OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
ATHANASIOSA RANTOSA
przedstawiona w dniu 15 czerwca 2023 r.(1)
Sprawa C‑755/21 P
Marián Kočner
przeciwko
Agencji Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania
Odwołanie – Rozporządzenie (UE) 2016/794 – Agencja Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania (Europol) – Ochrona danych osobowych – Artykuły 49 i 50 – Odpowiedzialność Europolu za nieprawidłowe przetwarzanie danych – Motyw 57 – Charakter odpowiedzialności – Postępowanie karne wszczęte na Słowacji przeciwko wnoszącemu odwołanie – Ekspertyza przeprowadzona przez Europol na potrzeby dochodzenia – Pobranie danych z telefonów komórkowych i urządzenia USB należących do wnoszącego odwołanie – Podnoszone nieuprawnione ujawnienie rzeczonych danych przez Europol – Krzywda – Skarga o zadośćuczynienie – Związek przyczynowy
I. Wprowadzenie
1. W swoim odwołaniu Marián Kočner (zwany dalej „wnoszącym odwołanie”) wnosi o uchylenie wyroku Sądu Unii Europejskiej z dnia 29 września 2021 r., Kočner/Europol (T‑528/20, niepublikowanego, zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”, EU:T:2021:631), w którym Sąd oddalił jego skargę o zadośćuczynienie za krzywdę, jakiej w swej ocenie doznał z powodu naruszenia jego prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, wynikającego zasadniczo z operacji przetwarzania danych przez Agencję Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania (Europol), w ramach postępowania przygotowawczego wszczętego przeciwko niemu przez organy słowackie w następstwie zabójstwa dziennikarza i jego narzeczonej.
2. Niniejsze odwołanie po raz pierwszy daje Trybunałowi sposobność wypowiedzenia się, między innymi, w przedmiocie charakteru odpowiedzialności pozaumownej Europolu na podstawie art. 49 i 50 rozporządzenia (UE) 2016/794(2), interpretowanych w świetle motywu 57 tego rozporządzenia, a w szczególności w przedmiocie istnienia szczególnego reżimu odpowiedzialności solidarnej Europolu i państwa członkowskiego, w którym powstała szkoda w wyniku nieprawidłowego przetwarzania danych przez Europol lub to państwo członkowskie.
II. Ramy prawne
3. Zgodnie z motywami 56, 57 i 65 rozporządzenia o Europolu:
„(56) Europol powinien podlegać ogólnym zasadom dotyczącym odpowiedzialności umownej i pozaumownej mającym zastosowanie do instytucji, agencji i organów Unii, z wyjątkiem zasad dotyczących odpowiedzialności za niezgodne z prawem przetwarzanie danych.
(57) Dla osoby fizycznej, której dotyczy dana sprawa, może nie być jasne, czy szkody poniesione w wyniku niezgodnego z prawem przetwarzania danych są następstwem działań Europolu czy też państwa członkowskiego. W związku z tym Europol i państwo członkowskie, w którym miało miejsce zdarzenie, które spowodowało szkodę, powinny być odpowiedzialne wspólnie i solidarnie.
[…]
(65) Europol przetwarza dane, które wymagają szczególnej ochrony, gdyż obejmują dane wrażliwe niebędące informacjami niejawnymi i informacje niejawne UE. Europol powinien zatem sformułować zasady dotyczące poufności i przetwarzania takich informacji. Przepisy dotyczące ochrony informacji niejawnych UE powinny być zgodne z decyzją Rady 2013/488/UE[(3)]”.
4. Zgodnie z art. 17 ust. 1 tego rozporządzenia Europol przetwarza jedynie informacje przekazane mu między innymi przez państwa członkowskie, zgodnie z ich prawem krajowym i art. 7 tego rozporządzenia. Zgodnie z art. 17 ust. 2 wspomnianego rozporządzenia Europol może bezpośrednio pobierać i przetwarzać informacje, w tym dane osobowe, z ogólnodostępnych źródeł, włączając w to Internet i dane publiczne.
5. Artykuł 32 tego samego rozporządzenia, zatytułowany „Bezpieczeństwo przetwarzania”, stanowi w ust. 1:
„Europol wdraża odpowiednie rozwiązania techniczne i organizacyjne w celu ochrony danych osobowych przed przypadkowym lub bezprawnym zniszczeniem, przypadkową utratą lub nieupoważnionym ujawnieniem, zmodyfikowaniem i dostępem oraz przed wszelkimi innymi bezprawnymi formami przetwarzania”.
6. Artykuł 49 rozporządzenia o Europolu, zatytułowany „Przepisy ogólne dotyczące odpowiedzialności i odszkodowań”, stanowi w ust. 3:
„Bez uszczerbku dla art. 49[(4)], w przypadku odpowiedzialności pozaumownej Europol, zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla porządków prawnych państw członkowskich, naprawia wszelkie szkody spowodowane przez wydziały Europolu lub jego pracowników w trakcie pełnienia przez nich obowiązków”.
7. Artykuł 50 tego rozporządzenia, zatytułowany „Odpowiedzialność za nieprawidłowe przetwarzanie danych i prawo do odszkodowania”, stanowi:
„1. Każdy, kto poniósł szkodę w wyniku niezgodnego z prawem przetwarzania danych, ma prawo do odszkodowania od Europolu, zgodnie z art. 340 [TFUE], lub od państwa członkowskiego, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące szkodę, zgodnie z jego prawem krajowym. Poszkodowany może wnieść pozew przeciwko Europolowi do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub przeciwko państwu członkowskiemu do właściwego sądu krajowego zainteresowanego państwa członkowskiego.
2. Wszelkie spory między Europolem a państwami członkowskimi dotyczące ostatecznej odpowiedzialności za odszkodowanie przyznane danej osobie zgodnie z ust. 1 są kierowane do zarządu, który podejmuje decyzję większością dwóch trzecich głosów członków, bez uszczerbku dla prawa do zakwestionowania tej decyzji zgodnie z art. 263 [TFUE]”.
