WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)
z dnia 14 września 2023 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Dyrektywa (UE) 2015/2302 – Artykuł 5 – Imprezy turystyczne i powiązane usługi turystyczne – Rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej – Nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności – Pandemia COVID‑19 – Prawo do rozwiązania umowy – Żądanie pełnego zwrotu – Obowiązek informowania ciążący na organizatorze imprez turystycznych – Artykuł 12 – Stosowanie zasad dyspozycyjności i spójności ustanowionych w prawie krajowym – Skuteczna ochrona konsumentów – Badanie z urzędu przez sąd krajowy – Przesłanki
W sprawie C‑83/22
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Juzgado de Primera Instancia no 5 de Cartagena (sąd pierwszej instancji nr 5 w Kartagenie, Hiszpania) postanowieniem z dnia 11 stycznia 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 8 lutego 2022 r., w postępowaniu:
RTG
przeciwko
Tuk Tuk Travel SL,
TRYBUNAŁ (druga izba),
w składzie: A. Prechal (sprawozdawczyni), prezes izby, M.L. Arastey Sahún, F. Biltgen, N. Wahl i J. Passer, sędziowie,
rzecznik generalny: L. Medina,
sekretarz: L. Carrasco Marco, administratorka,
uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 12 stycznia 2023 r.,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu rządu hiszpańskiego – I. Herranz Elizalde, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu czeskiego – L. Halajová, M. Smolek i J. Vláčil, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu fińskiego – H. Leppo, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu Parlamentu Europejskiego – P. López‑Carceller i M. Menegatti, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Rady Unii Europejskiej – S. Sáez Moreno i L. Vétillard, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej – I. Rubene i N. Ruiz García, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznik generalnej na posiedzeniu w dniu 23 marca 2023 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy ważności art. 5 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniającej rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG (Dz.U. 2015, L 326, s. 1) w świetle art. 114 i 169 TFUE oraz wykładni tych dwóch ostatnich artykułów i art. 15 tej dyrektywy.
2 Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy RTG, podróżnym, a Tuk Tuk Travel SL, organizatorem imprez turystycznych, w przedmiocie kwoty wpłaconej przez tego podróżnego w następstwie zawarcia umowy o udział w imprezie turystycznej, której częściowego zwrotu domagał się od wspomnianego organizatora po rozwiązaniu owej umowy o udział w imprezie turystycznej ze względu na rozprzestrzenianie się koronawirusa w krajach docelowych.
Ramy prawne
Prawo Unii
3 Motyw 5 dyrektywy 2015/2302 stanowi:
„Zgodnie z art. 26 ust. 2 oraz art. 49 TFUE rynek wewnętrzny obejmuje obszar bez granic wewnętrznych, na którym jest zapewniony swobodny przepływ towarów i usług oraz swoboda przedsiębiorczości. Ujednolicenie praw i obowiązków wynikających z umów dotyczących imprez turystycznych oraz powiązanych usług turystycznych jest niezbędne w celu stworzenia prawdziwego wewnętrznego rynku konsumenckiego w tym obszarze, przy jednoczesnym zachowaniu właściwej równowagi pomiędzy wysokim poziomem ochrony konsumentów a konkurencyjnością przedsiębiorstw”.
4 Artykuł 1 tej dyrektywy, zatytułowany „Przedmiot”, przewiduje:
„Celem niniejszej dyrektywy jest przyczynienie się do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego i osiągnięcia wysokiego i jak najbardziej jednolitego poziomu ochrony konsumentów poprzez zbliżenie niektórych aspektów przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich w odniesieniu do umów zawieranych pomiędzy podróżnymi a przedsiębiorcami dotyczących imprez turystycznych oraz powiązanych usług turystycznych”.
5 Artykuł 5 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Informacje udzielane przed zawarciem umowy”, stanowi:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, aby – zanim podróżny zwiąże się jakąkolwiek umową o udział w imprezie turystycznej lub jakąkolwiek odpowiadającą jej ofertą – organizator oraz, w przypadku gdy impreza turystyczna jest sprzedawana za pośrednictwem sprzedawcy detalicznego, również sprzedawca detaliczny udzielali podróżnemu standardowych informacji za pośrednictwem odpowiedniego formularza zawartego w załączniku I część A lub B oraz następujących informacji, jeżeli dotyczą one danej imprezy turystycznej:
a) główne właściwości usług turystycznych:
[…]
g) informacja o tym, że podróżny może rozwiązać umowę w każdym momencie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej za stosowną opłatą za rozwiązanie lub – w stosownych przypadkach – informacja o standardowych opłatach za rozwiązanie pobieranych przez organizatora, zgodnie z art. 12 ust. 1;
[…]
3. Informacje, o których mowa w ust. 1 i 2, muszą być udostępnione w sposób jasny, zrozumiały i widoczny. W przypadku gdy informacje takie są udostępniane w formie pisemnej, muszą być czytelne”.
6 Artykuł 12 tej dyrektywy, zatytułowany „Rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej oraz prawo do odstąpienia przed rozpoczęciem imprezy turystycznej”, przewiduje:
„1. Państwa członkowskie zapewniają, aby podróżny miał możliwość rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej w każdym momencie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej. W przypadku gdy podróżny rozwiąże umowę o udział w imprezie turystycznej zgodnie z niniejszym ustępem, może być zobowiązany do zapłacenia odpowiedniej i możliwej do uzasadnienia opłaty za rozwiązanie na rzecz organizatora. W umowie o udział w imprezie turystycznej można określić rozsądne standardowe opłaty za rozwiązanie umowy w zależności od tego, w jakim czasie przed rozpoczęciem imprezy turystycznej doszło do rozwiązania umowy, oraz od spodziewanych oszczędności kosztów oraz spodziewanego dochodu z tytułu alternatywnego wykorzystania danych usług turystycznych. W przypadku braku standardowych opłat za rozwiązanie wysokość opłaty za rozwiązanie odpowiada cenie imprezy turystycznej pomniejszonej o zaoszczędzone koszty i wpływy z alternatywnej realizacji danych usług turystycznych. Na żądanie podróżnego organizator przedstawia uzasadnienie wysokości opłat za rozwiązanie.
