Language of document : ECLI:EU:C:2018:1

KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI

WATHELET

ippreżentati fl-10 ta’ Jannar 2018 (1)

Kawża C-266/16

Western Sahara Campaign UK,

The Queen

vs

Commissioners for Her Majesty’s Revenue and Customs,

Secretary of State for Environment, Food and Rural Affairs

(talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) (il-Qorti tal-Ġustizzja Għolja (Ingilterra u Wales), taqsima tal-Qorti tar‑Reġina (il-Qorti Amministrattiva)), ir-Renju Unit)

“Rinviju għal deċiżjoni preliminari – Ftehim ta’ Assoċjazzjoni bejn il‑Komunità Ewropea u r-Renju tal-Marokk fis-settur tas-sajd – Protokoll li jistabbilixxi l-opportunitajiet tas-sajd previsti fil-Ftehim – Atti li japprovaw il-konklużjoni tal-Ftehim u tal-Protokoll – Regolamenti li jallokaw l-opportunitajiet ta’ sajd stabbiliti mill‑Protokoll bejn l-Istati Membri – Validità fir-rigward tal‑Artikolu 3 TUE u tad-dritt internazzjonali – Applikazzjoni għas‑Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu magħha”






Werrej


I. Introduzzjoni

II. Il-kuntest ġuridiku

A. Il-Ftehim dwar is-sajd

B. Il-Protokoll tal-2013

C. Ir-Regolament Nru 764/2006

D. Id-Deċiżjoni 2013/785/UE

E. Ir-Regolament Nru 1270/2013

III. Il-kawża prinċipali u d-domandi preliminari

IV. Il-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja

V. Fuq it-tielet u r-raba’ domandi preliminari

A. Fuq il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja

B. Fuq il-mertu

1. Osservazzjonijiet preliminari

2. L-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali sabiex tiġi kkontestata l-validità tal-atti kkontestati

a) Prinċipji ġenerali

b) Fuq l-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali applikabbli għall-konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali li jirrigwardaw riżorsi naturali tas-Saħara tal-Punent

1) Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni

i) Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni jifforma parti mid-“drittijiet tal-bniedem”

ii) Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni bħala prinċipju tad-dritt internazzjonali ġenerali tad-dritt internazzjonali konvenzjonali u obbligu erga omnes

– L-Unjoni hija marbuta bid-dritt għall-awtodeterminazzjoni

– Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni huwa regola tad-dritt internazzjonali li, mill-perspettiva tal-kontenut tagħha, hija mingħajr kundizzjoni u preċiża biżżejjed

– In-natura u l-istruttura tad-dritt għall-awtodeterminazzjoni ma jipprekludux l-istħarriġ ġudizzjarju tal-atti kkontestati

2) Il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali

3) Ir-regoli tad-dritt internazzjonali umanitarji applikabbli għallkonklużjoni tal-ftehim internazzjonali li jirrigwardaw lesplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tat-territorju okkupat

3. Fuq il-validità tar-Regolament Nru 764/2006, tadDeċiżjoni 2013/785 u tar-Regolament Nru 1270/2013 kif ukoll dwar il-kompatibbiltà tal-Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013 mar-regoli invokabbli tad-dritt internazzjonali li għalihom jirreferi lArtikolu 3(5) TUE

a) Fuq ir-rispett, mill-atti kkontestati, tad-dritt tal-poplu tasSaħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni kif ukoll l-obbligu li ma tiġix irrikonoxxuta sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur ta’ dan iddritt u li ma tingħatax għajnuna jew assistenza għaż-żamma ta’ din is-sitwazzjoni

1) Dwar l-eżistenza ta’ volontà libera tal-poplu tas-Saħara talPunent li jsegwi permezz tal-atti kkontestati l-iżvilupp ekonomiku tiegħu u jiddisponi mir-rikkezzi u mir-riżorsi naturali tiegħu

2) Dwar l-obbligu li ma tiġix rikonoxxuta sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għallawtodeterminazzjoni u li ma tingħatax għajnuna jew assistenza għaż-żamma ta’ din is-sitwazzjoni

3) Il-ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent saru mar-Renju tal-Marokk abbażi ta’ titolu ieħor u mhux id-dikjarazzjoni tiegħu ta’ sovranità fuq dan it-territorju?

i) Ir-Renju tal-Marokk bħala awtorità amministrattiva de facto tasSaħara tal-Punent

ii) Ir-Renju tal-Marokk bħala awtorità okkupanti tas-Saħara talPunent

– Dwar l-applikabbiltà tad-dritt internazzjonali umanitarju għasSaħara tal-Punent

– Fuq l-eżistenza ta’ okkupazzjoni militari fis-Saħara tal-Punent

– Fuq il-kapaċità tal-awtorità okkupanti li tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għat-territorju okkupat u fuq ilkundizzjonijiet ta’ legalità li għalihom hija suġġetta l-konklużjoni ta’ tali ftehim

b) Fuq ir-rispett, mill-atti kkontestati, tal-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali u tar-regoli tad-dritt internazzjonali umanitarju applikabbli għall-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tatterritorju okkupat

1) Il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali

2) L-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907

3) Fuq ir-rispett, mill-atti kkontestati, tal-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali u tal-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907

c) Fuq il-limitazzjonijiet għall-obbligu ta’ nuqqas ta’ rikonoxximent

4. Fil-qosor

VI. Fuq it-talba tal-Kunsill li jillimita b’mod temporanju l-effetti tad-dikjarazzjoni ta’ invalidità

VII. Konklużjoni


I.      Introduzzjoni

1.        Din it-talba għal deċiżjoni preliminari tirrigwarda l-validità tal‑Ftehim ta’ Assoċjazzjoni fis-settur tas-sajd bejn il-Komunità Ewropea u r-Renju tal-Marokk (2) (iktar ’il quddiem il‑“Ftehim dwar is-sajd”), tal‑Protokoll bejn l-Unjoni Ewropea u r-Renju tal-Marokk li jistabbilixxi l-opportunitajiet tas-sajd u l-kontribuzzjoni finanzjarja previsti fil-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni (3) (iktar ’il quddiem il-“Protokoll tal-2013”), u tar‑Regolament tal-Kunsill (UE) Nru 1270/2013, tal‑15 ta’ Novembru 2013, dwar l-allokazzjoni tal-opportunitajiet tas‑sajd taħt il-Protokoll tal-2013 (4), inkwantu jistabbilixxu u jimplementaw l-użu mill-Unjoni Ewropea u mir-Renju tal-Marokk tar-riżorsi marittimi bijoloġiċi tas‑Saħara tal-Punent.

2.        L-ewwel domanda preliminari tirrigwarda l-validità ta’ ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni, kif ukoll l-atti li bihom ġew konklużi. F’dan is-sens, hija tressaq domandi ta’ dritt ġodda kemm dwar il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja li tiddeċiedi dwar il-validità tal‑ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni, dwar il-kundizzjonijiet li l-individwi għandhom jissodisfaw sabiex jinvokaw regoli tad-dritt internazzjonali fil-kuntest tal-eżami tal-validità ta’ dawn il-ftehim internazzjonali, kif ukoll dwar l-interpretazzjoni ta’ dawn ir-regoli. Dawn id-domandi li huma ta’ importanza kbira għal dak li jirrigwarda l-istħarriġ ġudizzjarju tal‑azzjoni esterna tal-Unjoni Ewropea u tal-proċess ta’ dekolonizzazzjoni tas‑Saħara tal-Punent li għadu għaddej mis-snin 1960.

3.        Bla dubju, diversi risposti li jingħataw lil dawn id-domandi għandhom effetti politiċi. Madankollu, kif iddeċidiet il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, “il-fatt li kwistjoni ġuridika tippreżenta wkoll aspetti politiċi, ‘kif, minħabba n-natura tagħhom, huwa l-każ ta’ numru sostanzjali ta’ domandi li jsiru fil-kuntest internazzjonali’, ma huwiex biżżejjed sabiex ma tibqax ‘kwistjoni ġuridika’ u ‘titneħħa l‑ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja li hija espressament mogħtija lilha bl-[i]statut tagħha […]’. Huma x’inhuma l‑aspetti politiċi tad-domanda magħmula, il-Qorti tal-Ġustizzja ma għandhiex tirrifjuta n-natura ġuridika ta’ domanda li tistedinha tiddeċiedi dwar kwistjoni essenzjalment ġuridika […]” (5).

II.    Il-kuntest ġuridiku

A.      Il-Ftehim dwar is-sajd

4.        Il-Ftehim dwar is-sajd sar wara numru ta’ ftehim konklużi sa mill‑1987 fis-settur tas-sajd bejn l-Unjoni Ewropea u r-Renju tal-Marokk. Il‑konklużjoni tiegħu ġie approvat għan-nom tal-Komunità permezz tar-Regolament Nru 764/2006. Konformement mal-Artikolu 17 ta’ dan ir-regolament, daħal fis-seħħ fit‑28 ta’ Frar 2007 (6).

5.        Skont il-preambolu tiegħu u skont l-Artikoli 1 u 3 dan il‑Ftehim dwar is-sajd jistabbilixxi assoċjazzjoni bil-għan li tikkontribwixxi għall‑implementazzjoni effikaċja tal-politika tas-sajd fir-Renju tal‑Marokk u, b’mod iktar wiesa’, għall-preżervazzjoni kif ukoll għall‑użu b’mod sostenibbli u responsabbli tar-riżorsi marittimi bijoloġiċi, permezz ta’ regoli dwar il-kooperazzjoni ekonomika, finanzjarja, teknika u xjentifika bejn il-partijiet, għall-kundizzjonijiet ta’ aċċess ta’ bastimenti tas-sajd bil-bandiera ta’ Stat Membru tal-Unjoni Ewropea fiż‑żoni tas-sajd Marokkini, għall-metodi ta’ kontroll ta’ attivitajiet ta’ sajd f’dawn iż-żoni, kif ukoll għall-kooperazzjoni bejn l-impriżi tas-settur tas-sajd.

6.        L-Artikolu 2, intitolat “Tifsiriet”, jipprevedi dan li ġej:

“Għall-finijiet ta’ dan il-ftehim, il-protokoll kif ukoll l-anness, it-termini li ġejjin ifissru:

a)      ‘żoni tas-sajd Marokkini’, l-ibħra rilevanti taħt is-sovranità jew il‑ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk;

[…]”

7.        L-Artikolu 5, intitolat “Aċċess għall-bastimenti tal-Komunità fiż‑żoni tas-sajd fl-ibħra tal-Marokk”, jipprevedi:

“1.      Il-Marokk jintrabat li jawtorizza lill-bastimenti tal-Komunità li jeżerċitaw l-attivitajiet ta’ sajd fiż-żona ta’ sajd tagħhom skond dan il‑ftehim inklużi l-protokoll u l-anness.

[…]

4.      [L-Unjoni] tintrabat li twettaq id-dispożizzjonijiet kollha adegwati sabiex tiżgura l-osservanza, mill-bastimenti tagħha, tad-dispożizzjonijiet ta’ dan il-ftehim kif ukoll tal-leġiżlazzjoni li tirregola s-sajd fl-ibħra rilevanti taħt il-ġurisdizzjoni tal-Marokk, skond il-Konvenzjoni tan‑Nazzjonijiet Uniti dwar il-Liġi tal-Baħar.”

8.        L-Artikolu 7, intitolat “Kumpens finanzjarju”, jipprevedi:

“1.      [L-Unjoni] tgħaddi lill-Marokk kumpens finanzjarju skond it‑termini u l-kondizzjonijiet stipulati fil-protokoll u l-anness. Dan il‑kumpens waħdieni huwa magħmul minn żewġ elementi relattivi, rispettivament:

a)      kumpens finanzjarju relatat ma’ l-aċċess tal-bastimenti tal‑Komunità għaż-żoni ta’ sajd Marokkini u, mingħajr preġudizzju, mal-ħlasijiet li għandhom isiru mill-bastimenti tal‑Komunità għal-liċenzji;

b)      l-appoġġ finanzjarju mill-[Unjoni] għall-ħolqien ta’ politika nazzjonali dwar is-sajd imsejsa fuq sajd responsabbli u l‑isfruttament sostenibbli tar-riżorsi tas-sajd fl-ibħra tal-Marokk.

2.      Il-parti tal-kumpens finanzjarju msemmija fil-paragrafu 1(b) hawn fuq għandha tkun iddeterminata bi ftehim u skond id-dispożizzjonijiet stipulati fil-protokoll u skond l-identifikazzjoni, miż-żewġ partijiet, ta’ l‑għanijiet li għandhom jitwettqu fil-qafas tal-politika settorjali dwar is‑sajd fil-Marokk u skond programmazzjoni annwali u fuq diversi snin dwar l-implimentazzjoni tagħha.”

9.        L-Artikolu 11, intitolat “Żona ta’ applikazzjoni”, jipprevedi dan li ġej:

“Dan il-ftehim japplika, min-naħa waħda fit-territorji fejn japplika t‑trattat [FUE], skond il-kondizzjonijiet ipprovduti mill-imsemmi trattat, u, min-naħa l-oħra, fit-territorju tal-Marokk u fl-ibħra taħt il‑ġurisdizzjoni tal-Marokk.”

10.      L-Artikolu 13, intitolat “Nuqqas ta’ qbil”, jipprevedi li “[i]l‑partijiet kontrattanti għandhom jikkonsultaw f’każ li jkun hemm nuqqas ta’ qbil fir-rigward ta’ l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni ta’ dan il-ftehim”.

11.      Skont l-Artikolu 16, “[i]l-protokoll u l-anness jiffurmaw parti integrali ta’ dan il-ftehim”. Dan il-Protokoll u dan l-anness bl-appendiċi tiegħu ġew konklużi għal perijodu ta’ erba’ snin (7). Għalhekk ma għadhomx iktar fis-seħħ, iżda huma ssostitwiti mill-protokoll tal-2013 u mill-anness tiegħu bl-appendiċi tiegħu.

B.      Il-Protokoll tal-2013

12.      Fit-18 ta’ Novembru 2013, l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk iffirmaw il-Protokoll tal-2013 li jistabbilixxi l-possibbiltajiet ta’ sajd u l‑kumpens finanzjarju previsti fil-Ftehim dwar is-sajd. Daħal fis-seħħ fil‑15 ta’ Lulju 2014 (8).

13.      L-Artikolu 1 tiegħu, intitolat “Prinċipji ġenerali”, jipprevedi dan li ġej:

“Dan il-Protokoll flimkien mal-Anness u l-Appendiċi tiegħu, jiffurmaw parti integrali mill-Ftehim [dwar is-sajd] […] li jifforma parti mill-Ftehim [ta’ Assoċjazzjoni]. […]

Il-Protokoll huwa implimentat skont […] l-Artikolu 2 tal-istess Ftehim dwar ir-rispett għall-prinċipji demokratiċi u d-drittijiet fundamentali tal‑bniedem”.

14.      L-Artikolu 2, intitolat “Il-perjodu ta’ applikazzjoni, tul ta’ żmien u opportunitajiet tas-sajd” jipprevedi dan li ġej:

“Mill-applikazzjoni ta’ dan il-Protokoll u għal perjodu ta’ erba’ snin, l‑opportunitajiet tas-sajd mogħtija skont l-Artikolu 5 tal-Ftehim dwar is‑Sajd huma dawk stabbiliti fit-tabella mehmuża ma’ dan il-Protokoll.

Il-paragrafu 1 għandu japplika soġġett għad-dispożizzjonijiet tal-Artikoli 4 u 5 ta’ dan il-Protokoll.

[…]”

15.      Skont l-Artikolu 3, intitolat “Kontribuzzjoni finanzjarja”:

“1.      Il-valur totali annwali stmat tal-Protokoll huwa ta’ EUR 40 000 000 għall-perjodu prevvist fl-Artikolu 2. Dan l-ammont huwa mqassam kif ġej:

a)      EUR 30 000 000 bħala kontribuzzjoni finanzjarja prevista fl‑Artikolu 7 tal-Ftehim dwar is-Sajd, allokata kif ġej:

i)      EUR 16 000 000 bħala kontribuzzjoni finanzjarja għal aċċess għar-riżorsa;

ii)      EUR 14 000 000 bħala appoġġ għas-settur tas-sajd fil‑Marokk;

b)      EUR 10 000 000 jikkorispondi għall-ammont stmat tat-tariffi dovuti mis-sidien tal-bastimenti skont il-liċenzji tas-sajd maħruġa skont l-Artikolu 6 tal-Ftehim dwar is-Sajd u f’konformità mad‑dispożizzjonijiet previsti fil-Kapitolu I, it-Taqsimiet D u E tal‑Anness ta’ dan il-Protokoll.

[…]

4.      Il-kontribuzzjoni finanzjarja li hemm referenza għaliha fl-paragrafu 1 a) għandha titħallas lit-Teżorier Ġenerali tar-Renju tal-Marokk f’kont miftuħ fit-Teżor Ġenerali tar-Renju tal-Marokk, li d-dettalji tiegħu għandhom jiġu kkomunikati mill-awtoritajiet tal-Marokk.

5.      Mingħajr preġudizzju għad-dispożizzjonijiet tal-Artikolu 6 ta’ dan il-Protokoll, l-awtoritajiet Marokkini għandu jkollhom kompetenza esklussiva dwar l-użu ta’ din il-kontribuzzjoni finanzjarja.”

16.      L-Artikolu 6, intitolat “Appoġġ għall-politika settorjali tas-sajd fil-Marokk”, jipprevedi dan li ġej:

“1.      Il-kontribuzzjoni finanzjarja li hemm referenza għaliha fil‑paragrafu 1 a) (ii) tal-Artikolu 3 ta’ dan il-Protokoll tikkontribwixxi għall-iżvilupp u l-implimentazzjoni tal-politika settorjali tas-sajd fil‑Marokk fi ħdan il-qafas tal-istrateġija ‘Halieutis’ għall-iżvilupp tas‑settur tas-sajd.

2.      L-allokazzjoni u l-ġestjoni, mill-Marokk, ta’ din il-kontribuzzjoni għandhom ikunu bbażati fuq l-identifikazzjoni, miż-żewġ partijiet, bi ftehim reċiproku fi ħdan il-Kumitat Konġunt, tal-għanijiet li għandhom jitwettqu u l-ipprogrammar annwali u pluriennali rilevanti[,] skont l‑istrateġija ‘Halieutis’, u abbażi ta’ stima tal-impatt mistenni mill‑proġetti li għad iridu jitwettqu.

[…]

6.      Skont in-natura tal-proġetti u t-tul ta’ żmien tal-implimentazzjoni tagħhom, il-Marokk għandu jippreżenta rapport lill-Kumitat Konġunt dwar l-implimentazzjoni tal-proġetti li tlestew permezz ta’ appoġġ settorjali hekk kif previst f’dan il-Protokoll; ir-rapport għandu jinkludi informazzjoni dwar kwalunkwe konsegwenza soċjali u ekonomika, partikolarment l-impatt fuq l-impjiegi, l-investiment u kwalunkwe riperkussjoni oħra kwantifikabbli tal-miżuri meħuda flimkien mad‑distribuzzjoni ġeografika tagħhom. Din l-informazzjoni għandha tiġi mħejjija abbażi ta’ indikaturi li għandhom jiġu ddefiniti b’aktar dettall mill-Kumitat Konġunt.

7.      Barra minn hekk, il-Marokk għandu jippreżenta, qabel l-iskadenza tal-Protokoll, rapport finali dwar l-implimentazzjoni tal-appoġġ settorjali previst minn dan il-Protokoll, inkluż l-elementi li hemm referenza għalihom fil-paragrafi t’hawn fuq.

8.      Iż-żewġ partijiet għandhom ikomplu jsegwu l-implimentazzjoni tal-appoġġ settorjali, jekk ikun meħtieġ, wara l-iskadenza ta’ dan il‑Protokoll, u fejn xieraq, fil-każ li jkun hemm sospensjoni tiegħu skont id-dispożizzjonijiet ta’ dan il-Protokoll.

[…]”

C.      Ir-Regolament Nru 764/2006

17.      Skont il-premessa 1 tiegħu, “[l-Unjoni] u r-Renju tal‑Marokk innegozjaw u inizjalaw Ftehim ta’ Assoċjazzjoni fis-settur tas-sajd li jipprovdi lis-sajjieda ta[l-Unjoni] b’opportunitajiet ta’ sajd fl-ibħra li jaqgħu taħt is-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk”.

18.      Skont l-Artikolu 1 tiegħu, “[il-Ftehim dwar is-sajd] huwa approvat f’isem [l-Unjoni]”.

D.      Id-Deċiżjoni 2013/785/UE

19.      Skont il-premessa 2 tagħha, “[l]-Unjoni nnegozjat mar-Renju tal‑Marokk protokoll ġdid li jipprovdi lill-bastimenti tas-sajd tal-Unjoni b’opportunitajiet ta’ sajd fl-ibħra li fuqhom ir-Renju tal-Marokk jeżerċita s-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tiegħu fir-rigward tas-sajd”.

20.      Skont l-Artikolu 1 tagħha, “[i]l-Protokoll [tal-2013] huwa b’dan approvat f’isem l-Unjoni”.

E.      Ir-Regolament Nru 1270/2013

21.      Skont il-premessa 2 tiegħu, “[l]-Unjoni nnegozjat mar-Renju tal‑Marokk protokoll ġdid għall-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni li jipprovdi lill‑bastimenti tas-sajd tal-Unjoni b’opportunitajiet ta’ sajd fl-ibħra li fuqhom ir-Renju tal-Marokk jeżerċita s-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tiegħu fir-rigward tas-sajd. Il-Protokoll il-ġdid ġie inizjalat fl‑24 ta’ Lulju 2013”.

22.      L-Artikolu 1(1) jalloka bejn l-Istati Membri l-opportunitajiet ta’ sajd stabbiliti bil-Protokoll tal-2013. Skont din l-allokazzjoni, ir-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda ta’ Fuq jibbenefika minn kwota ta’ 4 525 tunnellata fiż-żona ta’ sajd pelaġiku industrijali.

III. Il-kawża prinċipali u d-domandi preliminari

23.      Western Sahara Campaign UK (iktar ’il quddiem id-“WSC”) hija organizzazzjoni volontarja indipendenti stabbilita fir-Renju Unit bil-għan li tippromwovi r-rikonoxximent tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni.

24.      Hija ppreżentat żewġ rikorsi magħquda kontra l-Commissioners for Her Majesty’s Revenue and Customs (l-Amministrazzjoni Fiskali u Doganali tar-Renju Unit) u s-Secretary of State for Environment, Food and Rural Affairs (il-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l-Affarijiet Rurali, ir-Renju Unit).

25.      L-amministrazzjoni fiskali u doganali hija l-konvenuta fl‑ewwel rikors li permezz tiegħu d-WSC tikkontesta t-trattament tariffarju preferenzjali mogħti lill-prodotti li joriġinaw mis-Saħara tal‑Punent, iċċertifikati bħala prodotti li joriġinaw mir-Renju tal-Marokk. Il-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l-Affarijiet Rurali huwa l-konvenut fit-tieni rikors li permezz tiegħu d-WSC tikkontesta l-possibbiltà offruta lill‑Ministru bl-atti kkontestati ta’ għoti ta’ liċenzji għas-sajd fl-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent.

26.      F’dawn ir-rikorsi, id-WSC tikkontesta l-legalità tal-Ftehim Ewro-Mediterranju li jistabbilixxi assoċjazzjoni bejn il-Komunitajiet Ewropej u l-Istati Membri tagħhom, min-naħa l-waħda, u r-Renju tal-Marokk, min-naħa l-oħra, iffirmat fi Brussell fis-26 ta’ Frar 1996 (ĠU 2000, L 70, p. 2, aktar ’il quddiem il-“Ftehim ta’ Assoċjazzjoni”) u tal-Ftehim dwar is-sajd inkwantu japplikaw għas-Saħara tal-Punent. Skont id-WSC, dawn il-ftehim huma invalidi għaliex huma kuntrarji għall-prinċipji ġenerali tad-dritt tal-Unjoni u l‑Artikolu 3(5) TUE li jobbliga lill-Unjoni tosserva d-dritt internazzjonali. F’dan il-kuntest, id-WSC tikkunsidra li l-imsemmija ftehim konklużi fil-kuntest ta’ okkupazzjoni illegali jiksru diversi regoli tad-dritt internazzjonali, fosthom b’mod partikolari d-dritt tal-poplu tas‑Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni, l-Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti, il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali u r-regoli tad-dritt umanitarju applikabbli għall-okkupazzjonijiet militari.

27.      L-amministrazzjoni fiskali u doganali u l-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l-Affarijiet Rurali jargumentaw li d-WSC ma għandhiex kapaċità li tinvoka r-regoli tad-dritt internazzjonali sabiex tikkontesta l‑validità tal-imsemmija ftehim u li, fi kwalunkwe każ, dawn ir-rikorsi li huma intiżi sabiex jikkontestaw quddiem il-qrati Ingliżi l-politika tar‑Renju tal-Marokk fir-rigward is-Saħara tal-Punent ma jistgħux jiġu deċiżi b’mod ġudizzjarju. Dwar il-mertu, huma jsostnu li ma hemm xejn fl-imsemmija ftehim li jippermettu li jiġi konkluż li l-Unjoni rrikonoxxiet jew tat assistenza għall-ksur ta’ regoli imperattivi tad-dritt internazzjonali. Barra minn hekk, huma tal-opinjoni li l-fatt li r-Renju tal‑Marokk ikompli jokkupa s-Saħara tal-Punent ma jipprekludix il‑konklużjoni miegħu ta’ ftehim dwar l-użu ta’ riżorsi naturali ta’ dan it‑territorju u li fi kwalunkwe każ, il-partijiet fl-imsemmija ftehim jirrikonoxxu li dan l-użu għandu jibbenefika lill-poplu ta’ dan it‑territorju.

28.      F’dan il-kuntest, il-High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) (il-Qorti tal-Ġustizzja Għolja (Ingilterra u Wales), taqsima tal-Qorti tar-Reġina (il-Qorti Amministrattiva), ir-Renju Unit) tikkunsidra li “[l-istituzzjonijiet tal‑Unjoni] mhux dejjem għandhom id-dritt li jkunu indifferenti għall‑kwistjoni dwar fejn jinsabu l-fruntieri sovrani ta’ pajjiż terz, l-iktar meta hemm okkupazzjoni illegali tat-territorju ta’ Stat ieħor” (9) taħt piena ta’ ksur tal-prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u ta’ prinċipji li huma imposti fuq l-Unjoni u dan, ftit jaffettwa l-marġni ta’ diskrezzjoni wiesgħa li għandhom l-istituzzjonijiet tal-Unjoni fis-settur tal-affarijiet barranin.

29.      L-imsemmija qorti hija tal-opinjoni li anki jekk ir-Renju tal‑Marokk jippretendi li s-Saħara tal-Punent tifforma parti mit-territorju sovran tiegħu, din il-pretensjoni ma hijiex irrikonoxxuta mill-komunità internazzjonali b’mod ġenerali, u lanqas mill-Unjoni b’mod partikolari. Għall-kuntrarju, il-qorti tar-rinviju tikkunsidra li l-preżenza tar-Renju tal‑Marokk hija okkupazzjoni li hija tikklassifika bħala “okkupazzjoni kontinwa” (10). Il-kwistjoni hija għalhekk jekk huwiex leġittimu għal organizzazzjoni bħall-Unjoni li tosserva l-prinċipji tal-Karta tan‑Nazzjonijiet Uniti li tikkonkludi ma’ Stat terz ftehim li jikkonċerna territorju li jinsab barra mill-fruntieri rrikonoxxuti ta’ dan l-Istat.

30.      F’dan ir-rigward, l-imsemmija qorti tikkunsidra li, minkejja li l‑istituzzjonijiet tal-Unjoni ma jikkommettux żball manifest billi jikkonkludu li l-okkupazzjoni kontinwa tat-territorju tas-Saħara tal‑Punent mir-Renju tal-Marokk Renju tal-Marokk ma tipprekludix, fir‑rigward tad-dritt internazzjonali, il-konklużjoni ta’ kwalunkwe ftehim għall-użu ta’ riżorsi naturali tat-territorju kkonċernat, il-kwistjoni ta’ mertu li tqum hija dik dwar jekk il-ftehim speċifiċi kkonċernati humiex kuntrarji għal ċerti prinċipji tad-dritt internazzjonali u jekk kinitx ġiet ikkunsidrata b’mod suffiċjenti l-volontà tal-popolazzjoni tas-Saħara tal‑Punent u tar-rappreżentanti rrikonoxxuti tagħha.

31.      Skont l-imsemmija qorti, hemm argumenti sabiex jiġi konkluż li l‑istituzzjonijiet tal-Unjoni kkommettew żball manifest ta’ evalwazzjoni fl-applikazzjoni tagħhom tad-dritt internazzjonali, fis-sens li l‑imsemmija ftehim ġew konklużi mingħajr mar-Renju tal-Marokk irrikonoxxa l-kwalità tagħha ta’ awtorità amministrattiva u josservaw kemm l-obbligi li jirriżultaw mill-Artikolu 73 tal-Karta tan‑Nazzjonijiet Uniti, kif ukoll l-obbligu li jippromwovi l‑awtodeterminazzjoni tal-poplu tas‑Saħara tal-Punent.

32.      F’dawn iċ-ċirkustanzi, il-High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) (il-Qorti tal‑Ġustizzja Għolja (Ingilterra u Wales), taqsima tal-Qorti tar-Reġina (il-Qorti Amministrattiva), ir-Renju Unit) iddeċidiet li tissospendi l-proċeduri u li tressaq lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari segwenti:

“1)      Fil-[Ftehim ta’ assoċjazzjoni], ir-riferimenti għall-‘Marokk’ fl‑Artikoli 9, 17 u 94 tal-Protokoll Nru 4 jirreferu biss għat‑territorju sovran tal-Marokk, kif irrikonoxxut min‑Nazzjonijiet Uniti u mill-Unjoni Ewropea, b’mod li jipprekludu prodotti li joriġinaw fis-Saħara tal-Punent milli jiġu importati fl-Unjoni Ewropea eżenti mid-dazji doganali, kif previst mill-Ftehim ta’ assoċjazzjoni?

2)      Jekk prodotti li joriġinaw mis-Saħara tal-Punent jistgħu jiġu importati fl-Unjoni Ewropea eżenti mid-dazji doganali skont il‑Ftehim ta’ assoċjazzjoni, dan il-ftehim huwa validu, fid-dawl tad‑dispożizzjonijiet tal-Artikolu 3(5) [TUE] tat-Trattat dwar l‑Unjoni Ewropea, li jimponu l-obbligu ta’ kontribuzzjoni għall‑osservanza ta’ kull prinċipju rilevanti tad-dritt internazzjonali u għall-osservanza tal-prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u fid-dawl tal-limiti li fihom il-Ftehim ta’ assoċjazzjoni ġie konkluż għall-benefiċċju tal-poplu Saħrawi, f’ismu, skont ix-xewqat tiegħu u/jew f’konsultazzjoni mar-rappreżentanti rrikonoxxuti tiegħu?

3)      Il-Ftehim [dwar is-sajd] (kif approvat u implementat permezz tar‑Regolament Nru 764/2006, tad‑Deċiżjoni 2013/785/EU u tar-Regolament Nru 1270/2013) huwa validu, fid-dawl tad‑dispożizzjonijiet tal-Artikolu 3(5) tat-Trattat dwar l-Unjoni Ewropea, li jimponu l-obbligu ta’ kontribuzzjoni għall-osservanza ta’ kull prinċipju rilevanti tad-dritt internazzjonali u għall‑osservanza tal-prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u fid‑dawl tal-limiti li fihom il-Ftehim dwar is‑sajd ġie konkluż għall-benefiċċju tal-poplu Saħrawi, f’ismu, skont ix-xewqat tiegħu u/jew f’konsultazzjoni mar-rappreżentanti rrikonoxxuti tiegħu?

4)      Ir-rikorrenti għandha d-dritt tikkontesta l-validità ta’ atti tal-Unjoni Ewropea abbażi ta’ allegat ksur tad-dritt internazzjonali min-naħa tal-Unjoni Ewropea, fid-dawl, b’mod partikolari:

a)      tal-fatt li, għalkemm, skont id-dritt nazzjonali, għandha locus standi in judicio sabiex tikkontesta l-validità tal-atti tal-Unjoni inkwistjoni, hija ma tinvoka ebda dritt abbażi tad-dritt tal-Unjoni Ewropea; u

b)      tal-prinċipju stabbilit fil-kawża tad-Deheb monetarju mneħħi minn Ruma fl-1943 (Ġabra tal-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, 1954, p. 19) li l-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja ma tistax tagħmel konstatazzjonijiet li jqiegħdu fid-dubju l-aġir, jew li jippreġudikaw id-drittijiet, ta’ Stat li ma jkunx parti fil-proċedura quddiemha u li ma jkunx ta l-kunsens tiegħu sabiex jintrabat bid-Deċiżjonijiet tagħha?”

33.      Permezz ta’ digriet tat-23 ta’ Novembru 2016, il-qorti tar-rinviju talbet lill-Confédération marocaine de l’agriculture et du développement rural (il-Konfederazzjoni Marokkina tal-Agrikultura u tal-Iżvilupp Rurali) (Comader) biex tkun parti kkonċernata fil-proċedura pendenti quddiemha.

IV.    Il-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja

34.      It-talba għal deċiżjoni preliminari ġiet ippreżentata fir-Reġistru tal-Qorti tal-Ġustizzja fit-13 ta’ Mejju 2016. Il-Gvern Spanjol, Franċiż u dak Portugiż kif ukoll il-Kunsill u l-Kummissjoni Ewropea ressqu osservazzjonijiet bil-miktub.

35.      Permezz ta’ ittra tas-17 ta’ Jannar 2017, il-Qorti tal-Ġustizzja staqsiet lill-qorti tar-rinviju jekk, fid-dawl tas-sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973), il-qorti tar-rinviju xtaqitx iżomm jew tirtira l-ewwel u t-tieni domandi preliminari tagħha.

36.      Permezz ta’ ittra tat-3 ta’ Frar 2017, il-qorti tar-rinviju rtirat l‑ewwel u t-tieni domandi preliminari tagħha billi kkunsidrat li ma kinitx għadha meħtieġa risposta.

37.      Permezz ta’ ittra tas-17 ta’ Frar 2017, il-Qorti tal-Ġustizzja stiednet lill-partijiet fil-kawża prinċipali kif ukoll lill-partijiet intervenjenti quddiemha sabiex jesprimu ruħhom dwar l-effett eventwali tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C‑104/16 P, EU:C:2016:973), fuq ir-risposta għat-tielet domanda preliminari u sabiex jirrispondu għal serje ta’ domandi f’terminu ta’ tliet ġimgħat, li d-WSC, il-Comader, il-Gvern Spanjol u dak Franċiż (11) u l‑Kummissjoni u l-Kunsill għamlu.

38.      Saret seduta fis-6 ta’ Settembru 2017, li fiha d-WSC, il-Comader, il-Gvern Spanjol u dak Franċiż kif ukoll il-Kunsill u l-Kummissjoni ppreżentaw l-osservazzjonijiet orali tagħhom.

V.      Fuq it-tielet u r-raba’ domandi preliminari

39.      Permezz tat-tielet domanda tagħha, il-qorti tar-rinviju tistaqsi lill‑Qorti tal-Ġustizzja dwar il-validità tal-Ftehim dwar is-sajd kif approvat bir-Regolament Nru 764/2006 u implementat bil-Protokoll tal‑2013 (approvat bid-Deċiżjoni 2013/785) kif ukoll bir‑Regolament Nru 1270/2013, fid-dawl ta’, minn naħa waħda, l‑Artikolu 3(5) TUE, li jimponi fuq l-Unjoni l-obbligu li tikkontribwixxi għar-“rispett sħiħ […] tad-dritt internazzjonali [u għa]r-rispett għall‑prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti” u, min-naħa l-oħra, sa fejn dan il-ftehim ġie konkluż għall-benefiċċju tal-poplu Saħrawi, f’ismu, skont il-volontà u/jew b’konsultazzjoni mar-rappreżentanti rrikonoxxuti tiegħu.

40.      Permezz tar-raba’ domanda preliminari, il-qorti tar-rinviju tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja dwar il-kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà tad-dritt internazzjonali fil-kuntest tal-istħarriġ ġudizzjarju tal-atti tal-Unjoni permezz ta’ talba għal deċiżjoni preliminari dwar il-validità.

41.      Fl-opinjoni tiegħi, dawn id-domandi preliminari huma marbuta mill-qrib u għandhom jiġu eżaminati flimkien.

A.      Fuq il-ġurisdizzjoni tal-Qorti tal-Ġustizzja

42.      It-tielet domanda preliminari tirrigwarda l-Ftehim dwar is-sajd (kif kompletat bil-Protokoll tal-2013) u tistieden lill-Qorti tal-Ġustizzja tiddeċiedi dwar il-validità ta’ dan il-ftehim internazzjonali konkluż mill‑Unjoni. Madankollu, hija tirreferi wkoll għall-atti ta’ approvazzjoni u ta’ implementazzjoni ta’ dan il-ftehim adottati mill-Kunsill.

43.      Il-Kunsill huwa tal-opinjoni li l-Qorti tal-Ġustizzja ma għandhiex ġurisdizzjoni sabiex tiddeċiedi, b’mod preliminari, dwar il-validità tal‑Ftehim dwar is-sajd, peress li, bħala ftehim internazzjonali, ma huwiex att meħud mill-istituzzjonijiet skont il-punt b tal-ewwel paragrafu tal‑Artikolu 267 TFUE. Skont il-Kunsill, il-validità ta’ ftehim internazzjonali konkluż mill-Unjoni ma tistax tiġi eżaminata ħlief qabel il-konklużjoni tiegħu, permezz tal-proċedura ta’ opinjoni stabbilta bl‑Artikolu 218(11) TFUE. B’mod sussidjarju, il-Kunsill, flimkien mal‑Kummissjoni u l-Gvern Spanjol u dak Franċiż, jikkunsidra li t-talba għal deċiżjoni preliminari tirrigwarda fir-realtà l-validità ta’ atti li approvaw il-konklużjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013, jiġifieri r-Regolament Nru 764/2006 u d-Deċiżjoni 2013/785.

44.      Fl-opinjoni tiegħi, din l-eċċezzjoni ta’ nuqqas ta’ ġurisdizzjoni għandha tiġi miċħuda għar-raġunijiet segwenti.

45.      Skont il-punt b tal-ewwel paragrafu tal-Artikolu 267 TFUE, il‑Qorti tal-Ġustizzja għandha l-kompetenza tagħti sentenzi preliminari dwar “il-validità u l-interpretazzjoni ta’ l-atti ta’ l-istituzzjonijiet […] tal-Unjoni”.

46.      Hija ġurisprudenza stabbilita li, għall-finijiet ta’ din id‑dispożizzjoni, ftehim internazzjonali konkluż mill-Unjoni jikkostitwixxi, “f’dak li [jikkonċernaha], att meħud minn istituzzjoni [tal‑Unjoni]” fis‑sens tal-Artikolu 267 TFUE (12). Fuq din il-bażi, il-Qorti tal-Ġustizzja ħafna drabi kellha l-opportunità li tinterpreta, permezz ta’ deċiżjoni preliminari, dispożizzjonijiet ta’ tali ftehim konklużi mill‑Unjoni (13) fosthom, barra minn hekk, il-Ftehim dwar is-sajd (14).

47.      Barra minn hekk, skont il-Qorti tal-Ġustizzja, l-istħarriġ preliminari tal-validità jestendi għall-atti kollha tal-istituzzjonijiet “mingħajr ebda eċċezzjoni” (15), peress li t-Trattat FUE għandu “minn naħa, fl-Artikoli 263 u 277 tiegħu u, min-naħa l-oħra, fl-Artikolu 267 tiegħu, jistabbilixxi sistema sħiħa ta’ rimedji u ta’ proċeduri maħsuba sabiex jiġi żgurat l-istħarriġ tal-legalità tal-atti tal-Unjoni, billi ħallih fir‑responsabbiltà tal-qorti tal-Unjoni” (16).

48.      Minkejja dan, il-ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni jaqgħu kemm taħt l-ordinament ġuridiku internazzjonali peress li huma konklużi ma’ terz kif ukoll fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni.

49.      Minkejja li fl-ordinament ġuridiku internazzjonali, l-annullament ta’ ftehim internazzjonali ma jistax isir ħlief għal waħda mir-raġunijiet elenkati b’mod restrittiv fl-Artikoli 46 sa 53 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna dwar il-liġi tat-trattati, konkluża fi Vjenna fit-23 ta’ Mejju 1969 (17) (iktar ’il quddiem il-“Konvenzjoni ta’ Vjenna dwar il-liġi tat-trattati”), mill‑Artikolu 218(11) TFUE jirriżulta li “[i]d-dispożizzjonijiet ta’ […] ftehim [konkluż mill-Unjoni] għandhom ikunu kompletament kompatibbli mat‑Trattati [UE u FUE] u mal-prinċipji kostituzzjonali li jirriżultaw minnhom” (18).

