WYROK TRYBUNAŁU (czwarta izba)
z dnia 16 lipca 2015 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Polityka społeczna – Dyrektywa 96/34/WE – Porozumienie ramowe dotyczące urlopu rodzicielskiego – Klauzula 2.1 – Indywidualne prawo do urlopu rodzicielskiego z powodu narodzin dziecka – Uregulowanie krajowe pozbawiające prawa do takiego urlopu urzędnika, którego małżonka nie pracuje – Dyrektywa 2006/54/WE – Równość traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy – Artykuł 2 ust. 1 lit. a) i art. 14 ust. 1 lit. c) – Warunki pracy – Dyskryminacja bezpośrednia
W sprawie C‑222/14
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Symvoulio tis Epikrateias (Grecja) postanowieniem z dnia 20 marca 2014 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 7 maja 2014 r., w postępowaniu:
Konstantinos Maïstrellis
przeciwko
Ypourgos Dikaiosynis, Diafaneias kai Anthropinon Dikaiomaton,
TRYBUNAŁ (czwarta izba),
w składzie: L. Bay Larsen, prezes izby, K. Jürimäe, J. Malenovský, M. Safjan (sprawozdawca) i A. Prechal, sędziowie,
rzecznik generalny: J. Kokott,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu K. Maïstrellisa przez niego osobiście, wspieranego przez K. Daktylidi, dikigoros,
– w imieniu rządu greckiego przez V. Karageorgosa i I. Bakopoulosa oraz przez S. Lekkou, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Patakię oraz D. Roussanova, działających w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 16 kwietnia 2015 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni dyrektywy Rady 96/34/WE z dnia 3 czerwca 1996 r. w sprawie Porozumienia ramowego dotyczącego urlopu rodzicielskiego zawartego przez UNICE, CEEP i ETUC (Dz.U. L 145, s. 4 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 5, t. 2, s. 285), zmienionej dyrektywą Rady 97/75/WE z dnia 15 grudnia 1997 r. (Dz.U. 1998, L 10, s. 24 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 5, t. 3, s. 263) (zwanej dalej „dyrektywą 96/34”) oraz dyrektywy 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (Dz.U. L 204, s. 23).
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu między K. Maïstrellisem a Ypourgos Dikaiosynis, Diafaneias kai Anthropinon Dikaiomaton (ministrem sprawiedliwości, przejrzystości i praw człowieka) w przedmiocie odmowy ze strony ministra przyznania zainteresowanemu urlopu rodzicielskiego z tego powodu, że jego małżonka pozostawała bez zatrudnienia.
Ramy prawne
Prawo Unii
Dyrektywa 96/34
3 Dyrektywa 96/34, uchylona z dniem 8 marca 2012 r. na mocy art. 4 dyrektywy Rady 2010/18/UE z dnia 8 marca 2010 r. w sprawie wdrożenia zmienionego porozumienia ramowego dotyczącego urlopu rodzicielskiego zawartego przez BUSINESSEUROPE, UEAPME, CEEP i ETUC oraz uchylającej dyrektywę 96/34 (Dz.U. L 68, s. 13), miała na celu – zgodnie z jej art. 1 – wdrożenie Porozumienia ramowego w sprawie urlopów rodzicielskich, zawartego dnia 14 grudnia 1995 r. między ogólnymi organizacjami międzybranżowymi, to jest Europejską Unią Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców (UNICE), Europejskim Centrum Przedsiębiorstw Publicznych (CEEP) oraz Europejską Konfederacją Związków Zawodowych (ETUC), stanowiącego załącznik do tejże dyrektywy (zwanego dalej „porozumieniem ramowym”).
4 Preambuła porozumienia ramowego w akapicie pierwszym stanowiła:
„[…] Porozumienie ramowe stanowi przedsięwzięcie podjęte przez UNICE, CEEP i ETUC dla ustalenia minimalnych wymagań dotyczących urlopu rodzicielskiego […] jako ważnego środka służącego pogodzeniu pracy i życia rodzinnego oraz wspierającego równe szanse i równe traktowanie kobiet i mężczyzn”.
