Υπόθεση T-180/15
Icap κ.λπ.
κατά
Ευρωπαϊκής Επιτροπής
«Ανταγωνισμός – Συμπράξεις – Τομέας παραγώγων επιτοκίου σε ιαπωνικά γιεν – Απόφαση με την οποία διαπιστώνονται έξι παραβάσεις του άρθρου 101 ΣΛΕΕ και του άρθρου 53 της Συμφωνίας ΕΟΧ – Χειραγώγηση των διατραπεζικών επιτοκίων αναφοράς JPY LIBOR και Euroyen TIBOR – Περιορισμός του ανταγωνισμού ως εκ του αντικειμένου – Συμμετοχή διαμεσολαβητή στις παραβάσεις – “Υβριδική” διαδικασία συμβιβασμού – Αρχή του τεκμηρίου αθωότητας – Αρχή της χρηστής διοικήσεως – Πρόστιμα – Βασικό ποσό – Κατ’ εξαίρεση προσαρμογή – Άρθρο 23, παράγραφος 2, του κανονισμού (ΕΚ) 1/2003 – Υποχρέωση αιτιολογήσεως»
Περίληψη – Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (δεύτερο πενταμελές τμήμα)
της 10ης Νοεμβρίου 2017
1. Προσφυγή ακυρώσεως – Αρμοδιότητα του δικαστή της Ένωσης – Αίτημα με το οποίο ζητείται να απευθυνθεί εντολή προς θεσμικό όργανο – Απαράδεκτο
(Άρθρα 263 ΣΛΕΕ και 266 ΣΛΕΕ)
2. Συμπράξεις – Νόθευση του ανταγωνισμού – Κριτήρια εκτιμήσεως – Περιεχόμενο και σκοπός της συμπράξεως καθώς και οικονομικό και νομικό πλαίσιο αναπτύξεώς της – Διάκριση μεταξύ παραβάσεων εξ αντικειμένου και παραβάσεων εκ του αποτελέσματος – Πρόθεση των συμβαλλομένων να περιορίσουν τον ανταγωνισμό – Μη απαραίτητο κριτήριο – Παράβαση εξ αντικειμένου – Αρκούντως επιβλαβής για τον ανταγωνισμό παράβαση – Κριτήρια εκτιμήσεως
(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)
3. Συμπράξεις – Εναρμονισμένη πρακτική – Έννοια – Συντονισμός και συνεργασία που δεν συνάδουν με την υποχρέωση εκάστης επιχειρήσεως να καθορίζει αυτοτελώς τη συμπεριφορά της στην αγορά – Ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ ανταγωνιστών – Αντικείμενο ή αποτέλεσμα νοθεύον τον ανταγωνισμό – Τεκμήριο – Προϋποθέσεις
(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)
4. Συμπράξεις – Εναρμονισμένη πρακτική – Έννοια – Αντικείμενο αντίθετο προς τους κανόνες ανταγωνισμού – Κριτήρια εκτιμήσεως – Απουσία επιπτώσεων για τον ανταγωνισμό στην αγορά – Έλλειψη άμεσης σχέσης μεταξύ της εναρμονισμένης πρακτικής και των τιμών καταναλωτή – Δεν ασκεί επιρροή
(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)
5. Συμπράξεις – Εναρμονισμένη πρακτική – Έννοια – Απαιτείται αιτιώδης συνάφεια μεταξύ συνεννοήσεως και της συμπεριφοράς των επιχειρήσεων στην αγορά – Τεκμήριο περί υπάρξεως της συνάφειας αυτής – Τεκμήριο του οποίου η ανατροπή βαρύνει την ενδιαφερόμενη επιχείρηση – Αποδείξεις
(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)
6. Προσφυγή ακυρώσεως – Αντικείμενο – Απόφαση η οποία στηρίζεται σε πλείονες βάσεις σκεπτικού, εκάστη εκ των οποίων αρκεί για τη στήριξη του διατακτικού της – Ακύρωση τέτοιας αποφάσεως – Προϋποθέσεις
(Άρθρο 263 ΣΛΕΕ)
7. Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Ανακοίνωση αιτιάσεων – Υποχρεωτικό περιεχόμενο – Σεβασμός των δικαιωμάτων άμυνας – Περιεχόμενο
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 27 § 1)
8. Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Σεβασμός των δικαιωμάτων άμυνας – Δικαίωμα προσβάσεως στον φάκελο – Παραβίαση – Άρνηση προσβάσεως σε έγγραφα που ενδέχεται να είναι χρήσιμα για την άμυνα της επιχειρήσεως
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ)
9. Συμπράξεις – Καταλογισμός ευθύνης σε επιχείρηση – Απόφαση της Επιτροπής με την οποία προσάπτει σε επιχείρηση ότι διευκόλυνε παραβάσεις των κανόνων του ανταγωνισμού – Επιτρέπεται – Προϋποθέσεις
(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)
10. Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Απόφαση της Επιτροπής διαπιστώνουσα παράβαση – Η Επιτροπή φέρει το βάρος αποδείξεως της παραβάσεως και της διάρκειάς της – Περιεχόμενο της έννοιας του βάρους αποδείξεως – Βαθμός ακρίβειας που απαιτείται για τα αποδεικτικά στοιχεία που έλαβε υπόψη η Επιτροπή – Δέσμη ενδείξεων – Τεκμήριο αθωότητας – Δυνατότητα εφαρμογής