50.      Kien sabiex jevitaw bl-aħjar mod il-kumplikazzjonijiet ġuridiċi u politiċi internazzjonali li jqumu minn inkompatibbiltà mat-Trattati UE u FUE ta’ ftehim internazzjonali konkluż mill-Unjoni li jibqa’ validu fid‑dritt internazzjonali li l-awturi tal-imsemmija trattati ħolqu proċedura preventiva ta’ opinjoni prevista llum fl-Artikolu 218(11) TFUE.

51.      Sabiex tibbaża l-ġurisdizzjoni tagħha sabiex tevalwa l‑kompatibbiltà tal-ftehim internazzjonali fil-kuntest tal-proċedura ta’ opinjoni, il-Qorti tal-Ġustizzja barra minn hekk ibbażat ruħha fuq il-fatt li din il-ġurisdizzjoni ngħatat lilha permezz tal-Artikoli 258, 263 u 267 TFUE. Fil-fatt hija ddeċidiet li “[i]l-kwistjoni dwar jekk il-konklużjoni ta’ ftehim partikolari taqax jew le fil-kompetenzi tal‑[Unjoni] u jekk, jekk ikun il-każ, dawn il-kompetenzi ġewx eżerċitati b’mod konformi mad-dispożizzjonijiet tat-Trattat [setgħu] bħala regola jiġu sottomessi lill-Qorti tal-Ġustizzja, kemm b’mod dirett, skont l‑Artikolu [258 TFUE] jew l-Artikolu [263 TFUE], jew permezz tal‑proċedura ta’ talba għal deċiżjoni preliminari” (19).

52.      Il-Qorti tal-Ġustizzja għalhekk għandha ġurisdizzjoni sabiex teżamina “l-kwistjonijiet kollha li jistgħu jqajmu dubji dwar il-validità sostantiva jew proċedurali tal-ftehim [internazzjonali] fid-dawl tat‑Trattati [UE u FUE]” (20).

53.      F’dan is-sens, sabiex jiġu evitati l-kumplikazzjonijiet hawn fuq imsemmija, meta l-Qorti tal-Ġustizzja tat opinjoni negattiva dwar il‑kompatibbiltà mat-Trattati UE u FUE ta’ ftehim internazzjonali “partikolari”, dan ma jistax jidħol fis-seħħ, jekk qabel ma jiġix emendat (21). Fi kwalunkwe każ, il-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tistħarreġ ex postil-kompatibbiltà(22) materjali jew formali tal-ftehim mat-Trattati UE u FUE jekk hija tkun adita minn rikors għal annullament jew minn rinviju għal deċiżjoni preliminari dwar annullament.

54.      Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li l-Qorti tal‑Ġustizzja għandha ġurisdizzjoni sabiex tistħarreġ il-validità tal-att tal‑Kunsill li japprova l-konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali (23), li tinkludi l-istħarriġ tal-legalità interna ta’ din id-deċiżjoni fir-rigward tal‑ftehim inkwistjoni (24). F’dan il-kuntest, il-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tistħarreġ il-legalità tal-att tal-Kunsill (inkluż id-dispożizzjonijiet tal‑ftehim internazzjonali li tiegħu japprova l-konklużjoni) fir-rigward tat-Trattati UE u FUE kif ukoll ta’ prinċipji kostituzzjonali li jirriżultaw minnhom, fosthom ir-rispett tad-drittijiet fundamentali (25) u tad-dritt internazzjonali (26) skont l-Artikolu 3(5) TUE.

55.      Konsegwentement, il-Qorti tal-Ġustizzja għandha ġurisdizzjoni sabiex tannulla (fil-każ ta’ rikors għal annullament) jew tiddikjara invalida (fil-każ ta’ talba għal deċiżjoni preliminari) id-deċiżjoni tal‑Kunsill li tapprova l-konklużjoni tal-ftehim internazzjonali inkwistjoni (27) u sabiex tiddikjara l-inkompatibbiltà ta’ dan il-ftehim mat‑Trattati UE u FUE u mal-prinċipji kostituzzjonali li jirriżultaw minnhom.

56.      F’din l-eventwalità, il-ftehim internazzjonali jkompli jorbot lill‑partijiet fid-dritt internazzjonali u huma l-istituzzjonijiet tal-Unjoni li għandhom jeliminaw l-inkompatibbiltajiet bejn dan il-ftehim u t-Trattati UE u FUE kif ukoll mal-prinċipji kostituzzjonali li jirriżultaw minnhom (28). Jekk l-inkompatibbiltajiet ma jkunux jistgħu jitneħħew, il‑ftehim għandu jiġi rrinunzjat jew irtirat (29), skont il-proċedura prevista fl-Artikoli 56 u 65 sa 68 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna dwar il-liġi tat‑trattati (30) u, f’dan il-każ, l-Artikolu 14 tal-Ftehim dwar is-sajd. F’dan is-sens, l-analoġija tista’ ssir mal-Artikolu 351 TFUE li jirrigwarda l‑istess sitwazzjoni fir-rigward tat-trattati konklużi mill-Istati Membri qabel l-adeżjoni tagħhom fl-Unjoni.

57.      Finalment, għandu jiġi spjegat li l-prinċipju ddikjarat mill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja fil-kawża tad-Deheb monetarju mneħħi minn Ruma fl-1943 (31) u msemmi fir-raba’ domanda preliminari, li jipprovdi li din il-qorti ma tistax teżerċita l-ġurisdizzjoni tagħha sabiex tiddeċiedi kwistjoni bejn żewġ Stati meta, sabiex tagħmel dan, hija jkollha teżamina l-aġir ta’ Stat terz li ma huwiex parti fil-proċedura (32), ma huwiex, kif isostnu l-Kunsill u l-Kummissjoni, rilevanti f’dan il-każ. Fil‑fatt, dan il-prinċipju, li jinsab fl-Istatut tal-Qorti Internazzjonali tal‑Ġustizzja, ma jeżistix fl-Istatut tal‑Qorti tal-Ġustizzja tal-Unjoni Ewropea u, fi kwalunkwe każ, ma jistax jeżisti fid-dritt tal‑Unjoni peress li jeskludi ex officio l‑possibbiltà ta’ stħarriġ tal‑kompatibbiltà mat-Trattati UE u FUE tal‑ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni mingħajr il‑parteċipazzjoni fil-proċedura quddiemha tal-Istat terz li ffirma l-ftehim mal-Unjoni.

58.      Fid-dawl ta’ dawn il-kunsiderazzjonijiet, id-domandi preliminari jippruvaw jistabbilixxu:

–        il-validità tar-Regolament Nru 764/2006, inkwantu japprova l-Ftehim dwar is-sajd “li jipprovdi lis-sajjieda tal-[Unjoni] b’opportunitajiet ta’ sajd fl-ibħra li jaqgħu taħt is-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk” (33);

–        il-validità tad-Deċiżjoni 2013/785, inkwantu tapprova l-Protokoll tal-2013 li “jipprovdi lill-bastimenti tas-sajd tal-Unjoni b’opportunitajiet ta’ sajd fl-ibħra li fuqhom ir-Renju tal-Marokk jeżerċita s-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tiegħu fir-rigward tas-sajd” (34) u jistabbilixxi l-kumpens finanzjarja għal dan l-użu;

–        il-validità tar-Regolament Nru 1270/2013, inkwantu jalloka bejn l‑Istati Membri l-opportunitajiet ta’ sajd skont il-Protokoll tal-2013; u,

–        il-kompatibbiltà tal-Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013 mat‑Trattati UE u FUE kif ukoll mal-prinċipji kostituzzjonali li jirriżultaw minnhom, fosthom b’mod partikolari l-protezzjoni tad‑drittijiet fundamentali u r-rispett tad-dritt internazzjonali imposta mill-Artikolu 3(5) TUE fuq l-azzjoni esterna tal-Unjoni.

59.      Għall-kumplament, ser nirreferi għal dawn l-atti kollha bħala l‑“atti kkontestati”.

B.      Fuq il-mertu

1.      Osservazzjonijiet preliminari

60.      Kemm għall-partijiet fil-kawża prinċipali kif ukoll għall‑intervenjenti quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja, l-atti kkontestati huma applikabbli għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu miegħu. Madankollu, din il-konstatazzjoni ma tirriżultax b’mod ċar mill‑kliem tal-Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013. Fil-fatt, l-ebda dispożizzjoni minn tagħhom ma ssemmi espressament is-Saħara tal‑Punent.

61.      Għalhekk qabel xejn għandu jiġi eżaminat jekk l-atti kkontestati humiex applikabbli għas-Saħara tal-Punent peress li, fil-każ kuntrarju, il‑validità tagħhom ma tistax tiġi kkontestata fir-rigward tar-regoli invokati mill-qorti tar-rinviju u mid-WSC (35).

62.      Fl-opinjoni tiegħi, interpretazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u tal‑Protokoll tal-2013 tikkonforma mar-regoli ta’ interpretazzjoni tat‑trattati msemmija fl-Artikolu 31 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna dwar il‑liġi tat-trattati twassal għall-konklużjoni li huma applikabbli kemm għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu miegħu u dan, għar-raġunijiet segwenti.

63.      Skont l-Artikolu 31(1) ta’ din il-Konvenzjoni, “Trattat għandu jiġi interpretat b’bona fide skont is-sinjifikat ordinarju li għandu jingħata lit-termini tat-trattat fil-kuntest tagħhom u fid-dawl tal-għan u tas-suġġett tiegħu”. Skont il-paragrafu 2 tiegħu, “il-kuntest għandu jinkludi, apparti t-test, il-preamboli u l-annessi tiegħu [,] kull ftehim relatat mat-trattat li jkun intlaħaq bejn il-partijiet kontraenti kollha fir-rigward tal-konklużjoni tat-trattat”. Il-kuntest għalhekk jinkludi l-Protokoll tal-2006 li ma għadux fis-seħħ iżda li s-sustanza tiegħu kienet, essenzjalment, fir-rigward tal-kamp ta’ applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd, identiku għal dak tal-Protokoll tal-2013.

64.      L-Artikolu 31(3) tal-imsemmija konvenzjoni timponi wkoll li jittieħed inkunsiderazzjoni, flimkien mal-kuntest, fl-istess ħin tal-kuntest, b’mod partikolari, “kull ftehim li jsir sussegwentement bejn il-partijiet fir-rigward tal-interpretazzjoni tat-trattat jew tal-applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet tiegħu”. Konsegwentement, fl-interpretazzjoni tal-ambitu tal-Ftehim dwar is-sajd, għandhom jitqiesu d-dispożizzjonijiet rilevanti tal-Protokoll tal-2013.

65.      F’dan il-każ, konformement mal-Artikolu 11 tiegħu, il-Ftehim dwar is-sajd, japplika, f’dak li jirrigwarda, ir-Renju tal-Marokk, “għat-territorju tal‑Marokk u għall-ibħra taħt il-ġurisdizzjoni Marokkina”. L‑Artikolu 2(1) f’dan il-Ftehim jiddefinixxi t-termini “żoni tas-sajd Marokkini” li fihom jsir is-sajd previst minn dan il-ftehim bħala “l-ibħra rilevanti taħt is-sovranità jew il‑ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk ” (36).

66.      Dawn it-termini huma speċifikati fl-appendiċi 2 u 4 tal-anness tal-Protokoll tal-2013. Fuq talba tal-Qorti tal-Ġustizzja, il-Kummissjoni pproduċiet sitt mapep li juru l-estensjoni taż-żoni ta’ sajd skont l-ispeċifikazzjonijiet mogħtija f’dawn l-appendiċi 2 u 4 tal-Anness tal-Protokoll tal-2013:

Image not found

67.      Kif jirriżulta minn dawn il-mapep, iż-żona tas-sajd Nru 3 (kategorija 3: Sajd fuq skala żgħira fin-Nofsinhar) testendi san‑Nofsinhar tal-latitudni 30°40’00”N u lil hinn minn 3 mili nawtiċi, iż-żona tas-sajd Nru 4 (kategorija 4: Sajd tal-qiegħ (demersali) testendi san-Nofsinhar tal‑latitudni 29°N u lil hinn mill-isobat ta’ 200 m għall-bastimenti tas-sajd bit-tkarkir u lil hinn 12-il mil nawtiku għall-bastimenti bil-konz, iż-żona tas-sajd Nru 5 (kategorija 5: Sajd għat-tonn) tkopri ż-żona Atlantika kollha tal-Marokk lil hinn minn 3 mili nawtiċi, ħlief għall‑perimetru ta’ protezzjoni li qiegħed lejn il-Lvant tal-linja li tgħaqqad il-punti 33°30’N/7°35’ Punent u 35°48’N/6°20’ Punent u ż-żona tas-sajd Nru 6 (kategorija 6: Sajd pelaġiku industrijali) testendi san-Nofsinhar tal‑latitudni 29°N u lil hinn minn 15-il mil nawtiku għall-bastimenti tas-sajd bit-tkarkir bil-friża u lil hinn minn 8 mili nawtiċi għall-bastimenti bit-tkarkir RSW (37).

68.      Fir-rigward ta’ din l-aħħar żona tas-sajd, mill-minuti tat-tielet Kumitat Konġunt tal-Ftehim dwar is-sajd, li ltaqa’ fi Brussell fis‑17 u t-18 ta’ Marzu 2008, jirriżulta li l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk qablu li l-attività ta’ din iż-żona setgħet issir biss fin-Nofsinhar tal‑latitudni 26°07’N. Fil-fatt, il-Kapitolu III tal-anness għall-Protokoll tal-2013 kif ukoll l-appendiċi 4 għal dan l-anness jippermettu lir-Renju tal-Marokk li jemenda unilateralment dawn il-koordinati ġeografiċi bil-kundizzjoni li jikkomunikaw kull emenda lill-Kummissjoni xahar qabel.

69.      Il-konfini ta’ Nofsinhar ta’ dawn iż-żoni ta’ sajd ma hijiex spjegata la fil-Ftehim dwar is-sajd, u lanqas fil-Protokoll tal-2013 (38). Peress li l‑fruntiera bejn is-Saħara tal-Punent u r-Renju tal-Marokk tinsab fil‑latitudni 27°42’N (Ponta Stafford) (39), hija biss iż-żona tas-sajd nru 6 li tkopri, permezz ta’ ftehim ulterjuri bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk, espliċitament l-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent. Madankollu, mill-mapep prodotti mill-Kummissjoni jidher li ż‑żoni ta’ sajd Nri 3 sa 5 jestendu sal-fruntiera marittima bejn ir-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja u s-Saħara tal-Punent biex ikopru b’hekk l-ibħra li jmissu ma’ din tal-aħħar.

70.      Barra minn hekk, il-kwantitajiet ta’ qabdiet f’kull żona tas-sajd ipprovduti mill-Kummissjoni waqt is-seduta jikkonfermaw li l-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 japplikaw kważi esklużivament għall‑ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent (40). Skont l-istatistika tal‑Kummissjoni, il-qabdiet magħmula biss fiż-żona tas-sajd Nru 6 jirrappreżentaw madwar 91.5 % tal-qabdiet totali magħmula fil-kuntest tal-Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013. Dan juri b’mod ċar li l-applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013 għall‑ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent huwa eżattament dak li l-partijiet ipprevedew mill-bidu.

71.      F’dak li jirrigwarda l-applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u l‑Protokoll tal-2013 fuq l-art, l-Artikolu 3(1)(a)(ii) tal-Protokoll tal‑2013 jipprevedi li parti mill-kumpens finanzjarju mħallas mill-Unjoni lir‑Renju tal-Marokk u ekwivalenti għal EUR 14 miljun jitħallas bħala appoġġ għall-politika settorjali tas-sajd għar-Renju tal-Marokk, li, skont il‑Kunsill u l-Kummissjoni, tinkludi investimenti f’infrastrutturi magħmula fit-territorju tas-Saħara tal-Punent. Barra minn hekk, il‑Kapitolu X tal-Anness tal-Protokoll tal-2013 jipprevedi li parti mill‑qbid għandu jiġi żbarkat fil-portijiet Marokkini, li, skont il-Kunsill u l‑Kummissjoni, jinkludu l-portijiet tas-Saħara tal-Punent. Finalment, il‑Ftehim dwar is‑sajd u l-Protokoll tal-2013 għandhom, skont il-Kunsill u l-Kummissjoni, jibbenefikaw lill-poplu tas-Saħara tal-Punent, li fih innifsu huwa applikazzjoni fuq l-art ta’ dan il-ftehim u ta’ dan il‑protokoll.

72.      Fit-tieni lok, il-konstatazzjoni li l-Ftehim dwar is-sajd huwa applikabbli għas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu magħha hija sostnuta mill-oriġini tagħha. Fil-fatt, kif tirrileva l-Kummissjoni, il‑Ftehim dwar is-sajd joriġina minn Ftehim dwar is-sajd konklużi mar‑Renju tal-Marokk mir-Renju ta’ Spanja qabel l-adeżjoni tagħha fl‑Unjoni (41) li kienu jkopru l-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent bħala ibħra taħt il-ġurisdizzjoni Marokkina (42). Nirrileva wkoll li l-ftehim ta’ sajd konklużi bejn l-Unjoni u r-Renju tal‑Marokk sa mill-1988 diġà taw lok għal diversi kawżi li jikkonċernaw is-sajd fl-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent (43). F’dan is-sens, jien inqis li, bħal predeċessuri tagħhom, il-Ftehim dwar is-Sajd u l-Protokoll tal-2013 jerġgħu jibdew u jkomplu l-attivitajiet tas-sajd tar-Renju ta’ Spanja li diġà jeżistu fl-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent qabel l-adeżjoni ta’ dak l-Istat Membru mal-Unjoni.

73.      Fit-tielet u l-aħħar lok, l-Artikolu 31(4) tal-imsemmija Konvenzjoni tagħti importanza fundamentali għall-intenzjonijiet tal-partijiet billi tispeċifika li “[g]ħandha tingħata tifsira speċjali lil terminu jekk jiġi stabbilit li din kienet ix-xewqa tal-partijiet”. Fil-fehma tiegħi, l-intenzjoni tal-Unjoni u tar-Renju tal‑Marokk kienet li l-Ftehim dwar is-sajd ikun applikabbli għas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu magħha bħala ibħra taħt is-sovranità jew il‑ġurisdizzjoni Marokkina. Fl-1976, ir-Renju tal-Marokk annetta l‑parti tas-Saħara tal-Punent li tinsab fit-tramuntana tal-linja dritta li titlaq mill-punt fejn il-kosta Atlantika tiltaqa’ mal-latitudni 24°N u li tmur lejn il-punt fejn il-latitudni 23°N tiltaqa’ mal-meridjan 13°W (44), skont il‑Konvenzjoni dwar id-delimitazzjoni tal-fruntiera tal-Istat stabbilita bejn ir‑Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja u r-Renju tal‑Marokk, konkluża f’Rabat fl-14 ta’ April 1976 (45). L-annessjoni tas‑Saħara tal‑Punent mir-Renju tal-Marokk tlestiet fl-1979 bl-inklużjoni tal‑parti meridjonali tas-Saħara tal-Punent (46) li din il-Konvenzjoni kienet tat lir‑Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja. Ir-Renju tal-Marokk jikkunsidra għalhekk li s-Saħara tal-Punent taqa’ fis-sovranità tiegħu u li, konsegwentement, l-ibħra li jmissu miegħu huma koperti mill-kamp ta’ applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-Sajd u tal-Protokoll tal-2013.

74.      F’dak li jikkonċerna l-Unjoni, mid-dikjarazzjonijiet magħmula minn diversi Stati Membri fi ħdan il-Kunsill waqt l-approvazzjoni tal‑Protokoll tal-2013 jirriżulta b’mod ċar li kemm dan kif ukoll il-Ftehim dwar is-sajd huma applikabbli għas-Saħara tal-Punent (47). Barra minn hekk, kienet ir-raġuni li għaliha l-Parlament kien, kif spjegaw il-qorti tar‑rinviju u l-Kummissjoni, l-ewwel darba, waqqaf in-negozjar mill‑ġdid tal-Protokoll li jistabbilixxi l-opportunitajiet ta’ sajd u l‑kontribuzzjoni finanzjarja previsti fil-Ftehim dwar is-sajd. Kienet għal din l-istess raġuni li r-Renju tad-Danimarka u r-Renju tal-Isvezja vvotaw kontra l‑approvazzjoni tal-konklużjoni ta’ dan il-Protokoll, li r-Renju tal‑Pajjiżi l-Baxxi (48), ir-Repubblika tal-Finlandja u r-Renju Unit astjenew u li fiha r‑Repubblika Federali tal-Ġermanja, l-Irlanda u r-Repubblika tal‑Awstrija urew riżervi. (49)

75.      F’dan il-kuntest, kuntrarjament għall-Ftehim ta’ assoċjazzjoni li kien is-suġġett tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C‑104/16 P, EU:C:2016:973), l-intenzjoni tal-partijiet tidhirli manifestament stabbilita: il-Ftehim dwar is-Sajd u l-protokoll tal-2013 huma applikabbli għas-Saħara tal-Punent u l-ibħra li jmissu miegħu. Għaldaqstant, hija l-Qorti tal-Ġustizzja li għandha teżamina jekk din l-intenzjoni, implementata mill-atti kkontestati, taffettwax il-legalità tagħhom skont l-Artikolu 3(5) TUE u r-regoli tad-dritt internazzjonali invokati mill-WSC.

2.      L-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali sabiex tiġi kkontestata l-validità tal-atti kkontestati

a)      Prinċipji ġenerali

76.      L-argumenti tad-WSC huma intiżi, essenzjalment, sabiex jikkontestaw l-atti kkontestati taħt żewġ aspetti. Fl-ewwel lok, id-WSC jsostnu li l-Unjoni ma tistax legalment tikkonkludi mar-Renju tal-Marokk ftehim applikabbli għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu miegħu. Fit-tieni lok, anki jekk l-Unjoni tista’ legalment tikkonkludi ftehim simili, id-WSC issostni li l-atti kkontestati huma, fir‑rigward tal‑kontenut tagħhom, invalidi fir-rigward tal‑Artikolu 3(5) TUE u tad‑dritt internazzjonali. Sabiex isostnu l‑argumenti tagħhom, id-WSC tinvoka diversi regoli tad-dritt internazzjonali, fosthom id-dritt tal-popli għall-awtodeterminazzjoni, l‑Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti, il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali u d-dritt internazzjonali umanitarju inkwantu r-regoli tiegħu jinkludu l‑konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali applikabbli għat-territorji okkupati u l-użu tar-riżorsi naturali tagħhom. Waqt is-seduta, hija spjegat li hija ma kinitx qed tikkontesta l-validità tal‑atti kkontestati fir-rigward tad-dritt internazzjonali tal-baħar.

77.      F’dan il-kuntest, abbażi tal-prinċipji ddikjarati fis-sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C‑366/10, EU:C:2011:864), il-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l‑Affarijiet Rurali, il-Comader, il-Gvern Spanjol, Franċiż u dak Portugiż, il-Kunsill kif ukoll il-Kummissjoni jikkontestaw il-possibbiltà li d-WSC tinvoka dawn ir-regoli ta’ dritt internazzjonali.

78.      Għandu jitfakkar li, skont il-punti 51 sa 55 tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C‑366/10, EU:C:2011:864) ta’ din is-sentenza, l‑invokabbiltà tar-regoli ta’ dritt internazzjonali konvenzjonali hija suġġetta għall-kundizzjonijiet segwenti: l-Unjoni għandha tkun marbuta bihom, il-kontenut tagħhom għandu jkun mingħajr kundizzjoni u preċiż biżżejjed u, finalment, in-natura u l-istruttura tagħhom ma jipprekludux l-istħarriġ ġudizzjarju tal-att ikkontestat.

79.      Skont il-punti 101 sa 103 u 107 tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C‑366/10, EU:C:2011:864) tal-imsemmija sentenza, l‑invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali konswetudinarju hija suġġetta għall-kundizzjonijiet segwenti: dawn għandhom ikunu jistgħu jikkontestaw il-kompetenza tal-Unjoni sabiex tadotta l-att ikkontestat u dan tal-aħħar għandu jkun jista’ jaffettwa d-drittijiet li l-parti fil-kawża tinvoka mid-dritt tal-Unjoni jew li joħloq fir-rigward tagħha obbligi fid-dawl ta’ dan id-dritt.

80.      Fl-opinjoni tiegħi, jekk l-individwi għandhom jissodisfaw ċerti kundizzjonijiet sabiex ikunu jistgħu jinvokaw ir-regoli tad-dritt internazzjonali fil-kuntest tal-istħarriġ ġudizzjarju tal-atti tal-Unjoni, il‑prinċipji stipulati f’din is-sentenza ma humiex awtomatikament trasponibbli għal din il-kawża. Fil-fatt, dawn il-prinċipji jirrigwardaw l‑istħarriġ ġudizzjarju ta’ atti unilaterali tad-dritt sekondarju purament domestiku (regolament, direttivi, eċċ.) (50) filwaqt li, kif irrilevat il‑Kummissjoni (51), din il-kawża tqajjem il-kwistjoni distinta tal-validità ta’ ftehim internazzjonali konkluż mill-Unjoni permezz tal-att li japprova l-konklużjoni tiegħu (dritt sekondarju konvenzjonali) (52).

81.      F’dan ir-rigward, għandu jitfakkar li l-kwalità ta’ membru tal‑Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti (ONU) hija rriżervata għall‑Istati (53). Peress li ma hijiex membru fl-ONU, l-Unjoni ma hijiex parti mill-Istatut tal-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, kif jipprevedi għall-membri tal-ONU, l-Artikolu 93 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti. Barra minn hekk, l-Artikolu 34 tal-Istatut tal-Qorti Internazzjonali tal‑Ġustizzja jillimita għall-Istati biss il-possibbiltà li jidhru quddiemha.

82.      Minn dan isegwi li l-istħarriġ tal-azzjoni esterna tal-Unjoni ma taqax fil-ġurisdizzjoni ta’ qorti internazzjonali u lanqas tal-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja. Konsegwentement, anki fil-każ fejn l‑azzjoni tagħha tikser ir-regoli imperattivi tad-dritt internazzjonali fis‑sens tal-Artikolu 53 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna fuq il-liġi tat-trattati jew l-obbligi ta’ dritt internazzjonali konswetudinarju msejħa “erga omnes” (54), ebda ġurisdizzjoni internazzjonali ma hija kompetenti sabiex tiddeċiedi tali ksur.

83.      Madankollu, ċerti ftehim internazzjonali jippermettu lill-Unjoni “tissuġġetta ruħha għad-deċiżjonijiet ta’ qorti maħluqa jew innominata taħt dawn il-ftehimiet, f’dak li jirrigwarda l-interpretazzjoni u l‑applikazzjoni tad-dispożizzjonijiet tagħhom”, fakultà li hija rrikonoxxuta fil-ġurisprudenza tal-Qorti tal-Ġustizzja (55).

84.      Dan ma huwiex il-każ tal-Ftehim dwar is-sajd li l-Artikolu 13 tiegħu, intitolat “Nuqqas ta’ qbil”, jipprevedi li “[i]l‑partijiet kontrattanti għandhom jikkonsultaw f’każ li jkun hemm nuqqas ta’ qbil fir-rigward ta’ l-interpretazzjoni jew l-applikazzjoni ta’ dan il-ftehim”. Peress li ma ħoloqx qorti, indipendenti u imparzjali, kompetenti sabiex tiddeċiedi eventwali kwistjonijiet li jirriżultaw fil-kuntest tal-Ftehim dwar is-sajd, is-soluzzjoni tagħhom tiddependi mir-rieda tajba tal-partijiet, b’kull parti tista’ għalhekk faċilment twaqqafha (56).

85.      Jekk il-Qorti tal-Ġustizzja hija għalhekk, awtomatikament, l-unika qorti li għandha ġurisdizzjoni tistħarreġ l-azzjoni esterna tal-Unjoni u tivverifika li din l-azzjoni tikkontribwixxi “rispett sħiħ […] tad-dritt internazzjonali [u] r-rispett għall‑prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti” (57), ma huwiex sorprendenti li hija ddeċidiet li “l-eżerċizzju tal‑kompetenzi mogħtija [lill-istituzzjonijiet tal-Unjoni] fil-qasam internazzjonali ma jistgħux ma jkunux suġġetti għall-istħarriġ ġudizzjarju ta’ validità” (58).

86.      F’dan il-kuntest, jekk l-individwi għandhom jissodisfaw ċerti kundizzjonijiet sabiex ikunu jistgħu jinvokaw id-dritt internazzjonali sabiex jikkontestaw il-kompatibbiltà ta’ ftehim internazzjonali konkluż mill-Unjoni mal-Artikolu 3(5) TUE, dawn il-kundizzjonijiet ma jistgħux ikunu tali li jagħmlu impossibbli fil-prattika stħarriġ ġudizzjarju effettiv tal-azzjoni esterna tal-Unjoni.

87.      Issa, fl-opinjoni tiegħi, dan kien ikun il-każ li kieku l-prinċipji msemmija fl-eżempju msemmi fis-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C-366/10, EU:C:2011:864) kienu trasposti bħala tali għall-istħarriġ ta’ validità tal-atti kkontestati.

88.      Fil-fatt, ċerti regoli tad-dritt internazzjonali invokati f’din il-kawża huma kemm regoli ta’ dritt konswetudinarju, peress li ġew ikkodifikati f’diversi trattati u konvenzjonijiet internazzjonali, filwaqt li regoli oħra, bħad‑dritt għall-awtodeterminazzjoni, jiffurmaw parti mid-dritt internazzjonali ġenerali (59) u b’dan il-mod ma jaqgħux esklużivament taħt id-dritt internazzjonali konvenzjonali jew konswetudinarju li l-invokabbiltà tagħhom ġiet ittrattata mill-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza tagħha tal‑21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C‑366/10, EU:C:2011:864).

89.      Barra minn hekk, jekk kien bil-għan li ma tiġix eskluża ex officio l-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali konswetudinarju li l‑Qorti tal-Ġustizzja stabbilixxiet kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà differenti minn dawk tad-dritt internazzjonali konvenzjonali, ikun kuntrarju għal dan l-istess għan, kif jipproponu l-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l-Affarijiet Rurali, il-Gvern Spanjol, Franċiż u Portugiż kif ukoll il-Kunsill u l-Kummissjoni, li l-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali ġenerali tiġi suġġetta għall-kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali konswetudinarju, fil-każ fejn jissodisfaw il-kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà stabbiliti bir-regoli tad-dritt internazzjonali konvenzjonali.

90.      Tali soluzzjoni teskludi ex officio l-invokabbiltà għall-individwi ta’ regoli, li madankollu huma essenzjali, tad-dritt internazzjonali, bħar‑regoli essenzjali tad-dritt internazzjonali ġenerali jew l-obbligi tad-dritt msejħa “erga omnes” u dan għar-raġunijiet segwenti.

91.      Qabel xejn, skont l-ewwel kundizzjoni ta’ invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali konswetudinarju użata mill-Qorti tal-Ġustizzja fil-każ fejn l-att ikkontestat huwa att ta’ dritt sekondarju unilaterali purament domestiku, ir-regoli invokati għandhom jkunu jistgħu jikkontestaw il-kompetenza tal-Unjoni sabiex jiġi adottat dan l-att. Infakkar li fil-kawża li wasslet għas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C-366/10, EU:C:2011:864) kif ukoll fil-kawżi li wasslu għas-sentenzi msemmija fil-punt 107 ta’ din is‑sentenza, kien hemm inkwistjoni l-kompetenza tal-Unjoni sabiex tadotta l-att ikkontestat, li dwarha ġie allegat li kienet tipproduċi effetti barra mit-territorju.

92.      F’din il-kawża, ħadd ma jikkontesta l-kompetenza (60) tal-Unjoni li tikkonkludi l-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 jew li tadotta r‑Regolament Nru 764/2006, id-Deċiżjoni 2013/785 u r-Regolament Nru 1270/2013. Għall-kuntrarju, WSC tikkontesta l-kompatibbiltà tal‑Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013 mad-dritt primarju tal‑Unjoni kif ukoll il-legalità interna tar-Regolament Nru 764/2006, id‑Deċiżjoni 2013/785 u tar-Regolament Nru 1270/2013. Ikun assurd li l-istħarriġ tal-atti kkontestati jiġi limitat biss għas-sempliċi kwistjoni ta’ kompetenza tal-Unjoni u li jiġi eskluż ex officio l-istħarriġ sostanzjali tagħhom anki meta mqabbla mar-regoli l-iktar essenzjali tad-dritt internazzjonali li huma invokati f’din il-kawża.

93.      Imbagħad, l-applikazzjoni tat-tieni kundizzjoni ta’ invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali konswetudinarju fil-kuntest ta’ kawża bħal dik inkwistjoni tidher iktar problematika. Skont din il-kundizzjoni, l-att ikkontestat għandu jkun jista’ jaffettwa d-drittijiet li l-parti f’kawża għandha mid-dritt tal-Unjoni jew joħloq fi ħdanha obbligi fir-rigward ta’ dan id-dritt (61).

94.      F’dan il-każ, l-atti kkontestati ma jagħtux drittijiet u obbligi ħlief lill-Unjoni u lir-Renju tal-Marokk. Fil-fatt, ma nara ebda dispożizzjoni f’dawn l-atti li toħloq drittijiet jew obbligi lil individwi, ħlief potenzjalment (iżda għandi d-dubji) lis-sidien tal-Unjoni li l‑vapuri tagħhom għandhom liċenzja tas-sajd mogħtija fil-kuntest tal-Ftehim dwar is-sajd. Għalhekk, jekk kategorija ta’ individwi tista’ tagħti bidu għall‑istħarriġ ġudizzjarju ta’ atti kkontestati skont din il-kundizzjoni, hija tkun tinkludi esklużivament dawk li jibbenefikaw mill-Ftehim dwar is-sajd u għalhekk ma għandhom l-ebda interess li jikkontestawh fil-qrati.

95.      Finalment, għalfejn l-istħarriġ ġudizzjarju “għandu neċessarjament jasal biss sal-kwistjoni li jsir magħruf jekk l‑istituzzjonijiet tal-Unjoni, meta adottaw l-att inkwistjoni, wettqux żbalji manifesti ta’ evalwazzjoni fir-rigward tal-kundizzjonijiet ta’ applikazzjoni ta’ dawn il-prinċipji” (62), peress li dawn il-prinċipji għandhom “l-istess grad ta’ preċiżjoni li jkollha dispożizzjoni ta’ ftehim internazzjonali” (63) minħabba l-kodifikazzjoni tagħhom?

96.      Sabiex nikkonkludi dwar dan il-punt, nikkunsidra li fil-kuntest tal‑istħarriġ ġudizzjarju ta’ ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni kif ukoll ta’ atti tal-Unjoni li japprovaw jew jimplementaw tali ftehim, l‑invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali għandhom jiġu suġġetti għal ċerti kundizzjonijiet iżda irrispettivament jekk jappartjenux b’mod formali għal sors wieħed jew iktar tad-dritt internazzjonali skont il‑klassifikazzjoni magħmula fl-Artikolu 38(1) tal-Istatut tal-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja. Dawn il-kundizzjonijiet huma dawk stipulati fil-punti 53 sa 55 tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C-366/10, EU:C:2011:864), li jipprevedu li l-Unjoni għandha tkun marbuta bir-regola invokata, li l‑kontenut tagħha għandu jkun mingħajr kundizzjoni u preċiż biżżejjed u, finalment, li n-natura u l-istruttura tagħha ma jipprekludux l-istħarriġ ġudizzjarju tal-att ikkontestat.

97.      Huwa b’rabta ma’ dawn il-prinċipji li ser neżamina l-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali invokati mid-WSC li huma rilevanti f’din il-kawża.

b)      Fuq l-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali applikabbli għall-konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali li jirrigwardaw riżorsi naturali tas-Saħara tal-Punent

98.      Permezz tal-atti kkontestati, l-Unjoni kkonkludiet mar-Renju tal‑Marokk u implementat ftehim internazzjonali dwar l‑esplojtazzjoni tas-settur tas-sajd mill-Unjoni tar-riżorsi tas-sajd tas-Saħara tal‑Punent. F’dan il-kuntest, ser neżamina l-invokabbiltà tar-regoli tad‑dritt internazzjonali li jistgħu jikkontestaw kemm il-konklużjoni mar‑Renju tal-Marokk ta’ ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent u l-ibħra li jmissu magħha kif ukoll l-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali ta’ dan it-territorju. B’dan, nikkunsidra l-fatti li, mill‑perspettiva tiegħu, ir‑Renju tal-Marokk jikkunsidra ruħu s-sovran tas-Saħara tal‑Punent, mill-perspettiva tal-istituzzjonijiet tal-Unjoni, ir-Renju tal‑Marokk huwa awtorità amministrattiva de facto tas-Saħara tal-Punent u mill-perspettiva tal-qorti tar-rinviju u tad-WSC, huwa l-awtorità okkupanti tas-Saħara tal‑Punent.

1)      Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni

i)      Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni jifforma parti mid-“drittijiet tal-bniedem”

99.      Qabel xejn, nikkunsidra li d-dritt għall-awtodeterminazzjoni ma huwiex suġġett għall-kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali għaliex huwa parti mid-drittijiet tal-bniedem.

100. Kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fil-punti 284 u 285 tas‑sentenza tat-3 ta’ Settembru 2008, Kadi u Al Barakaat International Foundation vs Il-Kummissjoni u Il‑Kunsill (C-402/05 P u C-415/05 P, EU:C:2008:461), ir-rispett tad‑drittijiet tal-bniedem jikkostitwixxi rekwiżit tal-legalità tal-atti tal‑Unjoni u miżuri inkompatibbli mar-rispett tagħhom ma jistgħux jiġu aċċettati fl-ordinament ġuridiku tal-Unjoni. B’hekk, l-obbligi li ftehim internazzjonali jimponi ma jistax ikollhom bħala effett li jippreġudikaw il-prinċipji kostituzzjonali tat-Trattati UE u FUE, bħall‑Artikoli 5(3) TUE u l-Artikolu 21 TUE, li jipprevedu li l‑azzjoni esterna tal-Unjoni għandha tirrispetta d-drittijiet tal-bniedem. Hija għalhekk il-Qorti tal-Ġustizzja li għandha tiżgura dan ir-rispett fil‑kuntest tas-sistema sħiħa ta’ rimedji li jistabbilixxu t-Trattati UE u FUE.

101. Skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti tal-Ġustizzja, “id-drittijiet fundamentali jifformaw parti integrali mill-prinċipji ġenerali tad-dritt li l-osservanza tagħhom hija żgurata mill-Qorti tal-Ġustizzja. Għal dan il‑għan, il-Qorti tal-Ġustizzja tispira ruħha mit-tradizzjonijiet kostituzzjonali komuni tal-Istati Membri kif ukoll mill-indikazzjonijiet mogħtija mill-istrumenti internazzjonali li jikkonċernaw il-protezzjoni tad-drittijiet tal-bniedem u li l-Istati Membri kkooperaw fihom jew aderixxew magħhom” (64).

102. L-Istati Membri kollha (u r-Renju tal-Marokk) huma partijiet fil‑Patt Internazzjonali dwar id-Drittijiet Ekonomiċi, Soċjali u Kulturali (PIDESC) (65) u fil-Patt Internazzjonali dwar id-Drittijiet Ċivili u Politiċi (PIDCP) (66), iffirmati fi New York fis-16 ta’ Diċembru 1966, li l‑Artikolu 1 komuni tagħhom jipprevedi dan li ġej:

“1.      Il-popli kollha għandhom id-dritt ta’ awtodeterminazzjoni. Bis‑saħħa ta’ dan id-dritt, huma jistabbilixxu b’mod ħieles l-istatus politiku tagħhom u jaħdmu b’mod ħieles għall-iżvilupp ekonomiku, soċjali u kulturali tagħhom.

2.      Sabiex jintlaħqu l-għanijiet tagħhom, il-popli kollha jistgħu b’mod ħieles jiddisponu mir-rikkezzi u mir-riżorsi naturali tagħhom, mingħajr preġudizzju għall-obbligi li jirriżultaw mill-kooperazzjoni ekonomika internazzjonali, ibbażata fuq il-prinċipju tal-interess reċiproku, u tad-dritt internazzjonali. Fi kwalunkwe każ, poplu ma jistax jiċċaħħad mill-mezzi tal-għajxien tiegħu.