5 Punkty 4, 7 i 8 przesłanek ogólnych porozumienia ramowego miały następujące brzmienie:
„4. Wspólnotowa karta socjalnych praw podstawowych pracowników [przyjęta na posiedzeniu Rady Europejskiej w Strasburgu w dniu 9 grudnia 1989 r.] stanowi w pkt 16 dotyczącym równego traktowania, że powinny zostać określone środki umożliwiające mężczyznom i kobietom pogodzenie ich obowiązków pracowniczych i rodzinnych;
[…]
7. politykę rodzinną należy kształtować w kontekście zmian demograficznych, skutków starzenia się społeczeństwa, zapełniania luki pokoleniowej i wspierania udziału kobiet w grupie ludności czynnej zawodowo;
8. mężczyźni powinni być zachęcani do przyjmowania równej części obowiązków rodzinnych, na przykład powinni być zachęcani do korzystania z urlopu rodzicielskiego, za pomocą takich środków, jak programy uświadamiające”.
6 Klauzula 1 porozumienia ramowego przewidywała:
„1. Niniejsze porozumienie ustanawia minimalne wymogi, przeznaczone do ułatwienia pogodzenia obowiązków rodzicielskich i zawodowych pracujących rodziców.
2. Niniejsze porozumienie ma zastosowanie do wszystkich pracowników, kobiet i mężczyzn, związanych umową o pracę lub pozostających w innym stosunku zatrudnienia określonym przez prawo, układy zbiorowe pracy lub praktykę, obowiązujące w każdym państwie członkowskim”.
7 Klauzula 2 porozumienia ramowego stanowiła:
„1. Niniejsze porozumienie, z zastrzeżeniem klauzuli 2.2, przyznaje pracownikom, mężczyznom i kobietom, indywidualne prawo do urlopu rodzicielskiego z powodu urodzenia lub przysposobienia dziecka, aby umożliwić im opiekę nad dzieckiem, przez co najmniej trzy miesiące, do czasu osiągnięcia przez dziecko określonego wieku, maksymalnie 8 lat, zgodnie z ustaleniami państw członkowskich i/lub partnerów społecznych.
2. W celu popierania równych szans i równego traktowania kobiet i mężczyzn strony niniejszego porozumienia uważają, że prawo do urlopu rodzicielskiego, przewidziane w klauzuli 2.1, powinno być zasadniczo przyznawane bez możliwości jego przenoszenia.
3. W zakresie, w którym przestrzegane są minimalne wymagania niniejszego porozumienia, warunki korzystania z urlopu rodzicielskiego i szczegółowe zasady występowania o niego są określone przez przepisy prawa i/lub układy zbiorowe pracy w państwach członkowskich. Państwa członkowskie i/lub pracodawcy i pracownicy [partnerzy społeczni] mogą w szczególności:
a) zadecydować, czy urlop rodzicielski jest przyznawany na zasadach pełnego czy niepełnego wymiaru czasu pracy, w częściach czy w formie »systemu kredytu czasowego«;
b) uzależnić przyznanie prawa do urlopu rodzicielskiego w zależności od kwalifikującego okresu zatrudnienia lub stażu pracy, przy czym okres ten nie może przekroczyć jednego roku;
c) dostosować warunki udzielania i szczegółowe zasady stosowania urlopu rodzicielskiego do szczególnego przypadku, jakim jest przysposobienie;
d) uchwalić okresy uprzedzającego powiadomienia pracodawcy przez pracownika, korzystającego z prawa do urlopu rodzicielskiego, określające[go] początek i koniec okresu urlopu;
e) określić okoliczności, w których pracodawca, po przeprowadzeniu konsultacji zgodnie z prawem krajowym, układami zbiorowymi pracy i praktyką, ma prawo do odroczenia udzielenia urlopu rodzicielskiego z uzasadnionych powodów związanych z działalnością przedsiębiorstwa (na przykład gdy praca ma charakter sezonowy, gdy nie można znaleźć zastępstwa w okresie powiadomienia uprzedzającego, gdy znaczna część pracowników ubiega się o urlop rodzicielski w tym samym czasie, gdy pracownik pełni szczególną funkcję o strategicznym znaczeniu). Każdy problem powstały w związku ze stosowaniem niniejszego przepisu powinien zostać rozwiązany zgodnie z prawem krajowym, układami zbiorowymi pracy i praktyką;
f) w uzupełnieniu do litery e), należy dopuścić szczególne rozwiązania w celu spełnienia wymogów operacyjnych i organizacyjnych małych przedsiębiorstw”.
