WYROK TRYBUNAŁU (piąta izba)
z dnia 11 stycznia 2024 r.(*)
Odesłanie prejudycjalne – Rynek wewnętrzny energii elektrycznej – Dyrektywa 2009/72/WE – Artykuł 3 ust. 5 i 7 – Ochrona konsumentów – Prawo do zmiany dostawcy – Odbiorca niebędący gospodarstwem domowym – Zawarta z małym przedsiębiorstwem na czas oznaczony umowa na dostawę energii elektrycznej po stałej cenie – Kara umowna z tytułu przedterminowego rozwiązania umowy – Uregulowanie krajowe ograniczające wysokość tej kary do kosztów i odszkodowań wynikających z treści umowy
W sprawie C‑371/22
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Sąd Okręgowy w Warszawie (Polska) postanowieniem z dnia 12 maja 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 8 czerwca 2022 r., w postępowaniu:
G sp. z o.o.
przeciwko
W S.A.,
TRYBUNAŁ (piąta izba),
w składzie: E. Regan, prezes izby, Z. Csehi, M. Ilešič, I. Jarukaitis (sprawozdawca) i D. Gratsias, sędziowie,
rzecznik generalny: A. Rantos,
sekretarz: A. Calot Escobar,
uwzględniając pisemny etap postępowania,
rozważywszy uwagi, które przedstawili:
– w imieniu rządu polskiego – B. Majczyna, w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu greckiego – K. Boskovits oraz C. Kokkosi, w charakterze pełnomocników,
– w imieniu Komisji Europejskiej – M. Owsiany-Hornung oraz T. Scharf, w charakterze pełnomocników,
po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 7 września 2023 r.,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 3 ust. 5 i 7 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającej dyrektywę 2003/54/WE (Dz.U. 2009, L 211, s. 55).
2 Wniosek ten złożono w ramach sporu między G sp. z o.o. (zwaną dalej „spółką G”) a W S.A., dostawcą energii elektrycznej (zwaną dalej „dostawcą W”), w przedmiocie zapłaty kary umownej z tytułu przedterminowego rozwiązania przez spółkę G umowy na dostawę energii elektrycznej po stałej cenie, zawartej między tymi stronami na czas oznaczony.
Ramy prawne
Prawo Unii
Dyrektywa 2009/72
3 Motywy 1, 3, 7, 8, 42, 51, 52, 54 i 57 dyrektywy 2009/72 miały następujące brzmienie:
„(1) Rynek wewnętrzny energii elektrycznej, który od 1999 r. jest stopniowo realizowany w całej Wspólnocie, ma na celu zapewnienie prawdziwej możliwości wyboru wszystkim konsumentom w Unii Europejskiej, bez względu na to, czy są to obywatele, czy przedsiębiorstwa, stworzenie nowych możliwości gospodarczych oraz zwiększenie poziomu handlu transgranicznego, aby osiągnąć w ten sposób zwiększenie wydajności, konkurencyjne ceny i wyższe standardy usług […].
[…]
(3) Wolności, jakie traktat gwarantuje obywatelom Unii […] są możliwe do osiągnięcia jedynie w warunkach w pełni otwartego rynku, który umożliwia wszystkim konsumentom swobodny wybór dostawców, a wszystkim dostawcom – swobodną realizację dostaw dla odbiorców.
[…]
(7) W komunikacie Komisji [Europejskiej] z dnia 10 stycznia 2007 r., zatytułowanym »Polityka energetyczna dla Europy«, zwrócono uwagę na znaczenie dokończenia budowy rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz stworzenia równych warunków działania dla wszystkich przedsiębiorstw energetycznych mających siedzibę we Wspólnocie. […]
(8) W celu zagwarantowania konkurencji i dostaw energii elektrycznej po najbardziej konkurencyjnej cenie państwa członkowskie i krajowe organy regulacyjne powinny ułatwiać transgraniczny dostęp nowych dostawców energii elektrycznej pochodzącej z różnych źródeł energii, jak również dostęp nowych dostawców mocy wytwórczych.
[…]
(42) Cały wspólnotowy przemysł i handel, łącznie z małymi i średnimi przedsiębiorstwami, a także wszyscy obywatele Unii korzystający z gospodarczych przywilejów rynku wewnętrznego powinni także móc korzystać z wysokiego poziomu ochrony konsumentów […]. Odbiorcy ci powinni mieć dostęp do możliwości wyboru, sprawiedliwego traktowania, prawa do reprezentacji i mechanizmów rozstrzygania sporów.
[…]
(51) Interesy konsumentów powinny być głównym elementem niniejszej dyrektywy, a zapewnienie jakości usługi powinno być głównym zadaniem przedsiębiorstw energetycznych. Należy umocnić i zagwarantować istniejące prawa konsumentów, które powinny obejmować większą przejrzystość. Ochrona konsumentów powinna zapewniać wszystkim konsumentom na jak najszerszym obszarze Wspólnoty korzystanie z konkurencyjnego rynku. Państwa członkowskie lub – w przypadku gdy państwo członkowskie tak postanowiło – organy regulacyjne powinny egzekwować prawa konsumentów.
(52) Konsumenci powinni mieć dostęp do jasnych i zrozumiałych informacji na temat ich praw w odniesieniu do sektora energetycznego. […]
[…]
(54) Lepszą ochronę konsumentów gwarantuje dostępność skutecznych środków rozstrzygania sporów dla wszystkich konsumentów. […]
[…]
(57) Wspieranie uczciwej konkurencji i łatwego dostępu różnych dostawców oraz podnoszenie zdolności wytwarzania nowej energii elektrycznej powinno być dla państw członkowskich kwestią najwyższej wagi, tak, aby pozwolić konsumentom na pełne wykorzystanie możliwości wynikających ze zliberalizowanego rynku wewnętrznego energii elektrycznej”.
4 Artykuł 1 tej dyrektywy, zatytułowany „Przedmiot i zakres stosowania”, stanowił:
„Niniejsza dyrektywa ustanawia wspólne zasady dotyczące wytwarzania, przesyłu, dystrybucji i dostaw energii elektrycznej, wraz z przepisami dotyczącymi ochrony konsumentów, w celu ulepszenia i zintegrowania konkurencyjnych rynków energii we Wspólnocie. […]”.