3.      L-Istati partijiet ta’ dan il-[p]att, inkluż dawk li għandhom ir‑responsabbiltà li jamministraw territorji mhux awtonomi u territorji taħt protezzjoni, huma obbligati jiffaċilitaw ir-realizzazzjoni tad-dritt tal‑popli għal awtodeterminazzjoni, u li jirrispettaw dan id-dritt, skont id‑dispożizzjonijiet tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti” (67) [traduzzjoni mhux uffiċjali].

103. Barra minn hekk, it-Titolu VIII tal-Att Finali ta’ Helsinki tal‑1975, intitolat “Ugwaljanza tad-drittijiet tal-popli u d-dritt tal-popli għall‑awtodeterminazzjoni”, li għalih jirreferi l-Artikolu 21(2)(c) TUE u li l-Istati Membri huma partijiet tiegħu, jistabbilixxi d-dritt għall‑awtodeterminazzjoni f’termini kważi identiċi għall-Artikolu 1 komuni tal-PIDESC u PIDCP. Dan it-titolu jipprevedi dan li ġej:

“L-Istati parteċipanti għandhom josservaw l-ugwaljanza tad-drittijiet tal‑popli u d‑dritt tagħhom għall-awtodeterminazzjoni, billi jaġixxu dejjem skont l‑għanijiet u l-prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u r‑regoli rilevanti tad-dritt internazzjonali, inkluż dawk li jirrigwardaw l‑integrità territorjali tal-Istati.

Skont il-prinċipju ta’ ugwaljanza tad-drittijiet tal-popli u tad-dritt tagħhom għall-awtodeterminazzjoni, il-popli kollha għandhom dejjem id-dritt, b’mod ħieles, li jistabbilixxu, meta jixtiequ u kif jixtiequ, l-istatus politiku intern u estern tagħhom, mingħajr indħil barrani, u li jsegwu skont ir-rieda tagħhom l-iżvilupp politiku, ekonomiku, soċjali u kulturali tagħhom.

L-Istati parteċipanti jsostnu l-importanza universali tar-rispett u tal‑eżerċizzju effettiv mill-popli tad-drittijiet ugwali u tad-dritt tagħhom għall-awtodeterminazzjoni, għall-iżvilupp ta’ relazzjonijiet ta’ ħbiberija bejniethom kif ukoll bejn l-Istati kollha; huma jfakkru wkoll fl‑importanza li jeliminaw kull ksur ta’ dan il-prinċipju, fi kwalunkwe forma”.

104. Id-dritt tal-awtodeterminazzjoni huwa għalhekk dritt tal-bniedem li ġie rrikonoxxut bħala tali minn diversi istanzi u strumenti internazzjonali, kif ukoll, mid-duttrina (68). Skont il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, il-benefiċjarji ta’ dan id-dritt huma l-popli tat-territorji li ma humiex awtonomi fis-sens tal-Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u li huma suġġetti għal “ħakma” (69), id-dominazzjoni jew it‑tmexxija barranija (70).

ii)    Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni bħala prinċipju tad-dritt internazzjonali ġenerali tad-dritt internazzjonali konvenzjonali u obbligu erga omnes

105. Fi kwalunkwe każ, bħala regola tad-dritt internazzjonali ġenerali (71) u obbligu erga omnes (72) li hija kkodifikata f’diversi strumenti internazzjonali konvenzjonali (73), id-dritt għall-awtodeterminazzjoni jissodisfa l-kriterji stabbiliti fil-punt 96 ta’ dawn il-konklużjonijiet, jiġifieri li l-Unjoni hija marbuta bih, il-kontenut tiegħu għandu jkun mingħajr kundizzjoni u preċiż biżżejjed u, finalment, in-natura u l-istruttura tiegħu ma jipprekludix l‑istħarriġ ġudizzjarju tal-atti ikkontestati.

–       L-Unjoni hija marbuta bid-dritt għall-awtodeterminazzjoni

106. Kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fis-sentenza tagħha tal‑21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973), l-Unjoni hija marbuta bid-dritt għall‑awtodeterminazzjoni li huwa dritt opponibbli erga omnes kif ukoll prinċipju essenzjali tad-dritt internazzjonali (74). B’dan il-mod, “jagħmel parti mir-regoli tad-dritt internazzjonali applikabbli fir-relazzjonijiet bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk, li l-Qorti Ġenerali kellha tieħu inkunsiderazzjoni” (75).

107. Fil-fatt, id-dritt għall-awtodeterminazzjoni huwa stabbilit fl‑Artikolu 1(2) tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti (76). Issa l‑Artikolu 3(5) TUE, l-Artikolu 21(1) TUE, l-Artikolu 21(2)(b) u (c), l-Artikoli 23 TUE u 205 TFUE jobbligaw lill-Unjoni tosserva l-prinċipji tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti. Id-Dikjarazzjoni Nru 13 dwar il-politika barranija u s-sigurtà, annessa mal-Att finali tal-konferenza intergovernattiva li adottat it-Trattat ta’ Lisbona, iffirmat fit-13 ta’ Diċembru 2007, tiddikjara li “l-Unjoni Ewropea u l-Istati Membri tagħha ser jibqgħu marbutin bid‑dispożizzjonijiet tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti” (77).

108. Barra minn hekk, id-dritt għall-awtodeterminazzjoni huwa wieħed mill-prinċipji tal-Att Finali ta’ Helsinki li għalihom jirreferi l‑Artikolu 21(2)(c)TUE (78).

109. Finalment, kif jirriżulta mill-Artikolu 1 tal-Protokoll tal-2013, l‑implementazzjoni tiegħu hija suġġetta għall-osservanza tal-prinċipji demokratiċi u tad-drittijiet tal-bniedem, li jinkludu l-osservanza tad-dritt tal-popli għall-awtodeterminazzjoni.

–       Id-dritt għall-awtodeterminazzjoni huwa regola tad-dritt internazzjonali li, mill-perspettiva tal-kontenut tagħha, hija mingħajr kundizzjoni u preċiża biżżejjed

110. Kif iddeċidiet il-Qorti tal-Ġustizzja fil-punt 55 tas-sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C‑366/10, EU:C:2011:864), “[d]in il-kundizzjoni tiġi sodisfatta meta d‑dispożizzjoni invokata tinkludi obbligu ċar u preċiż li ma jkunx suġġett, fl-implementazzjoni tiegħu jew fl-effetti tiegħu, għas-seħħ ta’ xi att ieħor sussegwenti”.

111. Kif juru l-punti 90, 92 u 93 tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973), fejn il-Qorti tal-Ġustizzja applikat dan id-dritt għas-Saħara tal-Punent u għall-poplu tagħha mingħajr ma kellha xi dubju dwar il-kontenut jew il-portata tiegħu, id-dritt għall-awtodeterminazzjoni jissodisfa din il-kundizzjoni.

112. Il-fatt li l-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja kienet iddeċidiet li l-bini ta’ ħajt minn Iżrael fit-territorju tal-Ċisġordanja jikkostitwixxi ksur tad-dritt tal-poplu Palestinjan għall-awtodeterminazzjoni peress li huwa ekwivalenti għal annessjoni defacto (79), juri li dan huwa dritt li għandu tifsira suffiċjentement ċara u preċiża sabiex tiġi applikata.

113. Fil-fatt, il-kontenut tiegħu huwa ddettaljat biżżejjed f’diversi strumenti.

114. F’dan ir-rigward, il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja bbażat, fl‑Artikolu 1(2) tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti, l-eżistenza ta’ “dritt għall-indipendenza għall-benefiċċju tal-popli tat-territorji mhux awtonomi u ta’ dawk li kienu suġġetti għall-ħakma, id-dominazzjoni jew it‑tmexxija barranija” (80).

115. Il-kontenut ta’ dan id-dritt huwa spjegat fl-Artikolu 1 komuni tal‑PIDESC u tal-PIDCP (81) u l-modalitajiet tal-implementazzjoni ddettaljata f’diversi riżoluzzjonijiet tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU, fosthom b’mod partikolari, ir-riżoluzzjonijiet 1514 (XV), 1541 (XV) u 2625 (XXV) li għalihom irreferiet ħafna drabi l-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja (82).

116. F’dan ir-rigward, ir-Riżoluzzjoni 1514 (XV) tiddikjara dan li ġej:

“1.      L-issuġġettar tal-popli għall-ħakma, id-dominazzjoni u t-tmexxija barranija jikkostitwixxi ksur tad-drittijiet fundamentali tal-bniedem, huwa kuntrarju għall-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u jikkomprometti l‑kawża tal-paċi u tal-kooperazzjoni dinjija.

2.      Il-popli kollha għandom id-dritt għall-awtodeterminazzjoni; skont dan id-dritt, huma jistabillixu b’mod ħieles l-istatus politiku tagħhom u jsegwu b’mod ħieles l-iżvilupp ekonomiku, soċjali u kulturali tagħhom.

[…]

4.      Jintemm wara kull azzjoni armata u wara kull miżura ta’ ripressjoni, tkun kif tkun, indirizzata kontra l-popli dipendenti, sabiex jippermetti lil dawn il-popli li jeżerċitaw b’mod paċifiku u ħieles id-dritt tagħhom għall‑indipendenza kompleta, u l-integrità tat-territorju nazzjonali tagħhom tiġi osservata.

[…]”

117. Ir-Riżoluzzjoni 1541 (XV) tistabbilixxi l-prinċipji li għandhom jiggwidaw lill-awtoritajiet amministrattivi fl-eżerċizzju tal-obbligi tagħhom li jirriżultaw mill-Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti. Għandu jiġi nnotat li l-prinċipju VI jipprevedi li d-dritt għall‑awtodeterminazzjoni huwa kkunsidrat bħala li ġie eżerċitat meta t‑territorju mhux awtonomu jsir Stat indipendenti u sovran jew meta jassoċja ruħu b’mod ħieles ma’ Stat indipendenti jew meta huwa integrat ma’ Stat indipendenti.

118. F’dak li jirrigwarda l-integrazzjoni ta’ Stat indipendenti, il‑prinċipju IX(b) jipprevedi li “[l]-integrazzjoni għandha tirriżulta mix‑xewqa ħielsa espressa mill-populazzjonijiet tat-territorju, konxji b’mod sħiħ tat-tibdil tal-istatus tagħhom, peress li l‑konsultazzjoni ssir skont metodi demokratiċi u mifruxa b’mod wiesa’, applikati b’mod imparzjali u bbażati fuq votazzjoni universali tal-adulti. L-[ONU] tista’, meta jidhrilha neċessarju, tikkontrolla l-applikazzjoni ta’ dawn il-metodi”.

119. Finalment, ir-Riżoluzzjoni 2625 (XXV) tinkludi “id-dikjarazzjoni dwar il-prinċipji tad-dritt internazzjonali li jirrigwarda r-relazzjonijiet amikevoli u l-kooperazzjoni bejn l-Istati skont il-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti”. Taħt it-titolu tagħha “Il-prinċipju ta’ ugwaljanza tad‑drittijiet tal-popli u tad-dritt tagħhom għall-awtodeterminazzjoni” din ir-riżoluzzjoni timponi fuq l-Istati Membri “id-dmir li jippreferu, flimkien ma’ Stati Membri oħra jew b’mod separat, il-prinċipju tal-ugwaljanza tad‑drittijiet tal-popli u tad-drittijiet tagħhom għall-awtodeterminazzjoni skont id-dispożizzjonijiet tal-Karta tad-Nazzjonijiet Uniti”.

120. Hija timponi wkoll fuq l-Istati Membri “id-dmir li jastjenu minn kull miżura ta’ koerżjoni li ċċaħħad lill-popli msemmija hawn fuq fil‑formulazzjoni ta’ dan il-prinċipju mid-dritt tagħhom għall‑awtodeterminazzjon, mil-libertà u mill-indipendenza tagħhom”.

121. F’dak li jirrigwarda b’mod iktar partikolari t-territorji mhux awtonomi, bħas-Saħara tal-Punent, din ir-riżoluzzjoni tipprevedi li huma għandhom “status separat u distint minn dak tat-territorju tal-Istati li jamministrah; dan l-istatus separat u distint bis-saħħa tal-Karta tan‑Nazzjonijiet Uniti jibqa’ jeżisti sakemm il-poplu […] tat-territorju mhux awtonomu ma jeżerċitax id-dritt tiegħu għall-awtodeterminazzjoni skont il-Karta u, b’mod partikolari għall-għanijiet u l-prinċipji tiegħu” (83).

122. Finalment, fid-dispożizzjonijiet ġenerali tagħha, ir-Riżoluzzjoni 2625 (XXV) tiddikjara li “[l]-prinċipji tal-Karta li huma inklużi f’din id‑dikjarazzjoni jikkostitwixu prinċipji fundamentali tad-dritt internazzjonali, u titlob konsegwentement lill-Istati kollha li jispiraw ruħhom minn dawn il‑prinċipji fl-aġir internazzjonali tagħhom u li jiżviluppaw ir‑relazzjonijiet reċiproċi tagħhom abbażi tal-osservanza stretta tal‑imsemmija prinċipji”.

123. Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li d-dritt għall‑awtodeterminazzjoni ma huwa suġġett, fl-eżekuzzjoni tiegħu jew fl-effetti tiegħu, għall-intervent ta’ xi att ieħor ulterjuri.

124. F’dan il-każ, kif iddeċidew il-Qorti internazzjonali tal-Ġustizzja u l-Qorti tal-Ġustizzja, il-poplu tas-Saħara tal-Punent jibbenefika mid-dritt tal-awtodeterminazzjoni (84).

–       In-natura u l-istruttura tad-dritt għall-awtodeterminazzjoni ma jipprekludux l-istħarriġ ġudizzjarju tal-atti kkontestati

125. Fil-punt 89 tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li “il-Qorti Ġenerali kellha tieħu inkunsiderazzjoni [d-dritt għall-awtodeterminazzjoni]” fil-kuntest tar-rikors għall-annullament tal‑Ftehim ta’ Assoċjazzjoni ppreżentat minn Front Polisario. Minn dan isegwi li n-natura u l-istruttura ta’ dan id-dritt ma jipprekludux l-istħarriġ ġudizzjarju tal-atti tal-Unjoni.

126. Fil-fatt, l-Artikolu 103 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti jipprevedi li “[f]il-każ ta’ konflitt bejn l-obbligi tal-Membri tan-Nazzjonijiet Uniti skond l-Karta preżenti u l-obbligi tagħhom skond xi ftehim internazzjonali ieħor, l-obbligi tagħhom skond l-Karta preżenti għandhom jegħlbu”.

127. Barra minn hekk, skont il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, “id‑dritt tal-popli għall-awtodeterminazzjoni […] huwa dritt li jista’ jiġi kkontestat erga omnes” (85). Dan ifisser li “tali obbligi, minn natura tagħhom stess, “jikkonċernaw l-Istati kollha” u, “[f]id-dawl tal‑importanza tad-drittijiet inkwistjoni, l-Istati kollha jistgħu jiġu kkunsidrati bħala li għandhom interess ġuridiku sabiex dawn id-drittijiet jiġu protetti” (86). F’dan is-sens, il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja ddeċidiet li “l-Istati kollha għandhom l-obbligu li ma jirrikonoxxux is‑sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-[ksur ta’ obbligu erga omnes]. Għandhom ukoll l-obbligu li ma jagħtux għajnuna jew assistenza insostenn tas-sitwazzjoni maħluqa minn dan il-[ksur]. Barra minn hekk, l-Istati għandhom jiżguraw, skont il-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u tad‑dritt internazzjonali, li jintemmu l-ostakoli, li jirriżultaw mill-[ksur], għall-eżerċizzju mill-poplu [kkonċernat, f’dan il-każ, il-poplu Palestinjan] tad-dritt għall-awtodeterminazzjoni tiegħu” (87).

128. Finalment, id-dritt għall-awtodeterminazzjoni ħafna drabi huwa ċċitat bħala regola imperattiva tad-dritt internazzjonali li l-ksur tiegħu jista’ jirriżulta fl-annullament ta’ trattat internazzjonali skont l‑Artikolu 53 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna fuq il-liġijiet tat-trattati (88). Għandu jiġi enfasizzat li, matul il-proċedura tal-opinjoni konsultattiva quddiem il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja fil-kawża tas-Saħara tal‑Punent, ir-Renju ta’ Spanja rrikonoxxa li d-dritt għall‑awtodeterminazzjoni jikkostitwixxi fih innifsu regola imperattiva tad-dritt internazzjonali (89) filwaqt li r-Renju tal-Marokk irrikonoxxa l‑kwalità ta’ regola imperattiva tal-prinċipju ta’ dekolonizzazzjoni li tiegħu l-awtodeterminazzjoni hija modalità (90).

129. Minn dan jirriżulta li, iktar milli jipprekludu l-istħarriġ ġudizzjarju, l-istruttura u n-natura tad-dritt għall-awtodeterminazzjoni jimponu fuq il-Qorti tal-Ġustizzja sabiex tivverifika li, permezz tal-atti kkontestati, l-Unjoni rrispettat dan id-dritt, ma rrikonoxxietx sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur ta’ dan id-dritt u ma tatx għajnuna jew assistenza insostenn ta’ tali sitwazzjoni (91).

2)      Il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali

130. Il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali jiżgura d-dritt sovran ta’ kull Stat u ta’ kull poplu li jiddisponi b’mod ħieles mir‑rikkezzi u r-riżorsi naturali tat-territorju tiegħu fl-interess tal-iżvilupp nazzjonali u tal-benesseri tal-poplu tiegħu (92). Dan huwa prinċipju tad‑dritt internazzjonali konswetudinarju (93) li bħala tali jorbot lill-Unjoni.

131. Kif osserva s-Segretarju Ġenerali għall-Affarijiet Legali tal‑ONU, konsulent legali, Hans Corell fl-ittra tiegħu datata d-29 ta’ Jannar 2002, indirizzata lill‑Kunsill tas-Sigurtà tal-ONU, “[i]l-portata u l-effetti ġuridiċi speċifiċi [tal-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali] jibqgħu diskutibbli” (94).

132. Fil-fatt, il-parir legali tiegħu juri din id-diffikultà peress li juża termini differenti sabiex jikkaratterizza dik li hija esplojtazzjoni ta’ riżorsi naturali għall-benefiċċju tal-poplu tat-territorju mhux awtonomu. Fil-fatt, jitkellem dwar esplojtazzjoni li ma ssirx “irrispettivament mill-bżonnijiet u l-interessi tal-popolazzjoni [tat-territorju mhux awtonomu], mingħajr ma tibbenefika minnha” (95) jew dwar esplojtazzjoni “għall-benefiċċju tal‑popli [tat-territorji mhux awtonomi], f’isimhom, jew b’konsultazzjoni mar-rappreżentanti tagħhom” (96) u jikkonkludi li ma tistax issir esplojtazzjoni “irrispettivament mill-interessi u mill-volontà tal-poplu [tat-territorju mhux awtonomu]” (97).

133. Fid-dawl ta’ dan, minkejja l-varjetà tat-terminoloġija, huwa ċert li tal-inqas, l-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali għandha ssir għall‑benefiċċju tat-territorju mhux awtonomu, li huwa biżżejjed sabiex jagħti lil dan il-kriterju tal-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir‑riżorsi naturali natura ċara u preċiża biżżejjed.

134. Huwa wkoll utli sabiex ikun il-bażi għal stħarriġ ġudizzjarju tal‑atti kkontestati. Fil-fatt, il-Parlament kien oriġinarjament waqqaf l‑adozzjoni tal-protokoll li finalment ġie konkluż fl-2013 billi kkunsidra li ma kellux biżżejjed assigurazzjoni li tiżgura li l-esplojtazzjoni tas-sajd tar-riżorsi naturali tas-Saħara tal-Punent mill-vapuri tal-Unjoni ser issir għall-benefiċċju tal-poplu ta’ dan it-territorju. Barra minn hekk, il‑Kunsill u l-Kummissjoni jammettu li l-kriterju tal-benefiċċju għall‑poplu tas-Saħara tal-Punent huwa kundizzjoni ta’ legalità ta’ ftehim konklużi bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk li jirrigwardaw dan it‑territorju.

3)      Ir-regoli tad-dritt internazzjonali umanitarji applikabbli għallkonklużjoni tal-ftehim internazzjonali li jirrigwardaw lesplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tat-territorju okkupat

135. Skont il-qorti tar-rinviju, id-WSC u l-amministrazzjoni fiskali u doganali u l-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l-Affarijiet Rurali, il‑preżenza tar-Renju tal-Marokk fis-Saħara tal-Punent hija okkupazzjoni (98).

136. F’dan ir-rigward, nirrileva li l-kwistjoni dwar jekk ir-Renju tal‑Marokk huwiex jew le l-awtorità li tokkupa s-Saħara tal-Punent u jekk ikkonkludiex il-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 f’din il-kwalità hija kwistjoni ta’ interpretazzjoni tad-dritt internazzjonali li għalih il‑kundizzjonijiet tal-invokabbiltà tiegħu fid-dritt tal-Unjoni ma japplikawx.

137. Madankollu, jekk ir-Renju tal-Marokk huwa awtorità li tokkupa s‑Saħara tal-Punent (kwistjoni li nirritorna għaliha iktar tard (99)), ir-regoli tad-dritt internazzjonali umanitarju, ikkodifikat fir-regolament anness mal-Konvenzjoni ta’ Den Haag tat-18 ta’ Ottubru 1907 dwar il-liġijiet u l-konswetudnijiet tal-gwerra fuq l-art (iktar ’il quddiem ir-“Regolament ta’ Den Haag tal-1907”) u l-Konvenzjoni ta’ Genève, tat‑12 ta’ Awwissu 1949, dwar il-protezzjoni ta’ persuni ċivili fi żmien ta’ gwerra (iktar ’il quddiem il-“Konvenzjoni IV ta’ Genève”) li jirrigwardaw il-konklużjoni tal-ftehim internazzjonali applikabbli għat‑territorju okkupat (Artikolu 43 tar-Regolament ta’ Den Haag tal‑1907 u t-tieni paragrafu tal-Artikolu 64 tal-Konvenzjoni IV ta’ Genève) u l-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali ta’ dan it-territorju (Artikolu 55 tar‑Regolament ta’ Den Haag tal-1907) għandhom ikunu invokati.

138. Fil-fatt, dawn id-dispożizzjonijiet jissodisfaw għalhekk il-kriterji ta’ invokabbiltà tad-dritt internazzjonali msemmija fil-punt 96 ta’ dawn il-konklużjonijiet.

139. Fl-ewwel lok, id-dispożizzjonijiet tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 u tal-Konvenzjoni IV ta’ Genève jikkostitwixxu prinċipji intransiġġibbli u li jistgħu jiġu kkontestati erga omnes tad-dritt internazzjonali konswetudinarju (100) u bħala tali jorbtu lill-Unjoni.

140. Fit-tieni lok, il-kontenut tagħhom huwa mingħajr kundizzjoni u preċiż biżżejjed inkwantu l-obbligi li jimponi fuq l-awtoritajiet okkupanti ma humiex suġġetti, fl-eżekuzzjoni jew fl-effetti tagħhom, għall‑intervent ta’ xi att ieħor.

141. Fit-tielet u l-aħħar lok, in-natura u l-istruttura tagħhom bħala regoli intransiġġibbli ma jipprekludux stħarriġ ġudizzjarju tal-atti kkontestati, u b’mod partikolari tar-Regolament Nru 764/2006, tad‑Deċiżjoni°2013/785 u tar-Regolament Nru 1270/2013, inkwantu japprovaw u jimplementaw esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tas-Saħara tal-Punent maqbula bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk. Issa, l-Unjoni għandha l-obbligu li ma tirrikonoxxix is-sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur ta’ dawn id-dispożizzjonijiet u li ma tagħtix għajnuna jew assistenza insostenn tas-sitwazzjoni maħluqa minn dan il-ksur (101).

142. Wara li stabbilixxejt ir-regoli tad-dritt internazzjonali invokabbli, issa ser ngħaddi sabiex neżamina l-kompatibbiltà tal-atti kkontestati ma’ dawn ir-regoli.

3.      Fuq il-validità tar-Regolament Nru 764/2006, tadDeċiżjoni 2013/785 u tar-Regolament Nru 1270/2013 kif ukoll dwar il-kompatibbiltà tal-Ftehim dwar is-sajd u tal-Protokoll tal-2013 mar-regoli invokabbli tad-dritt internazzjonali li għalihom jirreferi lArtikolu 3(5) TUE

a)      Fuq ir-rispett, mill-atti kkontestati, tad-dritt tal-poplu tasSaħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni kif ukoll l-obbligu li ma tiġix irrikonoxxuta sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur ta’ dan iddritt u li ma tingħatax għajnuna jew assistenza għaż-żamma ta’ din is-sitwazzjoni

143. Bis-sentenza tagħha tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973), il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni konkluż bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk li, skont it-termini tiegħu japplika għat-“territorju tar-Renju tal-Marokk”, ma huwiex applikabbli għat-territorju tas-Saħara tal-Punent peress li tali applikazzjoni hija inkompatibbli mad-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni kif ukoll mal-Artikoli 29 (applikazzjoni territorjali tat-trattati) u 34 (prinċipju tal-effett relattiv tat-trattati li t‑trattati ma għandhom la jippreġudikaw u lanqas jibbenefikaw lil suġġetti terzi mingħajr il-kunsens tagħhom) tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna dwar il‑liġi tat-trattati (102).

144. Skont il-Kunsill u l-Kummissjoni, din il-kawża għandha tiġi distinta minn dik li wasslet għas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il‑Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973), peress li, kuntrarjament għall-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni, il-Ftehim dwar is-Sajd u l‑Protokoll tal-2013 huma applikabbli għas-Saħara tal-Punent. Fil-fatt, skont il-qari tagħhom ta’ din is-sentenza, il-problema tal-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni kienet li dan kien applikabbli għas-Saħara tal-Punent mingħajr ma kien applikabbli legalment, minħabba l-fatt li tali applikazzjoni tkun inkompatibbli mad-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni kif ukoll mal-Artikoli 29 (implementazzjoni territorjali tat-Trattati) u 34 (prinċipju tal-effett relattiv tat-trattati li t‑trattati ma għandhom la jippreġudikaw u lanqas jibbenefikaw lil suġġetti terzi mingħajr il-kunsens tagħhom) tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna fuq il-liġi tat‑trattati. Huwa fuq il-bażi ta’ dawn l-argumenti li s‑soluzzjoni prevista mill-Kummissjoni u mill-Kunsill biex jiġi implementat il-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni fis-Saħara tal-Punent f’konformità mas-sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973) hija li testendi l-kamp ta’ applikazzjoni tiegħu bi ftehim permezz ta’ skambju ta’ ittri bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk biex espressament ikopri s-Saħara tal-Punent.

145. Jiena m’iniex persważ minn dan l-argument. Jekk l-applikazzjoni fis-Saħara tal-Punent ta’ ftehim internazzjonali konkluż mar-Renju tal‑Marokk li l-kamp ta’ applikazzjoni territorjali tiegħu ma jinkludix espressament dan it-territorju kien inkompatibbli mad-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni, ftehim internazzjonali li, bħall-Ftehim dwar is-Sajd u l-Protokoll tal-2013, huwa applikabbli għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u l-ibħra li jmissu magħha (103) u jawtorizza esplojtazzjoni mill-Unjoni (104) tar-riżorsi tas-sajd tas-Saħara tal‑Punent l-istess ikun a fortiori.

146. Dan l-argument a fortiori ma huwiex biżżejjed biex jiġi kkonstatat ksur tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni. Fl-interess tal-kompletezza, nixtieq inżid li l-atti kkontestati ma jirrispettawx id-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall‑awtodeterminazzjoni peress li huma la jikkorrispondu ma’ twettiq liberu tal-iżvilupp ekonomiku tiegħu u lanqas ma’ dispożizzjoni libera tal-ġid u tar-riżorsi naturali tiegħu (105) u li fi kwalunkwe każ, anki jekk huma stess ma kinux qed jiksru d-dritt għall-awtodeterminazzjoni, huma ma kinux qed jirrispettaw l-obbligu tal-Unjoni li ma jirrikonoxxux sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal‑Punent għall-awtodeterminazzjoni u li ma tingħatax għajnuna jew assistenza għall-kontinwazzjoni ta’ din is-sitwazzjoni (106).

1)      Dwar l-eżistenza ta’ volontà libera tal-poplu tas-Saħara talPunent li jsegwi permezz tal-atti kkontestati l-iżvilupp ekonomiku tiegħu u jiddisponi mir-rikkezzi u mir-riżorsi naturali tiegħu

147. L-ineżistenza ta’ tali volontà fl-opinjoni tiegħi tidher mill-fatti sussegwenti (107), li l-mertu tagħhom tressaq quddiem il-qorti tar-rinviju mid-WSC u tfakkar minn din tal-aħħar (108).

148. Fl-20 ta’ Diċembru 1966, l-Assemblea Ġenerali tal-ONU adottat ir-Riżoluzzjoni 2229 (XXI) fuq il-kwistjoni tal-Ifni u tas-Saħara Spanjola, li fiha “[reġa’ ġie sostnut] id-dritt inaljenabbli [tal-poplu] […] tas‑Saħara Spanjol għall-awtodeterminazzjoni” u talbet lir-Renju ta’ Spanja, fil-kapaċità tiegħu bħala poter amministrattiv, sabiex kemm jista’ jkun malajr, jistabbilixxi “l-modalitajiet tal-organizzazzjoni ta’ referendum li għandu jinżamm taħt l-awspiċi tal-[ONU] sabiex il‑popolazzjoni awtoktona tat-territorju tkun tista’ teżerċita liberament id‑dritt tagħha għall‑awtodeterminazzjoni”.

149. Fl-20 ta’ Awwissu 1974, ir-Renju ta’ Spanja informa lill-ONU li kien qed jipproponi li jorganizza, taħt l-awspiċi ta’ din tal-aħħar, referendum fis-Saħara tal-Punent (109).

150. F’Mejju 1975, minkejja d-diffikultajiet affaċċjati, il-missjoni tal‑ONU fis-Saħara tal-Punent “kienet f’pożizzjoni li tikkonkludi, wara ż-żjara tagħha f’dan it-territorju, li l-maġġoranza tal-popolazzjoni tas‑Saħara Spanjola kienet b’mod ċar favur l-indipendenza” (110).

151. Fis-16 ta’ Ottubru 1975, il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, fuq talba mressqa mill-Assemblea Ġenerali tan-NU fil-kuntest tax‑xogħlijiet dwar id-dekolonizzazzjoni tas-Saħara tal-Punent, tat Opinjoni konsultattiva, li tipprovdi li, minn naħa waħda, is-Saħara tal‑Punent ma kinitx territorju mingħajr sid (terra nullius) fil-mument tal‑kolonizzazzjoni mir-Renju ta’ Spanja, u min-naħa l-oħra, anki jekk ċerti elementi kienu juru l-eżistenza, fil-mument tal-kolonizzazzjoni Spanjola, rabtiet ġuridiċi bejn is-sultan tal-Marokk u xi tribujiet li jgħixu fit-territorju tas-Saħara tal-Punent, huma ma stabbilixxew l-eżistenza tal‑ebda rabta ta’ sovranità territorjali bejn it-territorju tas-Saħara tal‑Punent u r-Renju tal-Marokk (111). Il-Qorti tal-Ġustizzja, għalhekk, ma kkonstatatx l-eżistenza ta’ rabtiet ġuridiċi li jibdlu l‑applikazzjoni tar‑Riżoluzzjoni 1514 (XV) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU fir-rigward tad‑dekolonizzazzjoni tas-Saħara tal-Punent u b’mod partikolari tal‑applikazzjoni tal-prinċipju ta’ awtodeterminazzjoni permezz tal‑espressjoni libera u awtentika tar-rieda tal-popolazzjonijiet tat‑territorju (112).

152. F’diskors mogħti fil-ġurnata tal-pubblikazzjoni tal-imsemmija Opinjoni konsultattiva, ir-Re tal-Marokk ikkunsidra li “d-dinja kollha [kienet] irrikonoxxiet li s-Saħara [tal-Punent] kienet fil-pussess” tar‑Renju tal-Marokk u li “kien l-obbligu tiegħu li jirkupra b’mod paċifiku dan it-territorju”, filwaqt li appella, għal dan il-għan, għall‑organizzazzjoni ta’ mixja li ġabret 350000 ruħ, imsejħa l-“mixja l‑ħadra” (113).

153. Adit mir-Renju ta’ Spanja, il-Kunsill tas-Sigurtà tal-ONU talab lis‑Segretarju Ġenerali tal-ONU, K. Waldheim, biex iħejji rapport dwar ir-riżultati tal-konsultazzjonijiet tiegħu mal-partijiet ikkonċernati, speċjalment ir-Renju tal-Marokk (114).

154. L-argument ta’ dan tal-aħħar, deskritt f’dan ir-rapport, kien li referendum ma kienx neċessarju għaliex il-Qorti Internazzjonali tal‑Ġustizzja rrikonoxxiet ir-rabtiet storiċi bejn is-Sultan tal-Marokk u t‑tribujiet li jgħixu b’mod tradizzjonali fit-territorju tas-Saħara tal-Punent u li, fi kwalunkwe każ, “il-popolazzjonijiet tat-territorju fil-fatt kienu diġà eżerċitaw id-dritt tagħhom għall-awtodeterminazzjoni u ddikjaraw ruħhom bħala favur ir-ritorn tat-territorju mal-Marokk”, bil-prova l-iktar reċenti tkun “il-ġurament ta’ lealtà lejn ir-Re tal-Marokk meħud f’isem it-tribujiet tas-Saħara minn [M.Khatri Ould Said a Ould El Jomaini], President tad-Djemââde[(115)]” waqt ċerimonja li seħħet fl‑4 ta’ Novembru 1975 fil-palazz ta’ Agadir (116).

155. Wara l-protesti tar-Renju ta’ Spanja kontra l-mixja l-ħadra, il‑Kunsill tas-Sigurtà tal-ONU adotta, fis-6 ta’ Novembru 1975, ir‑Riżoluzzjoni 380 (1975) dwar is-Saħara tal-Punent, li fiha “[ddeplora] l-mixja” mħabbra u “[talab] lir-[Renju tal-]Marokk jirtira immedjatament mit-territorju tas-Saħara tal-Punent il-parteċipanti kollha għal [din] il‑mixja”. Ir-Renju tal-Marokk laqa’ din it-talba xi jiem wara.

156. Waqt il-kriżi kkawżata mill-mixja l-ħadra, ir-Renju ta’ Spanja, ir‑Renju tal-Marokk u r-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja daħlu f’negozjati trilaterali li rriżultaw, fl-14 ta’ Novembru 1975, fid‑Dikjarazzjoni tal-prinċipji ta’ Spanja, tal-Marokk u tal-Mawritanja dwar is-Saħara tal-Punent (117) (iktar ’il quddiem il-“Ftehim ta’ Madrid”). Skont dan il-Ftehim, “Spanja se tipproċedi immedjatament biex tistabbilixxi amministrazzjoni temporanja fit-territorju [tas-Saħara tal‑Punent], li fiha jipparteċipaw il-Marokk u l-Mawritanja b’kollaborazzjoni mad-Djemââ, u li lilha jingħataw ir-responsabbiltajiet u l-poteri [li hi kellha f’dan it-territorju bħala awtorità amministrattiva]”, u dan sar.

157. Il-Ftehim imsemmi kien jipprevedi wkoll li “l-preżenza Spanjola ser tintemm b’mod definittiv qabel it-28 ta’ Frar 1976” u li “[l-]opinjoni tal‑popolazzjoni Saħarjana, espressa permezz tad-Djemââ, ser tkun irrispettata”.

158. Konsegwentement, irriżulta li l-imsemmi ftehim kien akkumpanjat minn numru ta’ ftehim bejn dawn it-tliet pajjiżi, formalment imsejħa “atti ta’ konverżazzjoni”, intiżi sabiex jirregolaw ċerti aspetti ekonomiċi tat-trasferiment tal-amministrazzjoni tas-Saħara tal-Punent, fosthom b’mod partikolari d-drittijiet tas-sajd fl-ibħra li jmissu ma’ dan it-territorju (118). L-eżistenza ta’ dawn il-ftehim kif ukoll il-fatt li huma għandhom bħala għan is-sajd ġew ikkonfermati mill-Ministru għall‑Affarijiet Barranin tar-Renju ta’ Spanja, M. Oreja Aguirre, waqt id‑dibattitu parlamentari dwar ir-ratifika tal-Ftehim dwar is-Sajd bejn ir‑Renju ta’ Spanja u r-Renju tal-Marokk tal-1977 (119). Fl-opinjoni tiegħu, dan kien jikkonċerna “linji gwida [jew] direttivi” (120).

159. L-eżistenza ta’ ftehim dwar id-drittijiet tas-sajd fl-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent kif ukoll il-fatt li l-eżistenza tiegħu ma ġietx ikkomunikata lis-Segretarju Ġenerali tal-ONU huma kkonfermati wkoll mill-messaġġi diplomatiċi tal-Ministeru għall-Affarijiet Barranin tal‑Istati Uniti tal-Amerika (121).

160. Fit-28 ta’ Novembru 1975, 67 membru tad-Djemââ, fosthom il‑Viċi-President tagħha, miġbura f’El Guelta Zemmur (Saħara tal‑Punent) iddikjaraw b’unanimità li d-Djemââ, peress li ma kinitx eletta demokratikament mill-poplu tas-Saħara tal-Punent, ma tistax tiddeċiedi dwar l-awtodeterminazzjoni tagħha. Huma ddeċidew b’mod unanimu li għandha tiġi xolta b’mod definittiv (122).

161. Fl-10 ta’ Diċembru 1975, l-Assemblea Ġenerali tal-ONU vvotat għal żewġ Riżoluzzjonijiet fuq il-kwistjoni tas-Saħara tal-Punent li l‑kontenut tagħhom ma huwiex identiku (123), għaliex ma kienx hemm konsensus dwar il-konsegwenzi dedotti mill-Ftehim ta’ Madrid. F’dan is-sens, ir‑Riżoluzzjoni 3458 A (XXX) ma tagħmel l-ebda riferiment għal dan il‑ftehim u tirreferi għar-Renju ta’ Spanja “bħala awtorità amministrattiva” tas-Saħara tal-Punent (124), filwaqt li r-Riżoluzzjoni 3458 B (XXX) “tieħu nota” (125) ta’ dan il-ftehim u ma tirreferix għal awtorità amministrattiva iżda għall-“Partijiet Kontraenti għall-Ftehim ta’ Madrid tal-14 ta’ Novembru 1975” (126) u għall-“amministrazzjoni interim” (127).

162. Madankollu, għandu jiġi nnotat li fost l-144 Stat parteċipanti fis‑sessjoni plenarja Nru 2435 tal-Assemblea Ġenerali, 88 ivvotaw favur ir-Riżoluzzjoni 3458 A (XXX), ħadd ma vvota kontra, 41 astjenew u 15 ma vvotawx. L-Istati Membri preżenti tal-Unjoni vvotaw għal din ir‑Riżoluzzjoni, ħlief ir-Repubblika Portugiża u r-Renju ta’ Spanja li astjenew kif ukoll ir-Repubblika ta’ Malta li ma vvotatx. Ir-Renju tal‑Marokk ukoll ma vvotax.

163. Ikkontestata iktar, ir-Riżoluzzjoni 3458 B (XXX) ġiet approvata biss minn 56 Stat, filwaqt li 42 Stat ivvotaw kontra, 34 astjenew u 12 ma vvotawx. Kienu biss 11-il Stat Membru preżenti tal‑Unjoni li vvotaw għal din ir-Riżoluzzjoni(128), 10 ivvotaw kontra (129), 6 astjenew (130) u wieħed ma vvotax (131). Ir-Renju tal-Marokk ivvota favur.

164. Minkejja d-differenzi ta’ bejniethom, iż-żewġ Riżoluzzjonijiet “sostnew mill-ġdid id-dritt inaljenabbli tal-poplu tas-Saħara [tal‑Punent] għall-awtodeterminazzjoni” (132) b’mod konformi mar‑Riżoluzzjoni 1514 (XV) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU u jaqblu dwar il-fatt li dan id-dritt għandu jiġi eżerċitat b’mod ħieles (133).

165. Barra minn hekk, ir-Riżoluzzjoni 3458 A (XXX) tipprevedi li d‑dritt għall-awtodeterminazzjoni għandu jkun eżerċitat “taħt is‑superviżjoni tal-[ONU]” u “titlob lis-Segretarju Ġenerali, b’konsultazzjoni mal-Gvern Spanjol, bħala awtorità amministrattiva, […] li jieħu l-passi meħtieġa għas-superviżjoni tal-att ta’ awtodeterminazzjoni” (134).