Dyrektywa 2006/54
8 Zgodnie z motywami 2, 11 i 22 dyrektywy 2006/54:
„(2) Równość kobiet i mężczyzn jest podstawową zasadą prawa wspólnotowego, zgodnie z art. 2 i art. 3 ust. 2 [WE] oraz orzecznictwem Trybunału Sprawiedliwości. Te postanowienia traktatu określają zasadę równości kobiet i mężczyzn jako »zadanie« i »cel« Wspólnoty oraz nakładają pozytywny obowiązek promowania jej we wszystkich jej działaniach.
[…]
(11) Państwa członkowskie we współpracy z partnerami społecznymi powinny nadal zajmować się problemem utrzymujących się różnic wynagrodzeń kobiet i mężczyzn oraz segregacji płci na rynku pracy za pomocą środków, takich jak elastyczne uregulowania w zakresie czasu pracy umożliwiające zarówno mężczyznom, jak i kobietom skuteczniejsze godzenie życia rodzinnego z zawodowym. Mogłoby to również obejmować odpowiednie uregulowania w zakresie urlopu rodzicielskiego, z którego mogliby skorzystać oboje rodzice […].
[…]
(22) Zgodnie z art. 141 ust. 4 [WE] w celu zapewnienia pełnej równości w praktyce między kobietami a mężczyznami w życiu zawodowym zasada równego traktowania nie stanowi przeszkody dla państw członkowskich w utrzymaniu lub przyjmowaniu środków przewidujących szczególne korzyści w celu ułatwienia osobom płci niedostatecznie reprezentowanej wykonywania działalności zawodowej lub w celu zapobiegania niekorzystnym sytuacjom w karierze zawodowej i ich naprawiania. Z uwagi na obecną sytuację oraz mając na względzie deklarację nr 28 do traktatu z Amsterdamu, państwa członkowskie powinny mieć na celu przede wszystkim poprawę sytuacji kobiet w życiu zawodowym”.
9 Artykuł 1 tej dyrektywy stanowi:
„Celem niniejszej dyrektywy jest wprowadzenie w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy.
W tym celu zawiera ona przepisy dotyczące wprowadzenia w życie zasady równego traktowania w odniesieniu do:
[…]
b) warunków pracy, w tym wynagrodzenia;
[…]”.
10 Artykuł 2 ust. 1 lit. a) rzeczonej dyrektywy zawiera następującą definicję:
„Do celów niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
a) »dyskryminacja bezpośrednia«: sytuacja, w której dana osoba traktowana jest mniej korzystnie ze względu na płeć niż jest, była lub byłaby traktowana inna osoba w porównywalnej sytuacji”.
11 Artykuł 3 tej samej dyrektywy, zatytułowany „Działania pozytywne”, stanowi:
„W celu zapewnienia w praktyce pełnej równości kobiet i mężczyzn w życiu zawodowym państwa członkowskie mogą utrzymywać lub przyjmować środki w rozumieniu art. 141 ust. 4 [WE]”.
12 Artykuł 14 dyrektywy 2006/54, zatytułowany „Zakaz dyskryminacji”, w ust. 1 lit. c) brzmi następująco:
„Zakazuje się wszelkiej bezpośredniej i pośredniej dyskryminacji ze względu na płeć w sektorze prywatnym i publicznym, w tym w instytucjach publicznych, w odniesieniu do:
[…]
c) warunków zatrudnienia i pracy, w tym zwolnień, a także wynagrodzenia, jak przewidziano w art. 141 [WE]”.