III. Okoliczności powstania sporu
8. W ramach postępowania przygotowawczego prowadzonego przez słowackie organy karne po zabójstwie dziennikarza i jego narzeczonej na Słowacji w dniu 21 lutego 2018 r., Europol, na wniosek Národná kriminálna agentúra (krajowej agencji ds. zwalczania przestępczości, Słowacja, zwanej dalej „NAKA”), zatrzymał w dniu 10 października 2018 r. dwa telefony komórkowe, które należały do wnoszącego odwołanie, a w dniu 17 października 2018 r. nośnik pamięci USB.
9. Co się tyczy owych telefonów komórkowych, w dniu 21 czerwca 2019 r. Europol przekazał NAKA końcowe sprawozdania kryminalistyczne dotyczące przeprowadzonych na nich czynności operacyjnych. Zdaniem Europolu przekazanie to zostało poprzedzone najpierw przekazaniem NAKA twardego dysku zawierającego zaszyfrowane dane, pochodzące ze wspomnianych telefonów, potwierdzonym protokołem z dnia 23 października 2018 r. (zwanym dalej „protokołem z dnia 23 października 2018 r.”), a następnie przekazaniem NAKA owych telefonów, poświadczonym formularzem odbioru/przekazania dowodów z dnia 13 lutego 2019 r.(5)
10. Artykuły prasowe i publikacja na stronie internetowej w maju 2019 r. podawały do publicznej wiadomości informacje dotyczące wnoszącego odwołanie, pochodzące z tych telefonów komórkowych, w tym transkrypcje wymiany wiadomości o charakterze intymnym.
11. Co się tyczy nośnika pamięci USB, w sprawozdaniu z dnia 13 stycznia 2019 r. przekazanym NAKA w dniu 14 lutego 2019 r. Europol stwierdził, że od dnia 20 czerwca 2018 r. wnoszący odwołanie przebywa w areszcie w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa finansowego oraz że jego nazwisko jest między innymi bezpośrednio związane z tzw. „listami członków mafii” i „Panama Papers”(6).
12. Pismem z dnia 4 maja 2020 r. wnoszący odwołanie zażądał od Europolu, na podstawie art. 50 ust. 1 rozporządzenia o Europolu, zapłaty kwoty 100 000 EUR tytułem zadośćuczynienia za krzywdę, jakiej miał doznać z powodu, po pierwsze, opublikowania w prasie i w Internecie jego danych osobowych, a w szczególności publikacji transkrypcji jego wymiany wiadomości o charakterze intymnym i seksualnym, oraz po drugie, umieszczenia jego nazwiska na „listach członków mafii”, które prasa ujawniła w następstwie wycieku akt krajowego postępowania karnego dotyczącego zabójstwa, o którym mowa w pkt 8 niniejszej opinii.
13. W następstwie postępowania przygotowawczego prowadzonego przez słowackie organy karne, o którym mowa w pkt 8 niniejszej opinii, wnoszący odwołanie, oskarżony o współudział w zabójstwie jako zleceniodawca, został uniewinniony w pierwszej instancji wyrokiem uchylonym przez Najvyšší súd Slovenskej republiky (sąd najwyższy Republiki Słowackiej), który przekazał sprawę do ponownego rozpoznania w pierwszej instancji.
IV. Postępowanie przed Sądem i zaskarżony wyrok
14. Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 18 sierpnia 2020 r. wnoszący odwołanie wniósł, na podstawie art. 268 i 340 TFUE oraz art. 50 ust. 1 rozporządzenia o Europolu, skargę mającą na celu uzyskanie zadośćuczynienia za krzywdę, jakiej miał doznać w wyniku działań Europolu. Zażądał, odpowiednio, zadośćuczynienia w wysokości 50 000 EUR za krzywdę, jakiej miał doznać w wyniku ujawnienia danych osobowych (pierwsze żądanie) oraz zadośćuczynienia w tej samej wysokości za krzywdę, jakiej miał doznać w wyniku umieszczenia go na „listach członków mafii” (drugie żądanie).
15. Sąd oddalił tę skargę. W odniesieniu do pierwszego żądania Sąd stwierdził, że wnoszący odwołanie nie przedstawił dowodu na istnienie związku przyczynowego między podnoszoną szkodą a działaniem Europolu(7), a w odniesieniu do drugiego żądania wnoszący odwołanie miał nie przedstawić żadnego dowodu mogącego wykazać, że „listy członków mafii” były opracowane i prowadzone przez instytucję Unii, a w szczególności przez Europol(8). W odniesieniu do obu żądań Sąd wyjaśnił również, że wniosków tych nie może podważyć ani motyw 57 rozporządzenia o Europolu, ani art. 49 czy 50 tego rozporządzenia(9).
V. Postępowanie przed Trybunałem i żądania stron
16. W dniu 8 grudnia 2021 r. wnoszący odwołanie wniósł odwołanie od zaskarżonego wyroku. Wnosi on do Trybunału o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd oraz wydanie orzeczenia w przedmiocie kosztów.
17. Europol, popierany przez Republikę Słowacką jako interwenienta, wnosi do Trybunału o oddalenie odwołania i obciążenie wnoszącego odwołanie kosztami postępowania.
VI. Analiza
A. W przedmiocie odwołania
18. Na poparcie odwołania wnoszący odwołanie podnosi sześć zarzutów, przy czym zarzuty od pierwszego do czwartego dotyczą krzywdy doznanej w wyniku publicznego ujawnienia danych osobowych (pierwsze żądanie w pierwszej instancji) a zarzuty piąty i szósty dotyczą krzywdy doznanej w wyniku umieszczenia nazwiska wnoszącego odwołanie na „listach członków mafii” (drugie żądanie w pierwszej instancji)(10).
19. Europol podnosi na wstępie niedopuszczalność zarzutów pierwszego i piątego, którą to kwestię należy zbadać w pierwszej kolejności.
1. W przedmiocie dopuszczalności zarzutów pierwszego i piątego dotyczących błędów w zakresie charakteru odpowiedzialności Europolu
20. Europol podnosi zasadniczo, że zarzuty pierwszy i piąty, dotyczące tego, że Sąd naruszył prawo, wykluczając odpowiedzialność solidarną Europolu i zainteresowanego państwa członkowskiego za szkody poniesione w wyniku niezgodnego z prawem przetwarzania danych na skutek działania Europolu lub tego państwa członkowskiego, zostały podniesione po raz pierwszy na etapie repliki w pierwszej instancji. Mają to być zatem nowe zarzuty podniesione w toku postępowania i w konsekwencji są niedopuszczalne(11).
