Sprawa T‑602/15 RENV
Liam Jenkinson
przeciwko
Radzie Unii Europejskiej i in.
Wyrok Sądu (druga izba w składzie powiększonym) z dnia 10 listopada 2021 r.
Klauzula arbitrażowa – Międzynarodowy personel cywilny misji międzynarodowych Unii Europejskiej – Zatrudnianie na podstawie umowy – Kolejne umowy o pracę na czas określony – Żądanie przekształcenia wszystkich stosunków umownych w jedną umowę o pracę na czas nieokreślony – Skarga o stwierdzenie odpowiedzialności umownej – Skarga o stwierdzenie odpowiedzialności pozaumownej
1. Postępowanie sądowe – Skarga wszczynająca postępowanie – Wymogi formalne – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Zarzuty powołane na poparcie zarzutu niezgodności z prawem niepoparte szczegółowymi argumentami – Niedopuszczalność zarzutu
[art. 277 TFUE; regulamin postępowania przed Sądem, art. 76 lit. d)]
(zob. pkt 48)
2. Postępowanie sądowe – Wniesienie sprawy do Sądu na podstawie klauzuli arbitrażowej – Właściwość Sądu – Stosunek umowny oparty na kolejnych umowach o pracę na czas określony – Żądanie przekształcenia wszystkich stosunków umownych w jedną umowę o pracę na czas nieokreślony i odszkodowania za rozwiązanie stosunku pracy stanowiące nadużycie – Klauzule arbitrażowe powierzające w ostatniej umowie jurysdykcję sądom Unii, a we wcześniejszych umowach jurysdykcję sądom państwa członkowskiego – Żądanie oparte na ostatniej umowie – Uwzględnienie stosunków umownych sprzed ostatniej umowy
(art. 272 TFUE)
(zob. pkt 64–66)
3. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Właściwość sądu Unii – Akty przyjmowane przez międzynarodową misję Unii z zakresu zarządzania personelem – Objęcie właściwością
(art. 19 ust. 1, art. 24 ust. 1 akapit drugi TUE; art. 268, art. 275 akapit pierwszy, art. 340 akapit drugi TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 47)
(zob. pkt 68, 69)
4. Postępowanie sądowe – Wniesienie sprawy do Sądu na podstawie klauzuli arbitrażowej – Umowa podlegająca prawu krajowemu – Możliwość stosowania materialnoprawnych przepisów krajowych – Przestrzeganie zakazu nadużywania prawa jako ogólna zasada prawa Unii
(art. 151, 272 TFUE; dyrektywa Rady 1999/70, załącznik)
(zob. pkt 96–101)
5. Postępowanie sądowe – Wniesienie sprawy do Sądu na podstawie klauzuli arbitrażowej – Umowy o pracę personelu misji międzynarodowych Unii – Skarga o stwierdzenie odpowiedzialności umownej – Ustalenie prawa właściwego
(art. 272 TFUE; rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 593/2008, art. 3 ust. 1, art. 8)
(zob. pkt 103–106, 119, 123, 125, 128–139)
6. Polityka społeczna – Porozumienie ramowe w sprawie pracy na czas określony zawarte przez UNICE, CEEP oraz ETUC – Dyrektywa 1999/70 – Środki mające na celu zapobieganie nadużywaniu kolejnych umów o pracę na czas określony – Obiektywne powody, uzasadniające odnowienie takich umów – Międzynarodowy personel cywilny misji międzynarodowej Unii – Kolejne przedłużanie umów bezpośrednio związane ze szczególnym i tymczasowym kontekstem tej misji – Dopuszczalność
[dyrektywa Rady 1999/70, załącznik, klauzula 5 pkt 1 lit. a); wspólne działanie Rady 2008/124/WPZiB, art. 9 ust. 3]
(zob. pkt 150–156, 176–188)
7. Postępowanie sądowe – Wniesienie sprawy do Sądu na podstawie klauzuli arbitrażowej – Właściwość Sądu – Zakres – Zakaz orzekania ultra petita – Obowiązek poszanowania ram sporu określonych przez strony
(art. 272 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 21; regulamin postępowania przed Sądem, art. 76, art. 84 ust. 1)
(zob. pkt 208, 209)
8. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Misje cywilne Unii Europejskiej – Personel – Międzynarodowy personel cywilny – Zatrudnianie na podstawie umowy – Podstawa prawna
(art. 28 ust. 1 akapit 1 TUE; wspólne działanie Rady 2008/124/WPZiB, art. 9 ust. 3, art. 10 ust. 3)
(zob. pkt 226–228)
9. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Misje cywilne Unii Europejskiej – Personel – Międzynarodowy personel cywilny – Zatrudnianie na podstawie umowy – Stosowanie różnego prawa krajowego w zależności od indywidualnej umowy o pracę – Naruszenie zasad równego traktowania i niedyskryminacji – Brak
(art. 28 ust. 1 akapit 1 TUE; wspólne działanie Rady 2008/124/WPZiB, art. 9 ust. 3, art. 10 ust. 3)
(zob. pkt 230)
10. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Misje cywilne Unii Europejskiej – Personel – Międzynarodowy personel cywilny – Zatrudnianie na podstawie umowy – Dyskryminacja w porównaniu z personelem Unii oddelegowanym do pracy w ramach tych misji i zatrudnionym na podstawie warunków zatrudnienia innych pracowników Unii – Brak
(art. 28 ust. 1 akapit 1 TUE; wspólne działanie Rady 2008/124/WPZiB, art. 9 ust. 3, art. 10 ust. 3)
(zob. pkt 231, 232)
11. Postępowanie sądowe – Skarga wszczynająca postępowanie – Wymogi formalne – Określenie przedmiotu sporu – Zwięzłe przedstawienie powołanych zarzutów – Skarga o naprawienie szkód wyrządzonych przez instytucję Unii – Brak wskazówek co do charakteru i zakresu poniesionej szkody oraz związku przyczynowego – Niedopuszczalność
[statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 21 akapit pierwszy, art. 53 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Sądem, art. 76 lit. d)]
(zob. pkt 243, 244)
Streszczenie
Skarżący, obywatel irlandzki, był w okresie od sierpnia 1994 r. do listopada 2014 r. zatrudniony przez trzy misje międzynarodowe Unii Europejskiej, z krótkimi przerwami między okresami zatrudnienia w ramach każdej z tych misji, na podstawie kolejnych umów o pracę na czas określony. Ostatnio, w okresie między kwietniem 2010 a listopadem 2014 r., był zatrudniony w charakterze pracownika międzynarodowego misji Eulex Kosowo – międzynarodowej misji zarządzania kryzysowego utworzonej w kontekście wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB). Jego jedenasta i ostatnia umowa o pracę na czas określony została zawarta do dnia 14 listopada 2014 r. i nie została przedłużona ze względu na restrukturyzację misji przewidującą likwidację jego stanowiska pracy.
W październiku 2015 r. skarżący wniósł do Sądu skargę przeciwko Radzie Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej, Europejskiej Służbie Działań Zewnętrznych oraz misji Eulex Kosowo (zwanym dalej „stronami przeciwnymi”). W swojej skardze wnosił w istocie o:
- po pierwsze, przekształcenie wszystkich kolejnych umów o pracę na czas określony w jedną umowę o pracę na czas nieokreślony oraz naprawienie szkód z tytułu odpowiedzialności umownej, które miał ponieść wskutek stanowiącego nadużycie stosowania kolejnych umów o pracę na czas określony i nieprawidłowego rozwiązania tak przekształconej umowy o pracę na czas nieokreślony (zwane dalej „żądaniem pierwszym”);
- po drugie, naprawienie szkód z tytułu odpowiedzialności pozaumownej, które miał ponieść ze względu na niezatrudnienie na podstawie warunków, na jakich zatrudnia się personel Unii (zwane dalej „żądaniem drugim”); oraz
- po trzecie, tytułem ewentualnym, zasądzenie na jego rzecz odszkodowania za szkodę, którą miał ponieść ze względu na naruszenie przez strony przeciwne w ramach narzuconego mu stosunku umownego szeregu zasad ogólnych prawa Unii (zwane dalej „żądaniem trzecim”).
