WYROK TRYBUNAŁU (szósta izba)
z dnia 14 września 2023 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Artykuł 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Zasada ne bis in idem – Prawomocne umorzenie pierwszego postępowania wszczętego ze względu na naruszenie przepisu prawa krajowego o grach losowych – Sankcja administracyjna o charakterze karnym nałożona w oparciu o te same czyny za naruszenie innego przepisu prawa krajowego – Umorzenie pierwszego postępowania z uwagi na błędną kwalifikację prawną popełnionego naruszenia
W sprawie C‑55/22
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Landesverwaltungsgericht Vorarlberg (regionalny sąd administracyjny Vorarlbergu, Austria) postanowieniem z dnia 18 stycznia 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 28 stycznia 2022 r., w postępowaniu:
NK
przeciwko
Bezirkshauptmannschaft Feldkirch,
TRYBUNAŁ (szósta izba),
w składzie: P. G. Xuereb (sprawozdawca), prezes izby, A. Kumin i I. Ziemele, sędziowie,
rzecznik generalny: A. M. Collins,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu rządu austriackiego – J. Schmoll i C. Leeb, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu polskiego – B. Majczyna, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Komisji Europejskiej – S. Grünheid i M. Wasmeier, w charakterze pełnomocników,
podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”).
2 Wniosek ten został przedstawiony w ramach postępowania toczącego się pomiędzy NK a Bezirkshauptmannschaft Feldkirch (starostwem powiatowym Feldkirch, Austria) w przedmiocie kar administracyjnych nałożonych przez ten organ na NK za naruszenia austriackich przepisów o grach losowych.
Ramy prawne
3 Paragraf 2 Glücksspielgesetz (ustawy o grach losowych) z dnia 21 grudnia 1989 r. (BGBl. 620/1989), w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym (zwanej dalej „GSpG”), zatytułowany „Loterie”, stanowi:
„1. Loterie oznaczają gry losowe:
1) urządzane, organizowane, oferowane lub udostępniane przez przedsiębiorcę;
2) w których gracze lub inne osoby wpłacają świadczenie pieniężne (stawkę) w związku z udziałem w grze i
3) w których przedsiębiorca, gracze lub inne osoby obiecują świadczenie pieniężne (wygraną).
2. Przedsiębiorcą jest osoba, która samodzielnie prowadzi stałą działalność w celu osiągnięcia wpływów z organizacji gier losowych, nawet jeśli ta działalność nie ma na celu osiągnięcia zysku.
Jeżeli kilka osób w drodze wzajemnego porozumienia oferuje w pewnym miejscu częściowe świadczenia w celu organizacji gier losowych wraz ze świadczeniami pieniężnymi w rozumieniu ust. 1 pkt 2 i 3 powyżej, każda z tych osób, które uczestniczą bezpośrednio w organizowaniu gier losowych, jest traktowana jako przedsiębiorca, nawet jeśli nie ma celów zarobkowych bądź uczestniczy wyłącznie w urządzaniu, organizowaniu lub oferowaniu gry losowej.
[…]
4. Zakazane loterie stanowią loterie, na które nie udzielono koncesji lub zezwolenia na podstawie niniejszej ustawy federalnej i które nie są wyłączone z monopolu państwa federalnego w zakresie gier losowych przewidzianego w § 4”.
4 Paragraf 52 GSpG, zatytułowany „Przepisy karno-administracyjne”, stanowi:
„1. Wykroczenie administracyjne zagrożone grzywną nakładaną przez organ administracyjny […] w wysokości do 60 000 EUR […] popełnia:
1) każdy, kto w celu umożliwienia udziału z terytorium kraju urządza, organizuje lub udostępnia jako przedsiębiorca zakazane loterie w rozumieniu § 2 ust. 4 lub uczestniczy w nich jako przedsiębiorca w rozumieniu § 2 ust. 2.
[…]
2. W wypadku naruszenia ust. 1 pkt 1 popełnionego z maksymalnie trzema automatami do gier lub innymi zabronionymi przedmiotami nakłada się grzywnę w wysokości od 1000 EUR do 10 000 EUR za każdy automat do gier lub inny zabroniony przedmiot oraz od 3000 EUR do 30 000 EUR w sytuacji pierwszej i kolejnej recydywy. W wypadku naruszenia popełnionego z więcej niż trzema automatami do gier lub innymi zabronionymi przedmiotami nakłada się grzywnę w wysokości od 3000 do 30 000 EUR za każdy automat do gier lub inny zabroniony przedmiot oraz od 6000 do 60 000 EUR w sytuacji pierwszej recydywy”.
Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne
5 NK prowadzi lokal pod nazwą I.
6 Podczas kontroli przeprowadzonej w dniu 29 grudnia 2017 r. w tym lokalu stwierdzono, że zainstalowane tam były cztery działające automaty do gier losowych, mimo że nie udzielono żadnej koncesji na ich użytkowanie.
