Wydanie tymczasowe
OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
MACIEJA SZPUNARA
przedstawiona w dniu 11 stycznia 2024 r.(1)
Sprawa C‑632/22
AB Volvo
przeciwko
Transsaqui SL,
przy udziale:
Ministerio Fiscal
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Tribunal Supremo (sąd najwyższy, Hiszpania)]
Odesłanie prejudycjalne – Kartel samochodów ciężarowych – Powództwo o odszkodowanie – Doręczenie dokumentu wszczynającego postępowanie spółce zależnej spółki dominującej – Rozporządzenie (WE) nr 1393/2007
1. Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Tribunal Supremo (sąd najwyższy, Hiszpania), stwarza Trybunałowi możliwość wyjaśnienia zakresu zastosowania rozporządzenia (WE) nr 1393/2007(2), w sytuacji gdy powód zamierza doręczyć dokument wszczynający postępowanie spółce zależnej spółki, którą zamierza pozwać o odszkodowanie.
2. Kluczową kwestią jest to, czy w świetle wyroku w sprawie Sumal(3), w którym Trybunał stwierdził, że w kontekście kartelu samochodów ciężarowych, na którego Komisja nałożyła sankcje, powództwa o odszkodowanie z tytułu naruszenia przepisów prawa konkurencji („private enforcement”) mogą być wytoczone zarówno przeciwko spółce dominującej, jak i jej spółkom zależnym, dokumenty wszczynające postępowanie przeciwko spółce dominującej mogą być doręczane jej spółce zależnej.
Ramy prawne
Prawo Unii
3. Artykuł 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1393/2007, zatytułowany „Zakres zastosowania”, ma następujące brzmienie:
„Niniejsze rozporządzenie ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, w sytuacji gdy konieczne jest przekazanie dokumentu sądowego lub pozasądowego z jednego państwa członkowskiego do drugiego, po to by go doręczyć. Rozporządzenie nie obejmuje w szczególności spraw skarbowych, celnych czy administracyjnych ani odpowiedzialności państwa za działania i zaniechania podczas sprawowania władzy publicznej (acta iure imperii)”.
Prawo hiszpańskie
4. Artykuł 24 konstytucji hiszpańskiej ma następujące brzmienie:
„1. Każdy ma prawo do otrzymania skutecznej ochrony sądowej w wykonywaniu swoich praw i prawnie uzasadnionych interesów i nikt w żadnym przypadku nie może być pozbawiony tej ochrony.
2. Podobnie każdy ma prawo do sądu powszechnego określonego w drodze ustawy w celu obrony oraz do korzystania z obrońcy, do powiadomienia go o zarzutach stawianych przeciwko niemu, do jawnego procesu bez nieuzasadnionej zwłoki i z zachowaniem wszelkich gwarancji, do korzystania z odpowiednich środków dowodowych w celu swojej obrony, do nieskładania zeznań przeciwko sobie, do nieprzyznania się do winy i do domniemania niewinności”.
5. Artykuł 155 Ley 1/2000, de Enjuiciamiento Civil (ustawy 1/2000 – kodeks postępowania cywilnego) z dnia 7 stycznia 2000 r.(4), w wersji mającej zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, zatytułowany „Doręczenia dokonywane stronom, które nie biorą udziału w postępowaniu lub nie są reprezentowane przez pełnomocnika. Miejsce zamieszkania lub siedziba”, stanowi:
„1. Jeżeli strony nie są reprezentowane przez pełnomocnika, bądź w przypadku pierwszego doręczenia dokumentu sądowego lub wezwania do stawiennictwa przed sądem kierowanego do pozwanego, doręczenia dokonuje się w miejscu zamieszkania lub siedziby stron.
[…]
3. Doręczenia dokonuje się pod adres miejsca zamieszkania lub siedziby wskazany w rejestrze gminnym, bądź ustalony urzędowo dla innych celów, a także pod adres wskazany w rejestrze urzędowym lub opublikowany przez izby zawodowe w przypadku, odpowiednio, przedsiębiorstw i innych jednostek organizacyjnych lub osób wykonujących działalność zawodową, w przypadku której przynależność do izby jest obowiązkowa. Jako miejsce zamieszkania lub siedziby dla powyższych celów można również wskazać miejsce prowadzenia działalności zawodowej lub miejsce pracy o stałym charakterze.