21. Wnoszący odwołanie odpowiada, że podniósł te argumenty w skardze w pierwszej instancji, gdy powołał się na motyw 57 rozporządzenia o Europolu oraz art. 50 ust. 1 i 2 tego rozporządzenia.
22. W tym względzie pragnę zauważyć, że w skardze wnoszący odwołanie podniósł odpowiedzialność Europolu na podstawie art. 49 ust. 3 i art. 50 rozporządzenia o Europolu, a także poprzez odesłanie do motywu 57 tego rozporządzenia, który w pełni przytoczył. Następnie wnoszący odwołanie uzasadnił ten argument w replice, wyjaśniając, że nawet gdyby nie zostało wykazane, że Europol jest odpowiedzialny za kwestionowane działanie, będzie on solidarnie odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną wraz z zainteresowanym państwem członkowskim.
23. W tych okolicznościach uważam, że wnoszący odwołanie podniósł zarzut dotyczący zasadniczo solidarnej odpowiedzialności Europolu w skardze w pierwszej instancji, w związku z czym zarzuty pierwszy i piąty odwołania są dopuszczalne.
2. W przedmiocie zarzutów dotyczących krzywdy doznanej w wyniku publicznego ujawnienia danych osobowych (pierwsze żądanie skargi w pierwszej instancji)
a) W przedmiocie zarzutu pierwszego dotyczącego naruszenia prawa przy kwalifikacji odpowiedzialności Europolu za nieprawidłowe przetwarzanie danych
24. W zarzucie pierwszym wnoszący odwołanie podnosi co do istoty, że Sąd – z naruszeniem wiążącego charakteru motywu 57 rozporządzenia o Europolu –wykluczył solidarną odpowiedzialność Europolu i zainteresowanego państwa członkowskiego za szkody wynikłe z niezgodnego z prawem przetwarzania danych.
25. Wnoszący odwołanie, przyznając, że brzmienie art. 50 ust. 1 i 2 rozporządzenia o Europolu nie zawiera wyraźnego przepisu przewidującego odpowiedzialność solidarną Europolu i zainteresowanego państwa członkowskiego, uważa, że taka odpowiedzialność wynika jednak z tego przepisu interpretowanego w świetle motywu 57 tego rozporządzenia.
26. Jego zdaniem, po pierwsze, skoro art. 50 ust. 2 wspomnianego rozporządzenia przewiduje rozstrzyganie sporów między Europolem a zainteresowanym państwem członkowskim za pośrednictwem zarządu Europolu, przepis ten nie może być interpretowany inaczej, gdyż w przeciwnym wypadku zostałby on pozbawiony jakiegokolwiek znaczenia.
27. Po drugie, istnienie odpowiedzialności solidarnej Europolu w niniejszej sprawie opiera się również na celu rozpatrywanego uregulowania, który wynika w szczególności z motywu 57 rozporządzenia o Europolu i polega na zwiększonej ochronie poszkodowanego(12).
28. Po trzecie, ogólne zasady prawa Unii w świetle art. 340 TFUE mają w każdym razie pozwalać na wywiedzenie odpowiedzialności solidarnej, nawet w braku wyraźnych uregulowań.
29. Europol, popierany przez Republikę Słowacką, podkreśla na wstępie, że odpowiedzialność solidarna Unii i zainteresowanego państwa członkowskiego, w przypadku gdy działają wspólnie, nie jest co do zasady uznawana w ramach art. 340 akapit drugi TFUE, lecz wymaga wyraźnego uregulowania w tym zakresie przez prawodawcę Unii.
30. W pierwszej kolejności art. 50 rozporządzenia o Europolu nie ma zastosowania do rozpatrywanego w niniejszej sprawie przetwarzania danych, ponieważ ma on zastosowanie wyłącznie do przetwarzania danych w ramach operacji i zadań Europolu.
31. W drugiej kolejności przepis ten ma zastosowanie wyłącznie do szkód wyrządzonych wspólnie przez Unię i państwo członkowskie i nie może być stosowany w braku jakiegokolwiek bezprawnego działania Europolu i bez wykazania związku przyczynowego.
32. W trzeciej kolejności, najpierw, motyw 57 tego rozporządzenia, chociaż odnosi się do odpowiedzialności solidarnej, nie ma mocy wiążącej i nie ma zastosowania w niniejszej sprawie. Następnie pojęcie odpowiedzialności solidarnej zakłada, że więcej niż jeden podmiot jest odpowiedzialny za tę samą szkodę, a nie że podmiot, którego odpowiedzialność nie jest ustalona, musi wypłacić odszkodowanie. Wreszcie wnoszący odwołanie nawet nie wniósł skargi o stwierdzenie odpowiedzialności przeciwko zainteresowanemu państwu członkowskiemu(13).
33. Pragnę przypomnieć, że w zaskarżonym wyroku Sąd orzekł, iż art. 49 ust. 3 i art. 50 ust. 1 rozporządzenia o Europolu ograniczają się do uściślenia, że Europol powinien naprawić wszelkie szkody wyrządzone przez jego wydziały lub jego pracowników w trakcie pełnienia przez nich obowiązków, zgodnie z warunkami określonymi w art. 340 TFUE, oraz że przesłanka dotycząca związku przyczynowego nie została spełniona(14). W tym względzie, o ile motyw 57 tego rozporządzenia przewiduje mechanizm solidarności, o tyle nie znajduje on ani wyrazu, ani podstawy w przepisach tego rozporządzenia(15).
34. W odniesieniu do odpowiedzialności pozaumownej Unii należy zauważyć, że zgodnie z art. 340 akapit drugi TFUE „[w] dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie z zasadami ogólnymi wspólnymi dla praw państw członkowskich, szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji”(16). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału odpowiedzialność pozaumowna Unii w rozumieniu tego przepisu zależy od łącznego spełnienia wszystkich przesłanek dotyczących: bezprawności zachowania zarzucanego instytucjom, rzeczywistego charakteru szkody oraz istnienia związku przyczynowego między zachowaniem a podnoszoną szkodą(17). Kumulatywny charakter tych przesłanek oznacza, że jeżeli jedna z nich nie jest spełniona, odpowiedzialność pozaumowna Unii nie powstaje(18).