7 Decyzją z dnia 19 lutego 2018 r. starostwo powiatowe Feldkirch nałożyło na NK karę administracyjną składającą się z czterech grzywien wraz z zastępczymi karami pozbawienia wolności za naruszenie § 52 ust. 1 pkt 1 przypadek trzeci GSpG w związku z § 2 ust. 2 i 4 oraz z § 4 GSpG za to, że NK jako prowadzący lokal I udostępniał w charakterze przedsiębiorcy gry losowe w postaci zakazanych loterii.
8 Orzeczeniem z dnia 13 sierpnia 2018 r. Landesverwaltungsgericht Vorarlberg (regionalny sąd administracyjny Vorarlbergu, Austria), który jest w niniejszej sprawie sądem odsyłającym, uchylił decyzję z dnia 19 lutego 2018 r. i umorzył postępowanie z tego względu, że z dokonanych ustaleń faktycznych wynikało, iż NK nie udostępniał gier losowych w rozumieniu § 52 ust. 1 pkt 1 przypadek trzeci GSpG, lecz urządzał takie gry w rozumieniu § 52 ust. 1 pkt 1 przypadek pierwszy GSpG. Zdaniem sądu zmiana zaskarżonej decyzji starostwa powiatowego Feldkirch w taki sposób, że NK jako prowadzący lokal I powinien ponieść odpowiedzialność za urządzanie zakazanych gier, oznaczałaby „niedopuszczalne zastąpienie czynu innym czynem”.
9 Ani starostwo powiatowe Feldkirch, ani Bundesminister für Finanzen (federalny minister finansów, Austria) nie wnieśli skargi rewizyjnej na orzeczenie z dnia 13 sierpnia 2018 r., chociaż mieli taką możliwość prawną.
10 Decyzją z dnia 30 listopada 2018 r. starostwo powiatowe Feldkirch nałożyło na NK karę administracyjną składającą się z czterech grzywien wraz z zastępczymi karami pozbawienia wolności za naruszenie § 52 ust. 1 pkt 1 przypadek pierwszy GSpG w związku z § 2 ust. 2 i 4 oraz z § 4 GSpG za to, że NK jako właściciel urządzeń do gier losowych i jako prowadzący lokal I urządzał w tym lokalu w dniu 29 grudnia 2017 r. gry losowe w postaci zakazanych loterii.
11 Orzeczeniem z dnia 4 lipca 2019 r. sąd odsyłający uchylił decyzję z dnia 30 listopada 2018 r. Stwierdził w niej, że starostwo powiatowe Feldkirch ponownie ukarało NK za te same czyny, popełnione w tym samym miejscu i w tym samym czasie, przyjmując po prostu w stosunku do nich inną kwalifikację prawną. Zdaniem tego sądu chodzi o podwójne lub wielokrotne karanie w rozumieniu art. 4 ust. 1 protokołu nr 7 do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. W konsekwencji orzekł on, że należy uchylić tę ostatnią decyzję i umorzyć postępowanie w ramach systemu sankcji administracyjnych.
12 Starostwo powiatowe Feldkirch wniosło do Verwaltungsgerichtshof (trybunału administracyjnego, Austria) skargę rewizyjną na orzeczenie z dnia 4 lipca 2019 r.
13 Orzeczeniem z dnia 14 czerwca 2021 r. Verwaltungsgerichtshof (trybunał administracyjny) uchylił orzeczenie z dnia 4 lipca 2019 r. ze względu na to, że prawomocne umorzenie postępowania karnego orzeczeniem z dnia 13 sierpnia 2018 r. nie stoi na przeszkodzie kontynuowaniu postępowania karnego wszczętego celem stwierdzenia popełnienia czynu, o którym mowa w § 52 ust. 1 pkt 1 przypadek pierwszy GSpG, i skazaniu w ten sposób NK za to ostatnie naruszenie.
14 Sąd odsyłający, który w następstwie orzeczenia z dnia 14 czerwca 2021 r. ma ponownie wydać rozstrzygnięcie, uściśla, że zgodnie z § 63 ust. 1 Verwaltungsgerichtshofgesetz (ustawy o trybunale administracyjnym) jest on co do zasady związany analizą prawną dokonaną przez Verwaltungsgerichtshof (trybunał administracyjny), lecz zgodnie z orzecznictwem tego sądu obowiązek ten nie ma zastosowania, jeżeli po wydaniu orzeczenia przez Verwaltungsgerichtshof (trybunał administracyjny) Trybunał Sprawiedliwości wyda odmienne orzeczenie.
15 Sąd odsyłający stawia sobie pytanie, czy art. 50 karty stoi na przeszkodzie ponownemu ściganiu, w przypadku gdy postępowanie karne wszczęte na podstawie GSpG w odniesieniu do tych samych czynów, których dotyczy to nowe postępowanie karne, lecz na podstawie innego przepisu GSpG, zostało zakończone po przeprowadzeniu rozprawy, na której zbadano te czyny.