[…]
Jeżeli powództwo zostało wytoczone przeciwko osobie prawnej, doręczenie może być dokonane w miejscu zamieszkania lub siedziby osoby będącej administratorem, zarządcą lub pełnomocnikiem przedsiębiorstwa handlowego, bądź prezesem, członkiem lub sekretarzem zarządu stowarzyszenia wpisanego do rejestru urzędowego”.
Stan faktyczny w postępowaniu głównym, postępowanie oraz pytania prejudycjalne
6. W 2008 r. spółka Transsaqui SL zakupiła dwa samochody ciężarowe Volvo.
7. W dniu 19 lipca 2016 r. Komisja wydała decyzję dotyczącą postępowania przewidzianego w art. 101 [TFUE] oraz art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym z dnia 2 maja 1992 r.(5) (sprawa AT.39824 – Samochody ciężarowe) [notyfikowaną jako dokument C(2016) 4673] (zwaną dalej „decyzją Komisji z dnia 19 lipca 2016 r.”)(6). AB Volvo była jednym z adresatów tej decyzji. W decyzji tej Komisja stwierdziła, że kilku producentów samochodów ciężarowych, w tym Volvo, uczestniczyło w kartelu, który stanowił pojedyncze i ciągłe naruszenie art. 101 TFUE oraz art. 53 porozumienia EOG. Stwierdzono, że adresaci decyzji uczestniczyli w zmowie lub ponoszą w tym zakresie odpowiedzialność. Ustalenia dokonane w zmowie obejmowały porozumienia i praktyki uzgodnione dotyczące określania cen i podwyżek cen brutto w celu wyrównania ich na terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) oraz harmonogramu i przenoszenia kosztów wprowadzenia technologii emisji, co jest wymagane poprzez standardy EURO 3–6. W odniesieniu do Volvo czas trwania naruszenia został ustalony na okres przypadający od dnia 17 stycznia 1997 r. do dnia 18 stycznia 2011 r.
8. W dniu 12 lipca 2018 r. spółka Transsaqui wniosła do Juzgado de lo Mercantil n.º 1 de Valencia (sądu gospodarczego nr 1 w Walencji, Hiszpania) powództwo przeciwko spółce Volvo, domagając się zapłaty odszkodowania za szkodę wynikającą z zawyżenia ceny w ramach kartelu samochodów ciężarowych, którego istnienie zostało stwierdzone w decyzji Komisji z dnia 19 lipca 2016 r. Dochodzona kwota wynosiła 24 420,69 EUR i została obliczona jako wartość nadpłaconej ceny. Jako podstawę prawną powództwa Transsaqui wskazała art. 72 i 76 hiszpańskiej Ley 15/2007 de Defensa de la Competencia (ustawy 15/2007 o ochronie konkurencji) z dnia 3 lipca 2007 r.(7), decyzję Komisji z dnia 19 lipca 2016 r. oraz dyrektywę 2014/104/UE(8).
9. Pomimo iż Volvo posiada siedzibę w Göteborgu (Szwecja), Transsaqui wskazała jako adres spółki Volvo w celu doręczenia pozwu, aby mogła ona wnieść na niego odpowiedź, adres siedziby jej spółki zależnej w Hiszpanii, Volvo Group España SAU, znajdujący się w Madrycie (Hiszpania).
10. Po przyjęciu pozwu do rozpoznania przez Juzgado de lo Mercantil n.º 1 de Valencia (sąd gospodarczy nr 1 w Walencji) kopia pozwu i załączonych do niego dokumentów została wysłana listem poleconym pod adres siedziby Volvo Group España w Madrycie. Jednakże przesyłka pocztowa została zwrócona z odręczną notatką, w której wskazano adres siedziby spółki Volvo w Szwecji. W związku z powyższym Juzgado de lo Mercantil n.º 1 de Valencia (sąd gospodarczy nr 1 w Walencji) wyznaczył rozprawę w celu przedstawienia przez Transsaqui stanowiska w tym zakresie. Transsaqui podniosła, że działanie Volvo Group España polegające na odmowie przyjęcia przesyłki doręczanej w celu wniesienia odpowiedzi na pozew przeciwko spółce Volvo było niczym innym jak działaniem w złej wierze mającym na celu przewlekanie postępowania, ponieważ ostatnia z tych spółek posiada 100 % kapitału zakładowego pierwszej, w związku z czym dwie wskazane spółki stanowią jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu prawa konkurencji.