5 Zgodnie z art. 2 wspomnianej dyrektywy:
„Na użytek niniejszej dyrektywy stosuje się następujące definicje:
[…]
7. »odbiorca« oznacza odbiorcę hurtowego lub odbiorcę końcowego energii elektrycznej;
[…]
9. »odbiorca końcowy« oznacza odbiorcę dokonującego zakupu energii elektrycznej na własne potrzeby;
10. »odbiorca będący gospodarstwem domowym« oznacza odbiorcę dokonującego zakupu energii elektrycznej na potrzeby własnego zużycia w jego gospodarstwie domowym, z wyłączeniem działalności handlowej lub zawodowej;
11. »odbiorca niebędący gospodarstwem domowym« oznacza każdą osobę fizyczną lub prawną dokonującą zakupu energii elektrycznej, która nie jest przeznaczona na użytek jego własnego gospodarstwa domowego, w tym również producentów i odbiorców hurtowych;
12. »uprawniony odbiorca« oznacza odbiorcę mającego prawo do zakupu energii elektrycznej od wybranego przez siebie dostawcy w rozumieniu art. 33;
[…]”.
6 Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Obowiązki użyteczności publicznej i ochrona odbiorcy”, stanowił w ust. 3–5 i 7:
„3. Państwa członkowskie zapewniają wszystkim odbiorcom będącym gospodarstwami domowymi, a także, jeżeli państwa członkowskie uznają to za stosowne, małym przedsiębiorstwom (mianowicie przedsiębiorstwom zatrudniającym mniej niż 50 osób i mającym obrót roczny lub sumę bilansową nieprzekraczającą 10 mln EUR) możliwość korzystania z usługi powszechnej […].
[…]
4. Państwa członkowskie zapewniają wszystkim odbiorcom prawo do zakupu energii elektrycznej od dostawcy, z zastrzeżeniem jego zgody, niezależnie od tego, w jakim państwie członkowskim dostawca jest zarejestrowany […].
5. Państwa członkowskie zapewniają, aby:
a) w przypadku gdy odbiorca chce zmienić dostawcę, przestrzegając przy tym warunków umowy, dany operator (dani operatorzy) dokonywał (dokonywali) tej zmiany w terminie trzech tygodni; […]
[…]
Państwa członkowskie zapewniają przyznawanie odbiorcom praw, o których mowa w lit. a) i b), w sposób niedyskryminacyjny w odniesieniu do kosztów, wysiłku lub czasu.
[…]
7. Państwa członkowskie podejmują odpowiednie środki w celu ochrony odbiorców końcowych […]. Państwa członkowskie zapewniają wysoki poziom ochrony konsumenta, w szczególności w odniesieniu do przejrzystości ogólnych warunków umownych, informacji ogólnych i mechanizmów rozstrzygania sporów. Państwa członkowskie zapewniają uprawnionym odbiorcom rzeczywistą możliwość łatwej zmiany dostawcy. W odniesieniu przynajmniej do odbiorców będących gospodarstwami domowymi środki te obejmują środki określone w załączniku I”.
7 Artykuł 33 dyrektywy 2009/72, zatytułowany „Otwarcie rynku i wzajemność”, stanowił w ust. 1:
„Państwa członkowskie zapewniają, aby uprawnionymi odbiorcami byli:
[…]
c) od dnia 1 lipca 2007 r. – wszyscy odbiorcy”.
8 Załącznik I do tej dyrektywy, zatytułowany „Środki z zakresu ochrony konsumentów”, stanowił w pkt 1:
„Bez uszczerbku dla wspólnotowych zasad dotyczących ochrony konsumentów […], środki, o których mowa w art. 3, mają zapewnić odbiorcom:
a) prawo do zawierania z dostawcą usług elektroenergetycznych umowy, która określa:
[…]
– okres obowiązywania umowy, warunki jej przedłużania i wygaśnięcia świadczeń i wygaśnięcia umowy oraz informację o ewentualnej możliwości odstąpienia od umowy bez opłat,
[…]
Warunki umów są uczciwe i znane z góry. W każdym przypadku informacje te powinny zostać dostarczone przed zawarciem lub potwierdzeniem umowy. […]
[…]
e) niepobieranie opłaty przy zmianie dostawcy;
[…]”.
9 Dyrektywa 2009/72 została uchylona i zastąpiona, ze skutkiem od dnia 1 stycznia 2021 r., dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniającą dyrektywę 2012/27/UE (Dz.U. 2019, L 158, s. 125), zgodnie z art. 72 akapit pierwszy dyrektywy 2019/944.
Dyrektywa 2019/944
10 Artykuł 4 dyrektywy 2019/944, zatytułowany „Wolność wyboru dostawcy”, stanowi:
„Państwa członkowskie zapewniają wszystkim odbiorcom wolność zakupu energii elektrycznej od wybranego przez nich dostawcy oraz zapewniają wszystkim odbiorcom swobodę zawarcia więcej niż jednej umowy na dostawy energii elektrycznej jednocześnie, pod warunkiem że utworzone są wymagane przyłączenia i punkty pomiarowe”.
11 Artykuł 12 tej dyrektywy, zatytułowany „Prawo do zmiany dostawcy oraz przepisy dotyczące opłat związanych ze zmianą dostawcy”, stanowi w ust. 3:
„[…] [P]aństwa członkowskie mogą zezwolić dostawcom […] na pobieranie od odbiorców opłat za rozwiązanie umowy, jeżeli ci odbiorcy z własnej woli przed terminem wygaśnięcia rozwiązują zawarte na czas określony umowy na dostawy energii elektrycznej po stałej cenie, pod warunkiem że takie opłaty zapisano w umowie, którą odbiorca zawarł dobrowolnie, a informacje o tych opłatach przekazano odbiorcom w sposób przejrzysty przed zawarciem umowy. Wysokość takich opłat musi być współmierna i nie może przekraczać wysokości bezpośrednich strat ekonomicznych, jakie ponosi dostawca […] w wyniku rozwiązania umowy przez odbiorcę, obejmujących koszty wszelkich wiązanych inwestycji lub usług już wykonanych na rzecz odbiorcy w ramach umowy. Ciężar udowodnienia bezpośredniej straty ekonomicznej spoczywa na dostawcy […], a dopuszczalność opłat za rozwiązanie umowy monitoruje organ regulacyjny lub inny właściwy organ krajowy”.