16 W odniesieniu do możliwości stosowania karty sąd odsyłający zauważa najpierw, że jeżeli państwo członkowskie powołuje się na nadrzędne względy interesu ogólnego w celu uzasadnienia przepisów, które mogą ograniczać korzystanie ze swobody świadczenia usług, takie uzasadnienie powinno być interpretowane w świetle ogólnych zasad prawa Unii, a w szczególności praw podstawowych zagwarantowanych w karcie.
17 Następnie zauważa, opierając się przy tym w szczególności na wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., Pfleger i in. (C‑390/12, EU:C:2014:281, pkt 35, 36), wydanym w następstwie odesłania prejudycjalnego sądu austriackiego, który również miał stosować austriackie przepisy o grach losowych, że powołanie się przez państwo członkowskie na odstępstwa przewidziane w prawie Unii w celu uzasadnienia ograniczenia podstawowej swobody zagwarantowanej traktatem FUE należy uznać za „stosowanie prawa Unii” w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty.
18 Wreszcie wskazuje on, że obywatele Unii Europejskiej są klientami lokalu prowadzonego przez NK i że pracownik tego lokalu jest obywatelem Republiki Bułgarii, a zatem obywatelem innego państwa członkowskiego.
19 W odniesieniu do zasady ne bis in idem sąd odsyłający przypomina przede wszystkim, że zasada ta została zapisana nie tylko w art. 50 karty, lecz także w art. 54 Konwencji wykonawczej do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między rządami państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach (Dz.U. 2000, L 239, s. 19), podpisanej w Schengen w dniu 19 czerwca 1990 r., która weszła w życie w dniu 26 marca 1995 r. (zwanej dalej „KWUS”).
20 Podnosi on następnie, że w wyroku z dnia 9 marca 2006 r., Van Esbroeck (C‑436/04, EU:C:2006:165, pkt 27 i nast.), Trybunał wskazał, że art. 54 KWUS, który posługuje się wyrażeniem „ten sam czyn”, odnosi się wyłącznie do istnienia rozpatrywanych czynów, a nie do ich kwalifikacji prawnej.
21 Sąd odsyłający zauważa również, że w wyroku z dnia 20 marca 2018 r., Garlsson Real Estate i in. (C‑537/16, EU:C:2018:193, pkt 37, 38), Trybunał wyjaśnił, iż istotnym kryterium dla oceny istnienia tego samego przestępstwa jest kryterium tożsamości czynów, rozumiane jako istnienie zespołu konkretnych okoliczności nierozdzielnie ze sobą związanych, które doprowadziły do prawomocnego uniewinnienia lub skazania danej osoby, oraz że kwalifikacja prawna w prawie krajowym, czyny i chroniony interes prawny nie mają znaczenia dla stwierdzenia istnienia tego samego czynu zabronionego, ponieważ zakres ochrony przyznanej w art. 50 karty nie może różnić się w zależności od państwa członkowskiego.
22 Wreszcie sąd ten zauważa, że – jak Trybunał stwierdził w wyroku z dnia 29 czerwca 2016 r., Kossowski (C‑486/14, EU:C:2016:483) – w celu ustalenia, czy orzeczenie takie jak w sprawie w postępowaniu głównym stanowi wydanie prawomocnego wyroku wobec określonej osoby w rozumieniu art. 54 KWUS, należy upewnić się, iż zostało ono wydane po dokonaniu oceny sprawy co do istoty.
23 Co się tyczy rozpatrywanej przez niego sprawy, sąd odsyłający wskazuje na wstępie, że nie ma potrzeby badania, czy słusznie umorzył pierwsze postępowanie, ponieważ postępowanie to zostało umorzone prawomocnie.
24 Sąd odsyłający wyjaśnia następnie, że co do zasady pierwsze postępowanie karne, w toku którego zbadano okoliczności faktyczne, doprowadziło do uniewinnienia skarżącego w postępowaniu głównym, a drugie postępowanie karne dotyczyło tych samych czynów. Uważa on, że zakaz podwójnego ścigania znajduje zastosowanie niezależnie od kwalifikacji prawnej tych czynów i że w konsekwencji art. 50 karty należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie ponownemu skazaniu NK, mimo że w pierwszym orzeczeniu uniewinniającym wskazano, iż sporne gry stanowią zakazane gry losowe. Jednakże, biorąc pod uwagę tę ostatnią okoliczność, wykładnia ta nie wydaje się mu na tyle oczywista, by nie pozostawiała miejsca na jakiekolwiek wątpliwości.
25 W tych okolicznościach Landesverwaltungsgericht Vorarlberg (regionalny sąd administracyjny Vorarlbergu) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:
„Czy zasadę [ne] bis in idem, zagwarantowaną w art. 50 karty, należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie nałożeniu przez właściwy organ karnoadministracyjny państwa członkowskiego grzywny na daną osobę za naruszenie przepisu ustawodawstwa o grach losowych, jeżeli postępowanie karnoadministracyjne prowadzone przeciwko tej samej osobie z powodu naruszenia innego przepisu ustawodawstwa o grach losowych (lub, ogólniej, unormowania z tej samej dziedziny prawa) i opierające się na tym samym stanie faktycznym zostało uprzednio prawomocnie umorzone po przeprowadzeniu rozprawy i postępowania dowodowego?”.