2. Niezależnie od ust. 1 podróżny ma prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia jakiejkolwiek opłaty za rozwiązanie w przypadku nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które to okoliczności w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego. W przypadku rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej zgodnie z niniejszym ustępem podróżny jest uprawniony do pełnego zwrotu wszelkich wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej, ale nie ma prawa do dodatkowej rekompensaty.
[…]”.
7 Artykuł 23 dyrektywy 2015/2302, zatytułowany „Bezwzględnie wiążący charakter dyrektywy”, stanowi:
„1. Oświadczenie organizatora imprezy turystycznej lub przedsiębiorcy ułatwiającego nabywanie powiązanych usług turystycznych, zgodnie z którym działa on wyłącznie jako podmiot świadczący usługę turystyczną, jako pośrednik lub w jakimkolwiek innym charakterze lub zgodnie z którym impreza turystyczna lub powiązane usługi turystyczne nie stanowią imprezy turystycznej lub powiązanych usług turystycznych, nie zwalnia tego organizatora lub przedsiębiorcy z obowiązków nałożonych na nich na mocy niniejszej dyrektywy.
2. Podróżni nie mogą zrzekać się praw przyznanych im na mocy środków krajowych transponujących niniejszą dyrektywę.
3. Wszelkie porozumienia umowne lub oświadczenia podróżnego, które bezpośrednio lub pośrednio prowadzą do zrzeczenia się lub ograniczenia praw przyznanych podróżnemu na podstawie niniejszej dyrektywy lub mają na celu obejście stosowania niniejszej dyrektywy, nie są wiążące dla podróżnego”.
8 Artykuł 24 tej dyrektywy, zatytułowany „Egzekwowanie”, stanowi:
„Państwa członkowskie zapewniają odpowiednie i skuteczne środki zapewniające przestrzeganie niniejszej dyrektywy”.
9 W części A załącznika I do wspomnianej dyrektywy, która to część jest zatytułowana „Standardowy formularz informacyjny do umów o udział w imprezie turystycznej, jeżeli możliwe jest użycie hiperłącza”, znajduje się pole tekstowe zawierające treść tego formularza, a także wzmianka, że korzystając z hiperłącza, podróżny otrzyma następujące informacje:
„Najważniejsze prawa zgodnie [z] dyrektywą (UE) 2015/2302
[…]
– W wyjątkowych okolicznościach – na przykład jeżeli w docelowym miejscu podróży występują poważne problemy związane z bezpieczeństwem, które mogą wpłynąć na imprezę turystyczną – podróżni mogą, przed rozpoczęciem imprezy turystycznej, rozwiązać umowę bez ponoszenia jakiejkolwiek opłaty za rozwiązanie.
[…]”.
10 W części B załącznika I do dyrektywy 2015/2302, która to część jest zatytułowana „Standardowy formularz informacyjny do umów o udział w imprezie turystycznej w przypadkach innych niż te objęte częścią A”, znajduje się pole tekstowe zawierające treść tego formularza, a także wykaz najważniejszych praw przyznanych przez tę dyrektywę, który jest tożsamy z wykazem zawartym w części A załącznika I do owej dyrektywy.
Prawo hiszpańskie
Królewski dekret ustawodawczy nr 1/2007
11 Artykuły 153 i 160 tekstu jednolitego ustawy powszechnej o ochronie konsumentów i użytkowników oraz innych ustaw pomocniczych zatwierdzonego królewskim dekretem ustawodawczym nr 1/2007 z dnia 16 listopada 2007 r. (BOE nr 287 z dnia 30 listopada 2007 r., s. 49181), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, wraz z częściami A i B załącznika II do tego dekretu, dokonują transpozycji do prawa hiszpańskiego art. 5 i 12 dyrektywy 2015/2302 oraz części A i B załącznika I do tej dyrektywy.
Kodeks postępowania cywilnego
12 Artykuł 216 Ley 1/2000, de Enjuiciamiento Civil (ustawy nr 1/2000 – kodeks postępowania cywilnego) z dnia 7 stycznia 2000 r. (BOE nr 7 z dnia 8 stycznia 2000 r., s. 575), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej „kodeksem postępowania cywilnego”), stanowi:
„Sądy cywilne rozpatrują wniesione do nich sprawy na podstawie przedstawionego przez strony stanu faktycznego, dowodów oraz w granicach żądań stron, chyba że co innego wynika z przepisów ustawy w szczególnych sprawach”.
13 Artykuł 218 ust. 1 kodeksu postępowania cywilnego ma następujące brzmienie:
„Wyroki muszą być jasne, precyzyjne i odpowiadać żądaniom oraz pozostałym roszczeniom podnoszonym przez strony, przedstawionym w terminie w toku postępowania. Wyroki zawierają wymagane oświadczenia, rozstrzygnięcie na korzyść albo na niekorzyść pozwanego oraz rozstrzygnięcie w przedmiocie wszystkich kwestii spornych, które były przedmiotem rozprawy.