13 Artykuł 28 tej dyrektywy, zatytułowany „Stosunek do przepisów wspólnotowych i krajowych”, w ust. 2 przewiduje:
„Niniejsza dyrektywa pozostaje bez uszczerbku dla przepisów dyrektywy 96/34[…] oraz dyrektywy [Rady] 92/85/EWG [z dnia 19 października 1992 r. w sprawie wprowadzenia środków służących wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły, i pracownic karmiących piersią (dziesiątej dyrektywy szczegółowej w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (Dz.U. L 348, s. 1– wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 5, t. 2, s. 110)]”.
Prawo greckie
14 Artykuł 44 ustawy o organizacji sądów i statusie sędziów w wersji mającej zastosowanie w postępowaniu głównym (zwanej dalej „ustawą o statusie sędziów”) w ust. 20 i 21 stanowi:
„20. Ze względu na ciążę sędzia ma prawo do urlopu przed porodem i po porodzie zgodnie z przepisami mającymi zastosowanie do urzędników cywilnych państwa.
21. Jeżeli sędzia jest matką, może ona otrzymać, na wniosek i po uzyskaniu decyzji Ypourgos Dikaiosynis, Diafaneias kai Anthropinon Dikaiomaton płatny urlop w wysokości dziewięciu (9) miesięcy w celu wychowywania dziecka […]”.
15 Artykuł 53 ust. 3 akapit trzeci kodeksu służby publicznej w wersji mającej zastosowanie w postępowaniu głównym (zwanego dalej „kodeksem służby publicznej”) ma następujące brzmienie:
„[…] jeżeli żona urzędnika nie pracuje lub nie wykonuje żadnego zawodu, małżonek nie ma prawa do udogodnień przewidzianych w ust. 2 [w tym płatnego urlopu rodzicielskiego w celu wychowywania dziecka], chyba że zostanie ona uznana za niezdolną do sprostania potrzebom związanym z wychowywaniem dziecka z powodu poważnej choroby lub niepełnosprawności stwierdzonej przez komisję zdrowotną drugiego stopnia, której podlega urzędnik”.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
16 W dniu 7 grudnia 2010 r. K. Maïstrellis, będący sędzią w Grecji, złożył do Ypourgos Dikaiosynis, Diafaneias kai Anthropinon Dikaiomaton wniosek o udzielenie płatnego urlopu rodzicielskiego w wymiarze dziewięciu miesięcy w celu wychowywania swojego dziecka urodzonego w dniu 24 października 2010 r. Jako sędzia K. Maïstrellis podlega szczególnym przepisom dotyczącym tego zawodu, to jest ustawie o statusie sędziów.
17 Decyzją Ypourgos Dikaiosynis, Diafaneias kai Anthropinon Dikaiomaton z dnia 18 stycznia 2011 r. wniosek ten został oddalony z uwagi na fakt, że zgodnie z art. 44 ust. 21 wspomnianej ustawy wnioskowany urlop rodzicielski przyznaje się tylko matkom wykonującym zawód sędziego.
18 Konstantinos Maïstrellis zaskarżył tę decyzję do Symvoulio tis Epikrateias (rady państwa). Wyrokiem z dnia 4 lipca 2011 r. sąd ten uwzględnił skargę i wskazał, że zgodnie z jego orzecznictwem art. 44 ust. 21 ustawy o statusie sędziów, interpretowany w świetle dyrektywy 96/34, należy stosować nie tylko do sędzi będącej matką, ale także do sędziego będącego ojcem. Sprawa została przekazana organowi administracji do ponownego rozpoznania.
19 Decyzją z dnia 26 września 2011 r. Ypourgos Dikaiosynis, Diafaneias kai Anthropinon Dikaiomaton ponownie oddalił wniosek K. Maïstrellisa i uzasadnił to w ten sposób, że prawo do urlopu przewidzianego w art. 44 ust. 21 ustawy o statusie sędziów nie przysługuje mu w myśl art. 53 ust. 3 akapit trzeci kodeksu służby publicznej. O ile bowiem sędzia będący ojcem co do zasady ma prawo do urlopu rodzicielskiego w celu wychowywania dziecka, o tyle nie może on z niego skorzystać, jeżeli jego żona nie pracuje lub nie wykonuje żadnego zawodu. Tymczasem w rozpatrywanej sprawie małżonka K. Maïstrellisa, zgodnie z jego oświadczeniem, pozostawała bez zatrudnienia.