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 48 § 1· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 2)
11. Ανταγωνισμός – Συμπράξεις – Απόδειξη – Εκτίμηση της αποδεικτικής αξίας εγγράφου – Κριτήρια – Αξιοπιστία των προσκομιζόμενων αποδείξεων
(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)
12. Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Αρχές – Αρχή της νομιμότητας των ποινών – Περιεχόμενο
(Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 49 § 1)
13. Συμπράξεις – Απαγόρευση – Παραβάσεις – Συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές που συνιστούν ενιαία παράβαση – Καταλογισμός ευθύνης σε επιχείρηση για το σύνολο της παραβάσεως – Προϋποθέσεις
(Άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ)
14. Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Απόφαση της Επιτροπής διαπιστώνουσα παράβαση – Η Επιτροπή φέρει το βάρος αποδείξεως της παραβάσεως και της διάρκειάς της – Περιεχόμενο της έννοιας του βάρους αποδείξεως – Διαρκής και ενιαία παράβαση – Έλλειψη αποδείξεων ως προς ορισμένα διαστήματα της συνολικής περιόδου παραβάσεως – Διακοπή της συμμετοχής της επιχειρήσεως στην παράβαση – Επαναλαμβανόμενη παράβαση – Συνέπειες επί του καθορισμού του προστίμου
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ)
15. Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Διαδικασία διευθετήσεως διαφορών – Εφαρμογή της αρχής του τεκμηρίου αθωότητας – Περιεχόμενο
(Άρθρο 6 ΣΕΕ· άρθρο 101 § 1 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 48 § 1· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 33· κανονισμός 773/2004 της Επιτροπής, όπως τροποποιήθηκε από τον κανονισμό 622/2008, άρθρο 10α)
16. Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Διαδικασία διευθετήσεως διαφορών – Διαδικασία στην οποία δεν εμπλέκονται όλοι οι μετέχοντες σε σύμπραξη – Έκδοση δύο αποφάσεων από την Επιτροπή οι οποίες αφορούν, αφενός, τους μετέχοντες που αποφάσισαν να συμβιβαστούν και, αφετέρου, τους μετέχοντες που αποφάσισαν να μη συμβιβαστούν – Επιτρέπεται – Προϋπόθεση – Τήρηση της αρχής του τεκμηρίου αθωότητας
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 48 § 1· κανονισμός 773/2004 της Επιτροπής, όπως τροποποιήθηκε από τον κανονισμό 622/2008, άρθρο 10α)
17. Ανταγωνισμός – Διοικητική διαδικασία – Αρχή της χρηστής διοικήσεως – Απαίτηση αμεροληψίας – Περιεχόμενο
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 41)
18. Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Απόφαση περί επιβολής προστίμου – Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Περιεχόμενο – Δυνατότητα της Επιτροπής να αποκλίνει από τις κατευθυντήριες γραμμές για τον υπολογισμό των προστίμων – Αυστηρότερες απαιτήσεις αιτιολόγησης
(Άρθρα 101 ΣΛΕΕ και 296, εδ. 2, ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 2006/C 210/02 της Επιτροπής, σημείο 37)
19. Πράξεις των οργάνων – Αιτιολογία – Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Περιεχόμενο – Θεραπεία της ελλείψεως αιτιολογίας κατά τη διάρκεια της ένδικης διαδικασίας – Δεν επιτρέπεται
(Άρθρο 296 ΣΛΕΕ)
20. Ανταγωνισμός – Πρόστιμα – Απόφαση περί επιβολής προστίμου – Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Περιεχόμενο – Μνεία των στοιχείων εκτιμήσεως τα οποία χρησιμοποίησε η Επιτροπή για να υπολογίσει τη σοβαρότητα και τη διάρκεια της παραβάσεως – Επαρκής ένδειξη – Υποχρέωση της Επιτροπής να παραθέτει τα αριθμητικά στοιχεία που αφορούν τον τρόπο υπολογισμού των προστίμων – Δεν υφίσταται
(Άρθρο 101 ΣΛΕΕ· κανονισμός 1/2003 του Συμβουλίου, άρθρο 23 § 2· ανακοίνωση 2006/C 210/ 02 της Επιτροπής)
1. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 35)
2. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 42-48)
3. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 49-52)
4. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 53-55)
5. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 56, 57)
6. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 74)
7. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 83-86)
8. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 87)
9. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 97-104)
10. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 114-117, 154)
11. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 118)
12. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 193-196)
13. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 205-208)
14. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 217-221, 223)
15. Η αρχή του τεκμηρίου αθωότητας αποτελεί γενική αρχή του δικαίου της Ένωσης, κατοχυρωμένη πλέον στο άρθρο 48, παράγραφος 1, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία έχει εφαρμογή σε διαδικασίες σχετικά με παραβάσεις των εφαρμοστέων επί των επιχειρήσεων κανόνων του ανταγωνισμού οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν στην επιβολή προστίμων ή χρηματικών ποινών. Όσον αφορά τη διαδικασία διευθετήσεως διαφορών που προβλέπεται στο άρθρο 10α του κανονισμού 773/2004, σχετικά με τη διεξαγωγή από την Επιτροπή των διαδικασιών δυνάμει των άρθρων 101 ΣΛΕΕ και 102 ΣΛΕΕ, όπως τροποποιήθηκε με τον κανονισμό 622/2008, οι απαιτήσεις που συνδέονται με την τήρηση της αρχής του τεκμηρίου αθωότητας δεν μπορούν να αλλοιωθούν για λόγους που συνδέονται με τη διαφύλαξη των σκοπών ταχύτητας και αποτελεσματικότητας της διαδικασίας διευθετήσεως, όσο σημαντικοί και αν είναι οι σκοποί αυτοί. Αντιθέτως, η Επιτροπή υποχρεούται να εφαρμόζει τη διαδικασία διευθετήσεως κατά τρόπο σύμφωνο με τις απαιτήσεις του άρθρου 48 του Χάρτη.
Ειδικότερα, ενώ η αρχή περί του τεκμηρίου αθωότητας κατοχυρώνεται στο άρθρο 48 του Χάρτη, το οποίο δυνάμει του άρθρου 6 ΣΛΕΕ έχει το ίδιο νομικό κύρος με τις Συνθήκες, η διαδικασία διευθετήσεως στηρίζεται σε κανονισμό ο οποίος εκδόθηκε αποκλειστικά και μόνον από την Επιτροπή, βάσει του άρθρου 33 του κανονισμού 1/2003, ήτοι στον κανονισμό 622/2008, και είναι προαιρετική τόσο για την Επιτροπή όσο και για τις οικείες επιχειρήσεις.
(βλ. σκέψεις 256, 265, 266)
16. Στον τομέα των συμπράξεων, όταν στη διευθέτηση δεν εμπλέκονται όλοι όσοι συμμετείχαν στην παράβαση, η Επιτροπή δικαιούται να εκδώσει, αφενός, ακολουθώντας απλοποιημένη διαδικασία, απόφαση με αποδέκτες όσους μετείχαν στην παράβαση και αποφάσισαν να συμβιβαστούν, η οποία αντανακλά τη δέσμευση καθενός από αυτούς και, αφετέρου, κατά την τακτική διαδικασία, απόφαση με αποδέκτες όσους μετείχαν στην παράβαση και αποφάσισαν να μη συμβιβαστούν. Η εφαρμογή, όμως, αυτής της «υβριδικής» διαδικασίας διευθετήσεως πρέπει να γίνεται με σεβασμό του τεκμηρίου αθωότητας υπέρ της εταιρίας που αποφάσισε να μην προχωρήσει σε διευθέτηση. Συνεπώς, όταν η Επιτροπή φρονεί ότι δεν μπορεί να αποφανθεί επί της ευθύνης των επιχειρήσεων που μετέχουν στη διαδικασία διευθετήσεως χωρίς να αποφανθεί συγχρόνως και επί της συμμετοχής στην παράβαση της επιχειρήσεως που αποφάσισε να μη μετάσχει στη διευθέτηση, οφείλει να λάβει τα αναγκαία μέτρα –στα οποία περιλαμβάνεται ενδεχομένως η έκδοση την ίδια ημέρα των αποφάσεων που αφορούν το σύνολο των επιχειρήσεων τις οποίες αφορούσε σύμπραξη, ώστε να προστατευθεί το εν λόγω τεκμήριο αθωότητας.
(βλ. σκέψεις 267, 268)
17. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 271, 272, 276, 278)
18. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψεις 287-289)
19. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 290)
20. Βλ. το κείμενο της αποφάσεως.
(βλ. σκέψη 291)