35. Co się tyczy w szczególności ewentualnej odpowiedzialności solidarnej Europolu na podstawie art. 50 rozporządzenia o Europolu, pragnę zauważyć, że solidarna odpowiedzialność pozaumowna oznacza co do zasady, że jeżeli czyn powodujący szkodę można przypisać kilku osobom, osoby te są solidarnie zobowiązane do naprawienia szkody(19).
36. Również zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału wykładnia przepisu prawa Unii wymaga uwzględnienia nie tylko jego brzmienia, lecz także kontekstu, w jaki się on wpisuje, oraz celów aktu, którego ów przepis stanowi część. Ponadto geneza przepisu prawa Unii również może dostarczyć informacji istotnych dla jego wykładni(20).
37. W pierwszej kolejności, co się tyczy brzmienia art. 50 ust. 1 rozporządzenia o Europolu, przepis ten przewiduje w istocie, że każdy, kto poniósł szkodę w wyniku niezgodnego z prawem przetwarzania danych, ma prawo do odszkodowania od Europolu, zgodnie z art. 340 TFUE (przed sądem Unii), lub od państwa członkowskiego, w którym nastąpiło zdarzenie powodujące szkodę, zgodnie z jego prawem krajowym (przed właściwym sądem krajowym).
38. Wydaje mi się, że przepis ten nie prowadzi, na podstawie samego jego brzmienia, do jednoznacznej wykładni charakteru rozpatrywanej odpowiedzialności.
39. Z jednej strony bowiem, użycie spójnika „lub” nie jest rozstrzygające w tym względzie(21). Spójnik ten może równie dobrze wskazywać na to, że odpowiedzialność Europolu jest alternatywna dla odpowiedzialności zainteresowanego państwa członkowskiego oraz na to, że osoba poszkodowana może zwrócić się zarówno do danej instytucji, jak i zainteresowanego państwa członkowskiego w odniesieniu do całej szkody.
40. Z drugiej strony, zawarte w tym przepisie odesłanie do art. 340 TFUE również nie jest rozstrzygające i w świetle odesłania tego postanowienia do „zasad ogólnych wspólnych dla praw państw członkowskich” wiąże się z koniecznością dokonania wykładni porównawczej, którą przedstawię poniżej w kontekście wykładni celowościowej omawianego przepisu(22).
41. W drugiej kolejności, co się tyczy kontekstu, w jaki wpisuje się art. 50 ust. 1 rozporządzenia o Europolu, pragnę zauważyć, po pierwsze, że motyw 56 rozporządzenia o Europolu precyzuje, iż Europol powinien podlegać ogólnym zasadom dotyczącym odpowiedzialności umownej i pozaumownej mającym zastosowanie do instytucji, agencji i organów Unii „z wyjątkiem zasad dotyczących odpowiedzialności za niezgodne z prawem przetwarzanie danych”. Jeśli chodzi o wspomniane niezgodne z prawem przetwarzanie danych, motyw 57 tego rozporządzenia nie mógł być bardziej jasny, ponieważ stanowi, że „Europol i państwo członkowskie, w którym miało miejsce zdarzenie będące powodem szkody, powinny być odpowiedzialne solidarnie”, ponieważ „[d]la osoby fizycznej, której dotyczy dana sprawa, może nie być jasne, czy szkody poniesione w wyniku niezgodnego z prawem przetwarzania danych są następstwem działań Europolu czy też państwa członkowskiego”.
42. Prawdą jest, jak przypomina Europol, że preambuła aktu Unii nie ma mocy prawnie wiążącej i nie może być powoływana ani dla uzasadnienia odstępstw od przepisów danego aktu, ani w celu wykładni tych przepisów w sposób oczywiście sprzeczny z ich brzmieniem(23). Niemniej jednak, poza tymi ograniczeniami, motywy stanowią istotne elementy wykładni, które mogą rzucić światło na zamiar autora tego aktu(24).
43. W związku z tym, ponieważ wyrażony jednoznacznie w motywie 57 rozporządzenia o Europolu zamiar prawodawcy Unii, aby zmniejszyć niepewność poszkodowanej osoby fizycznej co do podmiotu odpowiedzialnego poprzez wprowadzenie odpowiedzialności solidarnej Europolu i zainteresowanego państwa członkowskiego, nie stoi w sprzeczności z brzmieniem art. 50 tego rozporządzenia, wnioskuję z tego, że artykuł ten można (i należy) interpretować w świetle tego motywu.
44. Wniosek ten znajduje potwierdzenie w art. 50 ust. 2 rozporządzenia o Europolu, zgodnie z którym wszelkie spory między Europolem a państwami członkowskimi dotyczące ostatecznej odpowiedzialności za odszkodowanie przyznane danej osobie zgodnie z art. 50 ust. 1 tego rozporządzenia są kierowane do zarządu Europolu.
45. Co się tyczy, po drugie, argumentu Europolu, zgodnie z którym zasadniczo czynności zatrzymania i odszyfrowania wykonywane przez Europol na telefonach komórkowych wnoszącego odwołanie nie wchodzą w zakres pojęcia „przetwarzania danych osobowych” w rozumieniu art. 50 rozporządzenia o Europolu, nie widzę, a Europol tego nie wyjaśnia, dlaczego czynności odszyfrowania, wykonywane przez Europol w niniejszej sprawie, miałyby nie wchodzić w zakres definicji zawartej w art. 88 ust. 2 lit. a) TFUE, zgodnie z którym zadania Europolu mogą obejmować „gromadzenie, przechowywanie, przetwarzanie, analizę i wymianę informacji, przekazywanych zwłaszcza przez organy państw członkowskich, państw trzecich lub instytucji spoza Unii”(25).