W przedmiocie właściwości Trybunału
26 Zarówno rząd austriacki, jak i Komisja podnoszą brak właściwości Trybunału ze względu na to, że sąd odsyłający ani nie wskazał w sposób wystarczająco konkretny, w jakim zakresie rozpatrywane przepisy prawa krajowego zostały przyjęte w celu wdrożenia prawa Unii, ani w jaki sposób zawisły przed nim spór, pomimo swego czysto wewnętrznego charakteru, wykazuje związek z postanowieniami prawa Unii dotyczącymi swobód podstawowych, który sprawia, że uzyskanie wykładni wnioskowanej w trybie prejudycjalnym jest niezbędne dla rozstrzygnięcia tego sporu.
27 Artykuł 51 ust. 1 karty przewiduje, że jej postanowienia mają zastosowanie do państw członkowskich wyłącznie w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii.
28 W tym względzie z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że prawa podstawowe chronione w porządku prawnym Unii znajdują zastosowanie we wszystkich sytuacjach podlegających prawu Unii, ale nie poza takimi sytuacjami. Z tego względu Trybunał orzekł już, że nie jest władny oceniać w świetle karty przepisów krajowych, które nie mieszczą się w zakresie prawa Unii. Natomiast, jeżeli przepisy takie leżą w zakresie stosowania tego prawa, Trybunał, rozpatrując pytanie prejudycjalne, powinien udzielić wszelkich wyjaśnień interpretacyjnych koniecznych do oceny przez sąd krajowy zgodności tych przepisów z prawami podstawowymi, których ochronę zapewnia (wyroki: z dnia 26 lutego 2013 r., Åkerberg Fransson, C‑617/10, EU:C:2013:105, pkt 19; a także z dnia 5 maja 2022 r., BPC Lux 2 i in., C‑83/20, EU:C:2022:346, pkt 26 i przytoczone tam orzecznictwo).
29 Trybunał orzekł też, że jeśli okaże się, że przepisy krajowe mogą ograniczać korzystanie z jednej lub kilku podstawowych swobód gwarantowanych traktatem, to owe przepisy mogą być objęte wyjątkami przewidzianymi w prawie Unii w celu uzasadnienia takiego ograniczenia wyłącznie w zakresie, w jakim jest to zgodne z prawami podstawowymi, nad których przestrzeganiem czuwa Trybunał. Ten obowiązek zapewnienia zgodności z prawami podstawowymi objęty jest w sposób oczywisty zakresem stosowania prawa Unii i w rezultacie zakresem stosowania karty. Korzystanie przez państwo członkowskie z wyjątków przewidzianych w prawie Unii w celu uzasadnienia ograniczenia podstawowej swobody zagwarantowanej traktatem należy zatem uznać za „stosowanie prawa Unii” w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty (wyrok z dnia 30 kwietnia 2014 r., Pfleger i in., C‑390/12, EU:C:2014:281, pkt 36).
30 Poza tym Trybunał orzekł już, że usługi świadczone przez usługodawcę posiadającego siedzibę w jednym państwie członkowskim, bez przemieszczania się, usługobiorcy posiadającemu siedzibę lub miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim, stanowią transgraniczne świadczenie usług w rozumieniu art. 56 TFUE (wyroki: z dnia 11 czerwca 2015 r., Berlington Hungary i in., C‑98/14, EU:C:2015:386, pkt 26; z dnia 3 grudnia 2020 r., BONVER WIN, C‑311/19, EU:C:2020:981, pkt 19).
31 W niniejszej sprawie sąd odsyłający uważa, że art. 50 karty ma zastosowanie, ponieważ zgodnie z wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2014 r., Pfleger i in. (C‑390/12, EU:C:2014:281, pkt 35, 36), wydanym w następstwie postanowienia odsyłającego sądu austriackiego, który również miał stosować austriackie przepisy o grach losowych, przepisy te mogą stanowić przeszkodę w korzystaniu ze swobody świadczenia usług zagwarantowanej w art. 56 TFUE. Sąd odsyłający wskazał ponadto, że obywatele Unii, czyli obywatele państw członkowskich innych niż Republika Austrii, są klientami lokalu NK, który ma siedzibę w okręgu Landesverwaltungsgericht Vorarlberg (regionalnego sądu administracyjnego Vorarlbergu) w Austrii i znajduje się w odległości jedynie 40 km od granicy z Niemcami.
32 W tych okolicznościach należy wskazać, że Trybunał jest właściwy do rozpatrzenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.
W przedmiocie dopuszczalności
33 Rząd austriacki uważa, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym należy odrzucić jako niedopuszczalny, ponieważ nie pozwala on na ustalenie przepisów prawa krajowego, do których konkretnie odnosi się sąd odsyłający, ani zakresu, w jakim sąd ten zastanawia się w świetle tych przepisów nad wykładnią prawa Unii. Komisja uważa ze swej strony, że wniosek ten jest niedopuszczalny, ponieważ okoliczności faktyczne i prawne konieczne do udzielenia użytecznej odpowiedzi na pytanie prejudycjalne i do wykazania znaczenia pytania dla rozstrzygnięcia sporu nie występują w niniejszej sprawie.
