħha (271). Madankollu, il-Qorti tal-Ġustizzja ċaħdet dan l-approċċ billi ddeċidiet li ma tista’ ssir l-ebda analoġija bejn is-sitwazzjoni tan-Namibja u l-militar li għadha teżisti f’Ċipru ta’ Fuq (272). Fl-opinjoni tiegħi, l-istess japplika għal din is-sitwazzjoni.
292. Fit-tieni lok, il-limitazzjoni tal-obbligu ta’ nuqqas ta’ rikonoxximent stabbilit mill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja fil‑punt 125 tal-Opinjoni Konsultattiva fuq in-Namibja sabiex il-poplu Namibjan ma jiċċaħħadx mill-vantaġġi li huwa jista’ jikseb mill‑kooperazzjoni internazzjonali, ma tistax tiġġustifika l-konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali kummerċjali. Minn naħa waħda, il-konklużjoni ta’ tali ftehim kienet koperta mill-obbligu ta’ nuqqas ta’ rikonoxximent (273). Min-naħa l-oħra, l-eżempji ta’ vantaġġi li minnhom il‑poplu Namibjan għandu jkompli jibbenefika ma jinkludux il-ftehim internazzjonali kummerċjali. Fil-fatt, l-eżempji mogħtija mill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja jinkludu r-reġistrazzjoni ta’ twelid, żwiġijiet jew imwiet fl-istat ċivili, “li l-effetti tagħhom ma jistgħux jiġu interpretati ħlief għad-detriment tal-abitanti tat-territorju.” (274).
4. Fil-qosor
293. Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li l-atti kkontestati, li huma applikabbli għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu miegħu inkwantu jaqgħu fis-sovranità jew fil-ġurisdizzjoni tar‑Renju tal-Marokk, jiksru l-obbligu tal-Unjoni li jirrispettaw id-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni kif ukoll l‑obbligu tiegħu li ma jirrikonoxxix sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur ta’ dan id-dritt u li ma jagħtix għajnuna jew assistenza insostenn ta’ din is-sitwazzjoni. Barra minn hekk, f’dak li jirrigwarda l-esplojtazzjoni ta’ riżorsi naturali tas-Saħara tal-Punent, l-atti kkontestati ma jimplementawx il-garanziji neċessarji sabiex jiżguraw li din l‑esplojtazzjoni ssir għall-benefiċċju tal-poplu ta’ dan it-territorju.
VI. Fuq it-talba tal-Kunsill li jillimita b’mod temporanju l-effetti tad-dikjarazzjoni ta’ invalidità
294. Il-Kunsill talab lill-Qorti tal-Ġustizzja “sabiex jillimita b’mod temporanju l-effetti tad-dikjarazzjoni ta’ invalidità [tar-Regolament Nru 764/2006, tad-Deċiżjoni 2013/785 u tar-Regolament Nru 1270/2013] b’mod li jippermetti lill-Unjoni li tieħu l-miżuri li huma imposti fuqha skont l-obbligi tagħha taħt id-dritt internazzjonali” (275).
295. Mingħajr ma mmotiva iktar qabel it-talba tiegħu, il‑Kunsill jitlob permezz tagħha li l-effetti tal-atti kkontestati jinżammu matul perijodu ta’ żmien limitat, kif kien sar, pereżempju, fis-sentenza tat‑3 ta’ Settembru 2008, Kadi u Al Barakaat International Foundation vs Il-Kummissjoni u Il-Kunsill (C-402/05 P u C-415/05 P, EU:C:2008:461) (276). Madankollu għandu jiġi enfasizzat li l-Protokoll tal‑2013, li jagħmel parti mill-Ftehim dwar is-sajd (277) u huwa indispensabbli għall-implementazzjoni tiegħu, ser jiskadi fl‑14 ta’ Lulju 2018 (278). Peress li l-perijodu bejn l-għoti tas-sentenza fl‑2018 u l-iskadenza ta’ dan il-Protokoll huwa partikolarment qasir, ma inix konvint li ż-żamma tal-effetti tal-atti kkontestati tagħmel sens. Fi kwalunkwe każ, ir-raġunijiet li mmotivaw iż-żamma tal-effetti tal-att ikkontestat għal perijodu ta’ tliet xhur fil-kawża li tat lok għas-sentenza tat-3 ta’ Settembru 2008, Kadi u Al Barakaat International Foundation vs Il-Kummissjoni u Il-Kunsill (C-402/05 P u C-415/05 P, EU:C:2008:461) (279) ma humiex preżenti f’dan il-każ.