Prawo polskie
12 Artykuł 4j ust. 3a ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz.U. Nr 54 poz. 348), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej „prawem energetycznym”), stanowi:
„Odbiorca końcowy może wypowiedzieć umowę zawartą na czas oznaczony, na podstawie której przedsiębiorstwo energetyczne dostarcza temu odbiorcy paliwa gazowe lub energię, bez ponoszenia kosztów i odszkodowań innych niż wynikające z treści umowy, składając do przedsiębiorstwa energetycznego pisemne oświadczenie”.
13 Artykuł 483 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16 poz. 93), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym (zwanej dalej „kodeksem cywilnym”), stanowi:
„Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna)”.
14 Zgodnie z art. 484 kodeksu cywilnego:
„§ 1. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły.
§ 2. Jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej; to samo dotyczy wypadku, gdy kara umowna jest rażąco wygórowana”.
Postępowanie główne i pytania prejudycjalne
15 W dniu 1 stycznia 2010 r. spółka G, będąca małym przedsiębiorcą zatrudniającym mniej niż 50 pracowników, oraz dostawca W zawarli kompleksową umowę sprzedaży (zwaną dalej „umową kompleksową”), na podstawie której ten ostatni zobowiązał się do sprzedaży energii elektrycznej do gospodarstwa agroturystycznego położonego w K. (Polska).
16 W dniu 23 lutego 2015 r. strony te zawarły porozumienie, na podstawie którego spółka G zobowiązała się do kontynuowania umowy kompleksowej przez okres nie krótszy niż do dnia 31 grudnia 2016 r. W porozumieniu tym strony uzgodniły też, że przysługuje im uprawnienie do rozwiązania rzeczonej umowy za wypowiedzeniem oraz że w przypadku rozwiązania umowy przez spółkę G przed upływem okresu, na jaki została zawarta, dostawca W może obciążyć tę spółkę kwotą odpowiadającą cenie energii elektrycznej, którą rzeczona spółka zobowiązała się u niego zakupić, lecz za którą jeszcze nie zapłaciła ani której nie pobrała, przy czym owa cena została określona w rzeczonym porozumieniu.
17 Następnie w dniu 30 stycznia 2015 r. spółka G zawarła z Z S.A., innym dostawcą energii elektrycznej, umowę na dostawę energii elektrycznej dotyczącą tego samego gospodarstwa agroturystycznego. W dniu 25 lutego 2015 r. spółka Z, na podstawie udzielonego jej w tym zakresie pełnomocnictwa, poinformowała dostawcę W o zawarciu tej umowy oraz, w przypadku braku zgody dostawcy W na powyższe, złożyła mu oświadczenie o wypowiedzeniu umowy kompleksowej.
18 W dniu 9 marca 2016 r. dostawca W wystawił na rzecz spółki G notę obciążeniową na kwotę 63 959,70 PLN (złotych polskich) (około 14 161 EUR) tytułem kary umownej nałożonej za przedterminowe rozwiązanie umowy kompleksowej wynikające z przedwczesnej zmiany dostawcy energii elektrycznej. Ponieważ spółka ta nie dokonała zapłaty w wyznaczonym terminie, dostawca ten w dniu 21 listopada 2016 r. wniósł pozew do Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie (Polska), żądając zasądzenia od owej spółki powyższej kwoty wraz z odsetkami.
19 Wyrokiem z dnia 7 lutego 2020 r. sąd ten uwzględnił powództwo. Uznał on między innymi, że dostawca W jest uprawniony do żądania zapłaty kary umownej, ponieważ umowa ze spółką G została rozwiązana przed uzgodnionym terminem w następstwie zmiany dostawcy wynikającej z zawarcia nowej umowy ze spółką Z. W tym względzie ów sąd wskazał, po pierwsze, że na podstawie art. 484 § 1 kodeksu cywilnego żądanie kary umownej nie jest uzależnione od wykazania istnienia szkody, a po drugie, że dochodzona kwota odpowiada kwocie zastrzeżonej w porozumieniu, o którym mowa w pkt 16 niniejszego wyroku.
20 Od tego wyroku spółka G wniosła apelację do Sądu Okręgowego w Warszawie (Polska), będącego sądem odsyłającym, podnosząc między innymi, że zgodnie z art. 3 ust. 5 dyrektywy 2009/72 nie można jej naliczyć kary umownej. W tym względzie podkreśliła ona, że dostawca W nie poniósł szkody, lecz jedynie utracił zysk. W odpowiedzi na apelację dostawca W podniósł, że w myśl art. 484 § 1 kodeksu cywilnego wysokość kary umownej jest niezależna od wysokości poniesionej szkody.
21 Sąd odsyłający zauważa na wstępie, że chociaż dyrektywa 2009/72 ma zastosowanie ratione temporis do zawisłego przed nim sporu, art. 4 i art. 12 ust. 3 dyrektywy 2019/944 doprecyzowały dyrektywę 2009/72, co jego zdaniem może mieć wpływ na realizację przewidzianych w dyrektywie 2009/72 praw odbiorców.
22 Co się tyczy sporu w postępowaniu głównym, sąd odsyłający podnosi w pierwszej kolejności, że art. 4j ust. 3a prawa energetycznego pozwala na wypowiedzenie umowy zawartej na czas oznaczony bez ponoszenia kosztów i odszkodowań innych niż wynikające z treści umowy, jednakże ustawa ta nie przewiduje żadnych kryteriów naliczania tych kosztów i odszkodowań, choćby odniesienia do ich współmierności, oraz nie wyklucza dopuszczalności domagania się odszkodowania ryczałtowego. Wskazuje on również, że sąd może dokonać miarkowania kary umownej w rozumieniu kodeksu cywilnego wyłącznie na żądanie zainteresowanej strony i że to na stronie, która wnioskuje o miarkowanie, spoczywa ciężar udowodnienia, że ta kara jest wygórowana.
23 Ponadto sąd odsyłający wskazuje, że o ile doktryna dopuszcza, aby rażąco wygórowana kara za wypowiedzenie umowy została uznana za nieważną w obrocie z konsumentami, o tyle nie jest możliwe badanie ewentualnego abuzywnego charakteru postanowień nakładających takie kary umowne w przypadku, gdy stosunek umowny dotyczy małego przedsiębiorcy.