20 W dniu 10 października 2011 r. K. Maïstrellis zaskarżył tę nową decyzję do Symvoulio tis Epikrateias. Ten ostatni sąd podkreśla, że zgodnie z jego orzecznictwem w dziedzinach, które nie zawierają uregulowań szczególnych dotyczących sędziów, przepisy kodeksu służby publicznej, w tym art. 53 ust. 3 akapit trzeci, stosują się uzupełniająco i w drodze odesłania.
21 Sąd odsyłający zastanawia się zatem, czy wspomniany przepis kodeksu służby publicznej jest zgodny z dyrektywami 96/34 i 2006/54.
22 W tych okolicznościach Symvoulio tis Epikrateias postanowiła zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy przepisy dyrektywy 96/34 i dyrektywy 2006/54, które mają zastosowanie w niniejszym przypadku, powinny być interpretowane w ten sposób, iż stoją na przeszkodzie przepisom krajowym, które – tak jak sporny przepis art. 53 ust. 3 akapit trzeci kodeksu służby publicznej – przewidują, że jeżeli żona urzędnika nie pracuje lub nie wykonuje żadnego zawodu, jej małżonek nie ma prawa do urlopu rodzicielskiego, chyba że z powodu poważnej choroby lub niepełnosprawności zostanie ona uznana za niezdolną do sprostania potrzebom związanym z wychowywaniem dziecka?”.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
23 Poprzez przedłożone pytanie sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy przepisy dyrektywy 96/34 i dyrektywy 2006/54 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym urzędnik zostaje pozbawiony prawa do urlopu rodzicielskiego, w sytuacji gdy jego żona nie pracuje lub nie wykonuje żadnego zawodu, chyba że zostanie ona uznana za niezdolną do sprostania potrzebom związanym z wychowywaniem dziecka z powodu poważnej choroby lub niepełnosprawności.
Uwagi wstępne
24 W niniejszej sprawie należy zauważyć, że ze względu na swój status sędziego K. Maïstrellis co do zasady podlega ustawie o statusie sędziów. Sąd odsyłający podkreśla jednak, że – zgodnie z jego orzecznictwem – w zakresie nieuregulowanym przepisami szczególnymi systemu obowiązującego sędziów, mają do nich zastosowanie, uzupełniająco i w drodze odesłania, przepisy kodeksu służby publicznej, w tym art. 53 ust. 3 akapit trzeci, wyraźnie wspomniany w treści pytania prejudycjalnego.
25 W tej kwestii K. Maïstrellis podnosi, że Ypourgos Dikaiosynis, Diafaneias kai Anthropinon Dikaiomaton powołał się na art. 53 ust. 3 akapit trzeci kodeksu służby publicznej, mimo że przesłanki stosowania tego przepisu względem sędziów nie zostały spełnione.
26 Należy jednak przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem pytania dotyczące wykładni prawa Unii, z którymi zwrócił się sąd krajowy w ramach stanu prawnego i faktycznego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny – przy czym prawidłowość tych ustaleń nie podlega ocenie przez Trybunał – korzystają z domniemania, iż mają one znaczenie dla sprawy (wyroki: Melki i Abdeli, C‑188/10 i C‑189/10, EU:C:2010:363, pkt 27; a także Stanley International Betting i Stanleybet Malta, C‑463/13, EU:C:2015:25, pkt 26).
27 W szczególności należy w tej kwestii wskazać, że do Trybunału nie należy orzekanie w przedmiocie wykładni przepisów krajowych, gdyż taka wykładnia należy do wyłącznej właściwości sądów krajowych. Trybunał powinien także – w wypadku gdy sąd krajowy zwrócił się do niego z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym – kierować się wykładnią prawa krajowego, która została mu przedstawiona przez ten sąd (wyrok ČEZ, C-115/08, EU:C:2009:660, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo).