Sąd, nie oddalając się od przedmiotu pozwu poprzez uwzględnienie okoliczności faktycznych i prawnych innych niż te, na które pragnęły powołać się strony, orzeka zgodnie z przepisami mającymi zastosowanie w sprawie, nawet jeśli strony sporu nie wskazały ich prawidłowo lub na nie się nie powołały”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
14 W dniu 10 października 2019 r. RTG wykupił u Tuk Tuk Travel imprezę turystyczną dla dwóch osób, której celem były Wietnam i Kambodża, z wylotem z Madrytu (Hiszpania) w dniu 8 marca 2020 r. i powrotem przewidzianym w dniu 24 marca 2020 r.
15 Zawierając rzeczoną umowę o udział w imprezie turystycznej, powód w postępowaniu głównym wpłacił kwotę 2402 EUR tytułem zaliczki na poczet całkowitej ceny imprezy turystycznej, która wynosiła 5208 EUR. Ogólne warunki tej umowy zawierały między innymi informację o możliwości rozwiązania tej umowy przed datą wylotu za opłatą za rozwiązanie. W informacjach tych nie było wzmianki o możliwości rozwiązania wspomnianej umowy w przypadku nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które to okoliczności w znaczącym stopniu wpływałyby na wykonanie tej umowy.
16 W wiadomości elektronicznej z dnia 12 lutego 2020 r. powód w postępowaniu głównym poinformował pozwaną w postępowaniu głównym o swojej decyzji o rozwiązaniu rzeczonej umowy o udział w imprezie turystycznej w związku z rozprzestrzenianiem się koronawirusa w Azji i zażądał od niej zwrotu wszystkich należnych mu kwot.
17 W dniu 14 lutego 2020 r. pozwana w postępowaniu głównym odpowiedziała mu, że w przypadku rezygnacji z udziału w imprezie turystycznej po potrąceniu opłaty za odstąpienie od umowy zostanie mu zwrócona kwota w wysokości 81 EUR. Tego samego dnia powód w postępowaniu głównym podtrzymał swoją decyzję o rozwiązaniu umowy i zakwestionował wysokość opłaty za odstąpienie od umowy.
18 W dniu 4 marca 2020 r. pozwana w postępowaniu głównym poinformowała powoda w postępowaniu głównym, że zwróci mu kwotę 302 EUR, ponieważ linia lotnicza odpowiedzialna za wykonanie rozpatrywanego lotu przyznała swoim pasażerom możliwość bezpłatnego odwołania lotu.
19 Po otrzymaniu tych informacji powód w postępowaniu głównym, nie będąc reprezentowany przez adwokata, wniósł przeciwko pozwanej w postępowaniu głównym powództwo do Juzgado de Primera Instancia n° 5 de Cartagena (sądu pierwszej instancji nr 5 w Kartagenie, Hiszpania), będącego sądem odsyłającym. W swoim pozwie powód w postępowaniu głównym podnosi, że jego decyzja o rozwiązaniu rzeczonej umowy o udział w imprezie turystycznej została podjęta prawie miesiąc przed przewidywaną datą wylotu i że jest ona spowodowana działaniem siły wyższej, a mianowicie rozprzestrzenianiem się koronawirusa w Azji. Wnosi on o zasądzenie od pozwanej w postępowaniu głównym zwrotu dodatkowej kwoty w wysokości 1500 EUR. Uważa bowiem, że pozostała kwota – 601 EUR – odpowiada kosztom administracyjnym poniesionym przez pozwaną w postępowaniu głównym.
20 Pozwana w postępowaniu głównym sprzeciwiła się temu żądaniu, podnosząc, że zarówno w dniu rozwiązania rzeczonej umowy o udział w imprezie turystycznej, jak i w dniu planowanego wylotu nadal istniała możliwość normalnego podróżowania do krajów docelowych. Ponadto twierdzi ona, że powód w postępowaniu głównym zaakceptował ogólne warunki tej umowy, które przewidywały, że w przypadku rozwiązania umowy koszty administracyjne wynoszą 15 % całkowitej ceny danej imprezy turystycznej, a opłata za rozwiązanie odpowiada opłatom stosowanym przez każdego z usługodawców.
21 Ponieważ strony w postępowaniu głównym nie wniosły o przeprowadzenie rozprawy, w dniu 22 czerwca 2021 r. sprawa została skierowana na naradę.
22 Jednakże postanowieniem z dnia 15 września 2021 r. sąd odsyłający wezwał strony w postępowaniu głównym do przedstawienia, w terminie dziesięciu dni, uwag w przedmiocie szeregu kwestii odnoszących się zasadniczo do poszanowania prawa Unii, a w szczególności dyrektywy 2015/2302.
23 Powód w postępowaniu głównym nie przedstawił żadnych uwag w tym względzie. Pozwana w postępowaniu głównym podtrzymała swoje stanowisko, zgodnie z którym w dniu rozwiązania zawartej umowy o udział w imprezie turystycznej nie było żadnego powodu, aby nie odbyć omawianej podróży. Ponadto powód w postępowaniu głównym nigdy nie powołał się na brak informacji lub jakiekolwiek pominięcie jego praw.