166. Fl-istess spirtu, ir-Riżoluzzjoni 3458 B (XXX) tipprevedi l‑eżerċizzju mill-poplu tas-Saħara tal-Punent tad-dritt tiegħu għall‑awtodeterminazzjoni “permezz ta’ konsultazzjoni ħielsa organizzata flimkien ma’ rappreżentant tal-[ONU] nnominat mis‑Segretarju Ġenerali” (135).

167. Mill-aħħar tal-1975, ir-Renju ta’ Spanja beda l-irtirar tal‑amministrazzjoni tiegħu fis-Saħara tal-Punent. Filwaqt li t-truppi Spanjoli rtiraw, il-forzi Marokkini u Mawritanji daħlu fit-territorju tas‑Saħara tal-Punent. F’xi postijiet, kien hemm konfrontazzjoni bl-armi bejn il-forzi tagħhom u dawk tal-Front popolari għal-liberazzjoni tas‑saguia-el-hamra u tar-rio de oro (Front Polisario) (136).

168. Waqt konferenza stampa fi Frar 1976, Olof Rydbeck, Ambaxxatur Svediż fi ħdan l-ONU u mibgħut speċjali tas-Segretarju Ġenerali tal‑ONU għas-Saħara tal-Punent, iddikjara li “kif [kienet], is-sitwazzjoni militari [fis-Saħara tal-Punent] konsultazzjoni utli mas-Saħarjani kienet diffiċli ħafna, saħansitra impossibbli” (137).

169. Permezz tal-memorandum tiegħu tal-25 ta’ Frar 1976 indirizzat lis-Segretarju Ġenerali tal-ONU, ir-Renju ta’ Spanja nformah li ddeċieda li jtemm b’mod permanenti l-preżenza tiegħu fis-Saħara tal-Punent il-jum ta’ wara (26 ta’ Frar 1976) u li ssejħet seduta tad-Djemââ għal dan il-jum li matulha l-Gvernatur Spanjol, fil-kwalità tiegħu ta’ membru tal‑amministrazzjoni provviżorja, kien ser jinformaha b’din id‑deċiżjoni (138).

170. Fis-26 ta’ Frar 1976, ir-Renju ta’ Spanja temm b’mod permanenti l-preżenza tiegħu fit-territorju tas-Saħara tal-Punent u permezz tal-ittra tiegħu datata fl-istess jum indirizzata lis-Segretarju Ġenerali tal-ONU ddikjara lilu nnifsu bħala “mingħajr responsabbiltà ta natura internazzjonali f’dak li jirrigwarda l-amministrazzjoni [tas-Saħara tal‑Punent] billi waqaf milli jipparteċipa fl-amministrazzjoni proviżorja li ġiet stabbilita” (139) u ddikjara li “[id-]dekolonizzazzjoni tas-Saħara tal‑Punent ser tintemm meta l-popolazzjoni Saħarjana tkun tista’ tagħti l‑opinjonijiet tagħha b’mod sinjifikattiv” (140).

171. Fl-istess jum, minkejja x-xoljiment deċiż minn 67 mill-membri tagħha, id-Djemââ approvat “[l-]integrazzjoni mill-ġdid [tas-Saħara tal‑Punent] mal-Marokk u mal-Mawritanja” u “esprim[iet] b’hekk l‑opinjoni unanima tal-popolazzjonijiet Saħarjani u tat-tribujiet kollha li minnhom hija ħarġet u li tagħhom hija r-rappreżentant awtentiku u legali” (141). Mill-perspettiva tar-Renju tal-Marokk, din id-deċiżjoni hija l‑konkretizzazzjoni tad-dispożizzjoni tal-Ftehim li tgħid li “[l-]opinjoni tal-popolazzjoni Saħarjana, espressa permezz tad-Djemââ, ser tkun rispettata”.

172. F’dak li jikkonċerna din il-laqgħa mad-Djemââ, la r-Renju ta’ Spanja, u lanqas l-ONU ma rrikonoxxewha bħala eżerċizzju tad-dritt tal‑poplu tas-Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni, skont ir‑Riżoluzzjonijiet 3458 A u B (XXX) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU. (142)

173. Skont il-memorandum datat 25 ta’ Frar 1975 li r-Renju ta’ Spanja bagħat lis-Segretarju Ġenerali tal-ONU, “din is-seduta ma [fihiex] konsultazzjoni maċ-ċittadini bħal dik prevista fil-Ftehim ta’ Madrid tal‑14 ta’ Novembru 1975 u fir-Riżoluzzjoni 3458 B (XXX) tal‑Assemblea Ġenerali, sakemm il-kundizzjonijiet neċessarji ma jkunux issodisfatti, inkluż, b’mod partikolari, il-preżenza ta’ rappreżentant tal‑[ONU] maħtur mis-[Segretarju Ġenerali] skont il-paragafu 4 tar‑Riżoluzzjoni msemmija iktar ’il fuq” (143).

174. Fit-tweġiba tiegħu għall-Memorandum tal-25 ta’ Frar 1975 tar‑Renju ta’ Spanja, is-Segretarju Ġenerali tal-ONU fakkar il-paragrafi 7 u 8 tar-Riżoluzzjoni 3458 A (XXX) u l-paragrafu 4 tar‑Riżoluzzjoni 3458 B (XXX) u kkonkluda dan li ġej:

“Jidher, skont il-paragrafi ċċitati hawn fuq, li la l-[G]vern Spanjol, fil‑kapaċità tiegħu ta’ awtorità amministrattiva, u lanqas l‑amministrazzjoni temporanja, li tagħha [ir-Renju ta’] Spanja hija membru, ma ħadu l-miżuri neċessarji biex jiżguraw għall-popolazzjonijiet tas-Saħara tal‑Punent l-eżerċizzju tad-dritt għall-awtodeterminazzjoni. Konsegwentement, anke jekk iż-żmien kien jippermetti u jekk il-kjarifiki neċessarji kienu ġew ipprovduti fir-rigward tal-laqgħa tad-Djemââ li dwarha intom infurmajtuni lbieraħ li l-gvern tagħkom ma kienx informat, il-preżenza għal din il-laqgħa ta’ rappreżentant tal-[ONU] maħtur minni ma hijiex fiha nnifisha applikazzjoni tar-Riżoluzzjonijiet tal-Assemblea Ġenerali msemmija hawn fuq” (144).

175. Fl-14 ta’ April 1976, ir-Renju tal-Marokk ikkonkluda mar‑Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja trattat dwar it-tqassim tat‑territorju tas-Saħara tal-Punent (145) u formalment għaqqad il-provinċji li kienu allokati lilu permezz ta’ dan it-Trattat (146).

176. Sadanittant, żviluppa kunflitt bl-armi f’dan ir-reġjun bejn ir-Renju tal‑Marokk, ir-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja u l-Front Polisario.

177. F’Mejju 1979, ir-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja informat lis-Segretarju Ġenerali tal-ONU li hija kienet lesta li tapplika d‑dispożizzjonijiet tar-Riżoluzzjonijiet 3458 A (XXX) u 3458 B (XXX) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU u li tistudja l-metodi u l-mezzi biex jintlaħaq id‑dritt ta’ awtodeterminazzjoni fis-Saħara tal-Punent (147). Madankollu, “minn Lulju 1978, il-Gvern Marokkin iddikjara diversi drabi li hu ma kien se jċedi l-ebda “provinċja Saħarjana irkuprata tiegħu” u li ma kienx se jaċċetta l-ħolqien ta’ Stat ċkejken ikkontrollat mill-Front [Polisario] fis-settur Mawritanju tas-Saħara tal-Punent” (148).

178. Fl-10 ta’ Awwissu 1979, ir-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja kkonkludiet ftehim ta’ paċi mal-Front Polisario, li permezz tiegħu rrinunzjat għal kull pretensjoni territorjali fis-Saħara tal-Punent (149). Ir‑Renju tal-Marokk immedjatament assuma l-kontroll tat-territorju li tneħħa mill-forzi Mawritanji(150) u pproċeda bl-annessjoni tiegħu (151).

179. Fil-21 ta’ Novembru 1979, l-Assemblea Ġenerali tal-ONU adottat ir-Riżoluzzjoni 34/37 fuq il-kwistjoni tas-Saħara tal-Punent, li fiha hija “reġgħet irrepetiet id-dritt inaljenabbli tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall‑awtodeterminazzjoni u għall-indipendenza, b’mod konformi mal‑[K]arta tal-[ONU] […] u mal-għanijiet tar-Riżoluzzjoni 1514 (XV) tagħha”, hija “iddeplora[t] bil-qawwa l-aggravazzjoni tas-sitwazzjoni li kienet tirriżulta mill-persistenza tal-okkupazzjoni tas-Saħara tal-Punent mill‑Marokk”, u “talbet immedjatament lill-Marokk biex jinvolvi ruħu hu wkoll fid-dinamika tal-paċi u jtemm l-okkupazzjoni tat-territorju tas‑Saħara tal-Punent” u “rrakkomandat għal dak l-għan li l-[Front Polisario], rappreżentant tal-poplu tas-Saħara tal-Punent, jipparteċipa bis-sħiħ f’kull tiftixa ta’ soluzzjoni politika ġusta, dewwiema u definittiva tal-kwistjoni tas-Saħara tal-Punent, skont ir-riżoluzzjonijiet u d‑dikjarazzjonijiet tal-[ONU]” (152).

180. Il-kunflitt armat bejn ir-Renju tal-Marokk u l-Front Polisario baqa’ għaddej sakemm, fit-30 ta’ Awwissu 1988, il-partijiet aċċettaw, fil‑prinċipju, proposti ta’ regolament li ħarġu b’mod partikolari mis‑Segretarju Ġenerali tal-ONU u li jipprevedu b’mod partikolari t‑tħabbir ta’ waqfien mill-ġlied kif ukoll l-organizzazzjoni ta’ referendum għall-awtodeterminazzjoni taħt il-kontroll tal-ONU (153).

181. Minn dak iż-żmien, ma sar l-ebda progress li seta’ jippermetti lill‑poplu tas-Saħara tal-Punent jeżerċita d-dritt tiegħu għall‑awtodeterminazzjoni. Kif irrileva s-Segretarju Ġenerali tal-ONU fl-aħħar rapport tiegħu dwar is-Saħara tal-Punent, “id-diffikultà [fit‑tiftixa għal soluzzjoni] ġejja essenzjalment mid-diverġenzi ta’ opinjonijiet u ta’ interpretazzjoni bejn il-partijiet kemm fir-rigward tal‑istorja tal-kunflitt kif ukoll mid-dokumenti annessi magħha. Il‑Marokk jisħaq li s-Saħara tal-Punent diġà tagħmel parti mit-territorju nazzjonali u li n-negozjati jistgħu jkopru biss il-proposta ta’ status awtonomu taħt sovranità Marokkina, peress li l-Alġerija għandha tkun involuta f’dawn in-negozjati. Il-Front Polisario jsostni li, peress li l‑Assemblea Ġenerali ddefinixxiet is-Saħara tal-Punent bħala territorju mhux awtonomu, huwa d-dmir tal-popolazzjoni indiġena li tiddeċiedi dwar il-futur tagħha fil-kuntest ta’ referendum fejn l-indipendenza tkun għażla possibbli, li l-proposti u l-ideat imressqa kollha minn xi waħda mill-partijiet għandhom jiġu diskussi u li huma l-Marokk u hu stess biss li għandhom jipparteċipaw fin-negozjati” (154).

182. Minn dawn il-fatti kollha jirriżulta li, minflok jipprova jeżerċita id-dritt tiegħu għall-awtodeterminazzjoni skont l-indikazzjonijiet mogħtija mill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja fl-Opinjoni konsultattiva tagħha dwar is-Saħara tal-Punent (155), il-poplu tas-Saħara tal-Punent kien, sa issa, imċaħħad anki mill-opportunità stess li jeżerċita dan id-dritt f’kundizzjonijiet previsti mir-Riżoluzzjonijiet 1514 (XV), 1541 (XV), 2625 (XXV) u 3458 A u B (XXX) tal-Assemblea Ġenerali tal‑ONU, permezz ta’ serje ta’ miżuri li wasslu għat-tqassim tat-territorju tas-Saħara tal-Punent fl-1976 u għall-annessjoni tiegħu fl-1976 u fl-1979. Il-fatt li xi wħud minn dawn il-miżuri huma attribwibbli għal diversi Stati ma jnaqqas bl-ebda mod l-eżistenza u l-gravità tal-ksur tal-liġi ta’ dan il-poplu għall-awtodeterminazzjoni.

183. Barra minn hekk, minkejja li dawn ir-riżoluzzjonijiet jipprevedu li d-dritt għall-awtodeterminazzjoni jimplika l-għażla ħielsa bejn tliet alternattivi (156) fosthom l-indipendenza (157), l-assoċjazzjoni ma’ Stat ieħor indipendenti u l-integrazzjoni ma’ Stat indipendenti, kif ukoll l‑organizzazzjoni ta’ referendum (158) (minflok konsultazzjoni tad‑Djemââ), ir-Renju tal-Marokk integra lis-Saħara tal-Punent mat‑territorju tiegħu permezz ta’ tqassim u annessjoni, mingħajr konsultazzjoni tal‑poplu tas-Saħara tal-Punent u mingħajr is-superviżjoni tal-ONU.

184. F’dan is-sens, it-teħid ta’ ġurament ta’ alleanza lejn ir-Re tal‑Marokk f’isem it-tribujiet Saħarjani mill-President tad-Djemââ fl‑4 ta’ Novembru 1975 u l-laqgħa tad-Djemââ tas-26 ta’ Frar 1976, mhux irrikonoxxuti mill-ONU u mir-Renju ta’ Spanja bħala awtorità amministrattiva tas-Saħara tal-Punent u membru tal-amministrazzjoni temporanja tagħha, ma jikkostitwixxux il-konsultazzjoni tal-poplu tas‑Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni mitluba bir‑Riżoluzzjonijiet 1514 (XV), 1541 (XV), 2625 (XXV) u 3458 A u B (XXX) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU.

185. Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li s-Saħara tal‑Punent ġiet integrata mar-Renju tal-Marokk mingħajr ma l-poplu ta’ dan it-territorju esprima x-xewqa tiegħu b’mod ħieles f’dan ir-rigward. Il-Ftehim dwar is-Sajd u l-Protokoll tal-2013 konklużi mir-Renju tal‑Marokk abbażi tal-integrazzjoni mas-Saħara tal-Punent fit-territorju tiegħu u fuq id-dikjarazzjoni tas-sovranità tiegħu fuq dan it-territorju, huwa ċar li l-poplu tas-Saħara tal-Punent ma ddisponiex mir-riżorsi naturali tiegħu b’mod ħieles, kif jitolbu l-Artikolu 1 komuni tal‑PIDESC u għall-PIDCP, il-paragrafu 2 tar-Riżoluzzjoni 1514 (XV) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU u t-Titolu VII tal-Att Finali ta’ Ħelsinki tal-1975.

186. Għal din ir-raġuni, l-esplojtazzjoni tas-sajd fl-ibħra li jmissu mas‑Saħara tal-Punent stabbilita u implementata permezz tal-atti kkontestati ma tirrispettax id-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall‑awtodeterminazzjoni (159).

2)      Dwar l-obbligu li ma tiġix rikonoxxuta sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għallawtodeterminazzjoni u li ma tingħatax għajnuna jew assistenza għaż-żamma ta’ din is-sitwazzjoni

187. Anki jekk il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li l-atti kkontestati ma kisrux fihom infushom id-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall‑awtodeterminazzjoni u li l-ksur ta’ dan id-dritt ma kienx attribwibbli għall-Unjoni iżda esklużivament għar-Renju tal-Marokk, xorta jibqa’ l-fatt li l-atti kkontestati ma jirrispettawx l-obbligu tal-Unjoni li ma tiġix irrikonoxxuta sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur tal-liġi tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni u li ma tingħatax għajnuna jew assistenza għaż-żamma ta’ din is-sitwazzjoni (160).

188. Kif jirriżulta mit-termini tagħhom, il-Ftehim dwar is-Sajd u tal‑Protokoll tal-2013 jkopru s-Saħara tal-Punent u l-ibħra li jmissu magħha bħal ftehim li jkun esklużivament applikabbli għat-territorju rrikonoxxut bħala territorju sovran tar-Renju tal-Marokk mill-komunità internazzjonali.

189. Għandu jiġi enfasizzat f’dan ir-rigward li, kif iddeċidiet il-Qorti Permanenti tal-Ġustizzja Internazzjonali, “il-kapaċità li jieħu obbligi internazzjonali hija preċiżament attribut ta’ sovranità tal-Istat” (161) fit‑territorju li jirreferu għalih dawn l-obbligi.

190. Dan jgħodd ukoll għall-ftehim internazzjonali li jkopru l-baħar. Fil-fatt, skont ġurisprudenza stabbilita tal-Qorti Internazzjonali tal‑Ġustizzja, “il-liġijiet dwar il-baħar jirriżultaw mis-sovranità tal-Istat kostali fuq l-art, prinċipju li jista’ jiġi mqassar kif ġej: “l-art tiddomina l‑baħar” […] Hija għalhekk is-sitwazzjoni territorjali tal-art li għandha tittieħed bħala l-punt tat-tluq biex jiġu stabbiliti l-liġijiet ta’ Stat kostali bil-baħar” (162).

191. Dejjem skont il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, “huwa ben stabbilit li ‘it-Titolu ta’ Stat fuq […] iż-żona ekonomika esklużiva huwa bbażat fuq il-prinċipju li l-art tiddomina l-baħar minħabba l-estensjoni tal-kosti jew tal-konfini kostali’ […]. Barra minn hekk, il-Qorti tal‑Ġustizzja esprimietha […], ‘l-art hija s-sors legali tas-setgħa li Stat jista’ jeżerċita fl-estensjonijiet marittimi’ […]” (163).

192. Għalhekk, jekk l-art tiddomina l-baħar, ma hemm l-ebda dubju li, kif isostni l-Comader, ir-Renju tal-Marokk ikkonkluda l-Ftehim dwar is‑sajd billi kkunsidra lilu nnifsu s-sovran tas-Saħara tal-Punent bid‑drittijiet u l-obbligi fir-rigward tal-ibħra li jmissu ma’ dan it-territorju li d-dritt internazzjonali jagħti lill-Istat kostali (164). Fil-fatt, kif iddikjara r‑Re Mohammed VI fl-okkażjoni tad-39 anniversarju tal-mixja l-ħadra, “jien ngħid le għall-attentat li għandu bħala għan li jbiddel in‑natura ta’ dan il-kunflitt reġjonali billi jippreżentah bħala kawża ta’ dekolonizzazzjoni. Fil-fatt, il-Marokk fis-Saħara tiegħu, qatt ma kien awtorità li tokkupa jew awtorità amministrattiva. Huwa iktar jeżerċita l‑karatteristiċi tas-sovranità tiegħu fuq l-art” (165).

193. Għaldaqstant, għandu jitwarrab l-argument tal-Kunsill u tal‑Kummissjoni li, billi jirreferu għall-“ibħra li jaqgħu taħt is-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk”, l-atti kkontestati ma jinkludu l-ebda rikonoxximent għat-talba ta’ sovranità tar-Renju tal-Marokk dwar it-territorju tas-Saħara tal-Punent u għas-sovranità jew il-ġurisdizzjoni li dan l-Istat jippretendi li jeżerċita fl-ibħra ta’ madwar dan it-territorju.

194. L-ewwel nett, in-negozjar u l-konklużjoni mar-Renju tal-Marokk ta’ ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent u għall‑ibħra li jmissu magħha jikkostitwixxi fih innifsu rikonoxximent de jure tal-integrazzjoni (166) tas-Saħara tal-Punent mar-Renju tal-Marokk, bl-annessjoni mwettqa fl-1976 u l-1979, li jimplika r-rikonoxximent tas-sovranità fit-territorju, l-ilmijiet interni u l‑baħar territorjali tas-Saħara tal-Punent kif ukoll drittijiet sovrani u l‑ġurisdizzjoni li d-dritt internazzjonali jagħti lill-Istat kostali fuq iż-żoni marittimi li jestendu lil hinn mill-baħar territorjali.

195. Infakkar li fil-kawża tat-Timor orjentali bejn ir‑Repubblika Portugiża (bħala awtorità amministrattiva mkeċċija mit-Timor orjentali mir-Repubblika tal-Indoneżja) u l-Commonwealth tal-Awstralja (bħala pajjiż terz li kkonkluda mar-Repubblika tal-Indoneżja ftehim internazzjonali applikabbli għat-Timor orjentali), il-Commonwealth tal‑Awstralja kkunsidrat li “il-bidu ta’ negozjati [għall-konklużjoni tat‑Trattat tal-1989 li jikkonċerna t-Timor Gap] kien ifisser irrikonoxximentde jure mill-Awstralja tal-integrazzjoni tat-Timor orjentali fl-Indoneżja” (167).

196. Il-fatt li ftehim dwar is-sajd applikabbli f’territorju u fiż-żoni marittimi tiegħu jista’ jikkostitwixxi l-prova ta’ rikonoxximent ta’ sovranità huwa muri mill-istorja stess tas-Saħara tal-Punent. Infakkar f’dan ir-rigward li r-Renju tal-Marokk ippreżenta provi tas-sovranità tiegħu fuq is-Saħara tal-Punent il-ftehim internazzjonali li kien ikkonkluda ma’ diversi Stati, fosthom b’mod partikolari l-ftehim tal-kummerċ u tas-sajd konklużi mar-Renju ta’ Spanja mill-1767 (168).

197. Issa, kif iddeċidiet il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, l-annessjoni ta’ territorju li fih il-poplu jibbenefikaw mid-dritt tal-awtodeterminazzjoni filwaqt li dan il-poplu għadu ma eżerċitax dan id-dritt, tikkostitwixxi ksur tal-obbligu tar-rispett tal-imsemmi dritt (169). Konsegwentement, terz jikser l-obbligu tiegħu li ma jirrikonoxxix sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur tal-imsemmi dritt meta huwa jirrikonoxxi de jure permezz tal-konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali l-annessjoni ta’ tali territorju.

198. It-tieni nett, it-termini “ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità jew il‑ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk” ma humiex biżżejjed biex jeskludu r-rikonoxximent de jure tas-sovranità tar-Renju tal-Marokk dwar is-Saħara tal-Punent, u dan għal żewġ raġunijiet prinċipali.

199. L-ewwel raġuni hija li l-Ftehim dwar is-Sajd u l-Protokoll tal-2013 ma humiex applikabbli biss għall-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent iżda wkoll mat-territorju tagħha (170). F’dan is-sens, l-użu tat-termini “ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tar-Renju tal‑Marokk” ma jistax jeskludi r-rikonoxximent de jure tas-sovranità tar‑Renju tal-Marokk fuq it-territorju tas-Saħara tal-Punent u għalhekk il‑ksur tad-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni.

200. It-tieni raġuni tikkonċerna l-applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u l‑Protokoll tal-2013 għall-ilmijiet li jmissu mas-Saħara tal-Punent. Kuntrarjament għal dak li ssostni l-Kummissjoni, l-espressjoni “ilmijiet taħt ġurisdizzjoni Marokkina” (171), riprodotta fil-ftehim dwar is-sajd konklużi bejn ir-Renju ta’ Spanja u r-Renju tal-Marokk qabel l-adeżjoni tar-Renju ta’ Spanja mal-Unjoni, ma tistax tidentifika l-ilmijiet li jmissu mas-Saħara tal-Punent mingħajr ma tirrikonoxxi d-drittijiet sovrani u l‑ġurisdizzjoni li r-Renju tal-Marokk jallega li għandu f’dawn l-ibħra bħala Stat kostali (172). Bħall-prinċipju li l-art tiddomina l-baħar, ir‑rikonoxximent ta’ sovranità fuq l-art timplika r-rikonoxximent tad‑drittijiet sovrani fuq il-baħar u viċe-versa.

201. F’dan ir-rigward, għandu jiġi enfasizzat li l-ftehim dwar is-sajd konklużi mir-Renju ta’ Spanja u r-Renju tal-Marokk saru qabel ir‑ratifika tal-Konvenzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti dwar il-Liġi tal-Baħar, konkluża f’Montego Bay fl-10 ta’ Diċembru 1982 (173), (iktar ’il quddiem l‑“UNCLOS”) mill-Unjoni(174), l-Istati Membri tagħha u r-Renju tal‑Marokk, filwaqt li l-ftehim dwar is-sajd fil-kawża preżenti ġie ffirmat u rratifikat taħt din il-konvenzjoni li “tipprevali, bejn l-Istati kontraenti, fuq il-konvenzjonijiet ta’ Genève tad-29 ta’ April 1958 dwar il-Liġi tal‑Baħar” (175).

202. Il-Konvenzjoni dwar is-sajd u l-konservazzjoni tar-riżorsi bijoloġiċi tal-baħar miftuħ u l-Konvenzjoni dwar il-baħar miftuħ, magħmulin f’Genève fid-29 ta’ April 1958, ma kinux jinkludu d-dritt tal‑Istati li jistabbilixxu Żona Ekonomika Esklużiva (ŻEE) iżda l‑Artikolu 2 ta’ din l-aħħar Konvenzjoni kien jipprevedi li l-ebda Stat ma jista’ jippretendi li jissottometti l-baħar miftuħ għas-sovranità tiegħu u li l-libertà tal-baħar miftuħ tinkludi l-libertà tas-sajd. Barra minn hekk, skont l-Artikolu 6 tagħha, il-vapuri fil-baħar miftuħ ikunu taħt il‑ġurisdizzjoni esklużiva tal-Istat tal-bandiera tagħhom.

203. Dan il-kuntest legali li fih it-termini “ilmijiet taħt ġurisdizzjoni Marokkina” (“aguas bajo juridiccíon marroqui”) kellhom sens, mhux talli ma għadux jeżistix bejn l-Unjoni u r-Renju tal-Marokk iżda ġie ssostitwit mill-UNCLOS. Il-frażi “ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità jew il‑ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk” għandha għalhekk tiġi evalwata fid-dawl tal-ordinament ġuridiku introdott mill-UNCLOS li stabbilixxa l-kunċett taż-ŻEE, diġà eżistenti fil-prassi tal-Istati, fid-dritt internazzjonali.

204. Dan il-qari tal-Ftehim dwar is-sajd fid-dawl tal-UNCLOS huwa kkonfermat kemm mill-premessa 2 tal-Ftehim dwar is-sajd (176) kif ukoll mill-Artikolu 5(4) ta’ dan il-ftehim li jirreferi għal-leġiżlazzjoni Marokkina “li tirregola s-sajd fl-ilmijiet li jaqgħu taħt il-ġurisprudenza tal-Marokk, skont l-[UNCLOS]”.

205. Issa, skont l-UNCLOS, l-ilmijiet interni ta’ Stat u l-baħar territorjali tiegħu jikkostitwixxu fl-ilmijiet taħt is-sovranità tiegħu (177) filwaqt li ż-ŻEE taqa’ taħt “[il-]ġurisdizzjoni” tal-Istat kostali (178). F’dan is-sens, l-ewwel parti tal-frażi użata mill-atti kkontestati “ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità u l-ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk” tirrigwarda l-ilmijiet interni u l-baħar territorjali tar-Renju tal-Marokk (ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità tiegħu) filwaqt li t-tieni parti tirrigwarda ż-ŻEE tiegħu (ilmijiet li jaqgħu taħt il-ġurisdizzjoni tiegħu).

206. Madankollu, kif tammetti l-Kummissjoni fil-punt 14 tar-risposti tagħha għall-mistoqsijiet bil-miktub magħmula mill-Qorti tal-Ġustizzja, kuntrarjament għaż-ŻEE stabbilita mir-Repubblika Għarbija Demokratika tas-Saħara (entità mhux rikonoxxuta mill-Unjoni u l‑Istati Membri tagħha), iż-ŻEE Marokkina preżenti, stabbilita fl‑1981 anki qabel ir-ratifika tal-UNCLOS mir-Renju tal-Marokk, ma tkoprix l‑ilmijiet li jmissu mas-Saħara tal-Punent li huma msemmija bħala żoni tas-sajd Nru 3 sa 6 tal-Ftehim dwar is-sajd (179), u kien minħabba f’hekk li l‑Kunsill tal-Gvern tar-Renju tal-Marokk adotta wkoll, fis-6 ta’ Lulju 2017, l-abbozz ta’ Liġi Nru 38-17 li temenda u tissupplimenta l-Liġi Nru 1-18 li tistabbilixxi żona ekonomika esklużiva ta’ 200 mil nawtiku ’il barra mix-xtut tal-Marokk u tas-Saħara tal-Punent (180).

207. F’dawn iċ-ċirkustanzi, is-sajd “fl-ilmijiet li jaqgħu taħt il‑ġurisdizzjoni tal-Marokk, skont l-[UNCLOS]” (181) għandu jitwaqqaf fil‑latitudni 27°42’N li jservi ta’ konfini taż-ZEE Marokkina preżenti(182) kif ukoll ta’ fruntiera bejn ir-Renju tal-Marokk u s-Saħara tal-Punent (183). Għalhekk, iż-żoni ta’ sajd Nru 3 sa 6 jkopru essenzjalment l-ilmijiet tan‑nofsinhar ta’ din il-fruntiera li jmissu mas-Saħara tal-Punent.

208. Kif tammetti l-Kummissjoni, is-sajd f’ŻEE huwa dritt sovran tal‑Istat kostali (184). Konsegwentement, billi kkonkludiet il-ftehim dwar is-sajd li jkopri l-ilmijiet li jikkostitwixxu ż-ŻEE tas-Saħara tal-Punent, l-Unjoni tirrikonoxxi de jure li r-Renju tal-Marokk jeżerċita dritt sovran f’dawn l-ilmijiet.

209. Fl-aħħar nett, kuntrarjament għal dak li tirrileva l-Kummissjoni, it-termini “ilmijiet taħt ġurisdizzjoni” u “ilmijiet li jaqgħu taħt is‑sovranità u l-ġurisdizzjoni” ma humiex adattati għall-atti kkontestati, għax kieku setgħu jiġu interpretati li jkopru s-sitwazzjoni partikolari tas-Saħara tal‑Punent. Għall-kuntrarju, dawn huma deskrizzjonijiet klassiċi tal-kamp ta’ applikazzjoni tal-ftehim dwar is-sajd konklużi mill‑Unjoni (185) u, f’dan is-sens, ikopru wkoll l-ilmijiet interni u l-baħar territorjali tal-pajjiż terz (ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità tagħha) kif ukoll iż-ŻEE tagħha (ilmijiet li jaqgħu taħt il-ġurisdizzjoni tagħha).

210. Konsegwentement, kuntrarjament għal dak li jsostnu l-Kunsill u l‑Kummissjoni, l-użu tal-espressjoni “ilmijiet li jaqgħu taħt is-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk” hija rikonoxximent tal‑eżerċizzju tad-drittijiet sovrani mir-Renju tal-Marokk fuq is-Saħara tal-Punent u l-ilmijiet li jmissu magħha. Dan ir-rikonoxximent ikun iktar ċar wara d-dħul fis-seħħ tal-abbozz ta’ Liġi Nru 38-17 li bih ir-Renju tal‑Marokk jistabbilixxi ŻEE fl-ilmijiet li jmissu mas-Saħara tal-Punent.

211. Barra minn hekk, permezz tal-atti kkontestati, l-Unjoni tat għajnuna u assistenza għall-kontinwazzjoni ta’ sitwazzjoni illegali li wasslet għall-ksur tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall‑awtodeterminazzjoni. Din l-għajnuna għandha l-forma ta’ benefiċċji ekonomiċi (b’mod partikolari l-kontribuzzjoni finanzjarja) li l‑Ftehim dwar is-Sajd u l-Protokoll tal-2013 jagħtu lir-Renju tal‑Marokk (186).

212. Peress li l-konferma tas-sovranità Marokkina fuq is-Saħara tal‑Punent tirriżulta minn ksur tad-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni għar-raġunijiet li evokajt fil-punti 147 sa 186 ta’ dawn il-konklużjonijiet, l-Unjoni naqset mill-obbligu tagħha li ma tirrikonoxxix sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur tad-dritt tal-poplu tas-Saħara tal-Punent għall-awtodeterminazzjoni mir-Renju tal-Marokk kif ukoll li ma tagħtix għajnuna jew assistenza għall-kontinwazzjoni ta’ din is-sitwazzjoni (187). Għaldaqstant, sa fejn dawn japplikaw għat‑territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ilmijiet li jmissu magħha, il‑Ftehim dwar is-Sajd u l-Protokoll tal-2013 huma inkompatibbli mal‑Artikolu 3(5) TUE, l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 21(1) TUE, l‑Artikolu 21(2)(b) u (c) TUE, u l-Artikoli23 TUE u 205 TFUE, li jimponu fuq l-Unjoni l-obbligu li l-azzjoni esterna tagħha tipproteġi d-drittijiet tal‑bniedem u tirrispetta strettament id-dritt internazzjonali.

213. Ir-Regolament Nru 764/2006, id-Deċiżjoni 2013/785 u r‑Regolament Nru 1270/2013 huma għalhekk kuntrarji għall‑Artikolu 3(5) TUE, l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 21(1) TUE, l‑Artikolu 21(2)(b) u (c) TUE, l-Artikoli 23 TUE u 205 TFUE inkwantu japprovaw u jimplementaw l-applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u tal‑Protokoll tal-2013 għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu miegħu.

3)      Il-ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent saru mar-Renju tal-Marokk abbażi ta’ titolu ieħor u mhux id-dikjarazzjoni tiegħu ta’ sovranità fuq dan it-territorju?

214. L-analiżi preċedenti saret abbażi tad-dikjarazzjoni mir‑Renju tal‑Marokk tas-sovranità tiegħu fir-rigward tas-Saħara tal-Punent li ppermettietlu jikkonkludi mal-Unjoni l-Ftehim dwar is-Sajd u l‑Protokoll tal-2013.

215. Madankollu, kif qalet il-Comader fis-seduta, irrispettivament mill‑perspettiva tar-Renju tal-Marokk fuq din il-kwistjoni, hu jaċċetta li l-Unjoni u l-Istati Membri tiegħu jista’ jkollhom perspettiva differenti.

216. Għaldaqstant, jien se nistudja l-kwistjoni dwar jekk il-konklużjoni tal-Ftehim dwar is-Sajd u tal-Protokoll tal-2013 jistax jiġi ġġustifikat abbażi ta’ titolu ieħor li r-Renju tal-Marokk jista’ jkollu fir-rigward tas‑Saħara tal-Punent, li jagħtih dak li l-Kummissjoni sejħet, waqt is-seduta, is-“setgħa li jikkonkludi trattati” (treaty-making power) li jinkludi t-territorju mhux awtonomu tas-Saħara tal-Punent.

217. F’dan ir-rigward, il-Gvern Franċiż, il-Kummissjoni u l-Kunsill isostnu li r-Renju tal-Marokk huwa “awtorità amministrattiva de facto” tas-Saħara tal-Punent, li jippermetti l-konklużjoni tal‑ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent u għall-ilmijiet li jmissu magħha mingħajr ksur tad-dritt tal-poplu tiegħu għall‑awtodeterminazzjoni.

218. Għall-kuntrarju, id-WSC issostni li peress li huwa l-awtorità li tokkupa s-Saħara tal-Punent (188), ir-Renju tal-Marokk ma jista’ jikkonkludi l-ebda ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal‑Punent u għall-ibħra li jmissu magħha.

219. Il-Gvern Spanjol u Portugiż ma ħadux pożizzjoni fuq din il‑kwistjoni, peress li l-Gvern Spanjol qal biss li r-Renju tal-Marokk ma huwiex l-awtorità li tokkupa s-Saħara tal-Punent, mingħajr madankollu ma speċifika f’liema kwalità hu allura jista’ jikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għal dan it-territorju u għall-ilmijiet li jmissu miegħu.

220. Din il-kwistjoni tal-eżistenza fid-dritt internazzjonali ta’ bażi legali li tippermetti lill-Unjoni li tikkonkludi mar-Renju tal-Marokk ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent u għall-ilmijiet li jmissu magħha hija kwistjoni ta’ interpretazzjoni tal-liġi internazzjonali li għaliha l-kundizzjonijiet ta’ invokabbiltà tad-dritt internazzjonali ma humiex applikabbli.

i)      Ir-Renju tal-Marokk bħala awtorità amministrattiva de facto tasSaħara tal-Punent

221. Fl-opinjoni tiegħi, l-argument tal-Gvern Franċiż, tal-Kunsill u tal‑Kummissjoni, li r-Renju tal-Marokk huwa l-“awtorità amministrattiva de facto” tas-Saħara tal-Punent ma għandux jintlaqa’. Għandu jiġi enfasizzat li la l-Gvern Spanjol u lanqas il-Gvern Portugiż ma adottaw dawn it-termini.

222. Mill-kliem tal-Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti jirriżulta li l-kunċett ta’ “awtorità amministrattiva” ifisser “il-membri tan‑Nazzjonijiet Uniti li għandhom jew li jassumu r-responsabbiltà li jamministraw it-territorji [mhux awtonomi]”. Ir-Renju tal-Marokk ma kellux ir-responsabbiltà li jamministra s-Saħara tal-Punent fil-mument tal-adeżjoni tagħha mal-ONU fl-1956 u qatt ma assuma tali responsabbiltà peress li jikkunsidra lilu nnifsu bħala s-sovran ta’ dan it‑territorju (189).

223. Barra minn hekk, il-kunċett ta’ “awtorità amministrattiva de facto” ma jeżistix fid-dritt internazzjonali u ġie użat għall-ewwel darba mill‑Kummissjoni f’risposta mogħtija f’isimha mir-Rappreżentanta Għolja tal-Unjoni għall-Affarijiet Barranin u l-Politika ta’ Sigurtà, il‑Viċi-President tal-Kummissjoni, il-Barunessa Catherine Ashton, għall‑mistoqsijiet parlamentari li bir-riferimenti E–001004/11, P‑001023/11 u E-002315/11 (190).

224. Fil-fatt, il-Kunsill u l-Kummissjoni ma setgħux jagħtu eżempju ieħor fejn dan it-terminu ġie użat biex jiddeskrivi r-relazzjoni bejn Stat u territorju mhux awtonomu. F’dan ir-rigward għandu jiġi enfasizzat li dan fil-każ kontemporanju u simili ħafna tal-annessjoni tat-Timor orjentali mir-Repubblika tal-Indoneżja, it-terminu ta’ “awtorità amministrattiva de facto” ma ġiex użat biex jiddeskrivi l-kwalità ta’ dan l-Istat fil-konfront tat-Timor orjentali. Għall-kuntrarju, il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja kklassifikat bħala okkupazzjoni l-intervent militari tar-Repubblika tal‑Indoneżja fit-Timor orjentali (191).

225. Il-fatt li, bil-Ftehim ta’ Madrid, ir-Renju tal-Marokk sar membru tal-amministrazzjoni temporanja tas-Saħara tal-Punent ma setax jagħtih l-istatus ta’ awtorità amministrattiva li tista’ tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent mingħajr ma jikser id‑dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni. Fil-fatt, minn naħa waħda, il-leġittimità tal-Ftehim ta’ Madrid hija kkontestata bis-sħiħ (192), u dan huwa kkonfermat mill-fatt li r-Riżoluzzjoni 3458 B (XXX), li tieħu konjizzjoni tal-imsemmi ftehim, ġiet approvata minn 56 Stat biss filwaqt li diversi Stati Membri tal-Unjoni vvotaw kontra jew astjenew (193). Min-naħa l-oħra, kif jirriżulta mill-paragrafu 4 tar‑Riżoluzzjoni 3458 B (XXX), l-Assemblea Ġenerali tal-ONU ma ħaditx konjizzjoni tal-Ftehim ta’ Madrid u tal-eżistenza tal‑amministrazzjoni temporanja ħlief sa fejn din l-amministrazzjoni kienet mistennija tieħu kull miżura neċessarja sabiex tippermetti lill‑poplu tas-Saħara tal-Punent jeżerċita d-dritt tiegħu għall‑awtodeterminazzjoni. F’dan is-sens, anki l-Istati li vvotaw għal din ir-riżoluzzjoni, fosthom b’mod partikolari l-Istati Uniti, ma jirrikonoxxux li r-Renju tal-Marokk għandu s-setgħa amministrattiva iżda jirrikonoxxu l-fatt li r-Renju tal-Marokk qiegħed lis-Saħara tal-Punent taħt il-“kontroll amministrattiv” tiegħu (administrative control) (194). F’dan il-kuntest, il-konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali, u iktar ta’ ftehim ta’ esplojtazzjoni ta’ riżorsi naturali tas‑Saħara tal-Punent bħall-Ftehim dwar is-Sajd, jaqbeż bis-sħiħ l‑interpretazzjoni, anki l-iktar waħda wiesgħa, li tista’ tingħata lill‑mandat mogħti lill-amministrazzjoni temporanja tas-Saħara tal‑Punent li tagħha r-Renju tal-Marokk kien membru.