34 W tym względzie należy przypomnieć, że w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE współpracy między Trybunałem i sądami krajowymi wyłącznie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i który powinien przyjąć na siebie odpowiedzialność za mające zapaść orzeczenie sądowe, należy dokonanie oceny, w świetle szczególnych okoliczności sprawy, zarówno konieczności wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym po to, aby ten sąd krajowy był w stanie wydać swoje orzeczenie, jak i znaczenia dla sprawy pytań zadanych Trybunałowi. W związku z tym, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest w zasadzie zobowiązany do wydania orzeczenia (wyrok z dnia 5 maja 2022 r., Universiteit Antwerpen i in., C‑265/20, EU:C:2022:361, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo).
35 Z tego wynika, że pytania dotyczące wykładni prawa Unii, z którymi zwrócił się sąd krajowy na gruncie stanu prawnego i faktycznego, za którego ustalenie jest on odpowiedzialny, a prawidłowość tego ustalenia nie podlega ocenie Trybunału, korzystają z domniemania, iż mają one znaczenie dla sprawy. Odrzucenie przez Trybunał wniosku sądu krajowego jest możliwe tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą wnioskowano, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub przedmiotem sporu przed sądem krajowym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje elementami stanu faktycznego albo prawnego, które są konieczne do udzielenia użytecznej odpowiedzi na pytania, które zostały mu przedstawione (wyrok z dnia 5 maja 2022 r., Universiteit Antwerpen i in., C‑265/20, EU:C:2022:361, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).
36 W związku z tym, ponieważ postanowienie odsyłające stanowi podstawę postępowania prowadzonego przed Trybunałem, niezbędne jest, aby sąd krajowy wyjaśnił w tym postanowieniu ramy faktyczne i prawne, w które wpisuje się spór w postępowaniu głównym, i udzielił minimum wyjaśnień dotyczących powodów wyboru przepisów prawa Unii, o których wykładnię się zwraca, jak również związku, jaki dostrzega on między tymi przepisami a ustawodawstwem krajowym mającym zastosowanie do rozpatrywanego przez niego sporu (wyrok z dnia 5 maja 2022 r., Universiteit Antwerpen i in., C‑265/20, EU:C:2022:361, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo).
37 Te kumulatywne wymogi dotyczące treści wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym zostały wyraźnie określone w art. 94 regulaminu postępowania przed Trybunałem. Wynika z niego, między innymi, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym powinien obejmować „omówienie powodów, dla których sąd odsyłający rozpatruje kwestię wykładni lub ważności określonych przepisów prawa Unii […], jak również związku, jaki dostrzega on między tymi przepisami a uregulowaniami krajowymi, które znajdują zastosowanie w postępowaniu głównym”.
38 Tymczasem sąd odsyłający wskazał, że ma orzec w przedmiocie zgodności z prawem drugiej decyzji nakładającej karę za te same czyny na tę samą osobę za naruszenie § 52 ust. 1 pkt 1 przypadek pierwszy GSpG, czyli urządzanie gier losowych w postaci zakazanych loterii, po zakończeniu pierwszego postępowania karnego na podstawie § 52 ust. 1 pkt 1 przypadek trzeci GSpG, czyli udostępniania takich gier losowych. Wyjaśnił on, że w konsekwencji zastanawia się nad wykładnią zasady ne bis in idem, ustanowionej w art. 50 karty, którą uważa za mającą zastosowanie, ponieważ zgodnie z wyrokiem z dnia 30 kwietnia 2014 r., Pfleger i in. (C‑390/12, EU:C:2014:281, pkt 35, 36) przepisy takie jak rozpatrywane w postępowaniu głównym mogą stanowić przeszkodę w korzystaniu ze swobody świadczenia usług zagwarantowanej w art. 56 TFUE. Co się tyczy wykładni tej zasady, sąd odsyłający zauważył w szczególności, że o ile w jego ocenie zasadniczo pierwsze postępowanie karne, w toku którego czyny zostały zbadane, doprowadziło do uniewinnienia NK a zakaz podwójnego ścigania przewidziany w art. 50 karty znajduje zastosowanie niezależnie od kwalifikacji prawnej tych czynów, ponieważ w pierwszym orzeczeniu wskazano, że sporne gry stanowią zakazane gry hazardowe, o tyle odpowiedź, jakiej należy udzielić na zadane pytanie, nie wydaje mu się na tyle oczywista, że nie pozostawia żadnych wątpliwości.
39 Stąd sąd odsyłający przedstawił powody, dla których powziął wątpliwości w przedmiocie wykładni określonych przepisów prawa Unii oraz związku, jaki dostrzega między tymi przepisami a uregulowaniami krajowymi, które znajdują zastosowanie w postępowaniu głównym.