24 We wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sąd odsyłający zastanawia się, po pierwsze, nad ważnością art. 5 dyrektywy 2015/2302 w świetle art. 169 TFUE w związku z art. 114 TFUE w zakresie, w jakim ów art. 5 nie przewiduje obowiązku poinformowania konsumenta przez organizatora imprezy turystycznej o możliwości rozwiązania zawartej przez niego umowy o udział w imprezie turystycznej wraz ze zwrotem wszystkich dokonanych wpłat w razie wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności. Tak więc w niniejszej sprawie powód w postępowaniu głównym nie wiedział o istnieniu przysługującego mu prawa do uzyskania pełnego zwrotu tych wpłat w przypadku wystąpienia takich okoliczności. Sąd odsyłający zastanawia się zatem, czy takie niepoinformowanie zainteresowanego konsumenta nie utrudnia mu obrony jego praw i interesów, tym bardziej gdy – tak jak w niniejszej sprawie – nie jest on reprezentowany przez adwokata, i czy takie niepoinformowanie nie zagraża realizacji celu dyrektywy 2015/2302, jakim jest osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony konsumentów.
25 Po drugie, sąd odsyłający zastanawia się nad możliwością zasądzenia konsumentowi z urzędu, na podstawie prawa Unii, zwrotu wszystkich dokonanych wpłat w razie wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności mających istotny wpływ na wykonanie rzeczonej umowy o udział w imprezie turystycznej. Taka możliwość gwarantowałaby osiągnięcie celu, o którym mowa w poprzednim punkcie. Jednakże możliwość ta naruszałaby podstawowe zasady hiszpańskiego prawa procesowego, jakimi są zasady dyspozycyjności i spójności orzeczeń sądowych, ustanowione w art. 218 ust. 1 kodeksu postępowania cywilnego.
26 W tych okolicznościach Juzgado de Primera Instancia nº 5 de Cartagena (sąd pierwszej instancji nr 5 w Kartagenie, Hiszpania) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1. Czy art. 169 ust. 1 i art. 169 ust. 2 lit. a) oraz art. 114 ust. 3 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie art. 5 dyrektywy 2015/2302 w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, ponieważ artykuł ten wśród informacji, które należy obowiązkowo przekazać podróżnemu przed zawarciem umowy, nie obejmuje prawa, które przyznaje temu podróżnemu art. 12 dyrektywy, do rozwiązania umowy przed rozpoczęciem imprezy turystycznej, przy uzyskaniu zwrotu całości dokonanych wpłat, w przypadku wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności, które w znaczący sposób wpływają na realizację imprezy?
2. Czy art. 114 i 169 TFUE, jak również art. 15 dyrektywy 2015/2302 stoją na przeszkodzie stosowaniu zasad dyspozycyjności i spójności, które są ustanowione w art. 216 i art. 218 ust. 1 [kodeksu postępowania cywilnego], w przypadku gdy te zasady proceduralne mogą uniemożliwić pełną ochronę powoda będącego konsumentem?”.
W przedmiocie dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
27 Rząd czeski kwestionuje zasadniczo dopuszczalność wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, a to ze względu na to, że wykładnia, o którą wystąpiono, nie jest konieczna do rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym. W szczególności podnosi on, że pytania prejudycjalne zadane przez sąd odsyłający są bezpodstawne, ponieważ obawy dotyczące rozprzestrzeniania się koronawirusa w Azji, na które powoływał się powód w postępowaniu głównym w celu rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej prawie miesiąc przed swoim wylotem, nie stanowią nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności, które wystąpiły w miejscu docelowym lub w jego najbliższym sąsiedztwie i które w znaczącym stopniu wpływały na wykonanie tej umowy o udział w imprezie turystycznej lub na przewóz pasażerów do miejsca docelowego, jak wymaga tego art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302.
28 W tym względzie należy przypomnieć, że w ramach postępowania, o którym mowa w art. 267 TFUE, opartego na wyraźnym rozdziale zadań sądów krajowych i Trybunału, ocena stanu faktycznego sprawy należy wyłącznie do sądu krajowego (wyrok z dnia 27 kwietnia 2023 r., Legea, C‑686/21, EU:C:2023:357, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo). Trybunał jest jedynie uprawniony do orzekania w przedmiocie wykładni lub ważności aktów prawa Unii Europejskiej na podstawie stanu faktycznego przedstawionego mu przez sąd krajowy (wyrok z dnia 27 kwietnia 2023 r., AxFina Hungary, C‑705/21, EU:C:2023:352, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo). Ponadto wyłącznie do sądu krajowego, przed którym toczy się spór i który musi przyjąć na siebie odpowiedzialność za wydane orzeczenie, należy ocena zarówno niezbędności orzeczenia prejudycjalnego do wydania wyroku, jak i znaczenia dla sprawy pytań skierowanych do Trybunału (zob. podobnie wyroki: z dnia 16 grudnia 1981 r., Foglia, 244/80, EU:C:1981:302, pkt 15; z dnia 7 czerwca 2018 r., Scotch Whisky Association, C‑44/17, EU:C:2018:415, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo).
29 W niniejszej sprawie kwestia, czy okoliczności faktyczne przywołane przez powoda w postępowaniu głównym w celu uzasadnienia rozwiązania rozpatrywanej umowy o udział w imprezie turystycznej można uznać za „nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności” w rozumieniu dyrektywy 2015/2302, należy do niezależnej oceny sądu odsyłającego. Ponadto sąd ten nie uznał za konieczne przedstawienia pytania prejudycjalnego dotyczącego zakresu pojęcia „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu tej dyrektywy w celu rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu.
30 Wynika stąd, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
W przedmiocie pytania pierwszego
31 Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający zastanawia się w istocie nad ważnością art. 5 dyrektywy 2015/2302 w świetle art. 169 ust. 1 i art. 169 ust. 2 lit. a) oraz art. 114 ust. 3 TFUE ze względu na to, że ów art. 5 nie nakłada na organizatora imprez turystycznych obowiązku poinformowania podróżnego o przysługującym mu prawie, o którym mowa w art. 12 ust. 2 tej dyrektywy, do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej bez uiszczenia opłaty za rozwiązanie umowy i do uzyskania pełnego zwrotu wszelkich wpłat dokonanych z tytułu tej imprezy turystycznej w razie wystąpienia nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności, które mają istotny wpływ na wykonanie wspomnianej umowy o udział w imprezie turystycznej.