226. Fi kwalunkwe każ, ma hijiex l-Assemblea Ġenerali tal-ONU li għandha tirrikonoxxi territorju bħala mhux awtonomu u għalhekk, tidentifika l-awtorità amministrattiva tiegħu (195).

227. Iż-żewġ eżempji mogħtija mill-Kummissjoni u li jirreferu għall‑gżejjer Cocos (Keeling) u l-Guinea l-Ġdida tal-Punent (196) jikkonfermaw dan ir-rwol privileġġat tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU. Fil-każ tal-gżejjer Cocos (Keeling), ir-Renju Unit irtira dawn il-gżejjer mill-kolonja ta’ Singapor u poġġihom taħt l-awtorità tal-Commonwealth tal-Awstralja (197). Anki jekk l-Assemblea Ġenerali tal-ONU ma tatx l‑awtorizzazzjoni minn qabel għal dan it-trasferiment, il-Commonwealth tal-Awstralja kompliet il-prassi tar-Renju Unit li tikkonsisti f’li jipprovdi lill-ONU l‑informazzjoni prevista fl-Artikolu 73(e) tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti mill-1957 (198) u l-Assemblea Ġenerali approvat dan it-trasferiment sussegwentement billi poġġiet il-Commonwealth tal-Awstralja bħala awtorità amministrattiva tal-gżejjer Cocos (Keeling) fil-lista tagħha tat‑territorji mhux awtonomi (199).

228. F’dak li jikkonċerna l-Guinea l-Ġdida tal-Punent, li l-awtorità amministrattiva tagħha kienet ir-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi, kuntrarjament għal dak li tqajjem il-Kummissjoni, it-trasferiment ta’ dan it-territorju mir-Renju tal-Pajjiż lill-awtorità eżekuttiva temporanja tan-Nazzjonijiet Uniti u minn din lir-Repubblika tal-Indoneżja saret permezz ta’ trattat internazzjonali li ma daħalx fis-seħħ qabel l-approvazzjoni tiegħu mill‑Assemblea Ġenerali tan-NU (200).

229. F’dan il-każ, filwaqt li s-Saħara tal-Punent ġiet irrikonoxxuta mill‑1960 mill-Assemblea Ġenerali tal-ONU bħala territorju mhux awtonomu (201), din qatt ma rrikonoxxiet il-kwalità tal-awtorità amministrattiva (de jure jew de facto) lir-Renju tal-Marokk u tkompli, anki llum, turi lir-Renju ta’ Spanja bħala tali fil-lista tat-territorji mhux awtonomi tagħha u tal-awtoritajiet amministrattivi (202).

230. Din il-konklużjoni hija msaħħa mill-ittra datata d-29 ta’ Jannar 2002, indirizzata lill-President tal-Kunsill tas-Sigurtà mis‑Segretarju Ġenerali għall-Affarijiet Legali, konsulent legali, Hans Corell li tgħid li “[l-][Ftehim ta’ Madrid ma kienx jipprevedi trasferiment ta’ sovranità fit‑territorju u lanqas ma jagħti lil xi firmatarju l-istatus ta’ awtorità amministrattiva, status li Spanja ma setgħetx barra minn hekk tittrasferixxi unilateralment” (203). Barra minn hekk, anki jekk innota li “l‑Marokk jamministra biss it-territorju tas-Saħara tal-Punent mill‑[1976]”, li huwa fatt inkontestabbli, huwa żied li “madankollu, il‑Marokk ma jidhirx bħala awtorità amministrattiva tat-territorju fil-lista tat-territorji mhux awtonomi tal-ONU, u konsegwentement, ma kkomunikax informazzjoni fuq it-territorju skont is-subparagrafu (e) tal‑Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti” (204).

231. Għall-kumplament, is-Segretarju Ġenerali inkarigat mill-affarijiet legali analizza b’analoġija l-legalità tad‑deċiżjonijiet li l-awtoritajiet Marokkini ħadu f’dak li jikkonċerna l‑offerta u l-iffirmar tal-kuntratti ta’ esplorazzjoni tar-riżorsi minerali tas‑Saħara tal-Punent ta’ qabel ma’ kumpanniji privati barranin, abbażi tal-prinċipji applikabbli għas-setgħat u r-responsabbiltajiet ta’ awtoritajiet amministrattivi fuq l-attivitajiet li jirrigwardaw ir-riżorsi minerali tat-territorji mhux awtonomi (205). Hu bbaża din l-analoġija fuq is‑sistema ġuridika għall-awtoritajiet amministrattivi fuq l-idea li, peress li s‑Saħara tal-Punent hija territorju mhux awtonomu u li din is-sistema teżisti għall-benefiċċju tal-poplu tiegħu, ir-Renju tal-Marokk għandu jwettaq l-istess obbligi bħal awtorità amministrattiva.

232. Madankollu, din l-ittra ma tista’ bl-ebda mod isservi bħala bażi għall-eżistenza, fid-dritt internazzjonali, tal-kunċett ta’ “awtorità amministrattiva de facto” b’mod partikolari f’dak li jirrigwarda l-kwistjoni dwar il-konklużjoni tal-ftehim internazzjonali li, kuntrarjament għall‑firma tal-kuntratti ma’ kumpanniji privati, huwa “attribut tas‑sovranità” (206).

233. Fl-aħħar nett, għandu jiġi nnotat li l-kapaċità tal-awtorità amministrattiva li tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għat‑territorju mhux awtonomu u li tirrigwarda elementi essenzjali tad‑dritt tal-popli, fosthom id-dritt għall-awtodeterminazzjoni u l‑prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali, hija limitata mill-mument li fih “[l-]attività [ta’ moviment ta’ liberazzjoni nazzjonali] kellha portata internazzjonali” (207). Konsegwentement, anki jekk ir-Renju tal-Marokk jiġi rrikonoxxut bħala awtorità amministrattiva, il-kapaċità tiegħu li jikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal‑Punent kienet tkun “limitata” (208).

ii)    Ir-Renju tal-Marokk bħala awtorità okkupanti tas-Saħara talPunent

234. Il-qorti tar-rinviju u d-WSC jikkunsidraw li r-Renju tal-Marokk jokkupa s-Saħara tal-Punent. Madankollu, kuntrarjament għall-qorti tar‑rinviju, id-WSC tikkunsidra li bħala awtorità okkupanti, ir-Renju tal‑Marokk ma jista’ bl-ebda mod jikkonkludi mal-Unjoni Ewropea ftehim internazzjonali applikabbli għas-Saħara tal-Punent u l-ibħra li jmissu magħha.

235. Fir-rigward tal-istituzzjonijiet tal-Unjoni, hemm differenza sinjifikattiva bejn il-pożizzjonijiet tal-Kunsill u tal-Kummissjoni. Fil-fatt, il-Kunsill jinnega b’mod kategoriku l-applikazzjoni għas-Saħara tal‑Punent tar-regoli tad-dritt internazzjonali dwar l-okkupazzjonijiet militari minkejja li l-Kummissjoni ma teskludix dan filwaqt li ssostni li s‑sistemi ġuridiċi applikabbli għall-awtoritajiet amministrattivi u għall‑awtoritajiet li jokkupaw ma humiex reċiprokament esklużivi.

236. Jien ma naqbilx mal-argument tad-WSC għaliex, taħt ċerti kundizzjonijiet, awtorità okkupanti tista’ tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għat-territorju okkupat. Dan huwa l-każ f’dan il-każ?

–       Dwar l-applikabbiltà tad-dritt internazzjonali umanitarju għasSaħara tal-Punent

237. Id-dispożizzjonijiet tad-dritt internazzjonali umanitarju (jew id‑dritt tal-kunflitti armati) rilevanti għall-analiżi li ġejja huma l‑Artikoli 42 u 43 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907, l-Artikoli 2 u 64 tal-Konvenzjoni IV ta’ Genève, u l-Artikolu 1(4) tal-Ewwel Protokoll addizzjonali tat-8 ta’ Ġunju 1977 għall-Konvenzjonijiet ta’ Genève tat-12 ta’ Awwissu 1949 dwar il-protezzjoni tal-vittmi ta’ kunflitti armati (209) (iktar ’il quddiem il-“Protokoll addizzjonali I”) (210).

238. Qabel xejn għandu jiġi nnotat li, kif iddeċidiet il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, “[ir-regoli fundamentali tad-dritt internazzjonali umanitarju fosthom ir-Regolament ta’ Den Haag tal‑1907] huma imposti barra minn hekk fuq l-Istati kollha, irrispettivament minn jekk irratifikawx l-istrumenti konvenzjonali li jesprimuhom, għaliex dawn jikkostitwixxu prinċipji intransgressivi tad‑dritt internazzjoanli konswetudinarju” (211) u “jinkorporaw obbligi li għandhom essenzjalment natura erga omnes” (212).

239. Fil-fatt, skont l-Artikolu 1 tal-Konvenzjoni IV ta’ Genève, li hija dispożizzjoni komuni għall-erba’ Konvenzjonijiet ta’ Genève, “[l]‑Awtoritajiet Għolja Kontraenti jobbligaw ruħhom sabiex josservaw u jitolbu l-osservanza ta’ dan il-ftehim fi kwalunkwe ċirkustanza” (213).

240. Skont il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, “[m]inn din id‑dispożizzjoni jirriżulta l-obbligu ta’ kull Stat parti ta’ din il‑Konvenzjoni, kemm jekk huwa parti minn kunflitt partikolari u kemm jekk le, li jitlob li d-dispożizzjonijiet tal-istrumenti kkonċernati jiġu osservati” (214).

241. F’dan is-sens, skont l-Artikolu 3(5)TUE, fir-rigward tal‑osservanza stretta tad-dritt internazzjonali, l-Unjoni għandha l‑obbligu li ma tirrikonoxxix sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur ta’ dawn ir-regoli u li ma tagħtix għajnuna jew assistenza insostenn ta’ din is-sitwazzjoni (215).

242. Il-Konvenzjoni IV ta’ Genève hija applikabbli għalhekk meta jiġu ssodisfatti żewġ kundizzjonijiet, jiġifieri l-eżistenza ta’ kunflitt armat (irrispettivament minn jekk l-istat ta’ gwerra ġiex irrikonoxxut jew le) u l-eżistenza ta’ dan il-kunflitt bejn żewġ partijiet kontraenti (216). Skont il‑Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, “[i]t-tieni paragrafu tal-Artikolu 2 ma għandux l-għan li jirrestrinġi l-kamp ta’ applikazzjoni tal-ftehim kif stabbilit bl-ewwel paragrafu, billi jeskludi minn dan il-kamp ta’ applikazzjoni t-territorji li ma jaqgħux fis-sovranità ta’ waħda mill‑partijiet kontraenti. Huwa intiż biss sabiex jispjega li, anki jekk l‑okkupazzjoni li jkun hemm matul il-kunflitt tkun seħħet mingħajr reżistenza militari, il-ftehim jibqa’ xorta applikabbli” (217).

243. Barra minn hekk, l-Artikolu 1(4) tal-Protokoll addizzjonali I jestendi l-applikazzjoni tal-erba’ Konvenzjonijiet ta’ Genève tal-1949 għall-“kunflitti armati li fihom l-popli jikkumbattu kontra d-dominanza kolonjali u l-okkupazzjoni barranija […] fl-eżerċizzju tad-dritt tal-popli għall-awtodeterminazzjoni” (218). Dan huwa l-każ tal-poplu tas-Saħara tal‑Punent li għadu ma eżerċitax dan id-dritt u jinsab fi proċedura ta’ dekolonizzazzjoni (219).

244. Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li l-kunflitt armat li seħħ fis-Saħara tal-Punent bejn l-1976 u l-1988 huwa kunflitt armat internazzjonali, li jagħmel ir-regolament ta’ Den Haag tal-1907 applikabbli għas-Saħara tal-Punent.

–       Fuq l-eżistenza ta’ okkupazzjoni militari fis-Saħara tal-Punent

245. F’dan il-kuntest, għandu jiġi eżaminat jekk il-preżenza tar-Renju tal-Marokk fis-Saħara tal-Punent hijiex okkupazzjoni fis-sens tal‑Artikolu 42 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 li l-Unjoni ma tistax tirrikonoxxi jew tagħti għajnuna jew assistenza. Skont din id‑dispożizzjoni, “[t]erritojru huwa kkunsidrat bħala okkupat meta jkun jinsab taħt l-awtorità tal-armati tal-għadu”.

246. F’dan ir-rigward, qabel xejn għandu jiġi enfasizzat li l-eżistenza ta’ okkupazzjoni hija kwistjoni ta’ fatt (220). Il-qorti tar-rinviju kif ukoll l‑amministrazzjoni fiskali u doganali u l-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l-Affarijiet Rurali jikkunsidraw li s-Saħara tal-Punent tinsab taħt okkupazzjoni Marokkina (221), li huwa kkonfermat bir-Riżoluzzjoni 34/37 tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU (222) li għaliha rreferiet il-Qorti tal‑Ġustizzja fil-punti 35 u 105 tas-sentenza tagħha tal‑21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973).

247. Barra minn hekk, l-eżistenza ta’ okkupazzjoni Marokkina fis‑Saħara tal-Punent hija magħrufa ferm (223), u dan anki minn Hans Corell (224) li, bħala Segretarju Ġenerali inkarigat mill-Affarijiet Legali tal‑ONU u konsulent legali, kien ta opinjoni legali dwar il-legalità tad‑deċiżjoni li kienu ħadu l-awtoritajiet Marokkini li jagħtu lil kumpanniji barranin kuntratti ta’ esplorazzjoni ta’ riżorsi minerali fis‑Saħara tal-Punent (225).

248. Finalment, skont il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, sabiex ikun magħruf jekk “Stat li l-forzi militari tiegħu huma preżenti fit-territorju ta’ Stat ieħor minħabba intervent huwa “awtorità okkupanti” fis-sens tal-jus in bello, [għandu jiġi eżaminat] jekk jeżistux provi suffiċjenti li juru li l‑awtorità [tal-armata tal-għadu] kienet effettivament stabbilita u eżerċitata fil-kwistjoni fl-Istat awtur tal-intervent” (226).

249. Dan huwa ċar li huwa l-każ għal‑-parti l-kbira tas-Saħara tal‑Punent li testendi lejn il-lvant tal-ħajt tar-ramel mibni u mgħasses mill‑armata Marokkina u li jinsab taħt l-awtorità tar-Renju tal-Marokk minn meta ġie anness f’żewġ fażijiet (fl-1976 u l-1979 (227)). Hija ġiet amministrata b’mod strutturat (228) mir-Renju tal-Marokk minn dakinhar, mingħajr il-kunsens tal-poplu tas-Saħara tal-Punent li għadu ma eżerċitax id-dritt tiegħu għal awtodeterminazzjoni (229).

250. Barra minn hekk, għandu jiġi nnotat li l-eżistenza ta’ okkupazzjoni ma hijiex limitata għat-territorju kontinentali iżda testendi wkoll għall‑ibħra interni u għall-baħar territorjali (230). ŻEE ma taqax fis‑sovranità tal-Istat kostali, okkupazzjoni ma tkoprix dan iżda l-awtorità okkupanti tat-territorju kostali, f’dan il-każ ir-Renju tal-Marokk, jista’ jeżerċita f’din iż-żona l-ġurisdizzjoni li l-baħar jagħti lit-territorju kostali (231).

–       Fuq il-kapaċità tal-awtorità okkupanti li tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għat-territorju okkupat u fuq ilkundizzjonijiet ta’ legalità li għalihom hija suġġetta l-konklużjoni ta’ tali ftehim

251. F’dak li jirrigwarda l-kapaċità ta’ awtorità okkupanti li tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għat-territorju okkupat, għandu jiġi nnotat li mill-Artikolu 43 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 (232) u tat‑tieni paragrafu tal-Artikolu 64 tal-Konvenzjoni IV ta’ Genève (233) jirriżulta li l-awtorità okkupanti tista’ tippromulga liġijiet sabiex tiżgura l-ħajja pubblika u l-amministrazzjoni regolari tat-territorju okkupat (234). Kif tosserva l-Kummissjoni, din is-setgħa legali li għandha l-awtorità okkupanti f’dan it-territorju okkupat tinkludi l-kapaċità li jiġu konklużi ftehim internazzjonali applikabbli għall-imsemmi territorju (235). F’dan ir‑rigward, għandu jiġi nnotat li l-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja ma eskludietx ex officio l-possibbiltàli t-terzi jistgħu jikkonkludu ftehim internazzjonali applikabbli għal territorju mhux awtonomu okkupat ħlief permezz ta’ setgħa amministrattiva li ma tibqax teżerċita l-funzjoni tagħha minħabba intervent militari (236).

252. Madankollu, meta tikkonkludi ftehim internazzjonali applikabbli għat-territorju okkupat, l-awtorità okkupanti għandha taġixxi fil-kwalità tagħha ta’ awtorità okkupanti u mhux bħala sovrana tat-territorju okkupat (237), madankollu l-annessjoni tat-territorju okkupat huwa strettament ipprojbit (238).

253. F’dan is-sens, pereżempju, il-Konfederazzjoni Svizzera kkonkludiet mal-Awtorità provviżorja tal-koalizzjoni (239) billi aġixxiet espressament f’isem ir-Repubblika tal-Iraq, ftehim dwar il-garanzija tar‑riskji għall-esportazzjoni (240), billi kkunsidrat li “Stat li jokkupa għandu setgħa legali fil-pajjiż li huwa jokkupa (l-Artikolu 43 tal‑Konvenzjoni ta’ Den Haag tal-1907) [li] jfisser b’mod partikolari li l‑awtorità okkupanti tista’ tilleġiżla jew tikkonkludi ftehim internazzjonali f’isem l-Istat okkupat” (241). Din il-prattika ġiet sostnuta bir-Riżoluzzjonijiet 1483 (2003) tat-23 ta’ Mejju 2003 (242) u 1511 (2003) tas‑16 ta’ Ottubru 2003 (243) tal-Kunsill tas-Sigurtà tal-ONU.

254. Mill-kliem ta’ dan il-ftehim qafas jirriżulta b’mod ċar li dan ma ġiex konkluż mal-awtoritajiet li jokkupaw tar-Repubblika tal-Iraq iżda mal-Awtorità ta’ koalizzjoni provviżorja li “bis-saħħa tal-liġijiet u konswetudni tal-gwerra […] temporanjament kellha saħħa ta’ awtorità governattiva fl-Iraq” (244). Għalhekk ma kinitx kwistjoni ta’ rikonoxximent mill-Konfederazzjoni Svizzera ta’ sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur ta’ regoli intransiġġibbli tad-dritt internazzjonali konswetudinarju li jinkorporaw obbligi erga omnes.

255. F’dan il-każ, il-kliem tal-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal‑2013 ma jipprovdux b’mod espliċitu li huma ġew konklużi mar-Renju tal-Marokk fil-kwalità tiegħu bħala awtorità okkupanti tas-Saħara tal‑Punent. Għall-kuntrarju, kif jidher, ir-Renju tal-Marokk ikkonkluda dawn il-ftehim bħala sovran tas-Saħara tal-Punent. Konsegwentement, kuntrarjament għal dak li tallega l-Kummissjoni fil-punt 139 tal‑osservazzjonijiet tagħha, l-Artikolu 43 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 u l-paragrafu 2 tal-Artikolu 64 tal-Konvenzjoni IV ta’ Genève ma jawtorizzawx il-konklużjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal‑2013 fil-forma u bil-mod li bihom ġew konklużi, anki jekk ir-Renju tal-Marokk kellu jiġi kkunsidrat bħala awtorità okkupanti tas-Saħara tal‑Punent.

b)      Fuq ir-rispett, mill-atti kkontestati, tal-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali u tar-regoli tad-dritt internazzjonali umanitarju applikabbli għall-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tatterritorju okkupat

1)      Il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali

256. Is-Saħara tal-Punent hija territorju mhux awtonomu li qed jiġi dekolonizzat. B’dan il-mod, l-esplojtazzjoni tar-rikkezzi naturali tiegħu taqa’ taħt l-Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u l-prinċipju konswetudinarju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali (245). Barra minn hekk, l-UNCLOS fir-Riżoluzzjoni III annessa mal-att finali tat‑tielet konferenza tan-Nazzjonijiet Uniti dwar id-dritt tal-baħar tipprevedi li “fil-każ ta’ territorju li l-poplu tiegħu ma għandux l‑indipendenza sħiħa jew sistema ta’ awtonomija oħra rrikonoxxuta min‑Nazzjonijiet Uniti, jew ta’ territorju taħt dominju kolonjali, id‑dispożizzjonijiet relatati ma’ drittijiet jew interessi msemmija fl‑[UNCLOS] huma applikati għall‑benefiċċju tal-poplu ta’ dan it‑territorju bil-għan li jippromwovu l-prosperità u l-iżvilupp tiegħu”.

257. F’dan il-kuntest, l-esplojtazzjoni ta’ riżorsi naturali ta’ territorju mhux awtonomu, inkluż l-esplojtazzjoni tas-sajd tal-ibħra li jmissu ma’ dan it-territorju, għandha tibbenefika lill-poplu tiegħu (246).

2)      L-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907

258. Peress li huwa awtorità okkupanti tas-Saħara tal-Punent (247), ir‑Renju tal-Marokk huwa marbut bl-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 li jirrigwarda l-esplojtazzjoni tal-proprjetà pubblika ta’ pajjiż okkupat. Skont dan l-Artikolu, “[l]-Istat li jokkupa jista’ jiġi kkunsidrat biss bħala amministratur u użufruttwarju ta’ bini pubbliku, immobbli, foresti u territorji agrikoli li jappartjenu lill-Istat għadu u li jinsabu fil-pajjiż okkupat. Huwa għandu jissalvagwardja l-beni ta’ dawn il-proprjetajiet u jamministrahom skont ir-regoli tal-użufrutt”.

259. Bħall-Kummissjoni, nikkunsidra li l-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 jista’ wkoll jiġi applikat għall-esplojtazzjoni tal‑istokk tas-sajd ta’ żoni marittimi li jinsabu lil hinn mill-kosti tat‑territorju okkupat.

260. L-użufrutt huwa d-dritt li tuża oġġetti (jus utendi) ta’ ħaddieħor u li tieħu l-frott tagħhom (jus fruendi), mingħajr ma tibdel is-sustanza tagħhom (248). Dan ifisser li l-awtorità okkupanti ma tistax tbiegħ beni pubbliċi tal-pajjiż okkupat iżda tista’ tuża, tirċievi u tbiegħ il-frott tagħhom u tuża l-profitti ġġenerati mid-disponibbiltà tal-frott ta’ dan l‑użu, mingħajr madankollu ma dan l-użu jkun ta’ ħela, abbandun jew dannu għall-valur ekonomiku tal-beni inkwistjoni jew imur lil hinn minn dak li huwa neċessarju jew normali (249).

261. Il-kliem tal-Artikolu 55 ma jipprevedi l-ebda restrizzjoni speċifika fir-rigward tad-disponibbiltà tal-frott tal-użu tal-proprjetà pubblika (250). Madankollu, kien deċiż li “l-Artikoli 53, 55 u 56 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907] li jikkonċernaw il-proprjetà pubblika, juru b’mod ċar li, wara l-liġijiet tal-gwerra, l-ekonomija tal-pajjiż okkupat għandha ssostni biss l-ispejjeż tal-okkupazzjoni […]; barra minn hekk dawn ma għandhomx ikunu ta’ piż ikbar minn dak li hija tista’ raġonevolment tiflaħ” (251).

262. Barra minn hekk, esplojtazzjoni tal-proprjetà pubblika tat‑territorju okkupat hija permessa bl-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907, iktar u iktar fil-kuntest ta’ okkupazzjoni fit-tul (252).

263. B’hekk, waqt l-okkupazzjoni tal-Iraq, l-Istati Uniti tal-Amerika, ir-Renju Unit u l-membri tal-koalizzjoni aċċettaw immedjatament li “l‑petrol tal-Iraq jiġi protett u użat għall-benefiċċju tal-poplu Iraqi” (253) u, bis-saħħa tal-paragrafu 20 tar-Riżoluzzjoni 1483 (2003) tal-Kunsill tas-Sigurtà tal-ONU, stabbilixxa l-Fond ta’ Żvilupp għall-Iraq (254) sabiex jgħaddu fihom id-dħul mill-bejgħ tal-esportazzjoni tal-petrol, ta’ prodotti tal-petrol u ta’ gass naturali tal-Iraq sakemm jiġi kkostitwit Gvern Iraqi rappreżentattiv u rrikonoxxut mill-Komunità internazzjonali.

3)      Fuq ir-rispett, mill-atti kkontestati, tal-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali u tal-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907

264. Qabel xejn għandu jiġi rrilevat li d-dritt internazzjonali umanitarju, li l-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 jikkostitwixxi lex specialis meta mqabbel mar-regoli l-oħra tad-dritt internazzjonali, inkluż id-drittijiet tal-bniedem, li jistgħu jkunu applikabbli wkoll għall-istess kuntest fattwali (255).

265. Ċertament, il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, f’dak li jirrigwarda l‑prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali, iddeċidiet li “ma hemm xejn x’jagħti x’jifhem li għandu jiġi applikat għall-każ partikolari ta’ serq u ta’ esplojtazzjoni ta’ ċerti riżorsi naturali minn membri tal-armata ta’ Stat li jintervjeni militarjament fit-territorju ta’ Stat ieħor” (256).

266. Madankollu, din il-kawża ma tirrigwardax każ ta’ serq u ta’ esplojtazzjoni ta’ riżorsi naturali minn individwi membri ta’ armata iżda politika uffiċjali u sistematika ta’ esplojtazzjoni ta’ riżorsi tas-sajd (257) implementata mir-Renju tal-Marokk u l-Unjoni flimkien.

267. F’dan is-sens, ċerti sitwazzjonijiet jistgħu jaqgħu esklużivament fid-dritt internazzjonali umanitarju; esklużivament fid-dritt applikabbli għall-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tat-territorji mhux awtonomi; taħt waħda minn dawn iż-żewġ fergħat tad-dritt internazzjonali (258).

268. Kif tosserva l-Kummissjoni fil-punt 43 tar-risposti tagħha għad‑domandi bil-miktub magħmula mill-Qorti tal-Ġustizzja, l-iskemi legali applikabbli għat-territorji mhux awtonomi u għat-territorji okkupati ma humiex reċiprokament esklużivi. Barra minn hekk, f’dak li jirrigwarda din il-kawża, il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir‑riżorsi naturali u l-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 jaqblu fuq punt, jiġifieri dak li l-esplojtazzjoni tar-riżorsi naturali tas‑Saħara tal-Punent (bħala territorju mhux awtonomu u territorju okkupat) ma tistax issir għall-benefiċċju ekonomiku tar-Renju tal‑Marokk (minbarra l-ispejjeż ta’ okkupazzjoni fejn is-Saħara tal‑Punent tista’ ssostni b’mod raġonevoli) iżda għandha tkun għall‑benefiċċju tal-poplu tas-Saħara tal‑Punent.

269. F’dan ir-rigward, għandu jitfakkar li kemm il-Kunsill kif ukoll il‑Kummissjoni jaqblu li l-esplojtazzjoni taż-żoni tas-sajd li jinsabu lil hinn mill-kosti tas-Saħara tal-Punent għandha tkun għall-benefiċċju tal‑poplu ta’ dan it-territorju, filwaqt li jiġi kkunsidrat li d‑dispożizzjonijiet tal-Ftehim dwar is-sajd kif ukoll tal-Protokoll tal‑2013 huma tali li jiżguraw li hekk huwa l-każ.

270. Jien ma naqbilx ma’ dan l-argument għar-raġunijiet li ġejjin.

271. Għandu jiġi nnotat li l-Ftehim dwar is-sajd jipprevedi esplojtazzjoni sostenibbli (bl-Ingliż “sustainable exploitation”) tal-istokk tas-sajd (259) u f’dan is-sens, ma jwassalx għall-eżawriment ta’ dawn ir‑riżorsi. B’dan il-mod, il-Ftehim dwar is-sajd mal-ewwel daqqa ta’ għajn jidher konformi kemm mar-regoli tal-użufrutt li għalihom jirreferi l-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907 (260) kif ukoll mal‑prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir-riżorsi naturali. Fil-fatt, esplojtazzjoni tal‑ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent li teżawrixxi l‑istokk tas-sajd ma għandhiex tkun ikkunsidrata bħala li tagħti benefiċċju lill-poplu ta’ dan it-territorju.

272. Madankollu, mill-Artikolu 2 tar-Regolament Nru 764/2006, minn informazzjoni teknika taż-żoni tas-sajd Nri 3 sa 6 (261) u minn informazzjoni mogħtija mill-Kummissjoni waqt is-seduta (262), jirriżulta li l-parti l-kbira tal-esplojtazzjoni prevista fil-Ftehim dwar is-sajd u l‑Protokoll tal-2013 tkopri kważi b’mod esklużiv l-ibħra li jmissu mas‑Saħara tal-Punent. Fil-fatt, il-qabdiet li saru fiż-żona tas-sajd Nru 6 biss (li tkopri biss l-ibħra li jmissu mas‑Saħara tal-Punent) jirrappreżentaw madwar 91.5 % tal-qabdiet totali magħmula fil-kuntest tal-esplojtazzjoni tas-sajd stabbilita permezz tal‑Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013.

273. Għalhekk jekk il-Ftehim dwar is-sajd japplika kważi esklużivament għas-Saħara tal-Punent, jirriżulta li l-kumpens finanzjarju mogħti lir-Renju tal-Marokk mill-Unjoni skont l-Artikolu 7 tal-Ftehim dwar is-sajd għandu wkoll, kif jaċċettaw il-Kunsill u l-Kummissjoni, jagħti benefiċċju kważi esklużiv lill-poplu tas-Saħara tal-Punent (ħlief jekk dan ikun użat sabiex ikopri l-ispejjeż tal-okkupazzjoni sa fejn dan it‑territorju jista’ raġonevolment jiflaħ (263)).

274. Madankollu, l-Artikolu 3(1) tal-Protokoll tal-2013 jipprevedi li l‑kumpens finanzjarju annwali ta’ EUR 40 miljun huwa maqsum f’żewġ partijiet, waħda ta’ EUR 30 miljun imħallsa bis-saħħa tal-Artikolu 7 tal‑Ftehim dwar is-sajd (EUR 16-il miljun bħala kumpens finanzjarju għall-aċċess tar-riżorsa u EUR 14-il miljun bħala sostenn għall-politika settorjali tas-sajd fil-Marokk) u waħda ta’ EUR 10 miljuni li jikkorrispondu għal ammont stmat ta’ tariffi dovuti mis-sidien Ewropej bħala liċenzji tas-sajd mogħtija bis-saħħa tal-Artikolu 6 tal-Ftehim dwar is-sajd.

275. Skont l-Artikolu 3(4) tal-Protokoll tal-2013, dan il-kumpens jitħallas għan-nom tat-Teżorier Ġenerali tar-Renju tal-Marokk f’kont miftuħ mat-Teżor Ġenerali tar-Renju tal-Marokk (filwaqt li fil-każ tal‑okkupazzjoni tal-Iraq id-dħul mill-bejgħ tal-petrol kien jitħallas fil-Fond ta’ Żvilupp għall-Iraq).

276. F’dak li jirrigwarda l-użu tiegħu, l-Artikolu 3(5) u l-Artikolu 6(1) tal-Protokoll tal-2013 jipprevedu li l-kumpens finanzjarju annwali ta’ EUR 40 miljun jaqa’ fil-kompetenza esklużiva tal-awtoritajiet Marokkini, iżda fir-rigward tal-EUR 14-il miljun (sostenn għall-politika settorjali tas-sajd fil-Marokk), huma jistabbilixxu mekkaniżmu ta’ monitoraġġ u superviżjoni mill-Unjoni fi ħdan kumitat konġunt, għall‑użu tiegħu mill-awtoritajiet Marokkini.

277. Issa, konformement mal-Artikolu 5(6) tal-Protokoll tal-2013, dan il-mekkaniżmu jippermetti biss il-monitoraġġ ġenerali tat-“tnaqqis ekonomiku u soċjali mistenni [mill-Ftehim dwar is-sajd], b’mod partikolari l-effetti fuq l-impjiegi, l-investimenti u kull impatt kwantifikabbli ta’ azzjonijiet magħmula kif ukoll id-distribuzzjoni ġeografika tagħhom”.

278. Skont il-Kummissjoni, dan il-mekkaniżmu ta’ monitoraġġ ippermetta li jiġi żgurat li fil-perijodu ta’ validità tal-Protokoll tal-2013 (2014 sa 2018), EUR 54 miljun ġew użati jew ser jiġu użati għall‑kostruzzjoni ta’ swieq magħluqa għall-ġenerazzjonijiet li ġejjin, stabbilimenti ta’ sajjieda u punti ta’ żbarkar immaniġġjati u akwakultura u li madwar 80 % tal-proġetti ffinanzjati minn din l-għajnuna jinsabu fis‑Saħara tal-Punent.

279. Fl-opinjoni tiegħi, minn dawn il-punti jirriżulta li la l-Ftehim dwar is-sajd u lanqas il-Protokoll tal-2013 ma fihom il-garanziji legali neċessarji sabiex l-esplojtazzjoni tas-sajd tissodisfa r-rekwiżit tal-kriterju li jimponi li din tkun għall- benefiċċju tal-poplu tas-Saħara tal-Punent.

280. Fl-ewwel lok, il-Protokoll tal-2013 ma fiha ebda obbligu min-naħa tar-Renju tal-Marokk li juża l-kumpens finanzjarju mħallas mill-Unjoni sabiex minnu jibbenefika l-poplu Saħara tal-Punent b’mod proporzjonali mal-kwantitajiet ta’ qbid magħmul fl-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent. Għall-kuntrarju, filwaqt li 91.5 % tal-qabdiet huma magħmula fiż-żona tas-sajd Nru 6 (li jkopri biss l-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent) huwa biss 35 % tal-kumpens finanzjarju (EUR 14 minn EUR 40 miljun) li jaqgħu fil-mekkaniżmu ta’ monitoraġġ stabbilit bl-Artikolu 6 tal‑Protokoll tal-2013.

281. Fit-tieni lok, ma hemm l-ebda prova li l-EUR 14 –il miljun huma verament użati għall-benefiċċju tal-poplu tas-Saħara tal-Punent. Għall‑kuntrarju, il-provi prodotti mill-Kummissjoni juru li minn EUR 160 miljun li għandhom jitħallsu fuq perijodu ta’ erba’ snin (2014‑2018), huma biss EUR 54 miljun (jiġifieri 33.75 %) li ġew użati għall-iżvilupp ta’ proġetti, li minnhom 80 % jinsabu fis-Saħara tal‑Punent.

282. Fit-tielet lok, il-fatt li 80 % tal-proġetti li jibbenefikaw minn dawn il-EUR 54 miljun jinsabu fis-Saħara tal-Punent ma jgħid xejn fih innifsu. Dak li huwa importanti huwa li tkun magħrufa l-parti minn dan l-ammont ta’ EUR 54 miljun li hija użata għal proġetti li jinsabu fis-Saħara tal‑Punent, iżda l-Kummissjoni ma tatx din l-informazzjoni.

283. Finalment, għandu jiġi rrilevat li l-Artikolu 49(6) tal‑Konvenzjoni IV ta’ Genève jipprojbixxi lill-awtorità okkupanti milli tipproċedi “bit-trasferiment ta’ parti mill-popolazzjoni ċivili tagħha fit‑territorju okkupat minnha” (264). Madankollu, ma hemm ebda dispożizzjoni fil-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 li jobbliga r-Renju tal-Marokk sabiex parti mill-kumpens finanzjarju li jikkorrispondu għall-użu tas-sajd ta’ żoni tas-sajd li jinsabu lil hinn mill-kosti tas-Saħara tal-Punent, tiġi użata b’mod li tagħti benefiċċju fuq kollox lis-“Saħarin oriġinarji tat‑territorju” (265) jew lill-“populazzjonijiet Saħarin oriġinarji tat‑territorju” (266).

284. Per eżempju, l-informazzjoni teknika għaż-żona tas-sajd Nru 6 (sajd pelaġiku industrijali) tipprevedi obbligu ta’ imbarkar fuq il-vapuri tal‑Unjoni minn żewġ sa sittax-il “baħri Marokkin” skont it-tunnellaġġ tal-vapur (267), minkejja li din iż-żona tas-sajd hija intiża esklużivament għall-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent.

285. Konsegwentement, nikkunsidra li d-dispożizzjonijiet tal-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 ma jagħtu l-ebda garanzija li l‑esplojtazzjoni tas-sajd tal-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent qed issir għall-benefiċċju tal-poplu ta’ dan it-territorju. F’dan is-sens, l-atti kkontestati la josservaw il-prinċipju ta’ sovranità permanenti fuq ir‑riżorsi naturali (268), u lanqas l-Artikolu 55 tar-Regolament ta’ Den Haag tal-1907, jew l-obbligu tal-Unjoni li ma jirrikonoxxux sitwazzjoni illegali li tirriżulta mill-ksur ta’ dawn id-dispożizzjonijiet u li ma tagħtix għajnuna jew assistenza insostenn ta’ din is-sitwazzjoni.

286. Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li, inkwantu japplikaw għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u l-ibħra li jmissu miegħu, il-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 huma inkompatibbli mal‑Artikolu 3(5) TUE, l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 21(1) TUE, u l-Artikolu 21(2)(b) u (c) TUE, u l-Artikoli 23 TUE u 205 TFUE li jimponu fuq l-Unjoni l-obbligu li l-azzjoni esterna tagħha tirrispetta strettament id-dritt internazzjonali.

287. Ir-Regolament Nru 764/2006, id-Deċiżjoni 2013/785 u r‑Regolament Nru 1270/2013 huma kontra l-Artikolu 3(5) TUE, l-ewwel subparagrafu tal-Artikolu 21(1) TUE, u l-Artikolu 21(2)(b) u (c) TUE, u l-Artikoli 23 TUE u 205 TFUE inkwantu japprovaw u jimplementaw l‑applikazzjoni tal-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 għat‑territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu miegħu.

c)      Fuq il-limitazzjonijiet għall-obbligu ta’ nuqqas ta’ rikonoxximent

288. F’dan ir-rigward, waqt is-seduta, kemm il-Comader kif ukoll il‑Kummissjoni sostnew li l-obbligu li ma jirrikonoxxux sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur ta’ regoli erga omnes tad-dritt internazzjonali u tal-obbligu li ma jagħtux għajnuna jew assistenza insostenn ta’ din is-sitwazzjoni ma jistax iwassal għal projbizzjoni ta’ konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali li jippromwovu l-iżvilupp ekonomiku tal-poplu tas‑Saħara tal-Punent, peress li tali projbizzjoni ssir finalment għad-dannu tiegħu.

289. Huma għalhekk jinvokaw l-punt 125 tal-Opinjoni konsultattiva fuq in-Namibja (269), fejn il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja kienet iddeċidiet li “in-nuqqas ta’ rikonoxximent tal-amministrazzjoni Sud‑Afrikana fit-territorju ma jistax ikollha bħala konsegwenza li ttellef lill-poplu Namibjan mill-vantaġġi li jista’ jkollu mill-kooperazzjoni internazzjonali” (270).

290. Fl-opinjoni tiegħi, din ir-restrizzjoni għall-obbligu ta’ nuqqas ta’ rikonoxximent ma għandha l-ebda effett f’din il-kawża.

291. Fl-ewwel lok, il-Kummissjoni diġà pprovat tuża l-istess punt 125 tal-Opinjoni konsultattiva fuq in-Namibja sabiex tiġġustifika l‑aċċettazzjoni mill-awtoritajiet tad-dwana Brittaniċi ta’ ċertifikati ta’ moviment ta’ prodotti agrikoli li joriġinaw mit-territorju Ċiprijott okkupat li kienu nħarġu mill-imsemmija “Repubblika Torka ta’ Ċipru ta’ Fuq”, entità mhux irrikonoxxuta mill-Unjoni u mill-Istati Membri tagħha (271). Madankollu, il-Qorti tal-Ġustizzja ċaħdet dan l-approċċ billi ddeċidiet li ma tista’ ssir l-ebda analoġija bejn is-sitwazzjoni tan-Namibja u l-militar li għadha teżisti f’Ċipru ta’ Fuq (272). Fl-opinjoni tiegħi, l-istess japplika għal din is-sitwazzjoni.