28 W tych okolicznościach należy więc udzielić odpowiedzi na pytanie prejudycjalne sformułowane przez Symvoulio tis Epikrateias.
W przedmiocie dyrektywy 96/34
29 Na wstępie należy zauważyć, że dyrektywa 96/34 i porozumienie ramowe mają zastosowanie do urzędnika (zob. wyrok Chatzi, C‑149/10, EU:C:2010:534, pkt 27–30).
30 Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału przy dokonywaniu wykładni przepisów prawa Unii należy uwzględniać nie tylko ich brzmienie, lecz także ich kontekst oraz cele regulacji, której część przepisy te stanowią (zob. wyroki: Adidas, C‑223/98, EU:C:1999:500, pkt 23; SGAE, C‑306/05, EU:C:2006:764, pkt 34; a także Hoštická i in., C‑561/13, EU:C:2014:2287, pkt 29).
31 Jeżeli chodzi o brzmienie porozumienia ramowego, to zgodnie z klauzulą 2.1 „indywidualne prawo” do urlopu rodzicielskiego z powodu urodzenia lub przysposobienia dziecka przyznaje się pracownikom, mężczyznom i kobietom, aby umożliwić im opiekę nad dzieckiem przez co najmniej trzy miesiące.
32 Ponadto, na podstawie klauzuli 2.2 porozumienia ramowego, w celu popierania równych szans i równego traktowania kobiet i mężczyzn „prawo do urlopu rodzicielskiego powinno być zasadniczo przyznawane bez możliwości jego przenoszenia”.
33 Z przepisów tych wynika, że każde z rodziców dziecka jest indywidualnie uprawnione do trwającego przynajmniej trzy miesiące urlopu rodzicielskiego (zob. podobnie wyrok Komisja/Luksemburg, C‑519/03, EU:C:2005:234, pkt 33).
34 To prawo do urlopu rodzicielskiego dla każdego z rodziców dziecka stanowi jeden z minimalnych wymogów ustanowionych w porozumieniu ramowym w rozumieniu klauzuli 1.1 tego porozumienia.
35 I tak klauzula 2.3 porozumienia ramowego stanowi, że warunki korzystania z urlopu rodzicielskiego i szczegółowe zasady występowania o taki urlop są określone w przepisach prawa lub układach zbiorowych pracy w państwach członkowskich z poszanowaniem minimalnych wymogów tego porozumienia. Ten sam przepis wskazuje warunki korzystania z urlopu rodzicielskiego i szczegółowe zasady występowania o udzielenie tego urlopu, które mogą w szczególności przyjąć państwa członkowskie lub partnerzy społeczni.
36 Tymczasem, jak wskazała rzecznik generalna w pkt 42 opinii, te warunki i szczegółowe zasady w żadnej mierze nie przewidują, że jedno z rodziców mogłoby zostać pozbawione prawa do urlopu rodzicielskiego, między innymi ze względu na sytuację zawodową małżonka.
37 Taka literalna wykładnia klauzul 1 i 2 porozumienia ramowego znajduje potwierdzenie w celach i kontekście rzeczonego porozumienia ramowego.
38 Zgodnie z klauzulą 1.1 porozumienia ramowego ma ono bowiem na celu ułatwienie pogodzenia obowiązków rodzicielskich i zawodowych pracujących rodziców, przy czym, jak przypomniano w pkt 4 przesłanek ogólnych rzeczonego porozumienia, jest to cel wyznaczony w pkt 16 Wspólnotowej karty socjalnych praw podstawowych pracowników (wyrok Chatzi, C‑149/10, EU:C:2010:534, pkt 36).
39 W tym właśnie celu prawo do urlopu rodzicielskiego zostało zapisane w art. 33 ust. 2 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej wśród podstawowych praw socjalnych zebranych w tytule IV, zatytułowanym „Solidarność” (wyrok Chatzi, C‑149/10, EU:C:2010:534, pkt 37). Zgodnie z tym postanowieniem, w celu pogodzenia życia rodzinnego z zawodowym, każdy ma prawo, w szczególności, do urlopu wychowawczego po urodzeniu lub przysposobieniu dziecka.