24 W tym względzie zauważa on, że prawo energetyczne nie zawiera żadnego odesłania do ochrony konsumenckiej i nie przewiduje możliwości miarkowania kar z urzędu w odniesieniu do odbiorców niebędących gospodarstwami domowymi ani nie zawiera kryteriów ich naliczania. Tymczasem z jednej strony art. 3 ust. 5 dyrektywy 2009/72 stanowi, że państwa członkowskie zapewniają przyznawanie odbiorcom prawa do zmiany dostawcy energii w sposób niedyskryminacyjny w odniesieniu do kosztów, wysiłku lub czasu. Z drugiej strony jej art. 3 ust. 7 wspomina o konieczności zapewnienia rzeczywistej i łatwej możliwości wykonania tego prawa, co wymaga poszanowania, przy realizacji owego prawa, odpowiedniej proporcji między kwotą kary umownej a kosztami poniesionymi przez drugą stronę umowy. Ponadto zdaniem sądu odsyłającego o ile art. 3 ust. 7 dyrektywy 2009/72 w związku z załącznikiem I do tego aktu stanowi, że w przypadku odbiorcy będącego gospodarstwem domowym w ogóle nie powinno się pobierać opłat przy zmianie dostawcy, o tyle prawo energetyczne nie zawiera takiego uściślenia.
25 Sąd odsyłający uważa, że okoliczność, iż prawo krajowe dopuszcza możliwość zastrzegania kar umownych, nie określając jednak kryteriów naliczania ich kwot, mogłaby unicestwić cel ochrony konsumentów, jaki przyświecał prawodawcy Unii, gdy ustanowił on art. 3 ust. 5 i 7 dyrektywy 2009/72 i art. 12 ust. 3 dyrektywy 2019/944, a także swobodę wypowiadania umów przez odbiorców oraz zakłócić gwarancje równego dostępu do odbiorców przedsiębiorstw energetycznych z Unii.
26 W świetle tych okoliczności sąd odsyłający zastanawia się, czy art. 3 ust. 5 i 7 dyrektywy 2009/72 stoi na przeszkodzie możliwości nałożenia na odbiorcę kary umownej za rozwiązanie przez niego umowy na dostawę energii zawartej na czas oznaczony, w przypadku gdy odbiorca ten zamierza zmienić dostawcę, bez względu na wysokość poniesionej szkody oraz bez określenia w obowiązującym prawie kryteriów naliczania opłat i ich miarkowania.
27 W drugiej kolejności sąd odsyłający zastanawia się nad dopuszczalnością ustanawiania w drodze umów opłat od odbiorców energii za rozwiązanie umowy na dostawę energii przed terminem w przypadku zmiany dostawcy, jeżeli opłaty te odpowiadają de facto kosztom nieodebranej energii, biorąc pod uwagę cel polegający na zapewnieniu rzeczywistej możliwości łatwej zmiany dostawcy energii oraz niedyskryminacyjną realizację zmiany dostawcy energii, a także konieczność przestrzegania zasady proporcjonalności. Uważa on, że art. 12 ust. 3 dyrektywy 2019/944 dostarcza w tym względzie użytecznych wskazówek dla wykładni art. 3 ust. 5 i 7 dyrektywy 2009/72, w szczególności poprzez odniesienie do „bezpośrednich strat ekonomicznych” poniesionych przez dostawcę oraz do współmiernej wysokości opłat.
28 W tym kontekście podnosi on, że kara umowna typu „bierz lub płać” oznacza przerzucenie na odbiorcę całego ryzyka finansowego związanego z umową. Taka kara jest więc rażąco wygórowana i może wymuszać na odbiorcach konieczność dalszego wykonywania umowy, pomimo że mogą oni nie mieć takiej woli. Jednakże w przypadku takich umów „bezpośrednie straty ekonomiczne” mogą odpowiadać kosztom związanym z dostawą energii do danego odbiorcy i z koniecznością utrzymania całej infrastruktury, kalkulacji już zawartych umów przesyłowych czy dystrybucyjnych, jak również wynagrodzeniu pracowników. Sąd odsyłający zastanawia się zatem, jak należy wykładać pojęcie „odpowiedniej proporcji opłaty w powiązaniu z bezpośrednią startą ekonomiczną” dostawcy energii oraz czy dyrektywa 2009/72 wymaga, aby przepisy krajowe przewidywały wyraźnie sposób naliczania tych opłat.
29 W tych okolicznościach Sąd Okręgowy w Warszawie postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy art. 3 ust. 5 i 7 dyrektywy [2009/72] nakazując[y], aby realizacja praw odbiorcy energii (małego przedsiębiorcy) w razie zmiany dostawcy energii odbywała się z poszanowaniem zasady zapewniającej uprawnionym odbiorcom rzeczywistą możliwość łatwej zmiany dostawcy oraz aby zmiana ta odbywała się w sposób niedyskryminacyjny w odniesieniu do kosztów, wysiłku lub czasu, należy tak interpretować, że stoi on na przeszkodzie możliwości nałożenia na odbiorcę energii kary umownej za rozwiązanie umowy na dostawę energii zawartej na czas określony w przypadku chęci zmiany dostawcy energii przez odbiorcę, bez względu na wysokość poniesionej szkody [art. 483 § 1 i art. 484 §§ 1 i 2 kodeksu cywilnego] oraz bez określenia w ustawie prawo energetyczne […] jakichkolwiek kryteriów dla naliczania tych opłat, jak i ich miarkowania?
2) Czy art. 3 ust. 5 i 7 dyrektywy [2009/72] nakazując[y], aby realizacja praw odbiorcy energii (małego przedsiębiorcy) w razie zmiany dostawcy energii odbywała się w sposób niedyskryminacyjny w odniesieniu do kosztów, wysiłku lub czasu oraz z poszanowaniem zasady zapewniającej uprawnionym odbiorcom rzeczywistą możliwość łatwej zmiany dostawcy, należy tak interpretować, że stoi on na przeszkodzie takiej wykładni postanowień umownych, która w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy na dostawę energii zawartej z dostawcą na czas określony umożliwia pobieranie od odbiorców (małych przedsiębiorców) opłat odpowiadających de facto kosztom ceny nieodebranej energii do końca trwania umowy zgodnie z zasadą »bierz lub płać«?”.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
30 Na wstępie należy zauważyć, po pierwsze, że chociaż sąd odsyłający odnosi się w uzasadnieniu wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym do szeregu przepisów dyrektywy 2019/944, to dyrektywa ta uchyliła i zastąpiła dyrektywę 2009/72 dopiero z dniem 1 stycznia 2021 r. Tak więc zważywszy na datę zaistnienia okoliczności faktycznych leżących u podstaw sporu w postępowaniu głównym, spór ten podlega przepisom dyrektywy 2009/72. Nie ma zatem potrzeby dokonywania w niniejszym przypadku wykładni dyrektywy 2019/944, która zresztą nie została formalnie przywołana w pytaniach zadanych przez sąd odsyłający. Po drugie, o ile sąd odsyłający odnosi się w sposób ogólny do dostaw energii, o tyle przedmiotem sporu w postępowaniu głównym są wyłącznie dostawy energii elektrycznej. Dyrektywa 2009/72 dotyczy zresztą wyłącznie rynku wewnętrznego energii elektrycznej zgodnie z jej art. 1.