32 Rząd hiszpański i Komisja Europejska kwestionują dopuszczalność tego pytania. Komisja podnosi, że pytanie to jest hipotetyczne, ponieważ art. 5 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 przewiduje obowiązek poinformowania podróżnego o przysługującym mu prawie do rozwiązania umowy, które jest zawarte w art. 12 ust. 2 tej dyrektywy.
33 W tym względzie należy przypomnieć, że odrzucenie przez Trybunał wniosku sądu krajowego jest możliwe tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą wnioskowano, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje elementami stanu faktycznego lub prawnego, które są konieczne do udzielenia użytecznej odpowiedzi na przedstawione mu pytania [wyrok z dnia 25 lipca 2018 r., AY (Europejski nakaz aresztowania – Świadek), C‑268/17, EU:C:2018:602, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo].
34 Tymczasem sąd odsyłający w swoim pytaniu zwraca się do Trybunału o wyjaśnienie zakresu art. 5 ust. 1 dyrektywy 2015/2302. Wykładania zakresu tego przepisu jest bowiem wstępnym warunkiem oceny jego ważności. Wykładnia ta nie wiąże się z oceną problemu o charakterze hipotetycznym, w związku z czym Komisja niesłusznie podnosi, że pytanie to jest niedopuszczalne.
35 Niemniej jednak, co się tyczy wykładni zakresu art. 5 ust. 1 dyrektywy 2015/2302, należy zauważyć, że przepis ten przewiduje, iż państwa członkowskie zapewniają, aby – zanim podróżny zwiąże się jakąkolwiek umową o udział w imprezie turystycznej – organizator imprezy turystycznej udzielił temu podróżnemu w szczególności standardowych informacji za pośrednictwem odpowiedniego formularza zawartego w części A lub B załącznika I do tej dyrektywy.
36 W standardowych formularzach informacyjnych zawartych w częściach A i B załącznika I do wspomnianej dyrektywy wymieniono – za pomocą hiperłącza lub w braku takiego hiperłącza w sposób wyraźny – najważniejsze prawa, o których należy poinformować podróżnego. Wśród tych praw znajduje się, jak stanowi tiret siódme części A i B załącznika I, prawo uczestnika imprezy turystycznej do tego, by „[w] wyjątkowych okolicznościach – na przykład jeżeli w docelowym miejscu podróży występują poważne problemy związane z bezpieczeństwem, które mogą wpłynąć na imprezę turystyczną – [mógł on], przed rozpoczęciem imprezy turystycznej, rozwiązać umowę bez ponoszenia jakiejkolwiek opłaty za rozwiązanie”. Tiret siódme zatem wyjaśnia i ilustruje treść prawa do rozwiązania umowy przyznanego takim podróżnym w art. 12 ust. 2 tej dyrektywy.
37 W związku z tym, wbrew temu, co uznał sąd odsyłający, art. 5 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 nie wyłącza z zakresu informacji udzielanych przed zawarciem umowy, których należy obowiązkowo udzielić podróżnemu, informacji dotyczącej przyznanego podróżnemu w art. 12 ust. 2 tej dyrektywy prawa do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez uiszczenia opłaty za rozwiązanie umowy, w przypadku gdy zachodzą nieuniknione i nadzwyczajne okoliczności, które w znaczący sposób wpływają na realizację imprezy turystycznej.
38 Z uwagi na zakres art. 5 ust. 1 dyrektywy 2015/2302, nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie sądu odsyłającego dotyczące ważności tego artykułu. Skoro bowiem artykuł ten ustanawia wymóg poinformowania podróżnego o przysługującym mu prawie do rozwiązania umowy, o którym mowa w art. 12 ust. 2 tej dyrektywy, kwestia ważności art. 5 wspomnianej dyrektywy w świetle art. 169 ust. 1 i art. 169 ust. 2 lit. a) TFUE oraz art. 114 ust. 3 TFUE, ze względu na to, że ów art. 5 ma nie ustanawiać wymogu poinformowania konsumenta o tym prawie do rozwiązania umowy, nie powstaje.
39 W świetle całości powyższych rozważań na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 5 ust. 1 dyrektywy 2015/2302 należy interpretować w ten sposób, że nakłada on na organizatora imprez turystycznych obowiązek poinformowania podróżnego o przysługującym mu prawie do rozwiązania umowy, o którym mowa w art. 12 ust. 2 tej dyrektywy. Nie można zatem podważyć ważności art. 5 ust. 1 wspomnianej dyrektywy w świetle art. 169 ust. 1 i art. 169 ust. 2 lit. a) TFUE w związku z art. 114 ust. 3 TFUE na tej podstawie, że przepis ten nie przewiduje poinformowania podróżnego o przysługującym mu prawie do rozwiązania umowy, o którym mowa w art. 12 ust. 2 tej dyrektywy.
W przedmiocie pytania drugiego
40 Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy art. 114 i 169 TFUE oraz art. 15 dyrektywy 2015/2302 należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie stosowaniu zasad dyspozycyjności i spójności ustanowionych w przepisach kodeksu postępowania cywilnego, w sytuacji gdy stosowanie tych przepisów może uniemożliwić skuteczną ochronę konsumenta działającego w charakterze powoda.