46. W trzeciej kolejności wydaje mi się oczywiste, że wśród celów rozporządzenia o Europolu, jak wynika z jego motywu 57, jest ułatwienie, poprzez solidarną odpowiedzialność Europolu i zainteresowanego państwa członkowskiego, wytoczenia powództwa o odszkodowanie przez osobę poszkodowaną w wyniku nieprawidłowego przetwarzania danych. Stanowisko to znajduje potwierdzenie w genezie rozpatrywanego przepisu, a także w jego wykładni porównawczej w świetle zasad ogólnych wspólnych dla praw państw członkowskich.
47. W tym względzie, co się tyczy, po pierwsze, genezy art. 50 rozporządzenia o Europolu, pragnę zauważyć, że brzmienie tego artykułu i motywu 57 wynika w obecnej postaci z pierwotnego wniosku Komisji(26), co potwierdza wykładnię, zgodnie z którą wspomniany artykuł transponuje wyrażoną w tym motywie intencję prawodawcy Unii, aby wprowadzić formę odpowiedzialności solidarnej Europolu i zainteresowanego państwa członkowskiego(27).
48. Ponadto, wbrew argumentowi podniesionemu przez Europol, stosowanie tego przepisu nie może ograniczać się do sytuacji szkody wyrządzonej łącznie przez Unię i państwo członkowskie, ponieważ moim zdaniem w takiej sytuacji do właściwego sądu należy ocena odpowiedzialności poszczególnych podmiotów lub osób, które spowodowały szkodę(28).
49. Po drugie, jeśli chodzi o wykładnię porównawczą art. 50 ust. 1 rozporządzenia o Europolu, pragnę przypomnieć, że zgodnie z tym przepisem osoba poszkodowana może dochodzić odpowiedzialności Europolu „zgodnie z art. 340 TFUE”, który w akapicie drugim odsyła do zasad ogólnych wspólnych dla praw państw członkowskich(29).
50. W tym względzie wydaje mi się, że istnieje forma zbieżności porządków prawnych państw członkowskich w odniesieniu do istnienia odpowiedzialności solidarnej w sytuacjach, w których tę samą szkodę można przypisać kilku osobom(30). Zresztą zasady europejskiego prawa odpowiedzialności cywilnej zmierzają w tym samym kierunku(31).
51. Ponadto pragnę zauważyć, że mechanizm odpowiedzialności solidarnej nie jest obcy prawu Unii w dziedzinie przetwarzania danych, ponieważ, między innymi, art. 82 ust. 4 rozporządzenia 2016/679 wprowadza taką odpowiedzialność, jeżeli w tym samym przetwarzaniu uczestniczy kilku administratorów(32).
52. Wniosku tego nie podważa wynikająca z orzecznictwa zasada, zgodnie z którą w sytuacjach odpowiedzialności konkurencyjnej Unii i państwa członkowskiego jednostki, które miały doznać szkody, powinny najpierw wystąpić do sądów krajowych(33). O ile bowiem zasada ta ma zastosowanie do odpowiedzialności wspólnej, o tyle jej zastosowanie do odpowiedzialności solidarnej pozbawiłoby ją wszelkiej skuteczności (effet utile).
53. Podsumowując, uważam, że Sąd naruszył prawo, wykluczając, by art. 50 ust. 1 rozporządzenia o Europolu, interpretowany w świetle motywu 57 tego rozporządzenia, ustanowił system odpowiedzialności solidarnej Europolu i zainteresowanego państwa członkowskiego za szkody poniesione w wyniku niezgodnego z prawem przetwarzania danych w wyniku działania Europolu lub tego państwa członkowskiego.
54. Proponuję zatem uwzględnić pierwszy zarzut odwołania.
55. W konsekwencji należy uchylić zaskarżony wyrok, ponieważ wykluczył on jakikolwiek związek przyczynowy między podnoszoną przez wnoszącego odwołanie szkodą a ewentualnym działaniem Europolu z tego tylko powodu, że przez pewien okres zarówno Europol, jak i organy słowackie posiadały dane zawarte w przedmiotowych telefonach komórkowych.
56. Niemniej jednak pragnę zauważyć, że aby Europol mógł zostać uznany za odpowiedzialnego solidarnie za podnoszoną szkodę, należy jeszcze wykazać, między innymi, istnienie związku przyczynowego między przypisywanym mu działaniem a tą szkodą(34). Istnienie odpowiedzialności solidarnej wymaga bowiem, by poszczególne zdarzenia wywołujące szkodę mogły spowodować podnoszoną szkodę, niezależnie od tego, które z tych naruszeń było bezpośrednią i decydującą przyczyną zdarzenia(35).
57. Tymczasem prawdą jest, że istnienie tego związku przyczynowego w niniejszej sprawie jest przewodnim elementem argumentów przedstawionych w ramach zarzutów od drugiego do czwartego i szóstego odwołania.
58. Zważywszy jednak, że w zaskarżonym wyroku Sąd ograniczył się w istocie do orzeczenia w przedmiocie braku „wyłącznego” związku przyczynowego między działaniem Europolu a podnoszoną szkodą, a analiza ta nie pozwala na ocenę istnienia związku przyczynowego wymaganego w sytuacji odpowiedzialności solidarnej, uważam, że w przypadku gdyby Trybunał przyjął moją propozycję uwzględnienia zarzutu pierwszego, należy uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania przez Sąd w zakresie pierwszego żądania podniesionego w pierwszej instancji, aby orzekł on w przedmiocie związku przyczynowego w ramach odpowiedzialności solidarnej, a także, w stosownym przypadku, w przedmiocie pozostałych przesłanek powstania odpowiedzialności pozaumownej Unii i jej instytucji lub organów(36).
59. Na wypadek jednak, gdyby Trybunał nie zgodził się z rozwiązaniem, które zaproponowałem, poniżej zbadam również pozostałe zarzuty odwołania(37).
b) W przedmiocie zarzutu drugiego dotyczącego błędnej wykładni prawa krajowego regulującego zawartość akt postępowania przygotowawczego
60. W zarzucie drugim wnoszący odwołanie podnosi, że wbrew przepisom krajowym określającym zawartość akt postępowania przygotowawczego(38) protokół z dnia 23 października 2018 r. nie był częścią dotyczących go akt tego postępowania, co miało zatem wpływ na jego wiarygodność.