40 Podobnie pkt 7 i 8 przesłanek ogólnych porozumienia ramowego przewidują, że politykę rodzinną należy kształtować w kontekście „wspierania udziału kobiet w grupie ludności czynnej zawodowo” oraz że mężczyźni powinni być zachęcani do wypełniania „równej części obowiązków rodzinnych”, między innymi biorąc urlop rodzicielski.
41 W konsekwencji z łącznej analizy brzmienia, celów oraz kontekstu porozumienia ramowego wynika, że każdemu z rodziców przysługuje prawo do urlopu rodzicielskiego, co oznacza, że państwa członkowskie nie mogą wprowadzić uregulowania, zgodnie z którym urzędnik będący ojcem zostaje pozbawiony prawa do urlopu rodzicielskiego, w sytuacji gdy jego żona nie pracuje lub nie wykonuje żadnego zawodu.
W przedmiocie dyrektywy 2006/54
42 Tytułem wstępu należy po pierwsze zauważyć, że – jak przypomniano w motywie 2 dyrektywy 2006/54 – wdrożona tą dyrektywą zasada równego traktowania kobiet i mężczyzn ma charakter generalny. Po drugie, rzeczona dyrektywa, jak wynika w szczególności z jej art. 14 ust. 1 oraz orzecznictwa Trybunału, ma zastosowanie do warunków zatrudnienia zarówno w sektorze prywatnym, jak i w publicznym (zob. podobnie wyrok Napoli, C‑595/12, EU:C:2014:128, pkt 39).
43 Zgodnie z motywem 11 tej dyrektywy, w celu umożliwienia zarówno mężczyznom, jak i kobietom skuteczniejszego godzenia życia rodzinnego z zawodowym, państwa członkowskie powinny przyjąć „odpowiednie uregulowania w zakresie urlopu rodzicielskiego, z którego mogliby skorzystać oboje rodzice”.
44 Zgodnie z art. 2 ust. 1 lit. a) rzeczonej dyrektywy „dyskryminację bezpośrednią” stanowi sytuacja, w której dana osoba traktowana jest mniej korzystnie ze względu na płeć niż jest, była lub byłaby traktowana inna osoba w porównywalnej sytuacji.
45 Udzielenie urlopu rodzicielskiego, pozwalającego osobom, które zostały niedawno rodzicami, na przerwę w działalności zawodowej w celu poświęcenia się obowiązkom rodzinnym ma wpływ na wykonywanie aktywności zawodowej zainteresowanych urzędników. Zatem warunki udzielenia urlopu rodzicielskiego należą do warunków zatrudnienia i pracy w rozumieniu art. 14 ust. 1 lit. c) dyrektywy 2006/54.
46 W niniejszej sprawie urlop rodzicielski taki, jak ten przewidziany w art. 53 ust. 3 akapit trzeci kodeksu służby publicznej, dotyczy urzędników ze względu na ich przymiot rodziców.
47 W tej kwestii należy przypomnieć, że sytuacja pracownika płci męskiej mającego przymiot rodzica oraz sytuacja pracownika płci żeńskiej również mającego przymiot rodzica są porównywalne w odniesieniu do wychowywania dzieci (zob. wyroki: Komisja/Francja, 312/86, EU:C:1988:485, pkt 14; Griesmar, C‑366/99, EU:C:2001:648, pkt 56, Komisja/Grecja, C‑559/07, EU:C:2009:198, pkt 69).
48 Tymczasem, o ile art. 53 ust. 3 akapit trzeci kodeksu służby publicznej stanowi, że urzędnik będący ojcem nie ma prawa do urlopu rodzicielskiego w celu wychowywania dziecka, jeżeli jego żona nie pracuje lub nie wykonuje żadnego zawodu, chyba że zostanie ona uznana za niezdolną do sprostania potrzebom związanym z wychowywaniem dziecka z powodu poważnej choroby lub niepełnosprawności, o tyle w odwrotnej sytuacji przepis ten nie przewiduje takiego pozbawienia prawa urzędniczki będącej matką ze względu na sytuację zawodową jej małżonka. Ponadto postanowienie odsyłające nie zawiera odniesienia do żadnego innego przepisu prawa krajowego, które wprowadzałoby taki warunek względem urzędniczek będących matkami.