31 W tych okolicznościach należy uznać, że poprzez swoje dwa pytania, które powinno się rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 3 ust. 5 i 7 dyrektywy 2009/72 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym w przypadku przedterminowego rozwiązania przez małe przedsiębiorstwo, w celu zmiany dostawcy, zawartej na czas oznaczony umowy na dostawę energii elektrycznej po stałej cenie jest ono zobowiązane do zapłaty zastrzeżonej w tej umowie kary umownej, której wysokość może odpowiadać całości ceny energii elektrycznej, którą zobowiązało się ono zakupić, nawet jeśli ta energia elektryczna nie została i nie zostanie pobrana, podczas gdy owo uregulowanie nie przewiduje kryterium naliczania takiej kary lub jej ewentualnego miarkowania.
32 Przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy brać pod uwagę nie tylko jego brzmienie, ale także jego kontekst oraz cele regulacji, której część on stanowi.
33 Co się tyczy w pierwszej kolejności brzmienia przepisów, o których wykładnię się zwrócono, art. 3 ust. 5 akapit pierwszy lit. a) dyrektywy 2009/72 przewiduje, że państwa członkowskie zapewniają, aby w przypadku gdy odbiorca chce zmienić dostawcę, przestrzegając przy tym warunków umowy, dany operator lub dani operatorzy dokonali tej zmiany w terminie trzech tygodni. W art. 3 ust. 5 akapit drugi tej dyrektywy dodano, że państwa członkowskie zapewniają, aby prawa, o których mowa w akapicie pierwszym tego ust. 5, były przyznawane odbiorcom w sposób niedykryminacyjny w odniesieniu do kosztów, wysiłku lub czasu. Jeśli chodzi o art. 3 ust. 7, stanowi on, że państwa członkowskie podejmują odpowiednie środki w celu ochrony odbiorców końcowych, zapewniają wysoki poziom ochrony konsumenta, w szczególności w odniesieniu do przejrzystości ogólnych warunków umownych, oraz zapewniają uprawnionym odbiorcom rzeczywistą możliwość łatwej zmiany dostawcy. Omawiany przepis uściśla ponadto, że w odniesieniu przynajmniej do odbiorców będących gospodarstwami domowymi owe środki obejmują te określone w załączniku I do rzeczonej dyrektywy.
34 Ponadto zgodnie z art. 2 pkt 9 tej dyrektywy pojęcie „odbiorcy końcowego” oznacza „odbiorcę dokonującego zakupu energii elektrycznej na własne potrzeby”, podczas gdy zgodnie z jej art. 2 pkt 12 pojęcie „uprawnionego odbiorcy” oznacza „odbiorcę mającego prawo do zakupu energii elektrycznej od wybranego przez siebie dostawcy w rozumieniu art. 33 [dyrektywy 2009/72]”. Tak więc od dnia 1 lipca 2007 r. to ostatnie pojęcie obejmuje „wszystkich odbiorców” zgodnie z art. 33 ust. 1 lit. c) tej dyrektywy.
35 Należy również zauważyć, podobnie jak uczynił to rzecznik generalny w przypisie 17 do opinii, że dyrektywa 2009/72 nie zawiera definicji pojęcia „konsumenta”, które pojawia się w niej, lecz że można wywnioskować z motywu 1 tej dyrektywy, który przewiduje, iż rynek wewnętrzny energii elektrycznej ma na celu zapewnienie prawdziwej możliwości wyboru „wszystkim konsumentom w Unii […], bez względu na to, czy są to obywatele, czy przedsiębiorstwa”, podobnie jak z jej motywu 42, że w braku przeciwnej wskazówki w przepisie rzeczonej dyrektywy termin ten ma na gruncie owej dyrektywy szerokie znaczenie, w związku z czym obejmuje co do zasady każdego „odbiorcę końcowego”, czyli zarówno „odbiorców będących gospodarstwami domowymi”, jak i „odbiorców końcowych niebędących gospodarstwami domowymi”, w tym małe przedsiębiorstwa.
36 Z powyższego wynika, że brzmienie art. 3 ust. 5 i 7 dyrektywy 2009/72 w związku z odpowiednimi definicjami przytoczonymi w pkt 34 i 35 niniejszego wyroku ogranicza się w istocie do ustanowienia wymogu, aby uregulowanie krajowe takie jak to opisane w pkt 31 niniejszego wyroku, po pierwsze, gwarantowało odbiorcy końcowemu rzeczywistą możliwość łatwej zmiany dostawcy energii elektrycznej, jeśli życzy on sobie tej zmiany, z poszanowaniem warunków umowy na dostawę energii elektrycznej, po drugie, zapewniało przejrzystość postanowień umownych takich jak te opisane w owym pkt 31, a po trzecie, przewidywało mechanizm rozstrzygania sporów, jakie mogą powstać między konsumentami a ich dostawcą energii elektrycznej.
37 Tymczasem okoliczność, że takie uregulowanie krajowe pozwala na to, by zawarta na czas oznaczony umowa na dostawę energii elektrycznej po stałej cenie przewidywała obowiązek zapłaty kary umownej w przypadku przedterminowego rozwiązania umowy przez odbiorcę w celu zmiany dostawcy – nawet jeśli owa kara posiada cechy opisane w pkt 31 niniejszego wyroku i w zakresie, w jakim uregulowanie to wymaga, po pierwsze, aby takie postanowienie umowne było zredagowane w sposób jasny, umożliwiający odbiorcy zrozumienie jego zakresu przed podpisaniem umowy, i aby było swobodnie uzgodnione, spełniając w ten sposób warunek przejrzystości, jaki nakłada to sformułowanie, a po drugie, aby przewidywało w przypadku sporu możliwość wniesienia środka prawnego w postępowaniu administracyjnym lub sądowym – niekoniecznie stoi na przeszkodzie temu, aby ów odbiorca miał rzeczywistą możliwość łatwej zmiany dostawcy.