61. W zaskarżonym wyroku Sąd oparł się na protokole z dnia 23 października 2018 r., aby stwierdzić, że od tego dnia Europol nie był jedynym podmiotem posiadającym dane zawarte w przedmiotowych telefonach komórkowych, ponieważ organy słowackie również dysponowały tymi danymi(39).
62. W odpowiedzi na kwestionowanie przez wnoszącego odwołanie autentyczności tego protokołu Sąd orzekł, że ewentualny brak włączenia tego dokumentu do akt postępowania karnego nie może jako taki mieć wpływu na jego autentyczność i że wnoszący odwołanie nie twierdził w ogóle, iż protokół ten został zmieniony(40).
63. W tym względzie wydaje mi się, że argument wnoszącego odwołanie w odniesieniu do ewentualnego naruszenia przepisów krajowych dotyczących zawartości akt sprawy – które ponadto nie dotyczą autentyczności zawartych w nich dokumentów – jest bezskuteczny, ponieważ nie wystarczy do wykazania, że Sąd popełnił błąd w ocenie ważności protokołu z dnia 23 października 2018 r., a tym bardziej że przeinaczył ten dowód, nie uwzględniając przepisów krajowych, na które powołał się wnoszący odwołanie w pierwszej instancji. Należy bowiem odróżnić, z jednej strony, ewentualną niezgodność tego protokołu z przepisami krajowymi dotyczącymi zawartości akt sprawy, która miałaby ewentualnie wpływ na ważność wspomnianego protokołu jako elementu tych akt(41) od, z drugiej strony, istnienia (a zatem autentyczności) tego protokołu i jego ewentualnej wartości dowodowej w ramach niniejszej sprawy.
64. Podobnie, zważywszy na oczywiście nieistotny dla sprawy charakter przepisów krajowych, na które powołuje się wnoszący odwołanie w celu podważenia mocy dowodowej omawianego protokołu, argument dotyczący braku uzasadnienia zaskarżonego wyroku w tym względzie, podniesiony ponadto przez wnoszącego odwołanie, nie może zostać uwzględniony.
65. Proponuję zatem oddalić zarzut drugi odwołania.
c) W przedmiocie zarzutu trzeciego, dotyczącego błędów w ustaleniach faktycznych przy ocenie związku przyczynowego w odniesieniu do pierwszego żądania w pierwszej instancji
66. W zarzucie trzecim wnoszący odwołanie podnosi w pierwszej kolejności, że protokół z dnia 23 października 2018 r. (którego autentyczność ponadto kwestionuje) wykazuje jedynie przekazanie „wstępnych wyników” w postaci pobrania i wyodrębnienia danych, co nie dowodzi, że przekazano również „wymiany wiadomości”, które są przedmiotem niniejszego postępowania(42).
67. W tym względzie pragnę zauważyć, że w pkt 68 zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, iż w dniu sporządzenia wspomnianego protokołu Europol nie był już jedynym podmiotem posiadającym sporne dane, do których dostęp miały, od tego dnia, organy słowackie (43).
68. Wydaje mi się jednak, że wątpliwości podniesione przez wnoszącego odwołanie w odniesieniu do dokładnej treści danych przekazanych przez Europol organom słowackim oraz jego brak zgody z dokonaną przez Sąd wykładnią wyrażenia „wstępne wyniki” zawartego w protokole z dnia 23 października 2018 r. nie wystarczają do wykazania błędów w ustaleniach faktycznych lub błędów w ocenie, które prowadziłyby do przeinaczenia dowodów przez Sąd.
69. W drugiej kolejności wnoszący odwołanie podnosi, że Sąd nie wykazał, iż Europol nigdy nie dysponował spornymi wymianami informacji w formie odszyfrowanej(44), że nawet przeciek w formie zaszyfrowanej mógł spowodować podnoszoną szkodę po odszyfrowaniu przez nieupoważnioną osobę trzecią(45) oraz że w niniejszym przypadku odszyfrowanie było szczególnie łatwe ze względu na to, że Europol wyodrębnił pliki z powiązanymi hasłami.
70. Tymczasem, o ile nie można wykluczyć, jak twierdzi wnoszący odwołanie, że sporne dane mogły być przedmiotem przecieku nawet w formie zaszyfrowanej, o tyle wnoszący odwołanie nie przedstawił żadnego dowodu lub poszlaki, które pozwalałyby przypuszczać, że wyciek tych danych miał miejsce, gdy przedmiotowe telefony komórkowe posiadał Europol(46), a tym bardziej że ocena Sądu, zgodnie z którą zaszyfrowane dane nie były źródłem wycieków spornych wymian wiadomości, jest wynikiem przeinaczenia dowodów(47).
71. W trzeciej kolejności wnoszący odwołanie powtarza twierdzenie, zgodnie z którym protokół z dnia 23 października 2018 r. został antydatowany, odrzucone przez Sąd jako niepoparte żadnymi dowodami(48), nie przedstawiając żadnych dowodów, które pozwoliłyby dojść do wniosku, że Sąd przeinaczył okoliczności faktyczne(49).
72. W czwartej kolejności wnoszący odwołanie dodaje, że przedmiotowe telefony komórkowe zostały zatrzymane w celu pobrania i wyodrębnienia danych bez uprzedniej zgody sądu lub niezależnego organu administracyjnego, co ma dowodzić istnienia związku przyczynowego.
73. W tym względzie trudno mi zrozumieć, w jaki sposób ewentualne naruszenie norm dotyczących pobierania i wyodrębniania spornych danych mogłoby samo w sobie dowodzić istnienia związku między tym pobraniem lub wyodrębnieniem a wyciekiem tych danych do domeny publicznej(50).
74. Okoliczność, że sporne dane zostały przekazane przez Europol organom słowackim, wystarcza bowiem moim zdaniem do zerwania „wyłącznego” związku przyczynowego między wyciekiem tych danych a działaniem Europolu, niezależnie od faktu, że Europol również dysponował tymi danymi w formie zaszyfrowanej lub odszyfrowanej, oraz poziomu ewentualnego zaszyfrowania(51).