49 Wynika stąd, że na podstawie prawa krajowego matki posiadające status urzędniczek mogą zawsze skorzystać z urlopu rodzicielskiego, podczas gdy ojcowie posiadający ten sam status mogą z niego skorzystać wyłącznie w sytuacji, gdy matka ich dziecka pracuje lub wykonuje działalność zawodową. Tak więc sam fakt bycia rodzicem nie jest w wypadku mężczyzn wystarczający do skorzystania z tego urlopu, podczas gdy jest on wystarczający w wypadku kobiet posiadających identyczny status (zob. analogicznie wyrok Roca Álvarez, C‑104/09, EU:C:2010:561, pkt 23).
50 Ponadto, w świetle art. 3 dyrektywy 2006/54 przepis taki jak ten, którego dotyczy postępowanie główne, daleki od zapewnienia w praktyce pełnej równości kobiet i mężczyzn w życiu zawodowym, może raczej utrwalić tradycyjny podział ról między mężczyznami i kobietami, podtrzymując pomocniczą rolę mężczyzn względem roli kobiet w zakresie wykonywania funkcji rodzicielskich (zob. podobnie wyroki: Lommers, C‑476/99, EU:C:2002:183, pkt 41; i Roca Álvarez, C‑104/09, EU:C:2010:561, pkt 36).
51 Wreszcie należy przypomnieć, że dyrektywa 2006/54, zgodnie z jej art. 28 ust. 2, pozostaje bez uszczerbku dla przepisów dyrektywy 96/34 oraz dyrektywy 92/85. Jednak przepis taki jak art. 53 ust. 3 akapit trzeci kodeksu służby publicznej nie mieści się w zakresie ochrony przewidzianej w dyrektywie 92/85. Jak bowiem podkreśliła rzecznik generalna w pkt 50 opinii, pozbawienie ojca dziecka prawa do urlopu rodzicielskiego z powodu sytuacji zawodowej jego małżonki w żadnej mierze nie stanowi środka służącego wspieraniu poprawy w miejscu pracy bezpieczeństwa i zdrowia pracownic w ciąży, pracownic, które niedawno rodziły, i pracownic karmiących piersią.
52 W tych okolicznościach należy stwierdzić, że przepis, którego dotyczy postępowanie główne, wprowadza bezpośrednią dyskryminację ze względu na płeć – w rozumieniu art. 14 ust. 1 dyrektywy 2006/54 w związku z jej art. 2 ust. 1 lit. a) – urzędników będących ojcami w zakresie udzielania urlopu rodzicielskiego.
53 W świetle ogółu powyższych rozważań na przedłożone pytanie należy udzielić następującej odpowiedzi: przepisy dyrektywy 96/34 i dyrektywy 2006/54 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym urzędnik zostaje pozbawiony prawa do urlopu rodzicielskiego, w sytuacji gdy jego żona nie pracuje lub nie wykonuje żadnego zawodu, chyba że zostanie ona uznana za niezdolną do sprostania potrzebom związanym z wychowywaniem dziecka z powodu poważnej choroby lub niepełnosprawności.
W przedmiocie kosztów
54 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:
Przepisy dyrektywy Rady 96/34/WE z dnia 3 czerwca 1996 r. w sprawie Porozumienia ramowego dotyczącego urlopu rodzicielskiego zawartego przez UNICE, CEEP i ETUC, zmienionej dyrektywą Rady 97/75/WE z dnia 15 grudnia 1997 r. oraz dyrektywy 2006/54/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 lipca 2006 r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym urzędnik zostaje pozbawiony prawa do urlopu rodzicielskiego w sytuacji, gdy jego żona nie pracuje lub nie wykonuje żadnego zawodu, chyba że zostanie ona uznana za niezdolną do sprostania potrzebom związanym z wychowywaniem dziecka z powodu poważnej choroby lub niepełnosprawności.
Podpisy