40 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest zatem dopuszczalny.
W przedmiocie pytania prejudycjalnego
41 Poprzez swoje jedyne pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 50 karty w zakresie, w jakim ustanawia zasadę ne bis in idem, należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie nałożeniu na daną osobę sankcji o charakterze karnym za naruszenie przepisu prawa krajowego mogącego utrudniać korzystanie ze swobody świadczenia usług w rozumieniu art. 56 TFUE, jeśli wobec tej osoby wydano już prawomocne orzeczenie po przeprowadzeniu rozprawy, która obejmowała postępowanie dowodowe i doprowadziła do uniewinnienia wspomnianej osoby z zarzutu naruszenia innego przepisu tego prawa krajowego w związku z tymi samymi czynami.
42 Artykuł 50 karty, zatytułowany „Zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary”, stanowi, że „[n]ikt nie może być ponownie sądzony lub ukarany w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary, w odniesieniu do którego zgodnie z ustawą został już uprzednio uniewinniony lub za który został już uprzednio skazany prawomocnym wyrokiem na terytorium Unii”.
43 Na wstępie należy zauważyć, że zasada ne bis in idem zakazuje kumulacji zarówno postępowań, jak i sankcji o charakterze karnym w rozumieniu tego artykułu za te same czyny przeciwko tej samej osobie (wyrok z dnia 22 marca 2022 r., bpost, C‑117/20, EU:C:2022:202, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo).
44 Co się tyczy oceny karnego charakteru danych postępowań i sankcji, z orzecznictwa wynika, że w ramach tej oceny istotne są trzy kryteria. Pierwszym z nich jest kwalifikacja prawna naruszenia w prawie krajowym, drugim – sam charakter naruszenia, a trzecim – stopień surowości grożącej zainteresowanemu sankcji (wyroki: z dnia 4 maja 2023 r., MV – 98, C‑97/21, EU:C:2023:371, pkt 38 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 14 września 2023 r., Volkswagen Group Italia i Volkswagen Aktiengesellschaft, C‑27/22, […], pkt 45).
45 Do sądu odsyłającego należy dokonanie oceny w świetle tych kryteriów, czy postępowania i sankcje rozpatrywane w postępowaniu głównym mają charakter karny w rozumieniu art. 50 karty.
46 W tym względzie należy przypomnieć, że stosowanie art. 50 karty nie ogranicza się tylko do postępowań i sankcji kwalifikowanych jako „karne” przez prawo krajowe, lecz obejmuje – niezależnie od takiej kwalifikacji w prawie krajowym – postępowania i sankcje, które należy uważać za mające charakter karny na podstawie dwóch pozostałych kryteriów wymienionych w pkt 44 niniejszego wyroku (wyroki: z dnia 4 maja 2023 r., MV – 98, C‑97/21, EU:C:2023:371, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo; a także z dnia 14 września 2023 r., Volkswagen Group Italia i Volkswagen Aktiengesellschaft, C‑27/22, […], pkt 48).
47 Ponieważ sąd odsyłający zauważa we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, że postępowania i sankcje rozpatrywane w postępowaniu głównym mają charakter karny w rozumieniu art. 50 karty na podstawie kryteriów przypomnianych w pkt 44 niniejszego wyroku, należy zbadać, czy spełnione są przesłanki stosowania zasady ne bis in idem.
48 Z orzecznictwa wynika bowiem, że stosowanie zasady ne bis in idem zależy od spełnienia podwójnego warunku, a mianowicie, po pierwsze, od istnienia wcześniejszego, prawomocnego orzeczenia (warunek „bis”), a po drugie, od tożsamości czynów będących przedmiotem wcześniejszego orzeczenia oraz późniejszych postępowań lub późniejszych orzeczeń (warunek „idem”) (wyrok z dnia 22 marca 2022 r., bpost, C‑117/20, EU:C:2022:202, pkt 28).
49 W odniesieniu do warunku „bis” w celu ustalenia, czy orzeczenie sądowe stanowi prawomocny wyrok wydany względem danej osoby, należy upewnić się, że owo orzeczenie zostało wydane w następstwie dokonania oceny sprawy co do istoty [wyrok z dnia 16 grudnia 2021 r., AB i in. (Odwołanie amnestii), C‑203/20, EU:C:2021:1016, pkt 56 a także przytoczone tam orzecznictwo].
50 Wykładnię tę potwierdza brzmienie art. 50 karty, ponieważ pojęcia „skazania” i „uniewinnienia”, do których odnosi się ten przepis, muszą oznaczać, że odpowiedzialność karna danej osoby została zbadana i że wydano rozstrzygnięcie w tym względzie [wyrok z dnia 16 grudnia 2021 r., AB i in. (Odwołanie amnestii), C‑203/20, EU:C:2021:1016, pkt 57].