Postanowieniem z dnia 9 listopada 2016 r.(1). Sąd odrzucił tę skargę, uznając się za oczywiście niewłaściwy do orzekania w przedmiocie dwóch pierwszych żądań oraz uznając żądanie trzecie za oczywiście niedopuszczalne. Jednakże, wyrokiem z dnia 5 lipca 2018 r.(2), wydanym w następstwie odwołania skarżącego, Trybunał uchylił to postanowienie i przekazał sprawę Sądowi do ponownego rozpoznania.
W wyroku wydanym po przekazaniu sprawy Sąd tym razem uznał swoją właściwość do rozpoznania trzech zarzutów skargi, jednakże w części oddalił ją jako bezzasadną, a w części odrzucił jako niedopuszczalną. We wspomnianym wyroku Sąd z jednej strony wypowiedział się co do zakresu właściwości sądu Unii w kontekście klauzuli arbitrażowej, a z drugiej strony wyjaśnił system i prawa mające zastosowanie do umów o prace międzynarodowego personelu cywilnego misji międzynarodowych Unii.
Ocena Sądu
Na początku Sąd uznał swą właściwość do rozpoznania sporu.
Odnosząc się do żądania pierwszego, dotyczącego w istocie przekształcenia wszystkich kolejnych umów o pracę na czas określony w jedną umowę o pracę na czas nieokreślony oraz naprawienia związanej z tym szkody z tytułu odpowiedzialności umownej, Sąd stwierdził, że jego właściwość znajduje podstawę w klauzuli arbitrażowej w rozumieniu art. 272 TFUE, zawartej w ostatniej umowie o pracę skarżącego na czas określony i powierzającą sądowi Unii właściwość do rozstrzygania wszystkich sporów dotyczących umowy. Uznał w szczególności, że jego właściwość obejmuje ocenę umów o pracę na czas określony poprzedzających ostatnią umowę, mimo że nie zawierały one takiej klauzuli arbitrażowej, ponieważ żądania skarżącego, w tym dotyczące tej ostatniej umowy, są związane z istnieniem jednego ciągłego stosunku pracy na podstawie kolejnych umów o pracę na czas określony.
Jeśli chodzi o żądania drugie i trzecie, dotyczące w istocie możliwości ewentualnego pociągnięcia stron przeciwnych do odpowiedzialności pozaumownej z tytułu aktów z zakresu zarządzania personelem dotyczących operacji „w terenie”, w tym dotyczących zatrudniania członków międzynarodowego personelu cywilnego misji międzynarodowych Unii, właściwość Sądu do ich rozpoznania wynika z postanowień ogólnych traktatu FUE powierzających sądom Unii właściwość w sporach dotyczących odpowiedzialności pozaumownej(3).
Dalej, w ramach badania zasadności żądania pierwszego, Sąd przypomniał na początku, że mając na względzie klauzulę arbitrażową powierzającą mu jurysdykcję, musi rozpatrzyć wniosek o przekształcenie jedenastu umów o pracę na czas określony zawartych z misją Eulex Kosowo zgodnie z materialnoprawnymi przepisami prawa krajowymi mającymi zastosowanie do tego typu umów, przy poszanowaniu zasad ogólnych prawa Unii, w szczególności zakazu nadużywania prawa. Aby ustalić prawo właściwe, Sąd posłużył się normami prawa międzynarodowego prywatnego, zwłaszcza przepisami rozporządzenia Rzym I(4).
Zbadawszy następnie jedenaście umów o pracę na czas określony pod kątem tych przepisów, Sąd stwierdził, że do wszystkich stosunków umownych nawiązanych na podstawie tych umów zastosowanie znajduje prawo irlandzkie. Otóż, po pierwsze, w przypadku dziewięciu pierwszych umów o pracę na czas określony, Sąd stwierdził, że w oparciu o zasadę wyboru prawa przez strony(5), strony umowy wskazały jako właściwe prawo pracy prawo państwa pochodzenia lub rezydencji podatkowej skarżącego sprzed rozpoczęcia pracy w misji, czyli prawo irlandzkie. Po drugie, w przypadku dwóch ostatnich umów o pracę na czas określony, które nie zawierały postanowień dotyczących wyboru prawa właściwego, Sąd zastosował regułę najściślejszego związku(6), na podstawie czego doszedł do wniosku, że obie te umowy podlegały prawu irlandzkiemu, z uwagi na to, że od chwili zawarcia pierwszej z tych jedenastu umów o pracę na czas określony między stronami istniał w rzeczywistości stosunek pracy o charakterze ciągłym, oraz że na gruncie tych dwóch umów skarżący podlegał systemowi podatkowemu oraz systemowi zabezpieczenia społecznego i emerytalnego regulowanemu przez prawo irlandzkie.