11. Postanowieniem z dnia 22 maja 2019 r. Juzgado de lo Mercantil n.º 1 de Valencia (sąd gospodarczy nr 1 w Walencji) nakazał dokonanie doręczenia pozwanej spółce Volvo pod adres siedziby jej spółki zależnej, Volvo Group España, zgodnie z „zasadą jedności przedsiębiorstwa”. W tym celu skierował on wniosek o współpracę sądową do sądów w Madrycie. Za pośrednictwem sądów w Madrycie w dniu 5 września 2019 r. podjęto próbę dokonania doręczenia pod przywołany adres, lecz adwokat, który określił się jako „przedstawiciel prawny Volvo Group España”, odmówił przyjęcia przesyłki, stwierdzając, że doręczenie powinno być dokonane pod adres siedziby spółki Volvo w Szwecji. Podczas drugiej próby doręczenia podjętej przez sądy w Madrycie pod tym samym adresem spółki zależnej w Madrycie doręczenie zostało dokonane. Przesyłkę odebrała osoba, która przedstawiła się jako należąca do działu prawnego.
12. Ponieważ Juzgado de lo Mercantil n.º 1 de Valencia (sąd gospodarczy nr 1 w Walencji) przyjął, że doręczenie zostało dokonane prawidłowo, a spółka Volvo nie wzięła udziału w postępowaniu w wyznaczonym terminie, uznano, że postępowanie będzie prowadzone zaocznie i kontynuowano czynności procesowe. Podjęto próbę doręczenia tego postanowienia spółce Volvo pod adres jej spółki zależnej Volvo Group España, ale ta ostatnia ponownie odmówiła przyjęcia przesyłki, wskazując, że adres nie jest prawidłowy. W dniu 26 lutego 2020 roku Juzgado de lo Mercantil n.º 1 de Valencia (sąd gospodarczy nr 1 w Walencji) wydał wyrok, w którym uznał roszczenie Transsaqui i nakazał spółce Volvo zapłatę odszkodowania w wysokości 24 420,69 EUR wraz z ustawowymi odsetkami i kosztami postępowania.
13. Juzgado de lo Mercantil n.º 1 de Valencia (sąd gospodarczy nr 1 w Walencji) doręczył przywołany wyrok Volvo listem poleconym wysłanym pod adres siedziby spółki zależnej w Madrycie, a odebranym przez osobę obecną pod tym adresem, która podpisała potwierdzenie odbioru w dniu 10 marca 2020 r. Ponieważ wyrok był ostateczny, orzeczono o kosztach zgodnie z wnioskiem Transsaqui. Sąd powiadomił o tym spółkę Volvo pod adresem w Madrycie, aby umożliwić jej wniesienie środka zaskarżenia, przy czym podpisano potwierdzenie odbioru przesyłki. Uznawszy, że pozwana nie zaskarżyła rozstrzygnięcia o kosztach we wskazanym terminie, sąd zatwierdził je w kwocie 8310,64 EUR i doręczył swoje postanowienie spółce Volvo listem poleconym wysłanym pod adres spółki zależnej w Madrycie, przy czym podpisano odpowiednie potwierdzenie odbioru przesyłki. Na wniosek Transsaqui wszczęto postępowanie egzekucyjne w zakresie wyroku nakazującego zapłatę, skierowane do majątku spółki Volvo, przy czym tytuły wykonawcze wydane przez sąd zostały doręczone w dniu 17 marca 2021 r. pod adres spółki zależnej Volvo Group España w Madrycie.