38 Można natomiast zauważyć, że art. 3 ust. 5 dyrektywy 2009/72 stanowi, iż zmian dostawcy dokonuje się z poszanowaniem warunków umowy.
39 Ponadto, jak wskazano już w pkt 33 niniejszego wyroku, art. 3 ust. 7 ostatnie zdanie tej dyrektywy przewiduje, że w odniesieniu przynajmniej do odbiorców będących gospodarstwami domowymi państwa członkowskie powinny, w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów, przyjąć środki określone w załączniku I do rzeczonej dyrektywy. Jak wynika z załącznika I, obejmują one środki mające na celu zapewnienie, aby odbiorcy zgodnie z pkt 1 lit. a) tego załącznika I mieli prawo do zawarcia z dostawcą energii elektrycznej umowy przewidującej istnienie klauzuli odstąpienia od umowy bez opłat, a zgodnie z pkt 1 lit. e) załącznika I nie byli oni zobowiązani do uiszczenia opłaty przy zmianie dostawcy. Tymczasem z art. 2 pkt 10 rzeczonej dyrektywy wynika, że pojęcie „odbiorcy będącego gospodarstwem domowym” oznacza „odbiorcę dokonującego zakupu energii elektrycznej na potrzeby własnego zużycia w jego gospodarstwie domowym, z wyłączeniem działalności handlowej lub zawodowej”, podczas gdy pojęcie „odbiorcy niebędącego gospodarstwem domowym” oznacza, zgodnie z jej art. 2 pkt 11, „każdą osobę fizyczną lub prawną dokonującą zakupu energii elektrycznej, która nie jest przeznaczona na użytek jego własnego gospodarstwa domowego, w tym również producentów i odbiorców hurtowych”.
40 Ponieważ art. 3 ust. 7 dyrektywy 2009/72 wyraźnie stanowi, że państwa członkowskie mogą – do celów stosowania środków, o których mowa w załączniku I do tej dyrektywy – odróżnić odbiorców kupujących energię elektryczną na potrzeby własnego gospodarstwa domowego od odbiorców dokonujących zakupu energii elektrycznej na potrzeby działalności handlowej lub zawodowej, ów art. 3 ust. 7 nie sprzeciwia się uregulowaniu krajowemu takiemu jak to opisane w pkt 31 niniejszego wyroku, lecz – przeciwnie – ma na celu wykazanie, że państwa członkowskie mogą przewidzieć, iż w przypadku przedterminowego rozwiązania przez małe przedsiębiorstwo, w celu zmiany dostawcy, zawartej na czas oznaczony umowy na dostawę energii elektrycznej po stałej cenie przedsiębiorstwo to jest zobowiązane do zapłaty kary umownej zastrzeżonej w tej umowie.
41 Co się tyczy w drugiej kolejności kontekstu, w jaki wpisują się art. 3 ust. 5 i 7 dyrektywy 2009/72, należy przede wszystkim zauważyć, że żaden przepis dyrektywy 2009/72 nie nakłada na państwa członkowskie obowiązku ustanowienia możliwości zmiany dostawcy bez ponoszenia opłat lub podobnych środków na rzecz odbiorców końcowych niebędących gospodarstwami domowymi, nawet jeśli są oni małymi przedsiębiorstwami.
42 Następnie art. 3 ust. 4 tej dyrektywy stanowi zasadniczo, że państwa członkowskie zapewniają wszystkim odbiorcom prawo do zakupu energii elektrycznej od dostawcy, z zastrzeżeniem jego zgody.
43 Wreszcie, w motywie 51 dyrektywy 2009/72 przypomniano, że interesy konsumentów powinny być głównym elementem tej dyrektywy i że właściwe organy krajowe powinny egzekwować prawa konsumentów, w motywie 52 tej dyrektywy wskazano, że konsumenci powinni mieć dostęp do „jasnych i zrozumiałych informacji na temat ich praw w odniesieniu do sektora energetycznego”, a w motywie 54 owej dyrektywy uściślono, że środki rozstrzygania sporów, które należy zapewnić na mocy art. 3 ust. 7 rzeczonej dyrektywy, powinny być dostępne dla „wszystkich konsumentów”.
44 Należy zatem stwierdzić, że z owego kontekstu nie wynika, iż w przypadku gdy dane państwo członkowskie nie zdecydowało się na rozszerzenie korzyści płynących ze środków określonych w załączniku I do dyrektywy 2009/72 na odbiorców innych niż odbiorcy będący gospodarstwami domowymi, przepisy, o których wykładnię się zwrócono, stoją co do zasady na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu takiemu jak to opisane w pkt 31 niniejszego wyroku. Z rzeczonego kontekstu wynika natomiast w istocie, że takie uregulowanie krajowe powinno zagwarantować odbiorcom prawo wyboru dostawcy oraz zapewnić, że konsumenci zostaną poinformowani w jasny i zrozumiały sposób o przysługujących im prawach oraz będą w stanie wyegzekwować ich przestrzeganie w ramach mechanizmu rozstrzygania sporów.
45 Co się tyczy w trzeciej kolejności celów realizowanych przez dyrektywę 2009/72, należy zauważyć, że zgodnie z jej art. 1 dyrektywa ta ma na celu ustanowienie wspólnych zasad dotyczących wytwarzania, przesyłu, dystrybucji i dostaw energii elektrycznej, wraz z przepisami dotyczącymi ochrony konsumentów, w celu ulepszenia i zintegrowania konkurencyjnych rynków energii w Unii. W tym kontekście, jak wynika z motywów 3, 7 i 8 owej dyrektywy, ma ona na celu w szczególności stworzenie w pełni otwartego i konkurencyjnego rynku wewnętrznego energii elektrycznej, który umożliwia wszystkim konsumentom swobodny wybór dostawców, a dostawcom – swobodną realizację dostaw dla odbiorców, wspieranie konkurencyjności na rynku wewnętrznym w celu zagwarantowania dostaw energii elektrycznej po najbardziej konkurencyjnych cenach oraz stworzenie równych warunków konkurencji na tym rynku w celu ukończenia procesu tworzenia rynku wewnętrznego energii elektrycznej (zob. podobnie wyroki: z dnia 17 października 2019 r., Elektrorazpredelenie Yug, C‑31/18, EU:C:2019:868, pkt 39; z dnia 11 czerwca 2020 r., Prezident Slovenskej republiky, C‑378/19, EU:C:2020:462, pkt 22 i przytoczone tam orzecznictwo).