292. Fit-tieni lok, il-limitazzjoni tal-obbligu ta’ nuqqas ta’ rikonoxximent stabbilit mill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja fil‑punt 125 tal-Opinjoni Konsultattiva fuq in-Namibja sabiex il-poplu Namibjan ma jiċċaħħadx mill-vantaġġi li huwa jista’ jikseb mill‑kooperazzjoni internazzjonali, ma tistax tiġġustifika l-konklużjoni ta’ ftehim internazzjonali kummerċjali. Minn naħa waħda, il-konklużjoni ta’ tali ftehim kienet koperta mill-obbligu ta’ nuqqas ta’ rikonoxximent (273). Min-naħa l-oħra, l-eżempji ta’ vantaġġi li minnhom il‑poplu Namibjan għandu jkompli jibbenefika ma jinkludux il-ftehim internazzjonali kummerċjali. Fil-fatt, l-eżempji mogħtija mill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja jinkludu r-reġistrazzjoni ta’ twelid, żwiġijiet jew imwiet fl-istat ċivili, “li l-effetti tagħhom ma jistgħux jiġu interpretati ħlief għad-detriment tal-abitanti tat-territorju.” (274).

4.      Fil-qosor

293. Mill-kunsiderazzjonijiet preċedenti jirriżulta li l-atti kkontestati, li huma applikabbli għat-territorju tas-Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu miegħu inkwantu jaqgħu fis-sovranità jew fil-ġurisdizzjoni tar‑Renju tal-Marokk, jiksru l-obbligu tal-Unjoni li jirrispettaw id-dritt tal-poplu ta’ dan it-territorju għall-awtodeterminazzjoni kif ukoll l‑obbligu tiegħu li ma jirrikonoxxix sitwazzjoni illegali li tirriżulta minn ksur ta’ dan id-dritt u li ma jagħtix għajnuna jew assistenza insostenn ta’ din is-sitwazzjoni. Barra minn hekk, f’dak li jirrigwarda l-esplojtazzjoni ta’ riżorsi naturali tas-Saħara tal-Punent, l-atti kkontestati ma jimplementawx il-garanziji neċessarji sabiex jiżguraw li din l‑esplojtazzjoni ssir għall-benefiċċju tal-poplu ta’ dan it-territorju.

VI.    Fuq it-talba tal-Kunsill li jillimita b’mod temporanju l-effetti tad-dikjarazzjoni ta’ invalidità

294. Il-Kunsill talab lill-Qorti tal-Ġustizzja “sabiex jillimita b’mod temporanju l-effetti tad-dikjarazzjoni ta’ invalidità [tar-Regolament Nru 764/2006, tad-Deċiżjoni 2013/785 u tar-Regolament Nru 1270/2013] b’mod li jippermetti lill-Unjoni li tieħu l-miżuri li huma imposti fuqha skont l-obbligi tagħha taħt id-dritt internazzjonali” (275).

295. Mingħajr ma mmotiva iktar qabel it-talba tiegħu, il‑Kunsill jitlob permezz tagħha li l-effetti tal-atti kkontestati jinżammu matul perijodu ta’ żmien limitat, kif kien sar, pereżempju, fis-sentenza tat‑3 ta’ Settembru 2008, Kadi u Al Barakaat International Foundation vs Il-Kummissjoni u Il-Kunsill (C-402/05 P u C-415/05 P, EU:C:2008:461) (276). Madankollu għandu jiġi enfasizzat li l-Protokoll tal‑2013, li jagħmel parti mill-Ftehim dwar is-sajd (277) u huwa indispensabbli għall-implementazzjoni tiegħu, ser jiskadi fl‑14 ta’ Lulju 2018 (278). Peress li l-perijodu bejn l-għoti tas-sentenza fl‑2018 u l-iskadenza ta’ dan il-Protokoll huwa partikolarment qasir, ma inix konvint li ż-żamma tal-effetti tal-atti kkontestati tagħmel sens. Fi kwalunkwe każ, ir-raġunijiet li mmotivaw iż-żamma tal-effetti tal-att ikkontestat għal perijodu ta’ tliet xhur fil-kawża li tat lok għas-sentenza tat-3 ta’ Settembru 2008, Kadi u Al Barakaat International Foundation vs Il-Kummissjoni u Il-Kunsill (C-402/05 P u C-415/05 P, EU:C:2008:461) (279) ma humiex preżenti f’dan il-każ.

VII. Konklużjoni

296. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, nipproponi lill-Qorti tal-Ġustizzja tirrispondi l-ewwel nett għar-raba’ domanda u wara għat‑tielet domanda preliminari mressqa mill-High Court of Justice (England & Wales), Queen’s Bench Division (Administrative Court) (il-Qorti tal-Ġustizzja Għolja (Ingilterra u Wales), taqsima tal-Qorti tar-Reġina (il-Qorti Amministrattiva), ir-Renju Unit) bil-mod segwenti:

1.      a) Fil-kuntest tal-istħarriġ ġudizzjarju ta’ ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni kif ukoll ta’ atti tal-Unjoni Ewropea li japprovaw jew jimplementaw tali ftehim, l-invokabbiltà tar-regoli tad-dritt internazzjonali hija suġġetta għall-kundizzjoni segwenti irrispettivament minn jekk jappartjenux għal sors wieħed jew iktar tad-dritt internazzjonali: l-Unjoni għandha tkun marbuta bir-regola invokata, il‑kontenut tagħha għandu jkun mingħajr kundizzjoni u preċiż biżżejjed u, finalment, in-natura u l-istruttura tagħha ma jipprekludux l-istħarriġ ġudizzjarju tal-att ikkontestat.

b) Il-prinċipju stabbilit mill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja fil-kawża tad-Deheb monetarju mneħħi minn Ruma fl-1943 (QIĠ Ġabra 1954, p. 19) li jipprovdi li hija ma tistax teżerċita ġurisdizzjoni fil-konfront ta’ Stat li ma huwiex parti fil-proċedura quddiemha mingħajr il-kunsens tiegħu, ma huwiex applikabbli għall-istħarriġ ġudizzjarju ta’ ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni Ewropea u għal atti tal-Unjoni li japprovaw jew jimplementaw tali ftehim.

2.      a) Il-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni fis-settur tas-sajd bejn il-Komunità Ewropea u r-Renju tal-Marokk u l-Protokoll bejn l-Unjoni Ewropea u r‑Renju tal-Marokk li jistabbilixxi l-opportunitajiet tas-sajd u l‑kontribuzzjoni finanzjarja previsti minn dan il-Ftehim huma inkompatibbli mal-Artikolu 3(5) TUE, l-ewwel paragrafu tal‑Artikolu 21(1) TUE, l-Artikolu 21(2)(b) u (c) TUE u l‑Artikoli 23 TUE u 205 TFUE inkwantu japplikaw għat-territorju tas‑Saħara tal-Punent u għall-ibħra li jmissu magħha.

b) Ir-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 764/2006, tat-22 ta’ Mejju 2006, dwar il-konklużjoni ta’ Ftehim ta’ Assoċjazzjoni fis-settur tas-sajd bejn il-Komunità Ewropea u r-Renju tal‑Marokk, id-Deċiżjoni tal‑Kunsill 2013/785, tas-16 ta’ Diċembru 2013 dwar il-konklużjoni, f’isem l-Unjoni Ewropea, tal-Protokoll bejn l-Unjoni Ewropea u r-Renju tal-Marokk li jistabbilixxi l-opportunitajiet tas-sajd u l-kontribuzzjoni finanzjarja previsti fil‑Ftehim ta’ Assoċjazzjoni u r-Regolament tal‑Kunsill (UE) Nru 1270/2013, tal-15 ta’ Novembru 2013, dwar l‑allokazzjoni tal-opportunitajiet tas-sajd taħt il-Protokoll tal-2013 huma invalidi.

L-invalidità tar-Regolament Nru 764/2006, tad-Deċiżjoni 2013/785 u tar-Regolament Nru 1270/2013 ma tippermettix li jiġu kkontestati l-attivitajiet tas-sajd li jsiru fit-tramuntana tal‑latitudni 27°42’N.


1      Lingwa oriġinali: il-Franċiż.


2      ĠU 2006, L 141, p. 4. Il-konklużjoni ta’ dan il-ftehim ġiet approvata bir-Regolament tal-Kunsill (KE) Nru 764/2006, tat-22 ta’ Mejju 2006, dwar il-konklużjoni ta’ Ftehim ta’ Assoċjazzjoni fis-settur tas-sajd bejn il-Komunità Ewropea u r-Renju tal‑Marokk (ĠU L 294M, p. 131).


3      ĠU 2013, L 328, p. 2. Il-konklużjoni ta’ dan il-protokoll ġiet approvata bid‑Deċiżjoni tal-Kunsill 2013/785/UE, tas-16 ta’ Diċembru 2013, dwar il‑konklużjoni, f’isem l-Unjoni Ewropea, tal-Protokoll bejn l-Unjoni Ewropea u r‑Renju tal-Marokk li jistabbilixxi l-opportunitajiet tas-sajd u l-kontribuzzjoni finanzjarja previsti fil‑Ftehim ta’ Assoċjazzjoni fis-settur tas-sajd bejn il-Komunità Ewropea u r-Renju tal-Marokk (ĠU 2013, L 349, p. 1).


4      ĠU 2013, L 328, p. 40.


5      Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva, (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punt 41).


6      Ara ĠU 2007, L 78, p. 31.


7      Ara l-Artikolu 1(1) tal-Protokoll li jistabbilixxi l-opportunitajiet tas-sajd u l‑kontribuzzjoni finanzjarja previsti fil-Ftehim ta’ Assoċjazzjoni fis-settur tas-sajd bejn l-Unjoni Ewropea u r-Renju tal-Marokk (ĠU 2006, L 141, p. 9).


8      ĠU 2014, L 228, p. 1.


9      Ara s-sentenza tad-19 ta’ Ottubru 2015 fil-Kawża Western Sahara Campaign UK, R (on the application of) v HM Revenue and Customs [2015] EWHC 2898 (Admin), punt 39. Din hija s-sentenza tal-qorti tar-rinviju li fuqha hija bbażat it-talba għal deċiżjoni preliminari tagħha.


10      Ara s-sentenza tad-19 ta’ Ottubru 2015 fil-Kawża Western Sahara Campaign UK, R (on the application of) v HM Revenue and Customs [2015] EWHC 2898 (Admin), punti 40, 43, 48 u 49.


11      Ingħatat estensjoni tat-terminu ta’ ġimgħa lill-Gvern Franċiż.


12      Is-sentenza tat-30 ta’ April 1974, Haegeman (181/73, EU:C:1974:41, punt 4). Ara wkoll, f’dan is-sens, is-sentenzi tat-30 ta’ Settembru 1987, Demirel (12/86, EU:C:1987:400, punt 7); tal-15 ta’ Ġunju 1999, Andersson u Wåkerås-Andersson (C-321/97, EU:C:1999:307, punt 26), u tal-25 ta’ Frar 2010, Brita (C-386/08, EU:C:2010:91, punt 39).


13      Iktar reċentement, ara s-sentenza tat-28 ta’ Marzu 2017, Rosneft (C-72/15, EU:C:2017:236, punti 108 sa 117).


14      Ara s-sentenza tad-9 ta’ Ottubru 2014, Ahlström et (C-565/13, EU:C:2014:2273).


15      Ara s-sentenza tat-13 ta’ Diċembru 1989, Grimaldi (C-322/88, EU:C:1989:646, punt 8). Ara wkoll, f’dan is-sens, is-sentenzi tal-11 ta’ Mejju 2006, Friesland Coberco Dairy Foods (C-11/05, EU:C:2006:312, punt 36), kif ukoll tat-13 ta’ Ġunju 2017, Florescu et(C-258/14, EU:C:2017:448, punt 30).


16      Sentenza tat-28 ta’ Marzu 2017, Rosneft (C-72/15, EU:C:2017:236, punt 66 u l‑ġurisprudenza ċċitata). Enfasi miżjud minni.


17      Ġabra tat-Trattati tan-Nazzjonijiet Uniti, vol. 1155, p. 331.


18      Ara l-Opinjoni 1/15 (Ftehim PNR UE-Kanada), tas-26 ta’ Lulju 2017 (EU:C:2017:592, punt 67).


19      Opinjoni 1/75 (Memorandum ta’ qbil tal-OECD dwar standard ta’ kost lokali), tal‑11 ta’ Novembru 1975 (EU:C:1975:145).


20      Opinjoni 1/15 (Ftehim PNR UE-Kanada), tas-26 ta’ Lulju 2017 (EU:C:2017:592, punt 70).


21      Ara s-sentenza tat-3 ta’ Settembru 2008, Kadi u Al Barakaat International Foundation vs Il-Kunsill u Il-Kummissjoni (C-402/05 P u C-415/05 P, EU:C:2008:461, punt 309) u l-Artikolu 218(11) TFUE.


22      Nitkellem dwar kompatibbiltà u mhux dwar validità sabiex nevita l-konfużjoni mar-raġunijiet ta’ nullità tat-Trattati li huma elenkati b’mod restrittiv fl-Artikoli 46 sa 53 tal-Konvenzjoni ta’ Vjenna dwar il-liġi tat-trattati.


23      Ara s-sentenza tad-9 ta’ Awwissu 1994, Franza vs Il-Kummissjoni (C-327/91, EU:C:1994:305, punti 13 sa 17) fejn il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li r-rikors għal annullament ippreżentat mir-Repubblika Franċiża kien dwar l-att li permezz tiegħu l-Kummissjoni kienet awtorizzat il-konklużjoni tal-ftehim internazzjonali inkwistjoni minflok dan tal-aħħar.


24      Ara, f’dan is-sens, is-sentenza tat-3 ta’ Settembru 2008, Kadi u Al Barakaat International Foundation vs Il-Kunsill u Il-Kummissjoni (C-402/05 P u C-415/05 P, EU:C:2008:461, punt 289) li tirreferi għas-sentenza tal-10 ta’ Marzu 1998, Il‑Ġermanja vs Il-Kunsill (C-122/95, EU:C:1998:94).


25      Ara s-sentenza tat-3 ta’ Settembru 2008, Kadi u Al Barakaat International Foundation vs Il-Kunsill u Il-Kummissjoni (C-402/05 P u C-415/05 P, EU:C:2008:461, punti 283, 284, 289, 304, 308, 316 u 326).


26      Ara l-Artikolu 3(5) TUE u s-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C-366/10, EU:C:2011:864, punt 101 u l-ġurisprudenza ċċitata).


27      Ara Etienne, J., “L’accord de pêche CE-Maroc: quels remèdes juridictionnels européens à quelle illicéité internationale?”, Revue belge de droit international, 2010, p. 77 sa 107, speċjalment p. 104 u 105.


28      Ara, f’dan is-sens, is-sentenza tat-22 ta’ Diċembru 2008, Régie Networks (C-333/07, EU:C:2008:764, punt 124 u l-ġurisprudenza ċċitata).


29      Ara, f’dan is-sens, is-sentenzi tal-14 ta’ Settembru 1999, Il-Kummissjoni vs Il‑Belġju (C-170/98, EU:C:1999:411, punt 42), kif ukoll tal-4 ta’ Lulju 2000, Il‑Kummissjoni vs Il-Portugall (C-84/98, EU:C:2000:359, punt 40).


30      Din il-proċedura tipprevedi n-notifika ta’ strument li għandu bħala għan li jiddikjara n-nullità tat-trattat jew id-deċiżjoni li jiġi rtirat. Jekk titqajjem oġġezzjoni mill-parti l-oħra u li l-partijiet ma jistgħux jaslu għal soluzzjoni, huwa previst li l-kwistjoni tiġi sottomessa lill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja jew tribunal ta’ arbitraġġ ad hoc. L-istess japplika għall-Konvenzjoni ta’ Vjenna dwar il-liġi tat-trattati bejn Stati u organizzazzjonijiet internazzjonali jew bejn organizzazzjonijiet internazzjonali, konkluża fi Vjenna fil-21 ta’ Marzu 1986, li madankollu ma għadhiex fis-seħħ. (Ara l-Artikoli 65 sa 68 tagħha). Peress li l-organizzazzjonijiet internazzjonali ma jistgħux jadixxu lill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, din il-Konvenzjoni tipprevedi li din il-qorti tista’ tkun adita permezz tal-proċedura ta’ opinjoni stabbilita bl-Artikolu 96 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti. Jekk l-Assemblea Ġenerali tal-ONU jew tal-Kunsill tas-Sigurtà tagħha ma jilqgħux għat-talba sabiex tinbeda din il‑proċedura, il-kwistjoni tista’ tiġi sottomessa għal proċedura ta’ arbitraġġ.


31      QIĠ Ġabra 1954, p. 19.


32      Kif tfakkar il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, “wieħed mill-prinċipji fundamentali tal-Istatut tagħha huwa li hija ma tistax tiddeċiedi kwistjoni bejn Stati ħlief jekk dawn ma jkunux qablu mal-ġurisdizzjoni tagħha” (Timor orjentali (Il‑Portugall vs L-Awstralja), sentenza (QIĠ Ġabra 1995, p. 90, punt 26 u l‑ġurisprudenza ċċitata)).


33      Ara l-premessa 1 u l-Artikolu 1 tar-Regolament Nru 764/2006.


34      Ara l-premessa 2 u l-Artikolu 1 tad-Deċiżjoni 2013/785.


35      Ara, f’dan is-sens, is-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973).


36      Ara wkoll, il-premessa 1 tar-Regolament Nru 764/2006.


37      Ara l-appendiċi 2 tal-Anness tal-Protokoll tal-2013.


38      Ara l-appendiċi 4 tal-Anness tal-Protokoll tal-2013.


39      Ara Bennafla, K., “Illusion cartographique au Nord, barrière de sable à l’Est: les frontières mouvantes du Saħara tal-Punent”, L’Espace politique, 2013, punt 212, aċċessibbli fuq is-sit tal-internet http://espacepolitique.revues.org/2644.


40      Skont il-Kummissjoni, il-qabdiet li saru huma allokati bejn is-sitt żoni tas-sajd stabbiliti bil-Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 bil-mod segwenti: 1 138 tunnellata fiż-żona tas-sajd Nru 1, 406 tunnellata fiż-żona tas-sajd Nru 2, 191 tunnellata fiż-żona tas-sajd Nru 3, 5 035 tunnellata fiż-żona tas-sajd Nru 4, 234 tunnellata fiż-żona tas-sajd Nru 5 u 75 686 tunnellata fiż-żona tas-sajd Nru 6. Anki jekk it-tunnellati kollha maqbuda ma għandhomx l-istess valur, huwa ċar li l‑Ftehim dwar is-sajd u l-Protokoll tal-2013 japplikaw kważi esklużivament għall‑ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent.


41      L-eżistenza ta’ rabta diretta bejn il-Ftehim dwar is-sajd inkwistjoni fil-kawża prinċipali u l-Ftehim dwar is-sajd konklużi bejn ir-Renju ta’ Spanja u r-Renju tal‑Marokk hija kkonfermata bl-att relatat mal-kundizzjonijiet ta’ sħubija ta’ Spanja u tar‑Repubblika Portugiża u għall-adattament tat-trattati (ĠU 1985, L 302, p. 23) fosthom “l-Artikoli 167(3) u 354(3) […] inkwantu jirreferu għall-attivitajiet ta’ sajd, jimponu lill-Kunsill sabiex jirriżerva l-attivitajiet ta’ sajd li kellhom Spanja u l‑Portugall abbażi tal-ftehim dwar issajd li huma kienu kkonkludew qabel l-adeżjoni tagħhom [fl-Unjoni]” (is-sentenza tat-8 ta’ Marzu 1995, HANSA-Fisch vs Il‑Kummissjoni, T-493/93, EU:T:1995:47, punt 37).


42      Ara l-Ftehim ta’ kooperazzjoni dwar is-sajd marittimu bejn il-Gvern tar-Renju ta’ Spanja u l-Gvern tar-Renju tal-Marokk, iffirmat f’Rabat fis-17 ta’ Frar 1977 (li qatt ma daħal fis-seħħ), u l-Protokoll ta’ ftehim tranżitorju dwar is-sajd marittimu, li sar f’Rabat fid-29 ta’ Ġunju 1979 (BOE Nru 253 tat-22 ta’ Ottubru 1979, p. 24551), li jitkellem dwar iż-żona tas-sajd fin-nofsinhar tal-Cap Noun (dan jinsab fil‑latitudni 29°N, li tikkorrispondi mal-linja bażi għaż-żoni ta’ sajd Nri 4 u 6 tal‑Ftehim dwar is-sajd) u jikklassifikaw din iż-żona ta’ ibħra taħt il-ġurisdizzjoni Marokkina (“aguas bajo jurisdicción marroquí”). Ara wkoll il-Ftehim tal‑1 ta’ Awwissu 1983 ta’ kooperazzjoni dwar is-sajd marittimu bejn ir-Renju ta’ Spanja u r‑Renju tal-Marokk (BOE Nru 243 tal-11 ta’ Ottubru 1983, p. 27588) li l-Artikolu 1 tiegħu jirreferi għall-ibħra taħt il-ġurisdizzjoni Marokkina (“aguas bajo jurisdicción marroqui”). L-Anness II tagħmel differenza wkoll bejn żewġ żoni ta’ sajd, waħda fit‑tramuntana u waħda fin‑nofsinhar ta’ Cap Noun. Dik tan-nofsinhar tkopri l-ibħra li jmissu mas-Saħara tal-Punent.


43      Ara s-sentenza tad-9 ta’ Ottubru 2014, Ahlström et (C‑565/13, EU:C:2014:2273, punt 17). Ara wkoll, id-digriet tat-30 ta’ April 1999, Pescados Congelados Jogamar vs Il-Kummissjoni (T-311/97, EU:T:1999:89, punt 6) dwar bastiment tas-sajd ta’ sid Spanjol arrestat minn bastiment militari Marokkin u rritornat lejn il-port tal-belt ta’ El Aaiun li jinsab fis-Saħara tal-Punent.


44      Ara d-digriet Irjali Marokkin dwar il-Liġi Nru 1-76-468 tas-6 ta’ Awwissu 1976 li jemenda d-digriet Irjali Marokkin Nru 1-59-351 tat-2 ta’ Diċembru 1959 dwar id-diviżjoni amministrattiva tar-Renju, Bulletin uffiċjali tar-Renju tal-Marokk, Nru 3328, p. 914.


45      Ara l-Konvenzjoni dwar id-delimitazzjoni tal-fruntiera tal-Istat stabbilita bejn ir‑Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja u r-Renju tal-Marokk, iffirmata f’Rabat fl‑14 ta’ April 1976, Rapport annwali tal-Afrika ta’ Fuq, 1976, vol. 15, p. 848 u 849 u d‑digriet Irjali Marokkin Nru 1-76-380 tas-16 ta’ April 1976 dwar ir-ratifika u l‑pubblikazzjoni dwar ir-ratifika u l-pubblikazzjoni ta’ din il-Konvenzjoni, Bulletin uffiċjali tar-Renju tal-Marokk, Nru 3311-a, p. 499.


46      Ara d-Digriet Irjali Marokkin Nru 2-79-430 tal-14 ta’ Awwissu 1979 li jemenda u jikkompleta l-Artikoli 1 u 2 tad-Digriet Irjali Marokkin Nru 1-59-351 tat‑2 ta’ Diċembru 1959 dwar id-Diviżjoni amministrattiva tar-Renju, Bulletin uffiċjali tar-Renju tal-Marokk, Nru 3485, p. 489.


47      Disponibbli fuq is-sit tal-internet tal-Kunsill (http://register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=EN&f=ST%2015723%202013%20ADD%201).


48      Skont ir Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi, “[i]l-Protokoll tal-2013 ma jagħmilx riferiment espliċitu għas-Saħara tal-Punent iżda jippermetti l-applikazzjoni tiegħu għaż-żoni marittimili jmissu mas-Saħara tal-Punent li ma jaqgħux taħt is-sovranità jew il-ġurisdizzjoni tar-Renju tal-Marokk” (“The protocol does not explicitly refer to […] Western Sahara, but allows for its application to maritime areas adjacent to […] Western Sahara that are not under the sovereignty or juridiction of Morocco”). Ara d-dikjarazzjoni tar-Renju tal-Pajjiżi l-Baxxi li tinsab fid-dokument tal-Kunsill 15723/13 Add 1 tal-14 ta’ Novembru 2013 disponibbli fuq is-sit tal-internet tal-Kunsill: http://register.consilium.europa.eu/doc/srv?1=EN&f=ST%2015723%202013%20ADD%201. Enfasi miżjuda minni.


49      Ara d-dikjarazzjonijiet li jinsabu fid-dokument tal-Kunsill 15723/13 Add 1 tal-14 ta’ Novembru 2013 disponibbli fuq is-sit tal-internet tal-Kunsill: http://register.consilium.europa.eu/doc/srv?l=EN&f=ST%2015723%202013%20ADD%201.


50      Ara l-punti 48, 74, 84, 102 tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C-366/10, EU:C:2011:864) fejn il-Qorti tal-Ġustizzja titkellem dwar il-“legalità”, l-“invalidità” jew il-“validità ta’ att tal-Unjoni, bħalma hija d-Direttiva 2008/101”. Enfasi miżjud minni.


51      Ara l-punti 23 u 24 tar-risposta tagħha għad-domandi bil-miktub magħmula mill‑Qorti tal-Ġustizzja.


52      Ara, f’dan is-sens, id-distinzjoni bejn l-istħarriġ ta’ validità ta’ ftehim internazzjonali konklużi mill-Unjoni (u dan jinkludi fir-rigward tad-dritt internazzjonali li għalih jirreferi l-Artikolu 3(5) TUE) u l-istħarriġ ta’ validità tal-atti interni tal-Unjoni fir‑rigward tad-dritt internazzjonali magħmula f’Lenaerts, K., Maselis, I. u Gutman, K., EU Procedural Law, Oxford University Press, Oxford, 2014, paragrafi 10.05 u 10.08.


53      Ara l-Artikoli 3 sa 6 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti.


54      Għall-kunċett ta’ obbligi erga omnes, ara l-Opinjoni konsultattiva tad‑9 ta’ Lulju 2004 dwar il-konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punt 155). Dan il-kunċett ġie wkoll irrikonoxxut mill-Qorti tal-Ġustizzja fil-punt 88 tas-sentenza tal‑21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973).


55      Opinjoni 2/15 (Ftehim ta’ Kummerċ Ħieles ma’ Singapor), tas-16 ta’ Mejju 2017 (EU:C:2017:376, punt 298 u l-ġurisprudenza ċċitata).


56      Ara, f’dan is-sens, id-digriet tat-30 ta’ April 1999, Pescados Congelados Jogamar vs Il-Kummissjoni (T-311/97, EU:T:1999:89, punt 12): “Permezz ta’ ittra tad‑29 ta’ Lulju 1997, kif ukoll waqt laqgħa li saret fl-istess jum bejn is‑Sur Gallimore, chargé d’affaires tad-delegazzjoni tal-Kummissjoni f’Rabat, u s‑Sur Rhanmi, Segretarju Ġenerali tal-Ministru tas-Sajd Marokkin, l-awtoritajiet tal‑Unjoni għajtu sessjoni straordinarja tal-Kumitat Konġunt previst fl-Artikolu 10 tal-Ftehim [dwar is-sajd UE-Marokk tal-1996]. Din l-istedina ġiet repetuta diversi drabi. Madankollu, l-awtoritajiet Marokkini kull darba rrifjutaw l-istedina, peress li kkunsidraw li ma kienx hemm ksur tal-ftehim”. Enfasi miżjud minni.


57      Artikolu 3(5) TUE. Enfasi miżjud minni. Ara wkoll, l-ewwel paragrafu tal‑Artikolu 21 TUE, l-Artikolu 21(2)(b) u (C) TUE, u l-Artikoli 23 TUE u 205 TFUE. Il-Qorti tal-Ġustizzja ddeċidiet li dawn id-dispożizzjonijiet, mhux talli ma humiex programmatiċi, iżda jimponu, fost l-oħrajn, ir-rispett tad-drittijiet tal-bniedem u tad-dritt internazzjonali “għal kull azzjoni tal-Unjoni, inkluż fis-settur tal-PESK” (Ara s-sentenza tal-14 ta’ Ġunju 2016, Il-Parlament vs Il-Kunsill, C-263/14, EU:C:2016:435, punt 47).


58      Is-sentenza tad-9 ta’ Awwissu 1994, Franza vs Il-Kummissjoni (C-327/91, EU:C:1994:305, punt 16).


59      Ara Konformità mad-dritt internazzjonali tad-Dikjarazzjoni unilaterali ta’ indipendenza dwar il-Kosovo, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 2010, p. 403, punt 79).


60      Għal qari flessibbli ferm ta’ din il-kundizzjoni iżda mhux daqstant sostnut mill-kliem tal-punt 107 tal-imsemmija sentenza, ara Lenaerts, K., “Direct applicability and direct effect of international law in the EU legal order” ippubblikat f’Govaere, I., Lannon, E., van Elsuwege, P. u Adam, S. (edituri), The European Union in the World:Essays in Honour of Marc Maresceau, Brill, Leyde 2013, p. 45 sa 64, speċjalment p. 61.


61      Il-kriterju jixbah ħafna lil dak dwar il-locus standi u l-interess ġuridiku li fil-kuntest ta’ rinviju għal deċiżjoni preliminari ma għandhomx, fl-opinjoni tiegħi, jiġu evalwati ħlief fil-kuntest tad-dritt nazzjonali.


62      Sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et(C‑366/10, EU:C:2011:864), punt 110).


63      Sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2011, Air Transport Association of America et (C‑366/10, EU:C:2011:864), punt 110).


64      Is-sentenza tat-3 ta’ Settembru 2008, Kadi u Al Barakaat International Foundation vs Il-Kunsill u Il-Kummissjoni (C-402/05 P u C-415/05 P, EU:C:2008:461, punt 283 u l-ġurisprudenza ċċitata). Enfasi miżjud minni. Il-fatt li l-Karta tad‑Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea saret mandatorja fl-2009 ma jeskludix ir-rilevanza tar-riferiment għall-istrumenti internazzjonali li jorbtu lill‑Istati Membri kollha.


65      Ġabra tat-trattati tan-Nazzjonijiet Uniti, vol. 993, p. 3.


66      Ġabra tat-trattati tan-Nazzjonijiet Uniti, vol. 999, p. 171.


67      Enfasi miżjud minni.


68      Ara l-punt 1 tad-Dikjarazzjoni dwar l-għoti tal-Indipendenza lill-pajjiżi u lill-popli kolonjali approvata bir-Riżoluzzjoni tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU 1514 (XV) tal-20 ta’ Diċembru 1960; Opinjoni Nru 2 tal-Kummissjoni ta’ Arbitraġġ tal‑Konferenza Ewropea għall-paċi fil-Jugoslavja [komposta minn Robert Badinter, President tal-Kunsill Kostituzzjonali Franċiż, Roman Herzog, President tal‑Bundesverfassungsgericht (il-Qorti Kostituzzjonali Federali Ġermaniża), Aldo Corasaniti, President tal-Qorti Kostituzzjonali (il-Qorti Kostituzzjonali Taljana), Francisco Tomas y Valiente, President tal-Qorti Kostituzzjonali (il-Qorti Kostituzzjonali Spanjola) u Irène Petry (il-President tal-Qorti ta’ Arbitraġġ Belġjana)], 1993, International Law Reports, vol. 92, p. 168 sa 169, punti 2 u 3; Gros-Espiell, H., Le droit à l’autodétermination: Application des résolutions de l’ONU, 1980, E/CN.4/Sub.2/405/Rev.1., punt 57); Doehring, K., “Self-Determination” ippubblikat f’Simma, B. (editur), The Charter of the United Nations:A Commentary, it-2 edizzjoni, Oxford University Press, Oxford 2002, vol. 1, p. 48, sa 53; Dobelle, J.-F., “Article 1, paragraphe 2” ippubblikat f’Cot, J.-P., Pellet, A. u Forteau, M., La Charte des Nations Unies:commentaire article par article, it‑3 edizzjoni, Economica, Pariġi 2005, p. 337 sa 356, speċjalment p. 340 sa 341; Dinstein, Y., The International Law of Belligerent Occupation, Cambridge University Press, Cambridge 2009, p. 51; Saxer, U., Die international Steuerung der Selbstbestimmung und der Staatssentstehung, Springer, Heidelberg 2010, p. 238 sa 249; Oeter, S., “Self-Determination” ippubblikat f’Simma, B., Khan, D.-E., Nolte, G. u Paulus, A. (edituri), The Charter of the United Nations:A Commentary, it-3 edizzjoni, Oxford University Press, Oxford 2012, vol. I, p. 313 sa 333, p. 322; Crawford, J., “Third Party Obligations with respect to Israeli Settlements in the Occupied Palestinian Territories”, Opinjoni legali tal-24 ta’ Jannar 2012, punt 26, disponibbli fuq is-sit tal-Internet (https://www.tuc.org.uk/sites/default/files/tucfiles/LegalOpinionIsraeliSettlements.pdf).


69      Probabbilment tradotta mit-terminu Ingliż “ħakma”.


70      Ara Konformità mad-dritt internazzjonali tad-Dikjarazzjoni unilaterali ta’ indipendenza dwar il-Kosovo, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 2010, p. 403, punt 79 u l-ġurisprudenza ċċitata).


71      Ara Konformità mad-dritt internazzjonali tad-Dikjarazzjoni unilaterali ta’ indipendenza dwar il-Kosovo, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 2010, p. 403, punt 79).


72      Ara Timor orjentali (Il-Portugall vs L-Awstralja), sentenza, QIĠ Ġabra 1995, p. 90, punt 29, u Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punti 88 u 156).


73      Ara pereżempju l-Artikolu 1(2) tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u l-Artikolu 1 komuni għal ICESCR u ICCPR.


74      Punt 88 ta’ din is-sentenza.


75      Punt 89 ta’ din is-sentenza.


76      “L-għanijiet tan-Nazzjonijiet Uniti huma s-segwenti: […] [l]-iżvilupp bejn in‑nazzjonijiet ta’ relazzjonijiet ta’ ħbiberija bbażati fuq l-osservanza tal-prinċipju ta’ ugwaljanza ta’ drittijiet tal-popli u tad-dritt tagħhom li jiddeċiedu għalihom infushom, u jieħdu l-miżuri kollha xierqa sabiex tiġi kkonsolidata l-paċi fid-dinja; […]”. Enfasi miżjud minni.


77      Enfasi miżjud minni. L-użu tal-partiċipju “marbut” huwa sinjifikattiv għaliex l‑Unjoni ma hijiex parti mill-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti.


78      Ara t-Titolu VIII intitolat “Ugwaljanza tad-drittijiet tal-popli u d-dritt tal-popli għall‑awtodeterminazzjoni”.


79      Ara Konformità legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 2004, p. 136, punti 121 u 122).


80      Ara Konformità mad-dritt internazzjonali tad-Dikjarazzjoni unilaterali ta’ indipendenza dwar il-Kosovo, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 2010, p. 403, punt 79 u l-ġurisprudenza ċċitata).


81      Ara l-punti 102 sa 103 ta’ dawn il-konklużjonijiet u Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punt 88).


82      Ara Konsegwenzi legali għall-Istati tal-preżenza kontinwa tal-Afrika ta’ Isfel fin‑Namibja (Lbiċ tal-Afrika) minkejja r-Riżoluzzjoni 276 (1970) tal-Kunsill tas‑Sigurtà, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 1971, p. 16, punt 52); Saħara tal‑Punent, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 1975, p. 12, punti 55 sa 58) u Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punt 88). Ara wkoll, f’dan is-sens, Oeter, S., “Self‑Determination” ippubblikat f’Simma, B., Khan, D.-E., Nolte, G. u Paulus (edituri), A., The Charter of the United Nations:A Commentary, it-3 ed., Oxford University Press, Oxford, 2012, vol. I, p. 313 sa 333, speċjalment p. 320 u 321 u Dobelle, J.-F., “Article 1, paragraphe 2” ippubblikat f’Cot, J.-P., Pellet, A. u Forteau, M., La Charte des Nations Unies:commentaire article par article, it-3 ed., Economica, Pariġi, 2005, p. 337 sa 356.


83      Ara wkoll, f’dan is-sens, is-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973, punti 90 sa 92).


84      Ara Saħara tal-Punent, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 1975, p. 12) u s-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C‑104/16 P, EU:C:2016:973).


85      Ara Timor orjentali (Il-Portugall vs L-Awstralja), sentenza (QIĠ Ġabra 1995), p. 90, punt 29, u Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punti 88 u 156).


86      Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punt 155). Ara wkoll, f’dan is-sens, Barcelona Traction, Light and Power Company, Limited, it-tieni fażi, sentenza (QIĠ Ġabra 1970, p. 32, punt 33).


87      Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punt 159). Fil-fehma tiegħi, dan l-obbligu ta’ nuqqas ta’ rikonoxximent, huwa, fih innifsu, prinċipju tad-dritt internazzjonali li jissodisfa l-kriterji ta’ invokabbiltà msemmija fil-punt 96 ta’ dawn il-konklużjonijiet.


88      Ara s-sentenza tal-25 ta’ Ġunju 1985 Nru 1981 tal-Corte suprema di cassazione (il-Qorti ta’ Kassazzjoni, l-Italja) fil-Kawża Yasser Arafat, Rivista di Diritto Internazionale, 1986, p. 885 sa 889; digriet tas-26 ta’ Ottubru 2004 tal-Bundesverfassungsgericht (il-Qorti Kostituzzjonali Federali, il-Ġermanja), 2 BvR 955/00, 1038/01, punt 97; opinjoni individwali tas-Sur Ammoun, Viċi-President, Konsegwenzi legali għall‑Istati tal-preżenza kontinwa tal-Afrika ta’ Isfel fin‑Namibja (Lbiċ tal-Afrika) minkejja r-Riżoluzzjoni 276 (1970) tal-Kunsill tas-Sigurtà, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 1971, p. 16, p. 77 u 78); Kummissjoni tad-dritt internazzjonali, “Abbozz ta’ artikoli dwar id-dritt tat-trattati u kummentarji”, Rapport annwali talKummissjoni tad-dritt internazzjonali, 1966, vol. II, p. 270 [p. 248 fil-verżjoni Ingliża]; Kummissjoni tad-dritt internazzjonali, “Abbozz ta’ artikoli dwar ir-responsabbiltà tal-Istat għal reat internazzjonalment illegali u kummentarji”, Rapport annwali talKummissjoni tad-dritt internazzjonali, 2001, vol. II, it-tieni parti, p. 91 [p. 85 fil-verżjoni Ingliża]; punt 3.2 tas-sommarju bil-miktub tar-Renju tal-Pajjiżi l‑Baxxi, Ara Konformità mad-dritt internazzjonali tad-Dikjarazzjoni unilaterali ta’ indipendenza dwar il-Kosovo, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 2010, p. 403); Cassese, A., Self-Determination of Peoples:A Legal Reappraisal, Cambridge University Press, Cambridge, 2005, p. 133 u 136; Raić, D., Statehood and the Law of Self-Determination, Kluwer, Law International, Alphen-sur-le-Rhin, 2012, p. 218 u 219; Oeter, S., “Self-Determination” ippubblikat f’Simma, B., Khan, D.-E., Nolte, G. u Paulus, A. (edituri), The Charter of the United Nations:A Commentary, it-3 ed., Oxford University Press, Oxford, 2012, vol. I, p. 313 sa 333, p. 316.


89      Ara n-noti tal-QIĠ, Saħara tal-Punent, vol. I, p. 207, punt 344.


90      Ara n-nota tal-QIĠ, Saħara tal-Punent, vol. V, p. 179. Ir-Renju tal-Marokk insista dwar l-integrità tat-territorju tiegħu sabiex jibbaża t-talba tiegħu għat-territorju tas‑Saħara tal-Punent iżda l-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja ċaħdet dan l‑argument, filwaqt li kkunsidrat li l-poplu tas-Saħara tal-Punent kellu b’mod sħiħ id-dritt għall-awtodeterminazzjoni.


91      Il-ġurisprudenza tal-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja ċċitata fil-punt 127 ta’ dawn il-konklużjonijiet tirreferi wkoll għall-obbligu tal-Istati li jiżguraw li jintemmu l‑ostakoli għall-eżerċizzju tad-dritt ta’ poplu għall-awtodeterminazzjoni. Ma huwiex meħtieġ li nirreferi għalih hawnhekk.


92      Ara r-Riżoluzzjoni 1803 (XVII) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU.


93      Ara Attivitajiet armati fit-territorju tal-Kongo (Ir-Repubblika Demokratika tal‑Kongo vs L-Uganda), sentenza,(QIĠ Ġabra 2005, p. 168, punt 244).


94      S/2002/161, punt 14.


95      S/2002/161, punt 14


96      S/2002/161, punt 24.


97      S/2002/161, punt 25.


98      Ara l-punti 27, 44.1 u 47.4 tat-talba għal deċiżjoni preliminari kif ukoll il-punti 40, 43, 48 u 49 tas-sentenza tad-19 ta’ Ottubru 2015 fil-Kawża Western Sahara Campaign UK, R (on the application of) v HM Revenue and Customs [2015] EWHC 2898 (Admin).