14. W kolejnych pismach kierowanych do Juzgado de lo Mercantil n.º 1 de Valencia (sądu gospodarczego nr 1 w Walencji) w odpowiedzi na każdą próbę doręczenia korespondencji sądowej Volvo Group España wskazywała, że odmawia odbioru korespondencji adresowanej do spółki Volvo, ponieważ posiada ona siedzibę w Szwecji. W szczególności podnosiła ona, że po pierwsze, aczkolwiek Volvo Group España i spółka Volvo należą do tej samej grupy przedsiębiorstw, obie spółki posiadają odrębną osobowość prawną, a pierwsza z nich nie ma statusu zarządcy drugiej ani nie jest uprawniona do odbierania korespondencji w jej imieniu; po drugie, zgodnie z hiszpańskim uregulowaniem proceduralnym doręczenie korespondencji pozwanemu powinno nastąpić pod adres jego siedziby, a różne sądy hiszpańskie, w ramach postępowań związanych z kartelem samochodów ciężarowych, orzekały, że prawidłowe jest dokonanie doręczenia pod adres siedziby pozwanej spółki dominującej w innym państwie członkowskim, a nie pod adres siedziby spółki zależnej w Hiszpanii, niezależnie od powiązań korporacyjnych; po trzecie, w przypadku gdy pozwana spółka ma siedzibę w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, doręczenia należy dokonać zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1393/2007; a po czwarte, że powód nie może obchodzić przepisów regulujących dokonywanie doręczeń poprzez wskazywanie innych adresów niż adres pozwanego, ponieważ w przeciwnym razie stanowi to podstawę do wzruszenia wydanego wyroku.
15. W dniu 15 czerwca 2021 r. Volvo złożyła w sądzie odsyłającym, Tribunal Supremo (sądzie najwyższym, Hiszpania), skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem wydanym przeciwko pozwanej zaocznie przez Juzgado de lo Mercantil n.º 1 de Valencia (sąd gospodarczy nr 1 w Walencji), na mocy którego nakazano jej zapłatę na rzecz Transsaqui odszkodowania z tytułu naruszenia prawa konkurencji. Spółka Volvo podniosła, że złożyła skargę w ustawowym terminie trzech miesięcy od dnia, w którym dowiedziała się o podstawach wznowienia postępowania, ponieważ uzyskała ona „pośrednią wiedzę” o wyroku nakazującym zapłatę w momencie doręczenia tytułów wykonawczych pod adres siedziby jej spółki zależnej w Hiszpanii w dniu 17 marca 2021 r.
16. Sąd odsyłający zwraca się zasadniczo z pytaniem, czy art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) w związku z art. 101 TFUE należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie doręczeniu pozwu spółce dominującej, której siedziba znajduje się w innym państwie członkowskim, pod adres miejsca prowadzenia działalności spółki zależnej tej spółki.
17. W tym kontekście postanowieniem z dnia 7 października 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 10 października 2022 r., Tribunal Supremo (sąd najwyższy) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy w okolicznościach postępowania sądowego związanego z kartelem samochodów ciężarowych opisanego w niniejszym postanowieniu art. 47 [karty] w związku z art. 101 [TFUE] można interpretować w ten sposób, że doręczenie spółce dominującej, przeciwko której wytoczono powództwo o odszkodowanie z tytułu praktyk ograniczających konkurencję, uważa się za dokonane prawidłowo, jeżeli doręczenia dokonano (lub próbowano dokonać) pod adresem siedziby spółki zależnej utworzonej w państwie, w którym toczy się postępowanie sądowe, a spółka dominująca posiadająca siedzibę w innym państwie członkowskim nie wdała się w spór i nie bierze udziału w postępowaniu?
2) W przypadku udzielenia na poprzednie pytanie odpowiedzi twierdzącej, czy ta wykładnia art. 47 karty jest zgodna z art. 53 karty w świetle orzecznictwa hiszpańskiego Tribunal Constitucional [trybunału konstytucyjnego, Hiszpania] w przedmiocie doręczeń dokonywanych spółkom dominującym posiadającym siedzibę w innym państwie członkowskim w postępowaniach dotyczących kartelu samochodów ciężarowych?”.
18. Uwagi na piśmie przedstawiły spółki Volvo i Transsaqui oraz rządy czeski i hiszpański, a także Komisja Europejska. Spółki Volvo i Transsaqui, rząd hiszpański oraz Komisja wzięły udział w rozprawie, która odbyła się w dniu 18 października 2023 r.
