Sprawa T‑180/15
Icap plc i in.
przeciwko
Komisji Europejskiej
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Sektor instrumentów pochodnych, których stopy procentowe są wyrażone w jenach – Decyzja stwierdzająca sześć naruszeń art. 101 TFUE i art. 53 porozumienia EOG – Manipulowanie międzybankowymi stopami referencyjnymi JPY LIBOR i Euroyen TIBOR – Ograniczenie konkurencji ze względu na cel – Uczestnictwo maklera w naruszeniach – „Hybrydowe” postępowanie ugodowe – Zasada domniemania niewinności – Zasada dobrej administracji – Grzywny – Kwota podstawowa – Wyjątkowe dostosowanie – Artykuł 23 ust. 2 rozporządzenia (WE) nr 1/2003 – Obowiązek uzasadnienia
Streszczenie – wyrok Sądu (druga izba w składzie powiększonym) z dnia 10 listopada 2017 r.
1. Skarga o stwierdzenie nieważności – Właściwość sądu Unii – Żądania wydania nakazu wobec instytucji – Niedopuszczalność
(art. 263, 266 TFUE)
2. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Treść i cel porozumienia oraz kontekst gospodarczy i prawny jego rozwoju – Rozróżnienie naruszeń ze względu na cel i naruszeń ze względu na skutek – Zamiar ograniczenia konkurencji przez strony porozumienia – Kryterium niestanowiące koniecznej przesłanki – Naruszenie ze względu na cel – Wystarczający stopień szkodliwości – Kryteria oceny
(art. 101 ust. TFUE)
3. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Koordynacja i współpraca niezgodna z obowiązkiem określenia przez każde przedsiębiorstwo w sposób autonomiczny jego zachowania na rynku – Wymiana informacji między konkurentami – Cel lub skutek antykonkurencyjny – Domniemanie – Przesłanki
(art. 101 ust. 1 TFUE)
4. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Cel antykonkurencyjny – Kryteria oceny – Brak antykonkurencyjnych skutków na rynku – Brak bezpośredniego związku między uzgodnioną praktyką a ceną detaliczną – Brak związku ze sprawą
(art. 101 ust. 1 TFUE)
5. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Konieczność istnienia związku przyczynowego pomiędzy uzgodnieniem a zachowaniem przedsiębiorstw na rynku – Domniemanie istnienia tego związku przyczynowego – Ciężar obalenia tego domniemania spoczywający na danym przedsiębiorstwie – Dowody
(art. 101 ust. 1 TFUE)
6. Skarga o stwierdzenie nieważności – Przedmiot – Decyzja opierająca się na kilku podstawach rozumowania, z których każda wystarczyłaby do uzasadnienia jej sentencji – Stwierdzenie nieważności takiej decyzji – Przesłanki
(art. 263 TFUE)
7. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Konieczna treść – Poszanowanie prawa do obrony – Zakres
(art. 101 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 1)
8. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Prawo dostępu do akt – Naruszenie – Odmowa dostępu do dokumentów mogących przynieść korzyść dla obrony przedsiębiorstwa
(art. 101 TFUE)
9. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Przypisanie przedsiębiorstwu – Decyzja Komisji zarzucająca przedsiębiorstwu ułatwienie naruszeń konkurencji – Dopuszczalność – Przesłanki
(art. 101 ust. 1 TFUE)
10. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu – Stopień dokładności wymagany od dowodów przyjętych przez Komisję – Łańcuch poszlak – Domniemanie niewinności – Stosowanie
(art. 101 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 2)
11. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Dowód – Ocena wartości dowodowej dokumentu – Kryteria – Wiarygodność przedstawionych dowodów
(art. 101 ust. 1 TFUE)
12. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Zasada legalności kar – Zakres
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 49 ust. 1)
13. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Naruszenia – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie – Przypisanie przedsiębiorstwu odpowiedzialności za całość naruszenia – Przesłanki
(art. 101 ust. 1 TFUE)
14. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu – Jednolite i ciągłe naruszenie – Brak dowodu w odniesieniu do określonych odcinków czasu w ramach rozpatrywanego całościowego okresu – Przerwanie uczestnictwa przedsiębiorstwa w naruszeniu – Naruszenie powtarzające się – Konsekwencje dla określenia grzywny
(art. 101 TFUE)
15. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Postępowanie ugodowe – Stosowanie zasady domniemania niewinności – Zakres
(art. 6 TUE; art. 101 ust. 1 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1; rozporządzenia: Rady nr 1/2003, art. 33; Komisji nr 773/2004, zmienione rozporządzeniem 622/2008, art. 10a)
16. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Postępowanie ugodowe – Postępowanie nieobejmujące wszystkich uczestników kartelu – Wydanie przez Komisję dwóch decyzji dotyczących po pierwsze uczestników, którzy postanowili uczestniczyć w postępowaniu ugodowym i po drugie, tych, którzy postanowili nie uczestniczyć w postępowaniu ugodowym – Dopuszczalność – Przesłanka – Poszanowanie zasady domniemania niewinności