41 Rząd hiszpański kwestionuje dopuszczalność tego pytania ze względu na to, po pierwsze, że niedopuszczalność pytania pierwszego pociąga za sobą niedopuszczalność pytania drugiego, a po drugie, że art. 15 dyrektywy 2015/2302 nie ma żadnego związku ze sporem w postępowaniu głównym. Zastrzeżenia tego nie można uwzględnić, ponieważ ze względów przedstawionych w pkt 33 i 34 niniejszego wyroku pytanie pierwsze nie jest niedopuszczalne, a z kontekstu pytania drugiego ewidentnie wynika, że odniesienie do art. 15 tej dyrektywy jest błędem pisarskim i należy je rozumieć jako dotyczące art. 12 ust. 2 wspomnianej dyrektywy.
42 W świetle powyższego i biorąc pod uwagę fakt, że dyrektywa 2015/2302 została przyjęta na podstawie art. 114 TFUE, aby przyczynić się do realizacji celu polegającego na zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony konsumentów, o którym mowa w art. 169 ust. 1 i art. 169 ust. 2 lit. a) TFUE, pytanie drugie należy przeformułować w ten sposób, że zmierza ono w istocie do ustalenia, czy art. 12 ust. 2 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie stosowaniu przepisów krajowego prawa procesowego ustanawiających zasady dyspozycyjności i spójności, zgodnie z którymi w przypadku gdy rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej spełnia przesłanki, o których mowa w tym art. 12 ust. 2, a dany podróżny występuje do sądu krajowego z roszczeniem zwrotu niższym od pełnego zwrotu kosztów, sąd ten nie może z urzędu zasądzić temu podróżnemu pełnego zwrotu kosztów.
43 W tym względzie należy przypomnieć, że art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 przewiduje, iż w przypadku nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności występujących w miejscu docelowym lub jego najbliższym sąsiedztwie, które to okoliczności w znaczącym stopniu wpływają na realizację imprezy turystycznej lub które w znaczącym stopniu wpływają na przewóz pasażerów do miejsca docelowego, podróżny ma prawo do rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej przed rozpoczęciem imprezy turystycznej bez ponoszenia jakiejkolwiek opłaty za rozwiązanie i uzyskania pełnego zwrotu wszelkich wpłat dokonanych z tytułu imprezy turystycznej.
44 Prawo Unii nie harmonizuje jednak reguł proceduralnych mających zastosowanie do badania tego prawa do rozwiązania umowy. Artykuł 24 dyrektywy 2015/2302 przewiduje jedynie, że państwa członkowskie zapewniają odpowiednie i skuteczne środki zapewniające przestrzeganie przepisów tej dyrektywy. Wynika z tego, że reguły proceduralne mające zapewnić ochronę praw, które jednostki wywodzą z art. 12 ust. 2 wspomnianej dyrektywy, należą do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich na mocy zasady ich autonomii proceduralnej (zob. podobnie wyrok z dnia 17 maja 2022 r., Unicaja Banco, C‑869/19, EU:C:2022:397, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo).
45 Prawo Unii nie wymaga zatem zasadniczo, aby sąd krajowy badał z urzędu zarzut naruszenia przepisów prawa Unii, jeżeli zbadanie takiego zarzutu zmuszałoby go do wyjścia poza granice sporu wyznaczone przez jego strony. To ograniczenie uprawnień sądu krajowego wynika z zasady, zgodnie z którą inicjatywa procesowa należy do stron. W konsekwencji sąd ten może działać z urzędu jedynie w wyjątkowych przypadkach, gdy wymaga tego interes publiczny (zob. podobnie wyrok z dnia 17 grudnia 2009 r., Martín Martín, C‑227/08, EU:C:2009:792, pkt 19, 20 i przytoczone tam orzecznictwo).
46 Z orzecznictwa Trybunału wynika również, że sąd krajowy jest zobowiązany do zbadania z urzędu poszanowania określonych przepisów prawa Unii w dziedzinie ochrony konsumentów, jeżeli w braku takiego badania cel skutecznej ochrony konsumentów nie mógłby zostać osiągnięty (zob. podobnie wyrok z dnia 5 marca 2020 r., OPR‑Finance, C‑679/18, EU:C:2020:167, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo). Wynika z tego, że skuteczna ochrona niektórych praw, które konsumenci wywodzą z prawa Unii, leży w interesie publicznym, który wymaga, by sąd krajowy działał z urzędu.
47 Spoczywający na sądzie krajowym obowiązek badania z urzędu został zatem uznany między innymi w odniesieniu do postanowień dyrektywy Rady 85/577/EWG z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa (Dz.U. 1985, L 372, s. 31) (wyrok z dnia 17 grudnia 2009 r., Martín Martín, C‑227/08, EU:C:2009:792, pkt 29), postanowień dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. 1993, L 95, s. 29) (wyrok z dnia 17 maja 2022 r., Ibercaja Banco, C‑600/19, EU:C:2022:394, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo), a także postanowień dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. 2008, L 133, s. 66; sprostowania: Dz.U. 2009, L 207, s. 14; Dz.U. 2010, L 199, s. 40; Dz.U. 2011, L 234, s. 46) (wyrok z dnia 5 marca 2020 r., OPR‑Finance, C‑679/18, EU:C:2020:167, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).
48 W niniejszym przypadku należy zatem ocenić, czy w celu zapewnienia skutecznej ochrony prawa do rozwiązania umowy, które konsument wywodzi z art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302, sąd krajowy powinien mieć możliwość uwzględnienia z urzędu naruszenia tego przepisu.