46 W tym duchu motyw 57 wspomnianej dyrektywy przewiduje, że wspieranie uczciwej konkurencji i łatwego dostępu różnych dostawców oraz podnoszenie zdolności wytwarzania nowej energii elektrycznej powinny być dla państw członkowskich kwestią najwyższej wagi, tak, aby pozwolić konsumentom na pełne wykorzystanie możliwości wynikających ze zliberalizowanego rynku wewnętrznego energii elektrycznej.
47 W tym względzie należy zauważyć, podobnie jak uczynił to rzecznik generalny w pkt 50 opinii, że zawierane na czas oznaczony umowy na dostawę energii elektrycznej po stałej cenie mogą zapewnić odbiorcom ochronę, gwarantując im niską i stałą cenę energii elektrycznej i dając konsumentom pewność, że koszty, które będą musieli ponieść, nie zmienią się przez cały okres obowiązywania umowy. Tymczasem w celu wywiązania się ze zobowiązań wynikających z takich umów dany dostawca energii elektrycznej poniósł prawdopodobnie szczególne wydatki, co mogło wiązać się dla niego z dodatkowymi kosztami w porównaniu z umową zawartą na czas nieoznaczony bez gwarancji stałej ceny, w szczególności w celu zabezpieczenia się przed wahaniami kosztów na rynku hurtowym. Zatem dopuszczalność nałożenia na odbiorcę kary umownej w przypadku przedterminowego rozwiązania przez niego tego rodzaju umowy zawartej na czas oznaczony z gwarancją stałej ceny może pozwolić dostawcy na zrekompensowanie szczególnych kosztów poniesionych przez niego w związku z tego rodzaju umową i jednocześnie umożliwić mu uniknięcie konieczności przerzucenia na wszystkich jego odbiorców ryzyka finansowego związanego z tego rodzaju umową, co mogłoby skutkować dla nich wyższymi cenami energii elektrycznej i co ostatecznie byłoby sprzeczne z celem polegającym na zapewnieniu konsumentom możliwie najniższych cen.
48 Należy jednak wziąć też pod uwagę ogólny cel dyrektywy 2009/72, jakim jest zakończenie procesu tworzenia rynku wewnętrznego energii elektrycznej, a także bardziej szczegółowe cele wymienione w motywach 51 i 57 tej dyrektywy, polegające na zapewnieniu konsumentom możliwości korzystania z konkurencyjnego i zliberalizowanego rynku. Tymczasem osiągnięcie tych celów byłoby zagrożone, gdyby przepisy krajowe zezwalały na nakładanie kar umownych niewspółmiernych do kosztów, które wynikają z umowy, lecz które nie zostały w pełni zamortyzowane w związku z jej przedterminowym rozwiązaniem. Takie kary mogą bowiem sztucznie zniechęcać zainteresowanych odbiorców do przedterminowego rozwiązania, w celu zmiany dostawcy, zawartej przez nich na czas oznaczony umowy na dostawę energii elektrycznej po stałej cenie, a tym samym uniemożliwiać im korzystanie w pełni z konkurencyjnego i zliberalizowanego rynku wewnętrznego energii elektrycznej.
49 W tym względzie, ponieważ zadane pytania dotyczą uregulowania krajowego, które z jednej strony przewiduje, że koszty i odszkodowania, które można zastrzec w umowie na wypadek przedterminowego rozwiązania przez odbiorcę końcowego niebędącego gospodarstwem domowym takiej umowy na dostawę energii elektrycznej, są należne bez względu na ewentualne szkody poniesione przez pierwotnego dostawcę, a z drugiej strony nie ustanawia żadnego kryterium dotyczącego ich naliczania lub ich ewentualnego miarkowania przez organ administracyjny lub sądowy rozpatrujący spór w tym zakresie, należy zauważyć, że prawdą jest, iż dyrektywa 2009/72 nie zawiera żadnych wskazówek dotyczących tych kwestii.
50 Jednakże zgodnie z orzecznictwem Trybunału państwa członkowskie powinny wykonywać swoje kompetencje z poszanowaniem prawa Unii, w związku z czym nie mogą one przy tym naruszać skuteczności (effet utile) przepisów dyrektywy 2009/72 (zob. analogicznie wyroki: z dnia 30 czerwca 2005 r., Candolin i in., C‑537/03, EU:C:2005:417, pkt 25–27; z dnia 17 grudnia 2015 r., Szemerey, C‑330/14, EU:C:2015:826, pkt 42).
51 Tymczasem mając na względzie to, co stwierdzono w pkt 48 niniejszego wyroku, sytuacja taka miałaby miejsce, gdyby w ramach mechanizmu rozstrzygania sporów, który państwa członkowskie są zobowiązane ustanowić na podstawie tej dyrektywy na rzecz konsumentów energii elektrycznej, rozpatrujący spór organ administracyjny lub sądowy nie był w stanie ocenić wysokości kary umownej, takiej jak ta będąca przedmiotem postępowania głównego, i w stosownym wypadku dokonać jej miarkowania lub nawet jej uchylić, jeśli okazałoby się, że w świetle wszystkich okoliczności charakteryzujących dany przypadek wysokość tej kary jest nieproporcjonalna do kosztów, które poniesiono w związku z umową, taką jak ta rozpatrywana w postępowaniu głównym, lecz które nie zostały w pełni zamortyzowane z powodu przedterminowego rozwiązania umowy, w związku z czym skutkowałaby ona w praktyce pozbawieniem treści prawa gwarantującego odbiorcy końcowemu rzeczywistą możliwość łatwej zmiany dostawcy i naruszeniem celów dyrektywy 2009/72 przypomnianych w pkt 45, 46 i 48 niniejszego wyroku.