51 Zasada ne bis in idem, pozostając w ścisłym związku z zasadą powagi rzeczy osądzonej, ma na celu zagwarantowanie pewności prawa i słuszności poprzez zapewnienie, że po przeprowadzeniu postępowania karnego oraz ewentualnie ukaraniu, dana osoba ma pewność, iż nie będzie ponownie ścigana za ten sam czyn (wyrok z dnia 22 marca 2022 r., Nordzucker i in., C‑151/20, EU:C:2022:203, pkt 62).
52 W niniejszej sprawie z ustaleń dokonanych przez sąd odsyłający wynika przede wszystkim, że pierwsza sankcja nałożona na NK za naruszenie przepisów o grach losowych została uchylona prawomocnym orzeczeniem tego sądu z dnia 13 sierpnia 2018 r. wydanym po przeprowadzeniu rozprawy, na której zbadano okoliczności faktyczne. Następnie sąd odsyłający wskazał, że wyniki postępowania dowodowego pozwoliły mu na stwierdzenie w tym orzeczeniu, że NK nie udostępniał jako przedsiębiorca zakazanych gier losowych w rozumieniu § 52 ust. 1 pkt 1 przypadek trzeci GSpG i że owo orzeczenie wywołuje zgodnie z prawem krajowym skutki orzeczenia uniewinniającego. Wreszcie sąd ten stwierdził, że NK urządzał takie gry w rozumieniu § 52 ust. 1 pkt 1 przypadek pierwszy, jednak nie nałożono na NK sankcji w tym zakresie.
53 Z informacji przedstawionych w poprzednim punkcie wynika, że w ramach pierwszego postępowania sąd odsyłający wydał orzeczenie w świetle oceny sprawy co do istoty i mógł orzec w przedmiocie odpowiedzialności karnej oskarżonego, czego ustalenie należy jednak do sądu odsyłającego.
54 Co się tyczy warunku „idem”, zgodnie z orzecznictwem Trybunału z samego brzmienia art. 50 karty wynika, że zakazuje on ścigania lub karania w postępowaniu karnym tej samej osoby więcej niż jeden raz za to samo przestępstwo (wyrok z dnia 22 marca 2022 r., bpost, C‑117/20, EU:C:2022:202, pkt 31).
55 W niniejszej sprawie bezsporne jest, że oba rozpatrywane postępowania karne dotyczą tej samej osoby, a mianowicie NK.
56 Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, istotnym kryterium dla celów oceny istnienia tego samego przestępstwa jest kryterium tożsamości czynów, rozumiane jako istnienie zespołu konkretnych okoliczności nierozdzielnie ze sobą związanych, które doprowadziły do uniewinnienia lub prawomocnego skazania danej osoby. Wobec tego art. 50 karty zakazuje nakładania za identyczne czyny kilku sankcji o charakterze karnym po zakończeniu różnych wszczętych w tym celu postępowań [wyroki: z dnia 20 marca 2018 r., Garlsson Real Estate i in., C‑537/16, EU:C:2018:193, pkt 37; z dnia 2 września 2021 r., LG i MH (Pranie pieniędzy przez ten sam podmiot, który je uzyskał), C‑790/19, EU:C:2021:661, pkt 78].
57 W celu ustalenia, czy mamy do czynienia z takim zespołem konkretnych okoliczności, właściwe sądy krajowe muszą ustalić, czy okoliczności faktyczne dwóch postępowań stanowią zespół okoliczności nierozerwalnie ze sobą powiązanych w czasie, przestrzeni oraz przez ich przedmiot [wyrok z dnia 2 września 2021 r., LG i MH (Pranie pieniędzy przez ten sam podmiot, który je uzyskał), C‑790/19, EU:C:2021:661, pkt 79 i przytoczone tam orzecznictwo].
58 Ponadto w świetle orzecznictwa przypomnianego w pkt 56 niniejszego wyroku warunek „idem” wymaga, aby czyny były identyczne. Zasada ne bis in idem nie znajduje natomiast zastosowania, w przypadku gdy rozpatrywane czyny nie są tożsame, lecz jedynie podobne (wyrok z dnia 22 marca 2022 r., bpost, C‑117/20, EU:C:2022:202, pkt 36).
59 Trybunał poza tym orzekł, że kwalifikacja prawna w prawie krajowym czynu i chroniony interes prawny nie są istotne do celów stwierdzenia tego samego czynu, ponieważ zakres ochrony przyznanej w art. 50 karty ani nie może się różnić w zależności od państwa członkowskiego [wyroki: z dnia 20 marca 2018 r., Menci, C‑524/15, EU:C:2018:197, pkt 36; a także z dnia 2 września 2021 r., LG i MH (Pranie pieniędzy przez ten sam podmiot, który je uzyskał), C‑790/19, EU:C:2021:661, pkt 80], ani nie może, o ile przepisy prawa Unii nie przewidują inaczej, różnić się w zależności od dziedziny tego prawa (wyrok z dnia 22 marca 2022 r., bpost, C‑117/20, EU:C:2022:202, pkt 35).
60 Do sądu odsyłającego, który jako jedyny jest właściwy do orzekania w przedmiocie okoliczności faktycznych, należy ustalenie, czy zawisły przed nim spór dotyczy okoliczności faktycznych identycznych z tymi, które doprowadziły do wydania orzeczenia z dnia 13 sierpnia 2018 r. wskazanego w pkt 52 niniejszego wyroku.