75. Proponuję zatem oddalić zarzut trzeci odwołania.
d) W przedmiocie zarzutu czwartego dotyczącego braku uzasadnienia i naruszenia prawa w odniesieniu do postępowania dowodowego, przeinaczenia dowodów i naruszenia prawa do obrony
76. W części pierwszej zarzutu czwartego wnoszący odwołanie zarzuca Sądowi, że nie uzasadnił swojego stwierdzenia, zgodnie z którym art. 50 ust. 1 i 2 rozporządzenia o Europolu nie można uznać za stanowiącego podstawę odpowiedzialności solidarnej, oraz że Sąd naruszył zasady dotyczące ciężaru dowodu.
77. Tymczasem z analizy przeprowadzonej w pkt 24–53 niniejszej opinii wynika, że uzasadnienie Sądu umożliwiło wnoszącemu odwołanie zrozumienie powodów, dla których Sąd uznał, że art. 50 rozporządzenia o Europolu nie ustanawia odpowiedzialności solidarnej i sformułowanie kontrargumentów. Moim zdaniem pozwala ono również Trybunałowi na sprawowanie kontroli sądowej.
78. W części drugiej zarzutu czwartego wnoszący odwołanie podnosi w istocie, że Sąd odwrócił ciężar dowodu, nakładając na niego w pierwszej instancji ciężar wykazania, że informacje wyciekły ze służb Europolu.
79. W zaskarżonym wyroku Sąd stwierdził, że wnoszący odwołanie nie przedstawił dowodu na istnienie związku przyczynowego między podnoszoną szkodą a ewentualnym działaniem Europolu i że jest to wystarczające, aby wykluczyć wszelką odpowiedzialność Europolu w rozumieniu art. 340 TFUE.
80. Moim zdaniem jednak Sąd zasadniczo dokonał słusznej oceny w świetle utrwalonego orzecznictwa, zgodnie z którym to do strony podnoszącej odpowiedzialność pozaumowną Unii należy przedstawienie jednoznacznych dowodów na istnienie wystarczająco bezpośredniego związku przyczynowego między zachowaniem danej instytucji a podnoszoną szkodą(52).
81. W części trzeciej zarzutu czwartego wnoszący odwołanie zarzuca Sądowi, że nie uwzględnił on jako dowodu dotyczących go krajowych akt postępowania przygotowawczego oraz dekretu słowackiego ministerstwa sprawiedliwości(53), który reguluje zawartość tych akt. Wnoszący odwołanie powtarza w istocie argument podniesiony w ramach zarzutu drugiego, zgodnie z którym protokół z dnia 23 października 2018 r. powinien znajdować się w dotyczących go aktach postępowania przygotowawczego, zgodnie z wymogami tego dekretu.
82. W tym względzie wystarczy przypomnieć, że – jak wskazałem w ramach analizy zarzutu drugiego – argument wnoszącego odwołanie dotyczący ewentualnego naruszenia przepisów krajowych dotyczących zawartości akt sprawy nie ma znaczenia dla sprawy, ponieważ ewentualny brak zgodności tego protokołu z przepisami krajowymi dotyczącymi zawartości akt nie ma wpływu na moc dowodową wspomnianego protokołu w ramach niniejszej sprawy(54).
83. Co się tyczy argumentu, zgodnie z którym okoliczność, że Europol przedstawił jedynie fotografię protokołu z dnia 23 października 2018 r., ma świadczyć o tym, iż Europol nie dysponował tym protokołem i uzyskał go od organów słowackich w ramach postępowania sądowego, należy stwierdzić, że – jak wyjaśnia wnoszący odwołanie – chodzi o „przekonanie” jego adwokata, które nie jest poparte żadną poszlaką ani żadnym dowodem(55).
84. W części czwartej zarzutu czwartego wnoszący odwołanie zarzuca Sądowi naruszenie jego prawa do obrony ze względu na to, że nie miał on możliwości wypowiedzenia się na rozprawie w dniu 30 czerwca 2021 r. w przedmiocie antydatowania protokołu z dnia 23 października 2018 r. Wydaje się, że wnoszący odwołanie, choć nie stwierdza tego wyraźnie, podnosi naruszenie zasady kontradyktoryjności.
85. Jednakże wnoszący odwołanie nie wyjaśnia, na jakie argumenty i dowody miałby się powołać, gdyby jego prawo do obrony było przestrzegane, ani że, w braku podnoszonego naruszenia zasady kontradyktoryjności, jego argumenty mogłyby zmienić rozstrzygnięcie sporu(56).
86. Ponadto w pkt 74–78 zaskarżonego wyroku Sąd wypowiedział się w przedmiocie argumentów wnoszącego odwołanie dotyczących tego podnoszonego antydatowania, zauważając w szczególności, że argumenty te nie zostały poparte żadnymi dowodami i że wnoszący odwołanie nie podniósł na etapie repliki, że protokół z dnia 23 października 2018 r. lub jego kopia uległy zmianie.
87. Wnoszący odwołanie ogranicza się bowiem do wskazania, że do chwili obecnej nie wiadomo, gdzie znajduje się oryginalny egzemplarz protokołu z dnia 23 października 2018 r., że nie znajduje się on w aktach sądowych sprawy, z których ma pochodzić, oraz że z dokumentów pochodzących z innej sprawy karnej wynika, iż istnieją co najmniej dwa odrębne egzemplarze tego protokołu.
88. W tym względzie należy zauważyć, że zgodnie z usankcjonowaną w orzecznictwie Trybunału zasadą swobodnej oceny dowodów ustalenie mocy dowodowej dowodów jest pozostawione uznaniu Sądu(57), z zastrzeżeniem przeinaczenia tych dowodów, które zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału musi w oczywisty sposób wynikać z akt sprawy, bez konieczności dokonywania nowej oceny faktów i dowodów(58), co nie wydaje mi się mieć miejsca w niniejszej sprawie.