52 Wprawdzie owa ocena proporcjonalności wysokości takiej kary umownej należy wyłącznie do organu krajowego, przed którym zawisł ewentualny spór, jednak w celu udzielenia sądowi odsyłającemu użytecznej odpowiedzi należy stwierdzić, że do celów tej oceny można wziąć pod uwagę w szczególności pierwotny okres obowiązywania rozpatrywanej umowy, czas, jaki pozostał do końca tego okresu w chwili jej rozwiązania, ilość energii elektrycznej, którą zakupiono w celu wykonania tej umowy, lecz której odbiorca ostatecznie nie pobierze, a także środki, jakimi dysponowałby dostawca działający z należytą starannością w celu ograniczenia ewentualnych strat gospodarczych, jakie poniósłby w wyniku tego przedterminowego rozwiązania umowy.
53 W niniejszej sprawie z przedłożonych Trybunałowi akt sprawy nie wynika, by Rzeczpospolita Polska zamierzała rozszerzyć na odbiorców końcowych niebędących gospodarstwami domowymi lub na małe przedsiębiorstwa możliwość skorzystania z przewidzianych w załączniku I do dyrektywy 2009/72 środków, które państwa członkowskie są zobowiązane ustanowić na podstawie art. 3 ust. 7 tej dyrektywy na rzecz odbiorców będących gospodarstwami domowymi. Ponadto prawdą jest, że z postanowienia odsyłającego wynika, iż obowiązujące uregulowanie krajowe przewiduje w istocie, że strony umowy mają swobodę w określeniu wysokości kary umownej mającej zastosowanie w przypadku przedterminowego rozwiązania przez kontrahenta będącego odbiorcą końcowym, w celu zmiany dostawcy, zawartej na czas oznaczony umowy na dostawę energii elektrycznej po stałej cenie oraz że uzgodniona kwota jest należna bez względu na wysokość poniesionej szkody. Jednakże z tego postanowienia wynika też, że zgodnie z art. 484 § 2 kodeksu cywilnego w przypadku sporu w tym zakresie można zwrócić się do organu sądowego i wystąpić z żądaniem zmniejszenia wysokości tej kary, „jeżeli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane” lub jeżeli kara ta „jest rażąco wygórowana”. Ponadto z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi nie wynika też, by inne przypomniane w pkt 36 niniejszego wyroku przesłanki, których spełnienie jest wymagane przez dyrektywę 2009/72, nie były zagwarantowane w prawie polskim. W tych okolicznościach, z zastrzeżeniem weryfikacji i oceny końcowej, których dokonanie należy do sądu odsyłającego, nie wydaje się, by art. 3 ust. 5 i 7 tej dyrektywy stał na przeszkodzie stosowaniu do odbiorcy końcowego niebędącego gospodarstwem domowym w rozumieniu wspomnianej dyrektywy uregulowania krajowego takiego jak to rozpatrywane w postępowaniu głównym.
54 W tym względzie należy jeszcze dodać, że nawet gdyby w ramach tej weryfikacji sąd odsyłający stwierdził, że spółka G, którą kwalifikuje jako „małego przedsiębiorcę”, nie spełnia dwóch kumulatywnych przesłanek określonych w art. 3 ust. 3 dyrektywy 2009/72, pozwalających na przyjęcie takiej kwalifikacji w świetle tej dyrektywy, nie miałoby to wpływu na znaczenie odpowiedzi udzielonej do celów rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym, ponieważ – jak wynika z rozważań przedstawionych w pkt 44 niniejszego wyroku – odpowiedź ta obowiązuje co do zasady w odniesieniu do wszystkich odbiorców końcowych niebędących gospodarstwami domowymi w rozumieniu rzeczonej dyrektywy i, z zastrzeżeniem weryfikacji przez sąd odsyłający, nie wydaje się, by spółka G nie odpowiadała tej ostatniej kwalifikacji.
55 W świetle całości powyższych rozważań na oba zadane pytania należy odpowiedzieć, że art. 3 ust. 5 i 7 dyrektywy 2009/72 należy interpretować w ten sposób, iż nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym w przypadku przedterminowego rozwiązania przez małe przedsiębiorstwo, w celu zmiany dostawcy, zawartej na czas oznaczony umowy na dostawę energii elektrycznej po stałej cenie jest ono zobowiązane do zapłaty zastrzeżonej w tej umowie kary umownej, której wysokość może odpowiadać całości ceny energii elektrycznej, którą zobowiązało się ono zakupić, nawet jeśli ta energia elektryczna nie została i nie zostanie pobrana, podczas gdy owo uregulowanie nie przewiduje kryterium naliczania takiej kary lub jej ewentualnego miarkowania, o ile wspomniane uregulowanie, po pierwsze, gwarantuje, że takie postanowienie umowne powinno być jasne, zrozumiałe i swobodnie uzgodnione, a po drugie, przewiduje możliwość wniesienia środka prawnego w postępowaniu administracyjnym lub sądowym, w ramach którego organ rozpatrujący sprawę może ocenić proporcjonalny charakter tej kary w świetle wszystkich okoliczności danej sprawy i w stosownym wypadku dokonać jej miarkowania lub ją uchylić.
W przedmiocie kosztów
56 Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje:
Artykuł 3 ust. 5 i 7 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającej dyrektywę 2003/54/WE
należy interpretować w ten sposób, że:
nie stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, zgodnie z którym w przypadku przedterminowego rozwiązania przez małe przedsiębiorstwo, w celu zmiany dostawcy, zawartej na czas oznaczony umowy na dostawę energii elektrycznej po stałej cenie jest ono zobowiązane do zapłaty zastrzeżonej w tej umowie kary umownej, której wysokość może odpowiadać całości ceny energii elektrycznej, którą zobowiązało się ono zakupić, nawet jeśli ta energia elektryczna nie została i nie zostanie pobrana, podczas gdy owo uregulowanie nie przewiduje kryterium naliczania takiej kary lub jej ewentualnego miarkowania, o ile wspomniane uregulowanie, po pierwsze, gwarantuje, że takie postanowienie umowne powinno być jasne, zrozumiałe i swobodnie uzgodnione, a po drugie, przewiduje możliwość wniesienia środka prawnego w postępowaniu administracyjnym lub sądowym, w ramach którego organ rozpatrujący sprawę może ocenić proporcjonalny charakter tej kary w świetle wszystkich okoliczności danej sprawy i w stosownym wypadku dokonać jej miarkowania lub ją uchylić.
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 11 stycznia 2024 r.
A. Calot Escobar | | E. Regan |