(art. 101 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 48 ust. 1; rozporządzenie Komisji nr 773/2004, zmienione rozporządzeniem nr 622/2008, art. 10a)
17. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Zasada dobrej administracji – Wymóg bezstronności – Zakres
(art. 101 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41)
18. Konkurencja – Grzywny – Decyzja nakładająca grzywny – Obowiązek uzasadnienia – Zakres – Możliwość odstąpienia przez Komisję od wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien – Tym bardziej restrykcyjne wymogi dotyczące uzasadnienia
(art. 101 TFUE, art. 296 akapit drugi TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02, pkt 37)
19. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Konwalidacja braku uzasadnienia w trakcie postępowania spornego – Niedopuszczalność
(art. 296 TFUE)
20. Konkurencja – Grzywny – Decyzja nakładająca grzywny – Obowiązek uzasadnienia – Zakres – Wskazanie elementów oceny, które umożliwiły Komisji zmierzenie wagi i czasu trwania naruszenia – Wystarczające wskazanie – Obowiązek wskazania przez Komisję danych liczbowych dotyczących sposobu obliczenia grzywien – Brak
(art. 101 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 2006/C 210/02)
1. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 35)
2. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 42–48)
3. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 49–52)
4. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 53–55)
5. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 56, 57)
6. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 74)
7. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 83–86)
8. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 87)
9. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 97–104)
10. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 114–117, 154)
11. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 118)
12. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 193–196)
13. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 205–208)
14. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 217–221, 223)
15. Zasada domniemania niewinności jest ogólną zasadą prawa Unii, która jest wyrażona obecnie w art. 48 ust. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej i która obowiązuje w postępowaniach wobec przedsiębiorstw, dotyczących naruszenia zasad konkurencji, które mogą zakończyć się zasądzeniem grzywien lub okresowych kar pieniężnych. Jeżeli chodzi o postępowanie ugodowe przewidziane w art. 10a rozporządzenia nr 773/2004 odnoszącego się do prowadzenia przez Komisję postępowań zgodnie z art. 101 TFUE i 102 TFUE, zmienionego rozporządzeniem nr 622/2008, to wymogi związane z przestrzeganiem zasady domniemania niewinności nie mogą ulegać zmianom ze względów podyktowanych ochroną celów szybkości i skuteczności postępowania ugodowego, mimo że cele te zasługują na ochronę. Wręcz przeciwnie, zadaniem Komisji jest stosowanie postępowania ugodowego w taki sposób, aby było ono zgodne z wymogami art. 48 karty.
O ile bowiem zasada domniemania niewinności została zapisana w art. 48 karty, która na podstawie art. 6 TUE ma moc równą traktatom, o tyle źródłem postępowania ugodowego jest rozporządzenie wydane przez Komisję na podstawie art. 33 rozporządzenia nr 1/2003, a mianowicie rozporządzenie nr 622/2008, przy czym postępowanie to ma charakter fakultatywny zarówno dla Komisji, jak i dla zainteresowanych przedsiębiorstw.
(zob. pkt 256, 265, 266)
16. W dziedzinie karteli, w sytuacji gdy postępowanie ugodowe nie obejmuje wszystkich uczestników naruszenia, Komisja może wydać, po pierwsze, po przeprowadzeniu postępowania uproszczonego, decyzję skierowaną do uczestników naruszenia, którzy postanowili uczestniczyć w postępowaniu ugodowym, uwzględniającą w stosunku do każdego z nich podjęte zobowiązania, a po drugie, w ramach postępowania zwyczajnego, decyzję skierowaną do tych uczestników naruszenia, którzy postanowili nie uczestniczyć w postępowaniu ugodowym. Jednakże takie „hybrydowe” postępowanie ugodowe powinno być przeprowadzane z poszanowaniem domniemania niewinności przedsiębiorstwa, które postanowiło w nim nie uczestniczyć. A zatem w okolicznościach, w których Komisja stwierdza, że nie jest w stanie wypowiedzieć się w przedmiocie odpowiedzialności przedsiębiorstw uczestniczących w postępowaniu ugodowym bez wypowiedzenia się także w przedmiocie uczestnictwa w naruszeniu przedsiębiorstwa, które postanowiło nie uczestniczyć w tym postępowaniu, instytucja ta powinna podjąć niezbędne środki – w tym ewentualnie wydać w tym samym dniu decyzje dotyczące wszystkich przedsiębiorstw uczestniczących w kartelu – umożliwiające poszanowanie owego domniemania niewinności.
(zob. pkt 267, 268)
17. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 271, 272, 276, 278)
18. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 287–289)
19. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 290)
20. Zobacz tekst orzeczenia.
(zob. pkt 291)