89. Proponuję zatem oddalić zarzut czwarty odwołania.
3. W przedmiocie zarzutów dotyczących krzywdy doznanej w wyniku umieszczenia nazwiska wnoszącego odwołanie na „listach członków mafii” (żądanie drugie w pierwszej instancji)
a) W przedmiocie zarzutu piątego dotyczącego naruszenia prawa przy kwalifikacji odpowiedzialności Europolu za nieprawidłowe przetwarzanie danych
90. W zarzucie piątym, który odnosi się w całości do zarzutu pierwszego, wnoszący odwołanie zarzuca Sądowi co do istoty, że Sąd – z naruszeniem wiążącego charakteru motywu 57 rozporządzenia o Europolu – wykluczył solidarną odpowiedzialność Europolu i zainteresowanego państwa członkowskiego za szkody wynikłe z niezgodnego z prawem przetwarzania danych.
91. Jak wynika z analizy zarzutu pierwszego(59), Sąd naruszył prawo, wykluczając, iż art. 50 ust. 1 rozporządzenia o Europolu, interpretowany w świetle motywu 57 tego rozporządzenia, ustanawia system odpowiedzialności solidarnej Europolu i zainteresowanego państwa członkowskiego za szkody poniesione w wyniku niezgodnego z prawem przetwarzania danych na skutek działania Europolu lub tego państwa członkowskiego.
92. Pragnę jednak zauważyć, że w odniesieniu do drugiego żądania skargi Sąd stwierdził w pkt 102 zaskarżonego wyroku, iż wnoszący odwołanie nie przedstawił żadnego dowodu mogącego wykazać, że „listy członków mafii”, na których miało zostać umieszczone jego nazwisko, zostały opracowane i prowadzone przez instytucję Unii, a w szczególności przez Europol.
93. Moim zdaniem naruszenie prawa przez Sąd nie może podważyć tego stwierdzenia, ponieważ nie podważają go argumenty przedstawione w ramach zarzutu szóstego, co przeanalizuję poniżej.
94. W tych okolicznościach proponuję oddalić zarzut piąty odwołania jako bezskuteczny.
b) W przedmiocie zarzutu szóstego dotyczącego błędów w ustaleniach faktycznych przy ocenie związku przyczynowego w odniesieniu do drugiego żądania w pierwszej instancji
95. W zarzucie szóstym wnoszący odwołanie podnosi w istocie, że Europol nie miał żadnej podstawy, aby ustalić związek między nim a tzw. „listami członków mafii”.
96. Jednakże, jak zauważył Sąd, Europol w swoim sprawozdaniu z dnia 13 stycznia 2019 r.(60) ograniczył się do wskazania, że nazwisko wnoszącego odwołanie było między innymi „bezpośrednio związane z tzw. listami członków mafii i Panama Papers”, nie umieszczając go na żadnej liście, i stwierdził, że artykuły prasowe poprzedzające to sprawozdanie już wcześniej wskazywały na możliwe powiązania mafijne wnoszącego odwołanie(61).
97. Wniosku tego nie podważają argumenty wnoszącego odwołanie, które ograniczają się w istocie do twierdzenia, że Europol nie wyjaśnił powodu, dla którego ustalił powiązanie między wnoszącym odwołanie a „listami członków mafii” i że poprzez to zachowanie naruszył on zasadę proporcjonalności, gdyż „prawo do prowadzenia list członków mafii” nie ma żadnej podstawy w prawie krajowym ani w prawie Unii.
98. Za pomocą tych argumentów wnoszący odwołanie wychodzi bowiem z nieudowodnionego założenia, że Europol rzeczywiście umieścił go na tych „listach członków mafii”, nie podważając przy tym wniosku Sądu zawartego w pkt 102 zaskarżonego wyroku, zgodnie z którym nie przedstawił on żadnego dowodu mogącego wykazać, że „listy członków mafii”, na których miało zostać umieszczone jego nazwisko, były opracowywane i prowadzone przez instytucję Unii, a w szczególności przez Europol.
99. Proponuję zatem oddalić zarzut szósty odwołania i w konsekwencji oddalić odwołanie w zakresie zarzutów dotyczących drugiego żądania w pierwszej instancji.
B. W przedmiocie skargi w pierwszej instancji
100. Jak wynika z powyższej analizy, proponuję uchylić zaskarżony wyrok w zakresie pierwszego żądania skargi w pierwszej instancji i oddalić odwołanie w zakresie drugiego żądania w pierwszej instancji.
101. Zgodnie z art. 61 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wypadku uchylenia orzeczenia Sądu Trybunał może sam wydać orzeczenie ostateczne w sprawie, jeśli stan postępowania na to pozwala.
102. Myślę, że nie ma to miejsca w niniejszej sprawie.
103. Uważam bowiem, że naruszenie prawa przez Sąd poprzez zanegowanie istnienia solidarnej odpowiedzialności Europolu i zainteresowanego państwa członkowskiego w odniesieniu do szkód poniesionych w wyniku niezgodnego z prawem przetwarzania danych na skutek działania Europolu lub tego państwa członkowskiego wiąże się z koniecznością dokonania przez Sąd ponownej oceny okoliczności faktycznych dotyczących istnienia związku przyczynowego między działaniem Europolu a szkodą podnoszoną przez wnoszącego odwołanie(62) oraz, w stosownym przypadku, innych przesłanek, od których uzależniona jest odpowiedzialność pozaumowna Unii i jej instytucji lub organów(63).
C. W przedmiocie kosztów
104. Z racji tego, że proponuję, aby rozpatrywana w postępowaniu odwoławczym sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania przez Sąd, rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów poniesionych przez strony w postępowaniu odwoławczym powinno nastąpić, zgodnie z art. 137 regulaminu postępowania przed Trybunałem, który stosuje się do postępowania odwoławczego na mocy art. 184 § 1 owego regulaminu, w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
VII. Wnioski
105. Mając na względzie powyższe rozważania, proponuję, aby Trybunał:
– uchylił wyrok Sądu Unii Europejskiej z dnia 29 września 2021 r., Kočner/Europol (T‑528/20, niepublikowany, EU:T:2021:631) w zakresie żądania pierwszego;
– przekazał sprawę Sądowi do ponownego rozpoznania, aby orzekł co do istoty w przedmiocie pierwszego żądania,
– oddalił odwołanie w pozostałym zakresie;
– orzekł, że rozstrzygnięcie o kosztach nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.