61 Z postanowienia odsyłającego wynika, że zdaniem sądu odsyłającego oba rozpatrywane postępowania karne dotyczyły dochodzenia w sprawie zasadniczo identycznych okoliczności faktycznych, w szczególności ze względu na ich związek czasowy i przestrzenny. I tak podczas kontroli przeprowadzonej w dniu 29 grudnia 2017 r. w lokalu należącym do NK stwierdzono, że były tam zainstalowane cztery działające automaty do gier losowych, mimo że nie udzielono żadnej koncesji na ich użytkowanie. W tych okolicznościach na podstawie orzecznictwa przytoczonego w pkt 59 niniejszego wyroku można przyjąć, że fakt, iż NK był ścigany najpierw za udostępnianie, jako przedsiębiorca, zakazanych loterii w ramach pierwszego postępowania karnego, a następnie za urządzanie takich loterii w ramach drugiego postępowania karnego, nie ma wpływu na stwierdzenie istnienia „tego samego przestępstwa”.
62 W tym kontekście należy zauważyć, że prowadzenie postępowania w sprawie sankcji o charakterze karnym, opartego na tych samych czynach, stanowi ograniczenie prawa podstawowego ustanowionego w art. 50 karty.
63 Jednak ograniczenie prawa podstawowego zapisanego w art. 50 karty może być uzasadnione na podstawie art. 52 ust. 1 karty (wyrok z dnia 22 marca 2022 r., bpost, C‑117/20, EU:C:2022:202, pkt 40 i przytoczone tam orzecznictwo).
64 Zgodnie z art. 52 ust. 1 zdanie pierwsze karty wszystkie ograniczenia w korzystaniu z praw i wolności uznanych w karcie muszą być przewidziane ustawą i szanować istotę tych praw i wolności. Zgodnie z art. 52 ust. 1 zdanie drugie karty, z zastrzeżeniem zasady proporcjonalności, ograniczenia mogą być wprowadzone wyłącznie wtedy, gdy są konieczne i rzeczywiście odpowiadają celom interesu ogólnego uznawanym przez Unię lub potrzebom ochrony praw i wolności innych osób.
65 W niniejszej sprawie w pierwszej kolejności z postanowienia odsyłającego wynika, że każde z dwóch postępowań wszczętych przez starostwo powiatowe Feldkirch, które doprowadziły do wydania decyzji z dnia 13 sierpnia 2018 r. i decyzji z dnia 30 listopada 2018 r. oraz kumulacji postępowań, było przewidziane ustawą.
66 Co się tyczy w drugiej kolejności poszanowania istoty prawa podstawowego ustanowionego w art. 50 karty, należy przypomnieć, że możliwość kumulacji postępowań i sankcji szanuje istotę art. 50 karty, pod warunkiem że uregulowanie krajowe nie pozwala na prowadzenie postępowania i karanie odnośnie do tych samych czynów w ramach tego samego naruszenia lub dla realizowania tego samego celu, lecz przewiduje jedynie możliwość kumulacji postępowań i sankcji na podstawie odmiennych przepisów (wyrok z dnia 22 marca 2022 r., bpost, C‑117/20, EU:C:2022:202, pkt 43).
67 Tymczasem oba postępowania wszczęte przez starostwo powiatowe Feldkirch, które doprowadziły do kumulacji postępowań, mają ten sam cel, a mianowicie karanie nielegalnych ofert gier losowych na automatach do gry, i opierają się na tych samych przepisach.
68 Biorąc powyższe pod uwagę, odpowiedź na postawione pytanie jest następująca: art. 50 karty w zakresie, w jakim ustanawia zasadę ne bis in idem, należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie nałożeniu na daną osobę sankcji o charakterze karnym za naruszenie przepisu prawa krajowego mogącego utrudniać korzystanie ze swobody świadczenia usług w rozumieniu art. 56 TFUE, jeśli wobec tej osoby wydano już prawomocne orzeczenie po przeprowadzeniu rozprawy, która obejmowała postępowanie dowodowe i doprowadziła do uniewinnienia wspomnianej osoby z zarzutu naruszenia innego przepisu tego prawa krajowego w związku z tymi samymi czynami.
W przedmiocie kosztów
69 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (szósta izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 50 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej w zakresie, w jakim ustanawia zasadę ne bis in idem, należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie nałożeniu na daną osobę sankcji o charakterze karnym za naruszenie przepisu prawa krajowego mogącego utrudniać korzystanie ze swobody świadczenia usług w rozumieniu art. 56 TFUE, jeśli wobec tej osoby wydano już prawomocne orzeczenie po przeprowadzeniu rozprawy, która obejmowała postępowanie dowodowe i doprowadziła do uniewinnienia wspomnianej osoby z zarzutu naruszenia innego przepisu tego prawa krajowego w związku z tymi samymi czynami.
Podpisy