W związku z tym, na gruncie przepisów irlandzkich regulujących zawieranie umów o pracę na czas określony(7), zapewniających transpozycję stosownych unormowań prawa Unii do prawa krajowego(8), po upływie maksymalnego łącznego czasu trwania takich stosunków pracy, możliwość późniejszego przedłużenia umowę o pracę na czas określony wymaga wskazania „obiektywnych powodów”, uzasadniających ponowne zawarcie takich umów, w braku czego uznaje się, że przedłużona umowa została zawarta na czas nieokreślony.
Stwierdziwszy, że w niniejszej sprawie maksymalny łączny czas trwania takiej umowy dopuszczony przez przepisy irlandzkie w chwili zawierania dwóch ostatnich umów o pracę na czas określony został przekroczony, Sąd zbadał, czy istniały obiektywne powody uzasadniające zawarcie tego rodzaju umów. W ocenie Sądu okoliczności właściwe misji Eulex Kosowo, a w szczególności tymczasowy charakter i ciągłe zmiany jej mandatu w odniesieniu do czasu trwania misji, jej zadań i finansowania, które z konieczności przekładają się na tymczasowy charakter warunków zatrudnienia jej personelu, stanowią obiektywne powody, które uzasadniały stosowanie kolejnych spornych umów o pracę na czas określony. W szczególności w odniesieniu do tej ostatniej umowy o pracę na czas określony Sąd ustalił, że istniały też dodatkowe obiektywne, jeszcze bardziej konkretne i szczegółowe powody, a mianowicie decyzja o likwidacji stanowiska skarżącego w następstwie restrukturyzacji misji, zauważając że data zakończenia tej ostatniej umowy zbiega się z datą jego likwidacji. Tym samym zaproponowanie skarżącemu zawarcia ostatniej umowy o pracę na czas określony nie stanowiło nadużycia.
W konsekwencji Sąd oddalił wniosek o przekształcenie umów o pracę na czas określony w jedną umowę o pracę na czas nieokreślony, a w rezultacie także roszczenie odszkodowawcze z tytułu odpowiedzialności umownej
Co się tyczy żądania drugiego, w którym skarżący domaga się w istocie naprawienia szkód z tytułu odpowiedzialności pozaumownej, jakie miał ponieść wskutek zatrudnienia w charakterze członka międzynarodowego personelu cywilnego na podstawie umowy, a nie na podstawie korzystniejszego systemu mającego zastosowanie do personelu Unii oddelegowanego do pracy w przedmiotowej misji, Sąd oddalił to żądanie jako bezzasadne. W tym względzie Sąd zauważył w szczególności, że postanowienia prawa pierwotnego Unii odnoszące się konkretnie do WPZiB oraz unormowania dotyczące misji Eulex Kosowo stanowią podstawę prawną pozwalającą na zatrudnienie skarżącego w charakterze członka międzynarodowego personelu cywilnego na podstawie umowy, przy czyn skarżący nie był dyskryminowany ani traktowany odmiennie w porównaniu z innymi członkami personelu kontraktowego tej misji lub personelu Unii oddelegowanego do pracy w niej.
Wreszcie, Sąd odrzucił ostatnie żądanie skarżącego jako oczywiście niedopuszczalne ze względu na brak jasności i precyzji w odniesieniu do istnienia wystarczająco bezpośredniego związku przyczynowego między naruszeniami, jakich miały dopuścić się strony przeciwne, a podnoszoną szkodą. W rezultacie Sąd odrzucił skargę w całości.