VII. Konklużjoni
296. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi lill-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi l-ewwel nett għar-raba’ domanda u wara għat‑tielet domanda preliminari mressqa mill-High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) (il-Qorti tal-Ġustizzja Għolja (Ingilterra u Wales), taqsima tal-Qorti tar-Reġina (il-Qorti Amministrattiva), ir-Renju Unit) bil-mod segwenti:
1. a) Fil-kuntest tal-istħarriġ ġudizzjarju ta’ ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni kif ukoll ta’ atti tal-Unjoni Ewropea li japprovaw jew jimplementaw tali ftehim, l-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali hija suġġetta għall-kundizzjoni segwenti irrispettivament minn jekk jappartjenux għal sors wieħed jew iktar tad-dritt internazzjonali: l-Unjoni għandha tkun marbuta bir-regola invokata, il‑kontenut tagħha għandu jkun mingħajr kundizzjoni u preċiż biżżejjed u, finalment, in-natura u l-istruttura tagħha ma jipprekludux l-istħarriġ ġudizzjarju tal-att ikkontestat.
b) Il-prinċipju stabbilit mill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja fil-kawża tad-Deheb monetarju mneħħi minn Ruma fl-1943 (QIĠ Ġabra 1954, p. 19) li jipprovdi li hija ma tistax teżerċita ġurisdizzjoni fil-konfront ta’ Stat li ma huwiex parti fil-proċedura quddiemha mingħajr il-kunsens tiegħu, ma huwiex applikabbli għall-istħarriġ ġudizzjarju ta’ ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni Ewropea u għal atti tal-Unjoni li japprovaw jew jimplementaw tali ftehim.
2. a) Il-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni fis-settur tas-sajd bejn il-Komunità Ewropea u r-Renju tal-Marokk u l-Protokoll bejn l-Unjoni Ewropea u r‑Renju tal-Marokk li jistabbilixxi l-opportunitajiet tas-sajd u l‑kontribuzzjoni finanzjarja previsti minn dan il-Ftehim huma inkompatibbli mal-Artikolu 3(5) TUE, l-ewwel paragrafu tal‑Artikolu 21(1) TUE, l-Artikolu 21(2)(b) u (c) TUE u l‑Artikoli 23 TUE u 205 TFUE inkwantu japplikaw għat-territorju tas‑Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu magħha.
b) Ir-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 764/2006, tat-22 ta’ Mejju 2006, dwar il-konklużjoni ta’ Ftehim ta’ Assoċjazzjoni fis-settur tas-sajd bejn il-Komunità Ewropea u r-Renju tal‑Marokk, id-Deċiżjoni tal‑Kunsill 2013/785, tas-16 ta’ Diċembru 2013 dwar il-konklużjoni, f’isem l-Unjoni Ewropea, tal-Protokoll bejn l-Unjoni Ewropea u r-Renju tal-Marokk li jistabbilixxi l-opportunitajiet tas-sajd u l-kontribuzzjoni finanzjarja previsti fil‑Ftehim ta’ Assoċjazzjoni u r-Regolament tal‑Kunsill (UE) Nru 1270/2013, tal-15 ta’ Novembru 2013, dwar l‑allokazzjoni tal-opportunitajiet tas-sajd taħt il-Protokoll tal-2013 huma invalidi.
L-invalidità tar-Regolament Nru 764/2006, tad-Deċiżjoni 2013/785 u tar-Regolament Nru 1270/2013 ma tippermettix li jiġu kkontestati l-attivitajiet tas-sajd li jsiru fit-tramuntana tal‑latitudni 27°42’N.