49 W tym względzie należy przede wszystkim zauważyć, że wspomniane prawo do rozwiązania umowy przyczynia się do realizacji celu tej dyrektywy, który polega, jak wynika z art. 1 owej dyrektywy w związku z jej motywem 5, na przyczynieniu się do prawidłowego funkcjonowania rynku wewnętrznego i osiągnięcia wysokiego i jak najbardziej jednolitego poziomu ochrony konsumentów w ramach zawierania przez nich umów o udział w imprezie turystycznej. Dyrektywa 2015/2302 gwarantuje podróżnemu prawo, które niekoniecznie byłby on w stanie wynegocjować z organizatorem imprezy turystycznej, ponieważ znajduje się w gorszym położeniu niż organizator, jeśli chodzi o możliwość negocjowania warunków imprezy turystycznej. Prawo do rozwiązania umowy, podobnie jak prawo do zwrotu dokonanych wpłat w następstwie takiego rozwiązania umowy, przyznane podróżnym w art. 12 ust. 2 tej dyrektywy, odpowiadają temu celowi związanemu z ochroną konsumentów (zob. podobnie wyrok z dnia 8 czerwca 2023 r., UFC – Que choisir i CLCV, C‑407/21, EU:C:2023:449, pkt 33).
50 Następnie, jak zauważyła rzecznik generalna w pkt 54 opinii, owo prawo do rozwiązania umowy ma istotne znaczenie w systematyce dyrektywy 2015/2302, ponieważ w częściach A i B załącznika I do tej dyrektywy zostało ono określone mianem „najważniejszego prawa” podróżnego, a na mocy art. 5 ust. 1 tej dyrektywy organizator imprezy turystycznej ma obowiązek poinformować tego podróżnego o istnieniu rzeczonego prawa do rozwiązania umowy.
51 Wreszcie art. 23 dyrektywy 2015/2302 ustanawia jej bezwzględnie wiążący charakter. Wynika z tego, że zgodnie z ust. 2 i 3 tego artykułu podróżny nie może zrzec się praw przyznanych mu przez tę dyrektywę oraz że wszelkie porozumienia lub oświadczenia złożone przez podróżnego, które bezpośrednio lub pośrednio prowadzą do zrzeczenia się tych praw, nie są wiążące dla podróżnego.
52 W świetle powyższych rozważań należy stwierdzić, że skuteczna ochrona przyznanego podróżnym w art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 prawa do rozwiązania umowy wymaga, aby sąd krajowy mógł podnieść z urzędu naruszenie tego przepisu.
53 Badanie z urzędu przez sąd krajowy prawa do rozwiązania umowy, o którym mowa w art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302, jest jednak uzależnione od spełnienia pewnych przesłanek.
54 Po pierwsze, jedna ze stron danej umowy o udział w imprezie turystycznej musi wytoczyć postępowanie sądowe przed sądem krajowym, a postępowanie to musi dotyczyć tej umowy (zob. w odniesieniu do badania z urzędu nieuczciwych warunków umownych objętych dyrektywą 93/13 wyrok z dnia 11 marca 2020 r., Lintner, C‑511/17, EU:C:2020:188, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).
55 Po drugie, prawo do rozwiązania umowy, o którym mowa w art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302, musi być związane z przedmiotem sporu określonym przez strony w świetle ich żądań i zarzutów (zob. w odniesieniu do badania z urzędu nieuczciwych warunków umownych objętych dyrektywą 93/13 wyrok z dnia 11 marca 2020 r., Lintner, C‑511/17, EU:C:2020:188, pkt 34).
56 Po trzecie, sąd krajowy powinien dysponować wszystkimi elementami stanu prawnego i faktycznego niezbędnymi do dokonania oceny, czy zainteresowany podróżny może powołać się na to prawo do rozwiązania umowy (zob. w odniesieniu do badania z urzędu nieuczciwych warunków umownych objętych dyrektywą 93/13 wyrok z dnia 11 marca 2020 r., Lintner, C‑511/17, EU:C:2020:188, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo).
57 Po czwarte, podróżny ten nie musi wyraźnie wskazać sądowi krajowemu, że sprzeciwia się zastosowaniu art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302.
58 W sytuacji gdy rzeczony pasażer nie powołuje się na zastosowanie tego przepisu, podczas gdy przesłanki jego zastosowania wydają się spełnione, nie można wykluczyć, że nie wiedział on o istnieniu prawa do rozwiązania umowy przewidzianego w tym przepisie. To wystarczy, aby sąd krajowy mógł powołać się na ten przepis z urzędu.
59 W niniejszej sprawie, z zastrzeżeniem dokonania oceny przez sąd odsyłający, przesłanki te wydają się spełnione. Powód w postępowaniu głównym wytoczył bowiem przed tym sądem powództwo dotyczące rozwiązania umowy o udział w imprezie turystycznej, którą zawarł z pozwanym w postępowaniu głównym. Prawo do rozwiązania umowy, o którym mowa w art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302, wydaje się związane z przedmiotem sporu przed tym sądem, ponieważ spór ten dotyczy zwrotu wpłat dokonanych przez tego powoda w następstwie jego decyzji o rozwiązaniu wspomnianej umowy z powodu rozprzestrzeniania się koronawirusa. Ponadto sąd krajowy wydaje się dysponować wszystkimi elementami stanu prawnego i faktycznego niezbędnymi do dokonania oceny, czy podróżny może powołać się na to prawo do rozwiązania umowy. Przy dokonywaniu tej niezależnej oceny sąd odsyłający może uwzględnić pkt 41–51 wyroku z dnia 8 czerwca 2023 r., UFC – Que choisir i CLCV (C‑407/21, EU:C:2023:449), w których Trybunał orzekł co do zasady, że pojęcie „nieuniknionych i nadzwyczajnych okoliczności” w rozumieniu art. 12 ust. 2 tej dyrektywy może obejmować wybuch światowego kryzysu zdrowotnego. Ponadto wydaje się, że w skardze wniesionej do tego sądu wspomniany powód nie wykluczył wyraźnie rozwiązania umowy na podstawie art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302. Przeciwnie, nie można wykluczyć, że nie wiedział on o istnieniu tego prawa, jeśli organizator imprezy turystycznej uchybił ciążącemu na nim na mocy art. 5 ust. 1 tej dyrektywy obowiązkowi poinformowania go o tym prawie, w postaci, w jakiej zostało ono transponowane do prawa hiszpańskiego.