99      Ara l-punti 234 sa 255 ta’ dawn il-konklużjonijiet.


100      Ara l-punt 238 ta’ dawn il-konklużjonijiet.


101      Ara l-punt 127 ta’ dawn il-konklużjonijiet.


102      Ara l-punti 87, 92, 93, 97, 106 sa 108, 114, 116, 123 u 125.


103      Ara l-punti 60 sa 74 ta’ dawn il-konklużjonijiet.


104      Ara, f’dan is-sens, is-sentenza tad-9 ta’ Ottubru 2014, Ahlström et (C-565/13, EU:C:2014:2273, punt 33).


105      Ara l-Artikolu 1 komuni għal PIDESC u għal PIDCP, punt 2 tar-Riżoluzzjoni 1514 (XV) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU u tat-Titolu VIII tal-Att Finali ta’ Helsinki tal-1975.


106      Ara Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punt 159).


107      Għal espożizzjoni sħiħa ta’ fatti, ara r-“Rapport tal-Kumitat Speċjali inkarigat biex jistudja s-sitwazzjoni f’dak li jikkonċerna l-applikazzjoni tad-dikjarazzjoni dwar l‑għoti tal-indipendenza għall-pajjiżi u għall-popli kolonjali” (A/31/23/Rev.1), Dokumenti Uffiċjali tal-Assemblea Ġenerali, 1977, vol. II, p. 203 sa 225; “Rapport tal-Kumitat Speċjali inkarigat biex jistudja s-sitwazzjoni f’dak li jikkonċerna l‑applikazzjoni tad-dikjarazzjoni fuq l-għoti tal-indipendenza għall-pajjiżi u għall‑popli kolonjali” (A/31/23/Rev.1), Dokumenti Uffiċjali tal-Assemblea Ġenerali, 1980, vol. II, p. 105 sa 117.


108      Ara l-punti 12 sa 18 tas-sentenza tad-19 ta’ Ottubru 2015 fil-Kawża Western Sahara Campaign UK, R (on the application of) v HM Revenue and Customs [2015] EWHC 2898 (Admin).


109      L-idea ta’ referendum ma ntlaqgħetx b’entużjażmu mir-Renju tal-Marokk. Waqt diskussjoni privata ma’ M. Kissinger, Segretarju tal-Istat tal-Istati Uniti, ir-Re tal-Marokk, Hassan II, iddikjaralu dan li ġej: “Jiena għidt [lill-Ministru Spanjol għall-Affarijiet Barranin] li jien naqbel li Spanja tibqa’ iżda ma naqbilx li s-Saħara tal-Punent issir indipendenti. Nippreferi l-preżenza ta’ Spanja mill-awtodeterminazzjoni ta’ 30 000 persuna”. M. Kissinger wieġeb: “[Il-President Alġerin] il-bieraħ staqsieni x’naħseb fuq dan kollu u jiena għidt: awtodeterminazzjoni għal 30-40 000 persuna li lanqas biss jafu fejn joqogħdu?” Ara l-minuti tal-konverżazzjoni (Rabat, 15 ta’ Ottubru 1974, 13h15) ippubblikati f’Burton, M.F., Foreign Relations of the United States, 1969-1976, United States Government Printing Office, Washington, 2014, vol. E-9, parti 1 (Dokumenti dwar l-Afrika ta’ Fuq, 1973–1976), p. 258 sa 261, speċjalment p. 258.


110      Ara r-rapport tal-10 ta’ Ottubru 1975 tal-Missjoni tan-Nazzjonijiet Uniti fis-Saħara Spanjola ppubblikat fir-“Rapport tal-Kumitat Speċjali inkarigat biex jistudja s‑sitwazzjoni f’dak li jikkonċerna l-applikazzjoni tad-dikjarazzjoni fuq l-għoti tal‑indipendenza għall-pajjiżi u għall-popli kolonjali” (A/10023/Rev.1), Dokumenti Uffiċjali tal-Assemblea Ġenerali, 1977, vol. III, p. 12 sa 133, punt 229.


111      Ara Saħara tal-Punent, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 1975, p. 12, punt 162).


112      Ara Saħara tal-Punent, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 1975, p. 12, punt 162).


113      Ara l-punt 30 tas-sentenza tal-21 ta’ Diċembru 2016, Il-Kunsill vs Front Polisario (C-104/16 P, EU:C:2016:973).


114      Ara r-Riżoluzzjoni 379 (1975) tat-2 ta’ Novembru 1975 tal-Kunsill tas-Sigurtà tal‑ONU.


115      Stabbilita fl-1967 mill-amministrazzjoni Spanjola, id-Djemââ kienet organu konsultattiv magħmul minn 103 membri fosthom is-sindki ta’ bliet kbar, 40 kap ta’ tribujiet (cheikhs), 40 rappreżentant ta’ gruppi ta’ familja u 16–il rappreżentant ta’ gruppi professjonali. Ara r-rapport tal-10 ta’ Ottubru 1975 tal-Missjoni tan‑Nazzjonijiet Uniti għas-Saħara Spanjola ppubblikat fir-“Rapport tal-Kumitat Speċjali inkarigat biex jistudja s‑sitwazzjoni f’dak li jikkonċerna l-applikazzjoni tad-dikjarazzjoni fuq l-għoti tal‑indipendenza għall-pajjiżi u għall-popli kolonjali” (A/10023/Rev.1), Dokumenti Uffiċjali tal-Assemblea Ġenerali, 1977, vol. III, p. 12 sa 133, punti 126 sa 142.


116      Ara r-rapport tat-8 ta’ Novembru 1975 imħejji mis-Segretarju Ġenerali skont ir‑Riżoluzzjoni 379 (1975) dwar is-sitwazzjoni tas-Saħara tal-Punent (S/11874), punt 17. Ara wkoll, il-minuti tal-1854 laqgħa tal-Kunsill tas-Sigurtà li saret fis‑6 ta’ Novembru 1975 (S/PV.1854), punti 47 u 48.


117      Ġabra tat-trattati tan-Nazzjonijiet Uniti,vol. 988, p. 259.


118      Skont dawn il-ftehim, id-delegazzjonijiet ta’ Spanja, tal-Marokk u tal-Mawritanja qablu dwar ir-rikonoxximent tad-drittijiet tas-sajd fl-ibħra li jmissu mas-Saħara tal‑Punent għall-benefiċċju ta’ 800 dgħajsa Spanjola għal perijodu ta’ 20 sena skont l-istess kundizzjonijiet bħal dawk li kienu jeżistu fl-14 ta’ Novembru 1975. Ara Cortes, Diario de sesiones del Congreso de los diputados, 1978, Nru 15, p. 498 (diskorsi ta’ M. Manuel Marín González, deputat tal-Partido Socialista Obrero Español, u wara l-Viċi-President u tal-Aġent President tal-Kummissjoni Ewropea). Ara wkoll, f’dan is-sens, Dessaints, J., “Politika Kronika tal-Marokk”, Rapport annwali talAfrika ta’ Fuq, 1975, vol. 14, p. 457 sa 476, speċjalment p. 463; Alemany Torres, F., “Acuerdo de pesca con Marruecos”, El País, 8 ta’ Frar 1978.


119      Ara Cortes, Diario de sesiones del Congreso de los diputados, 1978, Nru 15, p. 522 u 546.


120      Ara Cortes, Diario de sesiones del Congreso de los diputados, 1978, Nru 15, p. 546.


121      Ara l-messaġġ 1975MADRID08029 tal-15 ta’ Novembru 1975 tal-Ambaxxatur W. Stabler lill-Ministru H. Kissinger (“[il-Ministru M. Esteban] Herrera qal ukoll li ‘ġew redatti ftehim qafas’ mal-Marokk u mal-Mawritanja dwar suġġetti oħra rilevanti: […] u d‑drittijiet tas-sajd”); messaġġ 1975STATE276309 tal‑21 ta’ Novembru 1975 tal‑Ministru M. Henry Kissinger lill-Missjoni permanenti tal-Istati Uniti tal-Amerika fil-ONU (“[skont l-Ambaxxatur Marokkin M. Abdelhadi Boutaleb] kopja tal-ftehim se tkun ippreżentata mill-firmatarji lis-Segretarju Ġenerali [tal-ONU] K. Waldheim iżda l-verżjoni ppreżentata ma tinkludix il-ftehim sussidjarji li jagħtu lil Spanja d-drittijiet tas-sajd fl-ilmijiet tas-Saħara tal-Punent u 35 % tal-ishma Spanjoli fil-minjieri tal‑fosfat”). Il-messaġġi diplomatiċi huma disponibbli fuq is-sit tal-internet https://wikileaks.org/.


122      Ara “Dokument Storiku ta’ El Guelta (Saħara tal-Punent) iffirmat fit‑28 ta’ Novembru 1975 minn 67 membru tal-Assemblea Ġenerali tas-Saħara, 3 membri Saħarjani tal-Cortes (il-Parlament Spanjol), ir-rappreżentanti tal-membri l‑oħra tad-Djemaa u b’iktar minn 60 Chioukhs u kapijiet tat-tribujiet Saħarjani”, anness mal-ittra datata d-9 ta’ Diċembru 1975, indirizzata lis-Segretarju Ġenerali tal‑ONU mir-Rappreżentant Permanenti tal-Alġerija fi ħdan l-ONU (S/11902).


123      Ara r-Riżoluzzjonijiet 3458 A u B (XXX) tal-10 ta’ Diċembru 1975.


124      Ara l-paragrafu 8 ta’ din ir-riżoluzzjoni.


125      Ara l-paragrafu 1 ta’ din ir-riżoluzzjoni.


126      Ara l-paragrafu 3 ta’ din ir-riżoluzzjoni.


127      Ara l-paragrafu 4 ta’ din ir-riżoluzzjoni.


128      Id-disa’ Stati Membri ta’ dak iż-żmien kif ukoll ir-Renju ta’ Spanja u r-Repubblika ta’ Malta.


129      Ir-Repubblika tal-Bulgarija, ir-Repubblika Ċeka, ir-Repubblika ta’ Ċipru, ir-Repubblika tal-Polonja, u r-Repubblika Slovakka li dak iż-żmien kienet parti miċ‑Ċekoslovakkja, kif ukoll ir-Repubblika tas-Slovenja u r-Repubblika tal-Kroazja (bħala Stati Federali tal-Jugoslavja) u l-Estonja, ir-Repubblika tal-Latvja u r‑Repubblika tal-Litwanja (bħala Stati Federali tal-URSS).


130      Ir-Repubblika Ellenika, l-Ungerija, ir-Repubblika tal-Awstrija, ir-Repubblika Portugiża, il-Finlandja u r-Renju tal-Isvezja.


131      Ir-Rumanija.


132      Paragrafu 1 tar-Riżoluzzjoni 3458 A (XXX). Ara wkoll, f’dan is-sens, il-paragrafu 2 tar-Riżoluzzjoni 3458 B (XXX).


133      Ara l-paragrafu 7 tar-Riżoluzzjoni 3458 A (XXX) u l-paragrafu 4 tar‑Riżoluzzjoni 3458 B (XXX).


134      Ara l-paragrafi 7 u 8 ta’ din ir-riżoluzzjoni.


135      Ara l-paragrafu 4 ta’ din ir-riżoluzzjoni.


136      Ara r-“Rapport tal-Kumitat Speċjali inkarigat biex jistudja s-sitwazzjoni f’dak li jikkonċerna l-applikazzjoni tad-dikjarazzjoni fuq l-għoti tal-indipendenza għall‑pajjiżi u għall-popli kolonjali” (A/31/23/Rev.1), Dokumenti Uffiċjali talAssemblea Ġenerali, 1977, vol. II, p. 203 sa 225, punt 44; Dessaints, J., “Chronique politique Maroc”, Rapport annwali tal-Afrika ta’ Fuq, 1975, vol. 14, p. 457 sa 476, speċjalment p. 464.


137      Ara Keesing’s Record of World Events, 13 ta’ Frar 1976, p. 27746.


138      Rapport tal-Kumitat Speċjali inkarigat biex jistudja s-sitwazzjoni f’dak li jikkonċerna l-applikazzjoni tad-dikjarazzjoni fuq l-għoti tal-indipendenza għall-pajjiżi u għall‑popli kolonjali (A/31/23/Rev.1), Dokumenti Uffiċjali tal-Assemblea Ġenerali, 1977, vol. II, p. 203 sa 225, punt 45.


139      Dan ma seħħx totalment hekk. Fil-fatt, ir-Renju ta’ Spanja kompla jamministra l‑ispazju tal-ajru tas-Saħara tal-Punent li jagħmel parti mis-settur “OCE” tar-“Reġjun ta’ Informazzjoni dwar it-Titjir” (Flight Information Region (FIR)) tal-Gżejjer Kanarji. Ara mapep ippubblikati fuq is-sit tal-internet tal-ENAIRE (http://www.enaire.es/csee/ccurl/130/603/fir_canarias.swf).


140      Ittra datata s-26 ta’ Frar 1976, indirizzata lis-Segretarju Ġenerali mir-Rappreżentant Permanenti ta’ Spanja fl-ONU (S/11997).


141      Il-mozzjoni tas-27 ta’ Frar 1976 vvotata mid-Djemââ, Rapport annwali tal-Afrika tan-Nord, 1976, vol. 15, p. 847 u 848. Permezz tal-messaġġ tiegħu lis-Segretarju Ġenerali tal‑ONU, Khatri Ould Said a Ould El Jomaini, il-President tad-Djemââ ħabbarlu li “d‑Djemââ Saħarjana, waqt is-seduta straordinarja tal-lum, il‑Ħamis 26 ta’ Frar 1976, f’El Aaiun, approvat b’mod unanimu l-integrazzjoni mill‑ġdid tat-[t]erritorju tas-Saħara mal-Marokk u mal-Mawritanja skont ir-realtajiet storiċi u r-rabtiet li dejjem għaqqdu lill-popolazzjoni Saħarjana ma’ dawn iż-żewġ pajjiżi”. Ara r-“Rapport tal-Kumitat Speċjali inkarigat biex jistudja s-sitwazzjoni f’dak li jikkonċerna l-applikazzjoni tad-dikjarazzjoni fuq l-għoti tal-indipendenza għall-pajjiżi u għall-popli kolonjali” (A/31/23/Rev.1), Dokumenti Uffiċjali talAssemblea Ġenerali, 1977, vol. II, p. 203 sa 225, punt 51.


142      Skont is-Segretarju tal-Istat tal-Istati Uniti, Cyrus Vance, “Waldheim qal[li] li […] ir-Re Hassan iqis li l-problema ġiet riżolta u li l-kriterju ta’ awtodeterminazzjoni ġie sodisfatt permezz tal-konsultazzjoni tal-Assemblea tas-Saħara. Madankollu, la Spanja, la l-alġerija ma aċċettawha, billi kollox jindika li li [ir-Re] Hassan ikkonsulta biss ma assemblea mhux importanti komposta minn servi Marokkini [a rump assembly consisting of Moroccan stooges]”. Ara telegramma tas-Segretarju tal-Istat Vance lill-Ambaxxatur tal-Istati Uniti għall-Marokk tal-20 ta’ Mejju 1977 ippubblikata f’Burton, M. F., Foreign Relations of the United States, 1977-1980, United States Government Printing Office, Washington, 2017, vol. XVII, parti 3 (Dokumenti dwar l-Afrika ta’ Fuq), p. 507 sa 508, speċjalment p. 508.


143      Din l-istess kwistjoni tpoġġiet fi ħdan il-Parlament Spanjol waqt id-dibattitu dwar ir‑ratifika tal-Ftehim dwar is-Sajd bejn ir-Renju ta’ Spanja u r-Renju tal-Marokk tal‑1977 li fih il-Ministru għall-Affarijiet Barranin tar-Renju ta’ Spanja, Oreja Aguirre, iddikjara li Spanja ma rrikonoxxietx is-sovranità tar-Renju tal‑Marokk fuq is-Saħara tal-Punent u li l-proċess ta’ dekolonizzazzjoni tas-Saħara tal-Punent ma kienx se jintemm sal-mument li fih il-poplu li joriġina minn dan it‑territorju jeżerċita d-dritt tiegħu għall-awtodeterminazzjoni skont ir‑Riżoluzzjoni 1514 (XV) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU. Ara Cortes, Diario de sesiones del Congreso de los diputados, 1978, Nru 15, p. 522 u 523. Ara wkoll, f’dan is-sens, “Contestacíon del Gobierno a la pregunta formulada por don Gregorio Lopez Raimundo, del Grupo Parlamentario Mixto del, sobre política espanola hacia el Sahara”, Boletin oficial de las Cortes generales, Serje D, 23 ta’ Settembru 1983, p. 223 u 224.


144      “Rapport tal-Kumitat Speċjali inkarigat biex jistudja s-sitwazzjoni f’dak li jikkonċerna l-applikazzjoni tad-dikjarazzjoni fuq l-għoti tal-indipendenza għall‑pajjiżi u għall-popli kolonjali” (A/31/23/Rev.1), Dokumenti Uffiċjali tal-Assemblea Ġenerali, 1977, vol. II, p. 203 sa 225, punt 46.


145      Ara l-Konvenzjoni dwar id-delimitazzjoni tal-fruntiera ta’ Stat stabbilita bejn ir‑Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja u r-Renju tal-Marokk, iffirmata f’Rabat fl‑14 ta’ April 1976, Rapport Annwali tal-Afrika ta’ Fuq, 1976, vol. 15, p. 848 u 849.


146      Ara l-punt 73 ta’ dawn il-konklużjonijiet u d-dokumenti ċċitati. Fl-14 ta’ April 1976, ir-Renju tal-Marokk u r-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja ffirmaw il-Ftehim ta’ Kooperazzjoni biex isir użu tajjeb mit-territorji Saħarjani rkuprati (Rapport annwali tal-Afrika ta’ Fuq, 1976, vol. 15, p. 849 u 850) li jipprevedi l-parteċipazzjoni tar‑Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja fil-kapital azzjonarju tas-Soċjetà Fos Bucraâ (li tiġġestixxi l-fosfati tas-Saħara tal-Punent) u kooperazzjoni fis-settur tas-sajd.


147      Ittra datata t-23 ta’ Mejju 1979 mibgħuta miċ-chargé d’affaires permezz tal-missjoni permanenti tal-Mawritanja fi ħdan l-ONU lis-Segretarju Ġenerali tagħha (A/34/276).


148      “Rapport tal-Kumitat Speċjali inkarigat biex jistudja s-sitwazzjoni f’dak li jikkonċerna l-applikazzjoni tad-dikjarazzjoni fuq l-għoti tal-indipendenza għall‑pajjiżi u għall-popli kolonjali” (A/34/23/Rev.1), Dokumenti Uffiċjali talAssemblea Ġenerali, 1977, vol. II, p. 105 sa 117, punt 32. Skont dan ir-rapport, “ir-re Hassan II iddikjara li ‘s-soluzzjoni għall-paċi magħżula [ma għandhiex] […] twassal għall-ħolqien ta’ Stat ġdid bejn il-Marokk u l-Mawritanja’” (punt 32).


149      Ara l-Ftehim Mawritan-Saħarawi, iffirmat f’Alger fl-10 ta’ Awwissu 1979, anness mal-ittra datata t-18 ta’ Awwissu 1979, indirizzata lis-Segretarju Ġenerali tal-ONU mir-Rappreżentant permanenti tar-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja fi ħdan l‑ONU (A/34/427).


150      Ara Hodges, T., “The Western Saharans”, Chicago Review Press, Chicago 1984, p. 12.


151      Ara l-punt 73 ta’ dawn il-konklużjonijiet u dokumenti ċċitati.


152      85 Stat vvotaw favur, 6 kontra, 41 astjenew u 20 ma vvotawx. L-Istati Membri preżenti tal-Unjoni vvotaw favur jew astjenew. Ara wkoll f’dan is-sens il-paragrafu 3 tar-Riżoluzzjoni 35/19 tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU (88 Stat vvotaw favur, 8 kontra, 43 astjenew u 15 ma vvotawx).


153      Ara r-Riżoluzzjoni 621 (1988) tal-20 ta’ Settembru 1988 tal-Kunsill tas-Sigurtà tal‑ONU u r-Riżoluzzjoni 43/33 tat-22 ta’ Novembru 1988 tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU.


154      Rapport, tal-10 ta’ April 2017, tas-Segretarju Ġenerali tal-ONU dwar is-sitwazzjoni li tirrigwarda s-Saħara tal-Punent (S/2017/307), punt 82.


155      Ninnota b’interess li wara li temm il-funzjonijiet tiegħu, l-Ambaxxatur tal-Pajjiżi l‑Baxxi, Peter van Walsum, mibgħut speċjali tal-ONU għas-Saħara tal-Punent (2005‑2008) irrikonoxxa li “abbażi tal-Opinjoni konsultattiva tal-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja, il-Front Polisario għandu l-iktar pożizzjoni b’saħħitha fid-dritt internazzjonali”. Ara van Walsum, P., “The question of Western Sahara”, 16 ta’ Diċembru 2012, u “The question of Western Sahara (II)”, 7 ta’ Frar 2013, ippubblikat fuq is-sit tal-internet tiegħu http://www.petervanwalsum.com/the-question-of-western-sahara/.


156      Ara l-prinċipju VI tar-Riżoluzzjoni 1541 (XV) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU.


157      Ara l-paragrafi 3 u 4 tar-Riżoluzzjoni 1514 (XV) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU; Bedjaoui, M., “Article 73” ippubblikat f’Cot, J.-P., Pellet, A. u Forteau, M., La Charte des Nations Unies:commentaire article par article, it-3 ed. Economica, Pariġi, 2005, p. 1751 sa 1767, speċjalment p. 1761; Fastenrath, U., “Chapter XI Declaration Regarding Non-self-governing Territories” ippubblikat f’Simma, B., Khan, D.-E., Nolte, G. u Paulus, A. (edituri), The Charter of the United Nations:A Commentary, it-3 ed., Oxford University Press, Oxford, 2012, vol. II, p. 1829 sa 1839, speċjalment p. 1834 u 1835.


158      Ara r-Riżoluzzjoni 2351 (2017) tal-Kunsill tas-Sigurtà tal-ONU li “tfakkar u ssostni mill-ġdid ir-riżoluzzjonijiet preċedenti tagħha dwar is-Saħara tal-Punent” u‑“tiddeċiedi li testendi l-mandat tal-[Missjoni tan-Nazzjonijiet Uniti għall‑organizzazzjoni ta’ referendum fis‑Saħara tal-Punent (MINURSO)]”. Ara wkoll, f’dan is-sens, ir-Riżoluzzjoni 2229 (XXI) tal-20 ta’ Diċembru 1966 tal‑Assemblea Ġenerali, paragrafi 4 u 5; Ir‑riżoluzzjoni 621 (1988) tal‑20 ta’ Settembru 1988 tal-Kunsill tas‑Sigurtà tal‑ONU, paragrafu 2, kif ukoll ir‑Riżoluzzjoni 43/33 tat-22 ta’ Novembru 1988 tal‑Assemblea Ġenerali tal-ONU.


159      Ara Crawford, J., “Third Party Obligations with respect to Israeli Settlements in the Occupied Palestinian Territories”, Opinjoni legali tal-24 ta’ Jannar 2012, punt 131, disponibbli fuq is-sit tal-internet (https://www.tuc.org.uk/sites/default/files/tucfiles/LegalOpinionIsraeliSettlements.pdf).


160      Ara Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punt 159).


161      Kawża tal-Vapeur Wimbledon (Ir-Renju Unit vs Il-Ġermanja), is-sentenza tas‑17 ta’ Awwissu 1923, CPJI Serje A Nru 1, p. 25.


162      Delimitazzjoni marittima u kwistjonijiet territorjali bejn il-Qatar u l-Bahrein, mertu, sentenza (QIĠ, Ġabra 2001, p. 40, punt 185). Ara wkoll, f’dan is-sens, Plateau Kontinentali tal-Baħar tat-Tramuntana, sentenza (QIĠ Ġabra 1969, p. 3, punt 96); Plateau Kontinentali tal-Baħar Eġew, sentenza (QIĠ Ġabra 1978, p. 3, punt 86); Delimitazzjoni marittima fil-Baħar l-Iswed (Ir-Rumanija vs L-Ukrajna), sentenza (QIĠ Ġabra 2009, p. 61, punt 77), kif ukoll il-Kwistjoni territorjali u marittima (In-Nikaragwa vs Il-Kolombja), sentenza (QIĠ Ġabra 2012, p. 624, punt 140).


163      Kwistjoni territorjali u marittima (In-Nikaragwa vs Il-Kolombja), sentenza (QIĠ Ġabra 2012, p. 624, punt 140 u l-ġurisprudenza ċċitata).


164      Ara, f’dan is-sens, punt 73 ta’ dawn il-konklużjonijiet u l-leġiżlazzjoni Marokkina ċċitata.


165      Diskors tal-Maestà Tiegħu r-Re Mohammed VI fl-okkażjoni tad-39 anniversarju tal-Mixja l-Ħadra, 6 ta’ Novembru 2014, disponibbli fuq is-sit tal-internet (http://www.sahara.gov.ma/blog/messages-royaux/discours-de-sa-majeste-le-roi-mohammed-vi-a-loccasion-du-39eme-anniversaire-de-la-marche-verte/)


166      Fis-sens li dan it-terminu għandu fil-kuntest tal-eżerċizzju tad-dritt għall‑awtodeterminazzjoni. Ara l-prinċipji VI, VIII u IX tal-prinċipji li għandhom jiggwidaw l-Istati Membri tal-ONU biex jistabbilixxu jekk l-obbligu li jikkomunikaw din l-informazzjoni, previst fis-subparagrafu (e) tal-Artikolu 73 tal‑Karta tan-Nazzjonijiet Uniti, japplikax għalihom, approvati mir-Riżoluzzjoni 1541 (XV) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU (ara l-punti 117 u 118 ta’ dawn il-konklużjonijiet).


167      Ara Timor orjentali (Il-Portugall vs L-Awstralja), sentenza (QIĠ, Ġabra 1995, p. 90, punt 17) (Enfasi miżjud minni). Ara wkoll, il-punt 69 tar-risposta tal-Commonwealth tal-Awstralja ppreżentata f’din il-kawża. Il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja ma ddeċidietx dwar il-mertu ta’ din il-kawża billi ddeċidiet li n-nuqqas tar-Repubblika tal-Indoneżja fil-kawża ma kienx jippermettilha teżerċita l-ġurisdizzjoni tagħha.


168      Ara Saħara tal-Punent, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 1975, p. 12, punti 108 sa 127 u, b’mod partikolari, il-punti 109, 110, 113 u 121).


169      Ara Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punti 121 u 122).


170      Ara l-punt 71 ta’ dawn il-konklużjonijiet.


171      Artikolu 11 tal-Ftehim dwar is-sajd.


172      Ara Cortes, Diario de sesiones del Congreso de los diputados, 1978, Nru 15, p. 523, 546 u 547 (diskors ta’ M. Oreja Aguirre, il-Ministru għall-Affarijiet Barranin) fuq il‑Ftehim ta’ Kooperazzjoni fil-qasam tas-sajd marittimu bejn il-Gvern tar-Renju tal‑Marokk u l-Gvern tar-Renju ta’ Spanja, iffirmat f’Rabat fis-17 ta’ Frar 1977, u “Contestacíon del Gobierno a la pregunta formulada por don Gregorio Lopez Raimundo, del Grupo Parlamentario Mixto del, sobre política espanola hacia el Sahara”, Boletin oficial de las Cortes generales, Serje D, 23 ta’ Settembru 1983, p. 224 dwar il-ftehim dwar is-sajd konklużi sa dak iż-żmien bejn ir-Renju ta’ Spanja u r-Renju tal-Marokk.


173      Ġabra tat-trattati tan-Nazzjonijiet Uniti, vol. 1834, p. 3.


174      Ara d-Deċiżjoni tal-Kunsill 98/392/KE, tat-23 ta’ Marzu 1998 (ĠU 1998, L 179, p. 1).


175      Ara l-Artikolu 311(1) tal-UNCLOS. Il-Konvenzjonijiet ta’ Genève dwar il-Liġi tal-Baħar huma l-Konvenzjoni dwar il-Baħar Territorjali u ż-Żona Kontigwa, magħmula f’Genève, fid-29 ta’ April 1958 (Ġabra tat-Trattati tan-Nazzjonijiet Uniti, vol. 516, p. 205), il-Konvenzjoni dwar il-Baħar Miftuħ, magħmula f’Genève, fid-29 ta’ April 1958 (Ġabra tat-Trattati tan-Nazzjonijiet Uniti, vol. 450, p. 11), il-Konvenzjoni dwar is-Sajd u l-Konservazzjoni tar-Riżorsi Ħajjin tal-Ibħra Miftuħa, magħmula f’Genève, fid-29 ta’ April 1958 Ġabra tat-Trattati tan-Nazzjonijiet Uniti, vol. 559, p. 258) kif ukoll il-Konvenzjoni dwar il-Blata Kontinentali, magħmula f’Genève, fid-29 ta’ April 1958 (Ġabra tat-Trattati tan-Nazzjonijiet Uniti, vol. 499, p. 311).


176      “Ara d-dispożizzjonijiet stipulati fil-Konvenzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti dwar il-Liġi tal-Baħar”.


177      Ara l-Artikolu 2(1) tal-UNCLOS, li jipprevedi li “is-sovranità tal-Istat kostali testendi, lil hinn mit-territorju tiegħu u mill-ilmijiet interni u, fil-każ ta’ Stat arċipelagu, mill-ilmijiet arċipelaġiċi tiegħu, għal żona ta’ baħar li jmis miegħu msejjaħ baħar territorjali”.


178      Ara l-Artikolu 55 tal-UNCLOS, li jipprevedi li “iż-[ZEE] hija żona li tinsab lil hinn mill-baħar territorjali u tmiss miegħu, suġġetta għal ordinament legali partikolari stabbilit mill-[Artikoli 55 sa 75 tal-imsemmija Konvenzjoni], li permezz tagħha d‑drittijiet u l-ġurisdizzjoni tal-Istat kostali u d-drittijiet u l-libertajiet tal-Istati l-oħra huma rregolati mid-dispożizzjonijiet rilevanti tal-konvenzjoni”. Enfasi miżjud minni.


179      Ara l-Artikoli 8 u 9 tad-Digriet Irjali Nru 1-81-179 tat-8 ta’ April 1981 li ġab il‑promulgazzjoni tal-Liġi Nru 1-81 li tistabilixxi żona ekonomika esklużiva ta’ 200 mil nawtiku ’il barra mix-xtut Marokkini, Gazzetta Uffiċjali tar-Renju tal-Marokk, Nru 3575, p. 232 u l-Artikolu 4 tad-Digriet Nru 2-75-311 tal-21 ta’ Lulju 1975 li jistabbilixxi l-konfini ta’ bajjiet fuq il-kosti Marokkini u l-koordinati ġeografiċi tal‑limitu tal-ilmijiet territorjali u taż-żona ta’ sajd esklużiva Marokkini, Gazzetta Uffiċjali tar-Renju tal-Marokk, Nru 3276, p. 996. Skont dawn id-dispożizzjonijiet iż‑ŻEE Marokkina ma testendix san-Nofsinhar ta’ Cap Juby/Pointe Stafford, li hija l-fruntiera bejn ir-Renju tal-Marokk u s-Saħara tal-Punent.


180      Ara “Qasam marittimu: Il-Kunsill tal-Gvern jadotta żewġ abbozzi ta’ liġijiet” ippubblikata minn TheHuffington Post Marokk fis-7 ta’ Lulju 2017 u aċċessibbli fuq is‑sit tal-internet http://www.huffpostmaghreb.com/2017/07/07/loi-domaine-maritime-_n_17422798.html. Skont il-Ministru għall-Affarijiet Barranin u l-Kooperazzjoni Internazzjonali tar-Renju tal-Marokk, il-kreazzjoni ta’ ŻEE ’il barra mix-xtut tas‑Saħara tal-Punent kienet neċessarja sabiex “tikkonsolida t-tutela legali tal-Marokk fuq dawn l-ilmijiet u t-twaqqif l-allegazzjonijiet kollha li kienu qed jikkontestaw mill-ġdid is-sovranità tar-Renju fuq dan l-ispazju”.


181      Ara l-Artikolu 5(4) tal-Ftehim dwar is-sajd.


182      Ara n-nota ta’ qiegħ il-paġna 181.


183      F’dan is-sens, jiena ma nifhimx għaliex l-Unjoni tikkontribwixxi lir-Renju tal‑Marokk diversi miljuni ta’ Ewro fis-sena bħala kumpens finanzjarju għas-sajd fl-ilmijiet li jmissu mas-Saħara tal-Punent li fuqhom ir-Renju tal-Marokk ma stabbilixxa l-ebda żona marittima, ċertament lanqas fuq ŻEE, filwaqt li l-istrumenti li ppreżenta lil-ONU skont l-Artikolu 75(2) tal-UNCLOS ma jinkludux l-ilmijiet li jmissu mas‑Saħara tal-Punent fiż-żoni marittimi Marokkini.


184      Ara l-Artikolu 56(1)(a) tal-UNCLOS (“fiż-[ZEE], l-Istat kostali għandu […] drittijiet sovrani għall-iskop tal-esplorazzjoni u l-esplojtazzjoni, tal-konservazzjoni u l-immaniġġjar tar-riżorsi naturali, sew jekk ħajjin jew mhux ħajjin, tal-baħar supra‑qarib tal-qiegħ [li jinsab fuq il-qiegħ] tal-baħar jew tal-qiegħ tal-baħar u l‑istrata ta’ taħt il-wiċċ tal-qiegħ tiegħu […]”). Enfasi miżjud minni.


185      Ara, pereżempju, l-Artikolu 5(4) tal-Ftehim ta’ sħubija fis-settur tas-sajd bejn il‑Komunità Ewropea u r-Repubblika tas-Seychelles (ĠU 2006, L 290, p. 2); l‑Artikoli 2(a) u 11 tal-Ftehim ta’ sħubija fis-settur tas-sajd bejn il-Komunità Ewropea u r-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja (ĠU 2006, L 343, p. 4); l‑Artikolu 2(a) u l-Artikolu 11 tal-Ftehim ta’ sħubija dwar is-sajd bejn il‑Komunità Ewropea u r-Repubblika tal-Ginea-Bissau għall-perijodu mis‑16 ta’ Ġunju 2007 sal‑15 ta’ Ġunju 2011 (ĠU 2007, L 342, p. 5); l‑Artikolu 2(c) tal-Ftehim ta’ sħubija fis-settur tas-sajd bejn il-Komunità Ewropea u r-Repubblika tal-Kosta tal-Avorju u (ĠU 2008, L 48, p. 41); l-Artikolu 1(f) tal-Ftehim ta’ sħubija dwar is-sajd sostenibbli bejn l-Unjoni Ewropea u r-Repubblika tas‑Senegal (ĠU 2014, L 304, p. 3).


186      Ara l-Artikolu 7 tal-Ftehim dwar is-Sajd kif ukoll l-Artikolu 3(1), (4) u (5) u l‑Artikolu 6 tal-Protokoll tal-2013. Dawn id-dispożizzjonijiet ma jiżgurawx li l‑kontribut finanzjarju jkun ta’ benefiċċju għall-poplu tas-Saħara tal-Punent b’mod proporzjonali mal-kwantitajiet ta’ qabdiet magħmula fl-ilmijiet li jmissu mas-Saħara tal-Punent. Ara l-punti 271 sa 285 ta’ dawn il-konklużjonijiet.


187      Ara Milano, E., “The New Fisheries Partnership Agreement between the EC and Morocco: Fishing too South?”, Anuario español de derecho internacional, 2006, vol. 22, p. 413 sa 457, speċjalment p. 442 sa 447 u Dawidowicz, M., “Trading Fish or Human Rights in Western Sahara? Self-Determination, Non-Recognition and the EC-Morocco Fisheries Agreement” ippubblikat bil-Franċiż, D. (ed.), Statehood, Self-Dtermination and Minorities:Reconciling Tradition and Modernity in International Law, Cambridge University Press, Cambridge, 2013, p. 250 sa 276.


188      Il-qorti tar-rinviju taqbel ma’ din l-evalwazzjoni. L-istess jgħodd għall‑amministrazzjoni fiskali u doganali u għall-Ministru għall-Ambjent, l-Ikel u l‑Affarijiet Rurali. Ara l-punti 27 u 44.1, 47.4 tad-deċiżjoni ta’ talba għal deċiżjoni preliminari kif ukoll il-punti 40, 43, 48 u 49 tas-sentenza tad-19 ta’ Ottubru 2015 fil‑Kawża Western Sahara Campaign UK, R (on the application of) v HM Revenue and Customs [2015] EWHC 2898 (Admin). Il-Kummissjoni ma teskludix li r-Renju tal-Marokk jista’ jiġi kkunsidrat bħala awtorità li tokkupa s-Saħara tal-Punent. Ara l-punt 43 tar-risposti tagħha għall-mistoqsijiet bil-miktub magħmula mill-Qorti tal‑Ġustizzja.


189      Ara l-punt 192 ta’ dawn il-konklużjonijiet. Ara Milano, E., “The New Fisheries Partnership Agreement between the EC and Morocco: Fishing too South?”, Anuario español de derecho internacional, 2006, vol. 22, p. 413 sa 457, speċjalment p. 430.


190      ĠU 2011, C 286 E, p. 1. Skont din ir-risposta, “skont il-pożizzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti dwar din il-kwistjoni, li magħha hija msieħba l-UE, is-Saħara tal-Punent hija kkunsidrata bħala ‘territorju mhux awtonomu’ u l-Marokk huwa de facto l-awtorità amministrattiva tagħha”.


191      Ara Timor orjentali (Il-Portugall vs L-Awstralja), sentenza (QIĠ, Ġabra 1995, p. 90, punt 13). F’din il-kawża, ir-Repubblika Portugiża sostniet li, minkejja l-okkupazzjoni tat-Timor orjentali mir-Repubblika tal-Indoneżja, il-Commonwealth tal-Awstralja ma setgħetx tikkonkludi trattat internazzjonali applikabbli għat-Timor orjentali ħlief mar-Repubblika Portugiża fid-dawl tal-kwalità tagħha bħala awtorità amministrattiva ta’ dan it-territorju. Għalhekk ma huwa xejn sorprendenti li, fl‑osservazzjonijiet bil-miktub tiegħu ppreżentati fil-kuntest ta’ din il-kawża, il‑Gvern Portugiż ma ħax pożizzjoni dwar il-validità tal-atti kkontestati filwaqt li qal biss li l-validità tagħhom ma tistax tiġi ġġudikata fil-kuntest tal-Artikolu 3(5) TUE u li r-regoli tad-dritt internazzjonali invokati mid-WSC ma kinux invokabbli. Huwa lanqas wieġeb il-mistoqsijiet li sarulu mill-Qorti tal-Ġustizzja, u lanqas ipparteċipa fis-seduta.


192      Ara s-sentenza tad-19 ta’ Ottubru 2015 fil-Kawża Western Sahara Campaign UK, R (on the application of) v HM Revenue and Customs [2015] EWHC 2898 (Admin), punt 40 u r-Riżoluzzjoni 3458 A (XXX) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU li ma ssemmix dan il-ftehim u tirreferi għar-Renju ta’ Spanja bħala awtorità amministrattiva. Ara wkoll f’dan is-sens Brownlie, I., African Boundaries:a Legal and Diplomatic Encyclopaedia, C. Hurst & Company, Londra, 1979, p. 149 sa 158, li jipprevedi li “fl-1976, Spanja ttrasferiet it-territorju tas-Saħara Spanjola lill-Marokk u lill-Mawritanja u saret diviżjoni [….] Peress li l-leġittimità tal-arranġament ta’ diviżjoni huwa kkuntestat u nieqes minn bażi legali, il-fruntieri tas-Saħara tal‑Punent għandhom jiġu eżaminati” (p. 149) (“In 1976 Spain transferred the territorry of Spanish Sahara to Morocco and Mauritania and a partition was arranged […] Since the legitimacy of the partition arrangement is in question and lacks a legal basis, the frontiers of Western Sahara merit examination”). Skont l-istess awtur, “Huwa riskjuż li jiġi aċċettat il-fait accompli (jekk huwa hekk) li sar minn Spanja, il-Marokk u l‑Mawritanja sakemm is-sitwazzjoni politika ma tevolvix iktar. In-nuqqas ta’ rikonoxximent ta’ dan ir-riżultat mill-Istati Membri kollha għandu bażi fid-dritt internazzjonali.” (p. 157) [“Until the political situation evolves further, it is unsafe to accept the fait accompli (if that is what it is) arranged by Spain, Morocco and Mauritania. Non-recognition of the outcome by other States has a basis in International Law.”]. Ara fl-aħħar nett Soroeta Liceras, J., “La posicíon de la Unión Europea en el conflicto del Sahara Occidental, una muestra palpable (más) de la primacía de sus intereses económicos y políticos sobre la promoción de la democracia y de los derechos humanos”, Revista de Derecho Comunitario Europeo, 2009, vol. 34, p. 823 sa 864, sa p. 832, u Saul, B. “The Status of Western Sahara as Occupied Territory under International Humanitarian Law and the Exploitation of Natural Ressources”, Sydney Law School Legal Studies Research Paper Nru 15/81 (Settembru 2015), p. 18.