Ocena
W przedmiocie pytania pierwszego
19. Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy art. 101 TFUE i art. 47 karty zezwalają na to, by dokumenty sądowe skierowane do spółki dominującej mającej siedzibę w jednym państwie członkowskim były skutecznie doręczane spółce zależnej tej spółki w innym państwie członkowskim.
Uwagi wstępne
20. Na podstawie informacji zawartych w postanowieniu odsyłającym sprawa rozpatrywana przez sąd krajowy wchodzi w zakres zastosowania rozporządzenia (UE) nr 1215/2012(9). Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego mogą być co do zasady pozywane przed sądy tego państwa członkowskiego(10). Niemniej jednak mogą one być pozywane przed sądy innych państw członkowskich między innymi w sprawach dotyczących czynu niedozwolonego lub czynu podobnego do czynu niedozwolonego. W takiej sytuacji osoby zamieszkałe lub mające siedzibę w państwie członkowskim mogą być pozywane przed sądy innego państwa członkowskiego, w którym nastąpiło lub może nastąpić zdarzenie wywołujące szkodę(11).
21. Transsaqui ma siedzibę w Hiszpanii. Ciężarówki zostały nabyte w Hiszpanii, gdzie doszło do powstania szkody. Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że sądy hiszpańskie są właściwe zgodnie z art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012 do rozpoznania powództwa z tytułu odpowiedzialności pozaumownej przeciwko spółce z siedzibą w Szwecji, o ile zdarzenie wywołujące szkodę miało miejsce w miejscu, co do którego posiadają one jurysdykcję.
Rozporządzenie nr 1393/2007
22. Podczas gdy jurysdykcja sądów hiszpańskich wydaje się bezsporna między stronami postępowania głównego, strony te spierają się co do tego, czy dokument wszczynający postępowanie powinien zostać doręczony z Hiszpanii do Szwecji zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 1393/2007.
23. Spółka Volvo podnosi, że doręczenie dokumentu wszczynającego postępowanie powinno być dokonane zgodnie z tym rozporządzeniem i że Transsaqui nie może omijać przepisów regulujących doręczenie dokumentu wszczynającego postępowanie poprzez posługiwanie się alternatywnymi adresami niezwiązanymi z Volvo. Transsaqui twierdzi, że spółka Volvo działa w złej wierze procesowej oraz że Volvo i jej hiszpańska spółka zależna stanowią jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu prawa konkurencji, mimo że mają odrębną osobowość prawną, a ostatecznie, że nie mogłaby wnieść powództwa, gdyby była zobowiązana do pokrycia kosztów tłumaczenia na język szwedzki.
24. W świetle tego sporu, zanim przejdę do tych dwóch przepisów, wyraźnie przywołanych przez sąd krajowy w pytaniu pierwszym(12), należy ustalić, czy przepisy rozporządzenia nr 1393/2007 mają znaczenie dla rozpatrywanej sprawy.
– Zakres
25. Prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego wymaga pewnego stopnia regulacji i harmonizacji w dziedzinie międzynarodowego postępowania cywilnego, dlatego prawodawca Unii(13) stopniowo przyjmował ramy przewidujące koordynację postępowań cywilnych między państwami członkowskimi(14), a także współpracę sądową. Przekazywanie dokumentów do doręczenia między państwami członkowskimi należy do tej drugiej kategorii. W tym celu(15) rozporządzenie nr 1393/2007 przewiduje odpowiedni mechanizm doręczania dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych między państwami członkowskimi.
26. Istnieją dwa główne sposoby doręczania dokumentów sądowych na mocy rozporządzenia nr 1393/2007: (i) doręczenie bezpośrednie, co oznacza, że strona występująca z wnioskiem może doręczyć dokument bezpośrednio adresatowi, za pośrednictwem upoważnionych osób w państwie członkowskim, w którym ma miejsce doręczenie; oraz (ii) przekazanie za pośrednictwem właściwych organów, gdzie strona występująca z wnioskiem może przekazać dokument właściwym organom w państwie członkowskim, w którym ma nastąpić doręczenie. Właściwe organy doręczą następnie dokument adresatowi zgodnie z prawem krajowym tego państwa członkowskiego.