60 Jeżeli przesłanki określone w pkt 54–57 niniejszego wyroku są spełnione, sąd krajowy jest zobowiązany do zbadania z urzędu prawa do rozwiązania umowy, o którym mowa w art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302.
61 To badanie z urzędu wymaga od tego sądu, aby – w sposób przewidziany w tym względzie przez krajowe prawo procesowe – po pierwsze, poinformował on powoda o przysługującym mu prawie do rozwiązania umowy zgodnie z art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302, a po drugie, dał wspomnianemu powodowi możliwość powołania się na to prawo w toczącym się postępowaniu sądowym, a jeżeli powód to uczyni, wezwał pozwanego do kontradyktoryjnej debaty w tym zakresie (zob. w odniesieniu do badania z urzędu nieuczciwych warunków umownych objętych dyrektywą 93/13 wyrok z dnia 11 marca 2020 r., Lintner, C‑511/17, EU:C:2020:188, pkt 42 i przytoczone tam orzecznictwo).
62 Wspomniane badanie z urzędu nie wymaga zatem, aby sąd krajowy z urzędu rozwiązał daną umowę o udział w imprezie turystycznej bez ponoszenia opłat i przyznał powodowi prawo do pełnego zwrotu wszelkich wpłat dokonanych z tytułu tej imprezy turystycznej. Taki wymóg nie jest bowiem konieczny dla zapewnienia skutecznej ochrony prawa do rozwiązania umowy, o którym mowa w art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302, i jest sprzeczny z autonomią, jaką ma powód w wykonaniu swego prawa do rozwiązania umowy.
63 W szczególności sąd krajowy nie może być zobowiązany do rozwiązania z urzędu umowy o udział w imprezie turystycznej zgodnie z tym przepisem, jeżeli podróżny, po powiadomieniu go przez rzeczony sąd, w sposób dobrowolny i świadomy zamierza nie rozwiązywać swojej umowy na podstawie tego przepisu. Dyrektywa 2015/2302 nie zmierza bowiem tak daleko, aby zobowiązywać podróżnych do korzystania z praw przysługujących im w ramach systemu ochrony ustanowionego tą dyrektywą (zob. w odniesieniu do badania z urzędu nieuczciwych warunków umownych objętych dyrektywą 93/13 wyrok z dnia 3 października 2019 r., Dziubak, C‑260/18, EU:C:2019:819, pkt 53, 54 i przytoczone tam orzecznictwo).
64 W świetle całości powyższych rozważań na drugie pytanie prejudycjalne trzeba odpowiedzieć, iż art. 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie stosowaniu przepisów krajowego prawa procesowego ustanawiających zasady dyspozycyjności i spójności, zgodnie z którymi w przypadku gdy rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej spełnia przesłanki określone w tym przepisie, a dany podróżny występuje do sądu krajowego z roszczeniem zwrotu niższym od pełnego zwrotu kosztów, sąd ten nie może z urzędu zasądzić temu podróżnemu pełnego zwrotu kosztów, o ile przepisy te nie wykluczają możliwości, by wspomniany sąd poinformował z urzędu tego podróżnego o przysługującym mu prawie do pełnego zwrotu kosztów i umożliwił mu dochodzenie tego prawa przed tym sądem.
W przedmiocie kosztów
65 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:
1) Artykuł 5 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniającej rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylającej dyrektywę Rady 90/314/EWG,
należy interpretować w ten sposób, że:
nakłada on na organizatora imprez turystycznych obowiązek poinformowania podróżnego o przysługującym mu prawie do rozwiązania umowy, o którym mowa w art. 12 ust. 2 tej dyrektywy. Nie można zatem podważyć ważności art. 5 ust. 1 wspomnianej dyrektywy w świetle art. 169 ust. 1 i art. 169 ust. 2 lit. a) TFUE w związku z art. 114 ust. 3 TFUE na tej podstawie, że przepis ten nie przewiduje poinformowania podróżnego o przysługującym mu prawie do rozwiązania umowy, o którym mowa w art. 12 ust. 2 tej dyrektywy.
2) Artykuł 12 ust. 2 dyrektywy 2015/2302
należy interpretować w ten sposób, że:
nie stoi on na przeszkodzie stosowaniu przepisów krajowego prawa procesowego ustanawiających zasady dyspozycyjności i spójności, zgodnie z którymi w przypadku gdy rozwiązanie umowy o udział w imprezie turystycznej spełnia przesłanki określone w tym przepisie, a dany podróżny występuje do sądu krajowego z roszczeniem zwrotu niższym od pełnego zwrotu kosztów, sąd ten nie może z urzędu zasądzić temu podróżnemu pełnego zwrotu kosztów, o ile przepisy te nie wykluczają możliwości, by wspomniany sąd poinformował z urzędu tego podróżnego o przysługującym mu prawie do pełnego zwrotu kosztów i umożliwił mu dochodzenie tego prawa przed tym sądem.
Podpisy