193      Ara l-punt 163 ta’ dawn il-konklużjonijiet. Għall-kuntrarju, ir-Riżoluzzjoni 3458 A (XXX) li ma rrikonoxxietx il-Ftehim ta’ Madrid, ġiet approvata minn 88 Stat, mingħajr vot wieħed kontra, peress li l-Istati Membri preżenti tal-Unjoni Ewropea vvotaw favur din ir-riżoluzzjoni, bl-eċċezzjoni tar-Renju ta’ Spanja u tar-Repubblika Portugiża li astjenew kif ukoll ir-Repubblika ta’ Malta li ma vvotatx.


194      Ara, pereżempju, Burton, M. F., Foreign Relations of the United States, 1977-1980, United States Government Printing Office, Washington, 2017, vol. XVII, parti 3 (Dokumenti fuq l-Afrika ta’ Fuq), p. 90, 371, 372 u 575.


195      Ara Bedjaoui, M., “Article 73” ippubblikat f’Cot, J.-P., Pellet, A. u Forteau, M., La Charte des Nations Unies:commentaire article par article, it-3 ed., Economica, Pariġi, 2005, p. 1751 sa 1767, speċjalment p. 1763; Fastenrath, U., “Chapter XI Declaration Regarding Non-self-governing Territories” ippubblikat f’Simma, B., Khan, D.-E., Nolte, G. u Paulus, A. (edituri), The Charter of the United Nations:A Commentary, it-3 ed., Oxford University Press, Oxford, 2012, vol. II, p. 1829 sa 1839, speċjalment p. 1836. Ara wkoll, f’dan is-sens, il-punt 3 tar-Riżoluzzjoni 742 (VIII), tas-27 ta’ Novembru 1953, tal‑Assemblea Ġenerali tal-ONU.


196      Ara l-punt 57 tar-risposti tal-Kummissjoni għall-mistoqsijiet bil-miktub magħmula mill-Qorti tal-Ġustizzja.


197      Ara l-Liġi dwar il-gżejjer Cocos tal-1955 (Cocos Islands Act 1955) u d-digriet tal‑Kunsill dwar il-gżejjer Cocos tal-1955 (Cocos Islands Order in Council 1955, SI 1955/1642). Ara, f’dan is-sens, Kerr, A., A Federation in These Seas, Attorney General’s Department of the Commonwealth of Australia, 2009, p. 271 sa 273 u 308 sa 310; Spagnolo, B., The Continuity of Legal Systems in Theory and Practice, Hart Publishing, Oxford, 2015, p. 62.


198      Ara Répertoire de la pratique suivie par les organes des Nations Unies, suppliment Nru 2 (1955-1959), vol. 3, punt 6.


199      Ara Répertoire de la pratique suivie par les organes des Nations Unies, suppliment Nru 3 (1959-1966), vol. 3, punt 215. Ara wkoll, f’dan is-sens, ir-Riżoluzzjoni 39/30 tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU li tirreferi għall-Commonwealth tal-Awstralja bħala awtorità amministrattiva.


200      Ara l-Artikoli I u XXVII tal-Ftehim bejn ir-Repubblika tal-Indoneżja u r-Renju tal‑Pajjiżi l-Baxxi dwar il-Guinea l-Ġdida tal-Punent (Iran tal-Punent), iffirmat fis‑sede tal-ONU, fi New York, fil-15 ta’ Awwissu 1962, Ġabra tat-trattati tanNazzjonijiet Uniti, vol. 437, p. 274. Ara wkoll, f’dan is-sens, ir‑Riżoluzzjoni 1752 (XVII) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU.


201      Ara Répertoire de la pratique suivie par les organes des Nations unies, suppliment Nru 3 (1959-1966), vol. 3, punti 52 sa 55.


202      Ara r-rapport tat-3 ta’ Frar 2017 tas-Segretarju Ġenerali tal-ONU dwar l‑informazzjoni relatata mat-territorji awtonomi mibgħuta skont il-punt (e) tal-Artikolu 73 tal-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti (A72/62).


203      S/2002/161, punt 6.


204      S/2002/161, punt 7.


205      S/2002/161, punti 8 u 21.


206      Kawża tal-Vapeur Wimbledon (Ir-Renju Unit et vs Il-Ġermanja), is-sentenza tas‑17 ta’ Awwissu 1923, CPJI Serje A Nru 1, p. 25.


207      Ara l-Kawża tad-delimitazzjoni tal-fruntiera marittima bejn il-Guinea-Bissau u s‑Senegal, is-sentenza tal-31 ta’ Lulju 1989, Ġabra ta’ sentenzi ta’ arbitraġġ, vol. XX, p. 119 à 213, punti 51 u 52. Il-validità ta’ din is-sentenza ġiet ikkonfermata mill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja (ara s-sentenza ta’ arbitraġġ tal-31 ta’ Lulju 1989, sentenza (QIĠ Ġabra 1991, p. 53)). Skont it-tribunal ta’ arbitraġġ, l-attivitajiet ta’ liberazzjoni nazzjonali “għandhom portata fuq il-pjan internazzjonali mill-mument li fih jikkostitwixxu fil-ħajja istituzzjonali ta’ Stat territorjali avveniment anormali li jisfurżawh jieħu miżuri eċċezzjonali, jiġifieri meta, sabiex jiddominda jew jipprova jiddomina l-avvenimenti, ikollu juża mezzi li ma humiex dawk li normalment jintużaw sabiex jilqa’ problemi okkażżjonali”. L-eżistenza ta’ kunflitt armat li żviluppa bejn il-Front Polisario u l-armati Marokkini u Mawritanji jissodisfa dan il-kriterju.


208      Ara l-Kawża tad-delimitazzjoni tal-fruntiera marittima bejn il-Guinea-Bissau u s‑Senegal, sentenza tal-31 ta’ Lulju 1989, Ġabra ta’ sentenzi ta’ arbitraġġ, vol. XX, p. 119 sa 213, punt 52.


209      Ġabra tat-Trattati tan-Nazzjonijiet Uniti, Vol. 1125, p. 3.


210      Fi kwalunkwe każ, dawn ir-regoli jissodisfaw il-kriterji ta’ invokabbiltà msemmija fil-punt 96 ta’ dawn il-konklużjonijiet għall-istess raġunijiet bħal dawk mogħtija fil‑punt 139 ta’ dawn il-konklużjonijiet.


211      Leġittimità tat-theddida jew tal-użu ta’ armi nukleari, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 1996, p. 226, punt 79). Ara wkoll f’dan is-sens is-sentenza tal‑1 ta’ Ottubru 1946 tal-Qorti militari internazzjonali ta’ Nuremberg fil-Kawża L‑Istati Uniti tal-Amerika et vs Goering et, ippubblikata fi Trial of the Major War Criminals before the International Military Tribunal (Nuremberg, 14 November 1945 – 1 October 1946), 1947, pp. 171 sa 341, speċjalment p. 253 u 254; Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punti 89 u 157).


212      Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punt 157).


213      Enfasi miżjud minni. L-Istati Membri kollha tal-Unjoni u r-Renju tal-Marokk huma partijiet f’dawn il-Konvenzjonijiet u fil-Protokoll addizzjonali I. Barra minn hekk, permezz ta’ dikjarazzjoni unilaterali tat-23 ta’ Ġunju 2015 imressqa quddiem il-Kunsill Federali Svediż bħala depożitarju tal-Konvenzjonijiet ta’ Genève, li ġiet innotifikata lill-Istati li kienu parti f’dawn il-Konvenzjonijiet, il-Front Polisario kien obbliga ruħu li japplika l-erba’ Konvenzjonijiet ta’ Genève tal-1949 u l-Protokoll addizzjonali I tal-1977 fil-kunflitt li kellu mar-Renju tal-Marokk.


214      Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punt 158).


215      Ara l-punt 127 ta’ dawn il-konklużjonijiet.


216      Ara l-Artikolu 2 ta’ dan il-ftehim, kif ukoll Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punt 95).


217      Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punt 95).


218      Artikolu 1(4) tal-Protokoll addizzjonali I u l-kummentarji tal-Kumitat Internazzjonali tas-Salib Aħmar (KISA) tal-1987, punt 114. Ara wkoll f’dan is-sens Roberts, A., “What is military occupation?”, British Yearbook of International Law, 1985, vol. 55, p. 249 sa 305, speċjalment p. 254 u 255.


219      Ara David, É., Principes de droit des conflits armés, 5e éd., Brussell, Bruylant, 2012, p. 189 u 190; Milanovic, M., “The Applicability of the Conventions to ‘Transnational’ and ‘Mixed’ Conflicts” ippubblikat fi Clapham, A., Gaeta, P. u Sassòli, M. (edituri.), The 1949 Geneva Conventions: A commentary, Oxford University Press, Oxford, 2015, p. 27 sa 50, punt 43; Saul, B., “The Status of Western Sahara as Occupied Territory under International Humanitarian Law and the Exploitation of Natural Resources”, Sydney Law School Legal Studies Research Paper Nru 15/81, Settembru 2015, p. 5 u 6.


220      Ara s-sentenza tal-31 ta’ Marzu 2003 tal-Qorti tal-Ewwel Istanza tat-Tribunal Kriminali Internazzjonali tal-ex-Jugoslavja fil-Kawża Le Procureur vs Mladen Naletilić u Vinko Martinović (Nru IT-98-34-T), punt 211; Stato maggiore della difesa, Manuale di diritto umanitario, 1991, vol. I, punt 32; Federal Ministry of Defence of the Federal Republic of Germany, Humanitarian Law in Armed Conflicts Manual, 1992, punt 526; Uffiċċju tal-Avukat Ġenerali tal-Kanada, Law of Armed Conflict, 2001, punt 1203(1); UK Ministry of Defence, The Manual of the Law of Armed Conflict, Oxford University Press, Oxford, 2004, punt 11.2; Ministerio de defensa, El derecho de los conflictos armados, it-2 edizzjoni, Centro Geográfico del Ejército, Madrid, 2007, vol. I, p. 2-20; U.S. Department of Defense, Law of War Manual, 2015, p. 744; Dinstein, Y., The International Law of Belligerent Occupation, Cambridge University Press, Cambridge, 2009, p. 42, punt 96; Sassòli, M., “The Concept and the Beginning of Occupation” ippubblikat fi Clapham, A., Gaeta, P. u Sassòli, M. (edituri), The 1949 Geneva Conventions: A commentary, Oxford University Press, Oxford, 2015, p. 1389 sa 1419, punt 8.


221      Ara l-punti 27, 44.1 u 47.4 tad-deċiżjoni preliminari kif ukoll il-punti 40, 43, 48 u 49 tas-sentenza tad-19 ta’ Ottubru 2015 fil-Kawża Western Sahara Campaign UK, R (on the application of) v HM Revenue and Customs [2015] EWHC 2898 (Admin).


222      Ara l-paragrafi 5 u 6. 85 Stat ivvotaw favur, 6 kontra, 41 astjenew u 20 ma vvotawx. L-Istati Membri preżenti tal-Unjoni vvotaw favur jew astjenew. Ara wkoll f’dan is‑sens ir-Riżoluzzjoni 35/19 tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU.


223      Ara, b’mod partikolari, Roberts, A., “What is military occupation?”, British Yearbook of International Law, 1985, vol. 55, pp. 249 sa 305, speċjalment p. 280 sa 281; Gasser, H.P., “The Conflict in Western Sahara – An Unresolved Issue from the Decolonization Period”, Yearbook of International Humanitarian Law, 2002, vol. 5, pp. 375 sa 380, speċjalment p. 379; Arai-Takahashi, Y., The Law of Occupation: Continuity and Change of International Humanitarian Law, and its Interaction with International Human Rights Law, Martinus Nijhoff, De Hague, 2009, p. 140; Chinkin, C., “Laws of occupation” ippubblikat f’Botha, N., Olivier, M. u van Tonder, D. (edituri), Multilateralism and International Law with Western Sahara as a Case Study, VerLoren van Themaat Centre, Pretoria, 2010, p. 197 sa 221, speċjalment p. 197 sa 200; Benvenisti, E., The International Law of Occupation, it-2 edizzjoni, Oxford University Press, Oxford, 2012, p. 171; Fastenrath, U., “Chapter XI Declaration Regarding Non-self-governing Territories” ippubblikat f’Simma, B., Khan, D.-E., Nolte, G. u Paulus, A. (edituri), The Charter of the United Nations: A Commentary, it-3 edizzjoni, Oxford University Press, Oxford, 2012, vol. II, p. 1829 sa 1839, speċjalment p. 1837; Koutroulis, V., “The application of international humanitarian law and international human rights law in prolonged occupation: only a matter of time?”, International Review of the Red Cross, 2012, vol. 94, p. 165 sa 205, speċjalment p. 171; David, É., Principes de droit des conflits armés, il-5 edizzjoni, Bruylant, Brussell, 2012, p. 192; Ruiz Miguel, C., “La responsabilité internationale et les droits de l’homme: le cas du Saħara tal-Punent”, Cahiers de la recherche sur les droits fondamentaux, 2013, vol. 11, p. 105 sa 130, speċjalment p. 107; Dawidowicz, M., “Trading Fish or Human Rights in Western Sahara? Self-Determination, Non-Recognition and the EC-Morocco Fisheries Agreement” ippubblikat bil-Franċiż, D. (editur), Statehood, Self-Dtermination and Minorities:Reconciling Tradition and Modernity in International Law, Cambridge University Press, Cambridge, 2013, p. 250 sa 276; Bothe, M., “The Administration of Occupied Territory” ippubblikat fi Clapham, A., Gaeta, P. u Sassòli, M. (edituri), The 1949 Geneva Conventions:A commentary, Oxford University Press, Oxford, 2015, p. 1455 sa 1484, speċjalment p. 1459; Kontorovich, E., “Economic Dealings with Occupied Territories”, Columbia Journal of Transnational Law, 2015, vol. 53, p. 584 sa 637, speċjalment p. 611 u 612; Saul, B. “The Status of Western Sahara as Occupied Territory under International Humanitarian Law and the Exploitation of Natural Ressources”, Sydney Law School Legal Studies Research Paper Nru 15/81 (Settembru 2015). Ara wkoll is-sentenza tal-15 ta’ Ġunju 2017 tal-High Court of South Africa (il-Qorti Suprema tal-Afrika ta’ Isfel) fil-Kawża Nru 1487/17, The Saharawi Arab Democratic Republic and Front Polisario v The Owner and charterers of the MV “NM Cherry Blossom”, punt 29.


224      Ara Corell, H., “Western Sahara – status and resources”, New Routes, 2010, vol. 15, p. 10 sa 13, speċjalment p. 11.


225      Ara l-ittra datata d-29 ta’ Jannar 2002, indirizzata lill-President tal-Kunsill tas-Sigurtà mis-Segretarju Ġenerali inkarigat mill-Affarijiet Legali, konsulent legali (S/2002/161).


226      Attivitajiet armati fit-territorju tal-Kongo (Ir-Repubblika Demokratika tal-Kongo vs L-Uganda), sentenza (QIĠ Ġabra 2005, p. 168, punt 173). L-istess prinċipju japplika għall-okkupazzjoni tat-territorji mhux awtonomi skont l-Artikolu 1(4) tal-Protokoll addizzjonali I.


227      Infakkar li r-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja rtirat mis-Saħara tal-Punent fl‑14 ta’ Awwissu 1979 wara li ffirmat ftehim ta’ paċi mal-Front Polisario. Fl-istess jum, ir-Renju tal-Marokk annetta l-parti tas-Saħara tal-Punent li oriġinarjament kienet okkupata mir-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja. Din tal-aħħar irrikonoxxiet din l-“okkupazzjoni bis-saħħa” permezz tad-dikjarazzjoni tal-Prim Ministru tagħha, fl-14 ta’ Awwissu 1979, annessa mal-ittra datata t-18 ta’ Awwissu 1979, indirizzata lis-Segretarju Ġenerali tal-ONU mir-rappreżentant permanenti tar-Repubblika Iżlamika tal-Mawritanja fi ħdan l-ONU (A/34/427).


228      Għal rapport iddettaljat tat-tqegħid tas-Saħara tal-Punent taħt l-awtorità Marokkina, ara Dessaints, J., “Chronique politique Maroc”, Rapport annwali tal-Afrika ta’ Fuq, 1975, vol. 14, p. 457 sa 476, speċjalment p. 463 sa 465; Santucci, J.C., “Chronique politique Maroc”, Rapport annwali tal-Afrika ta’ Fuq, 1976, vol. 15, p. 357 sa 379, speċjalment p. 359 sa 361.


229      Nenfasizza wkoll li, anki jekk kien ikkunsidrat validu, il-Ftehim ta’ Madrid ma jawtorizzax preżenza militari Marokkina fit-territorju tas-Saħara tal-Punent mingħajr il-kunsens tal-poplu tiegħu, kunsens li qatt ma ngħata.


230      Ara Dinstein, Y., The International Law of Belligerent Occupation, Cambridge University Press, Cambridge, 2009, p. 47 u 48; Benvenisti, E., The International Law of Occupation, it-2 edizzjoni, Oxford University Press, Oxford, 2012, p. 55; Sassòli, M., “The Concept and the Beginning of Occupation” ippubblikat fi Clapham, A., Gaeta, P. u Sassòli, M. (edituri), The 1949 Geneva Conventions:A commentary, Oxford University Press, Oxford, 2015, p. 1389 sa 1419, punt 15.


231      Ara Benvenisti, E., The International Law of Occupation, it-2 edizzjoni, Oxford University Press, Oxford, 2012, p. 55.


232      “L-awtorità ta’ setgħa legali li tkun għaddiet minn idejn l-awtorità okkupanti, b’din tal-aħħar tieħu l-miżuri kollha li jiddependu fuqha sabiex tistabbilixxi u tiżgura, kemm jista’ jkun, l-ordni u l-ħajja pubblika filwaqt li tirrispetta, ħlief f’każ ta’ preklużjoni totali, il-liġijiet fis-seħħ fil-pajjiż”.


233      “L-awtorità okkupanti madankollu tista’ tissuġġetta lill-popolazzjoni tat-territorju okkupat għal dispożizzjonjiet li huma indispensabbli sabiex tippermettilha tissodisfa l-obbligi tagħha li jirriżultaw minn din il-konvenzjoni, u tiżgura l-amministrazzjoni regolari tat-territorju kif ukoll is-sigurtà kemm tal-awtorità okkupanti, u tal‑membri u tal-beni tal-forzi jew tal-amministrazzjoni ta’ okkupazzjoni kif ukoll tal-istabbilimenti u tal-linji ta’ komunikazzjoni użati minnha”.


234      Ara Sassòli, M., “Legislation and Maintenance of Public Order and Civil Life by Occupying Powers”, European Journal of International Law, 2005, vol. 16, p. 661 sa 694; Dinstein, Y., The International Law of Belligerent Occupation, Cambridge University Press, Cambridge, 2009, p. 115 u 116; Arai-Takahashi, Y., The Law of Occupation: Continuity and Change of International Humanitarian Law, and its Interaction with International Human Rights Law, Martinus Nijhoff, De Hague, 2009, p. 120 u 121.


235      Ara Benvenisti, E., The International Law of Occupation, it-2 edizzjoni, Oxford University Press, Oxford, 2012, p. 83 sa 86; Bothe, M., “The Administration of Occupied Territory” ippubblikat fi Clapham, A., Gaeta, P. u Sassòli, M. (edituri), The 1949 Geneva Conventions: A commentary, Oxford University Press, Oxford, 2015, p. 1455 sa 1484, punt 98.


236      Ara Timor orjentali (Il-Portugall vs L-Awstralja), sentenza (QIĠ Ġabra 1995, p. 90, punti 13 u 32). La l-Qorti tal-Ġustizzja ma eżerċitatx il-ġurisdizzjoni tagħha f’din il‑kawża, huwa għaliex hija kellha tiddeċiedi dwar il-legalità tal-integrazzjoni tat‑Timor orjentali mar-Repubblika tal-Indoneżja. Madankollu, dan ma pprekludihiex milli tikklassifika bħala okkupazzjoni l-intervent militari Indoneżjan (ara l-punt 13 tas-sentenza), li barra minn hekk hija kwistjoni ta’ fatt (ara l-punt 246 ta’ dawn il‑konklużjonijiet).


237      Ara Benvenisti, E., The International Law of Occupation, it-2 edizzjoni, Oxford University Press, Oxford, 2012, p. 85; Bothe, M., “The Administration of Occupied Territory” ippubblikat fi Clapham, A., Gaeta, P. u Sassòli, M. (edituri), The 1949 Geneva Conventions: A commentary, Oxford University Press, Oxford, 2015, p. 1455 sa 1484, punt 98.


238      Ara l-Artikolu 4 tal-Protokoll addizzjonali I; Artikolu 47 tal-Konvenzjoni IV ta’ Genève; is-sentenza tat-18 ta’ April 1925 fil-Kawża tad-Dejn pubbliku Ottoman (Bulgarija, Iraq, Palestina, Transġordanja, Greċja, Italja u Turkija), Ġabra ta’ sentenzi ta’ arbitraġġ, vol. 1, p. 529 sa 614, speċjalment p. 555; sentenza tal-10 ta’ Marzu 1948 tat-Tribunal militari Nru I fil-Kawża RuSHA (Stati Uniti tal-Amerika vs Greifelt et), Trials of War Criminals before the Nuerenberg Military Tribunals, U.S. Government Printing Office, Washington, 1950, vol. V, p. 154; Oppenheim, L., “The Legal Relations between an Occupying Power and the Inhabitants”, Law Quarterly Review, 1917, vol. 33, p. 363, p. 364; Dinstein, Y., The International Law of Belligerent Occupation, Cambridge University Press, Cambridge, 2009, p. 49 sa 51; David, É., Principes de droit des conflits armés, il-5 edizzjoni, Bruylant, Brussell, 2012, pp. 582 u 583; Benvenisti, E., The International Law of Occupation, it-2 edizzjoni, Oxford University Press, Oxford, 2012, p. 85; Bothe, M., “The Administration of Occupied Territory” ippubblikat fi Clapham, A., Gaeta, P. u Sassòli, M. (edituri), The 1949 Geneva Conventions: A commentary, Oxford University Press, Oxford, 2015, p. 1455 sa 1484, punt 10.


239      Din hija l-awtorità ta’ okkupazzjoni stabbilita fl-Iraq mill-Istati Uniti tal-Amerika u l-koalizzjoni tagħhom sabiex tiggverna lill-pajjiż bejn l-2003 u l-2004.


240      Ara l-ftehim qafas bejn l-Awtorità provviżorja tal-koalizzjoni (“l-Awtorità”) li, bl‑applikazzjoni tal-liġijiet u konswetudni tal-gwerra kif ukoll tar-Riżoluzzjonijiet rilevanti tal-Kunsill tas-Sigurtà tan-Nazzjonijiet Uniti, b’mod partikolari r‑Riżoluzzjoni 1483 (2003), għandha b’mod temporanju saħħa ta’ awtorità governattiva fl-Iraq, it-Trade Bank of Iraq (TBI), stabbilit bis-saħħa tar-Regolament Nru 20 tal-Awtorità, u l-Uffiċċju għall-garanzija kontra r-riskji għall-esportazzjoni (GRE), li kien qed jaġixxi għan-nom tal-Konfederazzjoni Svizzera, iffirmat f’Ruma fil-5 ta’ Diċembru 2003, Ġabra sistematika tad-dritt federali, 0.946.144.32.


241      Nota tal-15 ta’ Diċembru 2003 tat-Taqsima tad-Dritt internazzjonali pubbliku tal‑Konfederazzjoni Svizzera riprodotta f’Ferraro, T. (edizzjoni), Rapport tal-esperti taċ-CIRC “Occupation and other forms of administration of foreign territory”, 2012, p. 59. Ara wkoll, f’dan is-sens, Caflisch, L.C., “La pratique suisse en matière de droit international public 2003”, Rivista Svizzera tad-dritt internazzjonali u tad-dritt Ewropew, 2004, vol. 5, p. 661 sa 719, speċjalment p. 663 u 664.


242      Ara l-paragrafu 4, li jipprevedi li l-Kunsill tas-Sigurtà “[talab] lill-Awtorità [provviżorja ta’ koalizzjoni], skont il-Karta tan-Nazzjonijiet Uniti u d‑dispożizzjonijiet rilevanti tad-dritt internazzjonali, li jippromwovi l-benesseri tal‑poplu Iraqi billi jiżgura amministrazzjoni effiċjenti tat-territorju, b’mod partikolari billi timpenja ruħha sabiex terġa’ tistabbilixxi s-sigurtà u l-istabbiltà u jinħolqu l-kundizzjonijiet li jippermettu lill-poplu Iraqi jistabbilixxi b’mod ħieles il-futur politiku tiegħu”. Enfasi miżjud minni.


243      Ara l-paragrafu 1 li jipprevedi li l-Kunsill tas-Sigurtà “[jerġa’ jiddikjara] s-sovranità u l-integrità territorjali tal-Iraq u enfasizza f’dan il-kuntest li l-Awtorità provviżorja tal-koalizzjoni (l-Awtorità) teżerċita b’mod temporanju r-responsabbiltajiet, issetgħat u l-obbligi fir-rigward tad-dritt internazzjonali applikabbli li huma rrikonoxxuti u ddikjarati fir-Riżoluzzjoni 1483 (2003), sakemm gvern rappreżentattiv irrikonoxxut b’mod internazzjonali jidħol fis-seħħ mill-poplu Iraqi u jassumi r-responsabbiltajiet tal-Awtorità”. Enfasi miżjud minni.


244      Ara t-titolu tal-ftehim qafas (Ġabra sistematika tad-dritt federali, 0.946.144.32).


245      Ara Attivitajiet armati fit-territorju tal-Kongo (Ir-Repubblika Demokratika tal‑Kongo vs L-Uganda), sentenza (QIĠ Ġabra 2005, p. 168, punt 244).


246      Ara l-punti 130 sa 134 ta’ dawn il-konklużjonijiet.


247      Ara l-punti 245 sa 249ta’ dawn il-konklużjonijiet.


248      Ara “Iustiniani Institutiones”, Ktieb II, Kapitolu IV “(De usu fructu), principium” ippubblikat fi Krueger, P. (edizzjoni), Corpus Iuris Civilis, Weidmann, Berlin, 1889, vol. I; U.S. Department of State, “Memorandum of Law on Israel’s right to develop new oil field in Sinai and the Gulf of Suez”, 1 ta’ Ottubru 1976, International Law Materials, 1977, vol. 16, p. 733 sa 753, speċjalment p. 736; Ministry of Foreign Affairs of Israel, “Memorandum of Law on the Right to develop new oil fields in Sinai and the Gulf of Suez”, 1 ta’ Awwissu 1977, International Law Materials, 1978, vol. 17, p. 432 sa 444, punt 2; Dinstein, Y., The International Law of Belligerent Occupation, Cambridge University Press, Cambridge, 2009, p. 214; Van Engeland, A., “Protection of Public Property” ippubblikat fi Clapham, A., Gaeta, P. u Sassòli, M. (edituri), The 1949 Geneva Conventions: A commentary, Oxford University Press, Oxford, 2015, p. 1535 sa 1550, punti 20 sa 22.


249      Ara Dinstein, Y., The International Law of Belligerent Occupation, Cambridge University Press, Cambridge, 2009, p. 215; Uffiċċju tal-Avukat Ġenerali tal-Kanada, Law of Armed Conflict, 2001, punt 1243; UK Ministry of Defence, The Manual of the Law of Armed Conflict, Oxford University Press, Oxford, 2004, punt 11.86; U.S. Department of Defense, Law of War Manual, 2015, p. 793.


250      Ara Ministry of Foreign Affairs of Israel, “Memorandum of Law on the Right to develop new oil fields in Sinai and the Gulf of Suez”, 1 ta’ Awwissu 1977, International Law Materials, 1978, vol. 17, p. 432 sa 444, punt 12; Cassese, A., “Powers and Duties of an Occupant in Relation to Land and Natural Resources” ippubblikat f’Cassese, A., Gaeta, P. u Zappalà, S. (edituri), The Human Dimension of International Law: Selected Papers of Antonio Cassese, 2008, Oxford University Press, Oxford, p. 250 sa 271, speċjalment p. 258; Dinstein, Y., The International Law of Belligerent Occupation, Cambridge University Press, Cambridge, 2009, p. 217.


251      Sentenza tal-1 ta’ Ottubru 1946 tat-Tribunal militari internazzjonali ta’ Nuremburg fil-Kawża L-Istati Uniti tal-Amerika et vs Goering et, ippubblikata fi Trial of the Major War Criminals before the International Military Tribunal (Nuremberg, 14 November 1945 – 1 October 1946), 1947, p. 171 sa 341, speċjalment p. 239. Ara wkoll, f’dan is‑sens, U.S. Department of State, “Memorandum of Law on Israel’s right to develop new oil field in Sinai and the Gulf of Suez”, 1 ta’ Ottubru 1976, International Law Materials, 1977, vol. 16, p. 733 sa 753, speċjalment p. 743; Ministry of Foreign Affairs of Israel, “Memorandum of Law on the Right to develop new oil fields in Sinai and the Gulf of Suez”, 1 ta’ Awwissu 1977, International Law Materials, 1978, vol. 17, p. 432 sa 444, speċjalment p. 437.


252      Ara U.S. Department of State, “Memorandum of Law on Israel’s right to develop new oil field in Sinai and the Gulf of Suez”, 1 ta’ Ottubru 1976, International Law Materials, 1977, vol. 16, p. 733 sa 753, speċjalment p. 743 sa 745; Cassese, A., “Powers and Duties of an Occupant in Relation to Land and Natural Resources” ippubblikat f’Cassese, A., Gaeta, P. u Zappalà, S. (edituri), The Human Dimension of International Law: Selected Papers of Antonio Cassese, 2008, Oxford University Press, Oxford, p. 250 sa 271, speċjalment p. 257 u 261; Benvenisti, E., The International Law of Occupation, it-2 edizzjoni., Oxford University Press, Oxford, 2012, p. 82.


253      Ara ittra datata t-8 ta’ Mejju 2003, indirizzata lill-President tal-Kunsill tas-Sigurtà mir-Rappreżentanti Permanenti tal-Istati Uniti tal-Amerika u tar-Renju Unit tal-Gran Brittanja u l-Irlanda ta’ Fuq fi ħdan l-Organizzazzjoni tan-Nazzjonijiet Uniti (S/2003/538).


254      Ara r-Regolament tal-15 ta’ Ġunju 2003 tal-Awtorità provviżorja tal-koalizzjoni Nru 2 dwar il-Fond ta’ Żvilupp għall-Iraq.


255      Ara Leġittimità tat-theddida jew tal-użu ta’ armi nukleari, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 1996, p. 226, punt 25); Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punti 105 u 106).


256      Attivitajiet armati fit-territorju tal-Kongo (Ir-Repubblika Demokratika tal-Kongo vs L-Uganda), sentenza (QIĠ Ġabra 2005, p. 168, punt 244).


257      Ara, f’dan is-sens, Dinstein, Y., The International Law of Belligerent Occupation, Cambridge University Press, Cambridge, 2009, p. 219 u 220.


258      Ara Konsegwenzi legali tal-bini ta’ ħajt fit-territorju Palestinjan okkupat, Opinjoni konsultattiva (QIĠ, Ġabra 2004, p. 136, punt 106); Attivitajiet armati fit-territorju tal‑Kongo (Ir-Repubblika Demokratika tal-Kongo vs L-Uganda), sentenza (QIĠ Ġabra 2005, p. 168, punti 216, 217 u 220).


259      Ara l-preambolu kif ukoll l-Artikolu 1, l-Artikolu 3(1), l-Artikoli 4, 8 u 9 tal-Ftehim dwar is-sajd. Ara wkoll, f’dan is-sens, l-Artikoli 4 u 5 tal-Protokoll tal-2013.


260      Ara l-punti 258 u 260 ta’ dawn il-konklużjonijiet.


261      Din l-informazzjoni tinsab fl-appendiċi 2 tal-anness mal-Ftehim dwar is-sajd. Skont l‑Artikolu 16 tal-Ftehim dwar is-sajd, l-anness bl-appendiċi tiegħu jagħmlu parti integrali mill-ftehim.


262      Ara l-punt 70 ta’ dawn il-konklużjonijiet.


263      Ara l-punt 261 ta’ dawn il-konklużjonijiet. Il-proċess ma fih l-ebda dokument f’dan ir‑rigward peress li billi kkunsidraw li r-Renju tal-Marokk huwa “l-awtorità amministrattiva de facto” tas-Saħara tal-Punent, l-istituzzjonijiet tal-Unjoni ma għamlux din id-domanda.


264      Tali trasferiment jikkostitwixxi ksur gravi tal-Protokoll addizzjonali I (Ara l‑Artikolu 85(4)(a) ta’ dan il-Protokoll) kif ukoll reat ta’ gwerra (Artikolu 8(2)(b)(viii) tal-Istatut ta’ Ruma tal-Qorti Kriminali Internazzjonali, Ġabra ta’ trattati tan-Nazzjonijiet Uniti, vol. 2187, p. 3). Għandu jiġi nnotat li r-Renju tal‑Marokk iffirma iżda ma rratifikax l-Istatut ta’ Ruma.


265      Ara l-paragrafu 7 tar-Riżoluzzjoni 3458 A (XXX) tal-Assemblea Ġenerali tal-ONU.


266      Ara l-paragrafi 2 u 4 tar-Riżoluzzjoni 3458 B (XXX) tal-Assemblea Ġenerali tal‑ONU.


267      Ara l-appendiċi 2 mal-Anness mal-Protokoll tal-2013.


268      Ara Milano, E., “The New Fisheries Partnership Agreement between the EC and Morocco: Fishing too South?”, Anuario español de derecho internacional, 2006, vol. 22, p. 413 sa 457, speċjalment p. 435 sa 442; Soroeta Liceras, J., “La posicíon de la Unión Europea en el conflicto del Saħara tal-Punent, una muestra palpable (más) de la primacía de sus intereses económicos y políticos sobre la promoción de la democracia y de los derechos humanos”, Revista de Derecho Comunitario Europeo, 2009, vol. 34, p. 823 sa 864, speċjalment p. 829 sa 837 u p. 844 sa 847; Corell, H., “The legality of exploring and exploiting natural resources in Western Sahara” ippubblikat f’Botha, N., Olivier, M. u van Tonder, D. (edituri), Multilateralism and International Law with Western Sahara as a Case Study, VerLoren van Themaat Centre, Pretoria, 2010, p. 231 sa 247, speċjalment p. 242; Etienne, J., “L’accord de pêche CE-Maroc: quels remèdes juridictionnels européens à quelle illicéité internationale”, Revue belge de droit international, 2010, p. 77 sa 107, speċjalment p. 86 sa 88; Saul, B. “The Status of Western Sahara as Occupied Territory under International Humanitarian Law and the Exploitation of Natural Ressources”, Sydney Law School Legal Studies Research Paper Nru 15/81 (Settembru 2015), p. 29 sa 31. Ara wkoll, f’dan is-sens, “Opinjoni legali tal‑Uffiċċju legali tal-Unjoni Afrikana dwar il-legalità fir-rigward tad-dritt internazzjonali, b’mod partikolari tar-riżoluzzjonijiet tal-ONU u ta’ deċiżjonijiet li ttieħdu mill-awtoritajiet Marokkini jew xi Stat ieħor, gruppi ta’ Stati, impriża barranija jew entità oħra li tirrigwarda l-esplorazzjoni jew l-esplojtazzjoni ta’ riżorsi naturali rinovabbli jew le jew kwalunkwe attività oħra ekonomika fis-Saħara tal‑Punent” annessa mal-ittra datata d-9 ta’ Ottubru 2015, indirizzata lill-President tal‑Kunsill tas-Sigurtà mir-Rappreżentant Permanenti taż-Żimbabwe fi ħdan l-ONU (S/2015/786).


269      Fl-1970, l-Afrika ta’ Isfel kienet għadha ma rtiratx l-amministrazzjoni tagħha min‑Namibja u dan, minkejja l-fatt li l-Assemblea Ġenerali tal-ONU kienet temmet il-mandat tagħha fuq dan it-territorju mogħtija lilha mis-Soċjetà tan-Nazzjonijiet, li hija kienet assumiet direttament ir-responsabbiltà li tamministra n-Namibja u li l‑Kunsill tas-Sigurtà tal-ONU kien talab lill-Afrika ta’ Isfel sabiex jirtira immedjatament l-amministrazzjoni tiegħu min-Namibja. Għandu jitfakkar li, bħal fit-territorju tagħha, l-Afrika ta’ Isfel kienet implementat fin-Namibja s-sistema ta’ apartheid. Għal dawn ir-raġunijiet, permezz tar-Riżoluzzjoni tiegħu 276 (1970), il‑Kunsill tas-Sigurtà kien iddikjara li “il-preżenza kontinwa tal-awtoritajiet Sud‑Afrikani fin-Namibja hija illegali u li konsegwentement il-miżuri kollha meħuda mill-Gvern Sud-Afrikan għan-nom tan-Namibja jew f’dak li jikkonċernaha, wara t‑tmiem tal-mandat, huma illegali” (paragrafu 2). Huwa talab ukoll “lill-Istati kollha, b’mod partikolari li dawk li għandhom interessi ekonomiċi u oħrajn fin-Namibja, sabiex jastjenu minn kull relazzjoni mal-Gvern Sud-Afrikan li huma inkompatibbli mal-paragrafu 2 ta’ din ir-riżoluzzjoni” (paragrafu 5). Konsegwentement, il-Kunsill tas-Sigurtà għamel lill-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja d-domanda dwar x’kienu l-konsegwenzi għall-Istati tal-preżenza kontinwa tal-Afrika ta’ Isfel fin-Namibja, minkejja r-Riżoluzzjoni tagħha 276 (1970).


270      Konsegwenzi legali għall-Istati tal-preżenza kontinwa tal-Afrika ta’ Isfel fin‑Namibja (Lbiċ tal-Afrika) minkejja r-Riżoluzzjoni 276 (1970) tal-Kunsill tas‑Sigurtà, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 1971, p. 16).


271      Ara s-sentenza tal-5 ta’ Lulju 1994, Anastasiou et (C-432/92, EU:C:1994:277, punt 35).


272      Ara s-sentenza tal-5 ta’ Lulju 1994, Anastasiou et (C-432/92, EU:C:1994:277, punt 49).


273      Ara Konsegwenzi legali għall-Istati tal-preżenza kontinwa tal-Afrika ta’ Isfel fin‑Namibja (Lbiċ tal-Afrika) minkejja r-Riżoluzzjoni 276 (1970) tal-Kunsill tas‑Sigurtà, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 1971, p. 16, punt 125).


274      Ara Konsegwenzi legali għall-Istati tal-preżenza kontinwa tal-Afrika ta’ Isfel fin‑Namibja (Lbiċ tal-Afrika) minkejja r-Riżoluzzjoni 276 (1970) tal-Kunsill tas‑Sigurtà, Opinjoni konsultattiva (QIĠ Ġabra 1971, p. 16, punt 124).


275      Ara l-punt 59 tal-osservazzjonijiet bil-miktub tiegħu.


276      Ara l-punti 373 sa 376 ta’ din is-sentenza.


277      Ara l-Artikolu 16 tal-Ftehim dwar is-sajd u l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 1 tal‑Protokoll tal-2013.


278      Ara l-ewwel paragrafu tal-Artikolu 2 tal-Protokoll tal-2013.


279      Ara l-punti 373 u 374 ta’ din is-sentenza. Il-Qorti tal-Ġustizzja rreferiet għar-riskju li s-suġġetti ta’ miżuri restrittivi jieħdu dispożizzjonijiet intiżi sabiex jevitaw li miżuri ta’ ffriżar ta’ fondi jistgħu jiġu applikati fil-konfront tagħhom mill-ġdid kif ukoll il‑possibbiltà li, minkejja n-nuqqasijiet proċedurali kkonstatati fis-sentenza tagħha, l‑impożizzjoni ta’ miżuri restrittivi fuq ir-rikorrenti tidher iġġustifikata.