27. Rozporządzenie nr 1393/2007 jest postrzegane przede wszystkim jako uregulowanie sposobu przekazywania dokumentów do doręczenia.
28. Kwestia, czy i kiedy dokumenty są przekazywane do doręczenia, jest niewątpliwie bardziej złożona. Artykuł 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1393/2007 stanowi, że ma ono zastosowanie „w sprawach cywilnych i handlowych, w sytuacji gdy konieczne jest przekazanie dokumentu sądowego lub pozasądowego z jednego państwa członkowskiego do drugiego po to, by go doręczyć”(16). Nasuwa się pytanie, które przepisy prawa decydują o tym, czy dokumenty powinny być doręczane za granicą: samo rozporządzenie czy przepisy prawa krajowego?
29. Takie brzmienie art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1393/2007 można by rozumieć w ten sposób, iż sugeruje on, że zakres rozporządzenia nr 1393/2007 określają wyłącznie przepisy prawa krajowego(17), co oznaczałoby, że do państw członkowskich należy ustalenie, czy i kiedy dokumenty są przekazywane do doręczenia.
30. Dotychczas Trybunał orzekał odmiennie.
31. W wyroku Alder(18) zwrócono się do Trybunału o dokonanie oceny zgodności z prawem Unii krajowego przepisu prawa procesowego przewidującego, że pisma sądowe skierowane (z państwa członkowskiego A) do strony, której miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu znajduje się w innym państwie członkowskim (państwie członkowskim B), są włączane do akt sprawy (które znajdują się w państwie członkowskim A) i uznawane za skutecznie doręczone, jeżeli strona ta nie wyznaczyła pełnomocnika upoważnionego do przyjmowania doręczeń i mającego miejsce zamieszkania w państwie członkowskim (państwie członkowskim A), w którym toczy się postępowanie sądowe.
32. Trybunał odrzucił w wyroku Alder(19) argument, że określenie zakresu zastosowania rozporządzenia nr 1393/2007 należy do krajowego prawa procesowego. Stwierdził, że w tym kontekście owo prawo procesowe cywilne nie dochodzi do głosu, zgodnie z art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1393/2007. Trybunał zasadniczo wywiódł to z wykładni systemowej motywów i postanowień rozporządzenia nr 1393/2007, w połączeniu z rozumowaniem a contrario: ponieważ jedynie art. 1 ust. 2 rozporządzenia(20), jak również motyw 8(21) zawierają wyraźne odesłanie do sytuacji, w których rozporządzenie nie ma zastosowania, wobec czego ma ono zastosowanie we wszystkich innych okolicznościach. W szczególności Trybunał wyraźnie przychylił się do opinii rzecznika generalnego Y. Bota(22) i orzekł, że w dwóch wspomnianych wyżej przypadkach(23), „jeżeli adresat dokumentu sądowego ma miejsce zamieszkania za granicą, doręczenie tego dokumentu jest objęte zakresem stosowania rozporządzenia nr 1393/2007 i stąd musi, jak przewiduje art. 1 ust. 1 owego rozporządzenia, zostać przeprowadzone za pomocą środków ustanowionych w tym celu przez samo rozporządzenie”(24).
33. Co istotne, Trybunał stwierdził, że „pozostawienie bowiem ustawodawcy krajowemu zadania określenia, w jakich wypadkach owa konieczność istnieje, uniemożliwiałoby wszelkie jednolite stosowanie rozporządzenia nr 1393/2007, skoro nie jest wykluczone, że państwa członkowskie przewidują w tym względzie rozbieżne rozwiązania”(25).
34. Twierdzę, że dokonana przez Trybunał wykładnia art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1393/2007 w pełni odpowiada zarówno sprawnej współpracy w sprawach cywilnych i handlowych, jak i uzasadnieniu przepisów dotyczących rynku wewnętrznego(26).
35. Można zatem bez przeszkód przyjąć, że istnieje ogólna zasada leżąca u podstaw rozporządzenia nr 1393/2007, zgodnie z którą dokumenty skierowane do pozwanego, który ma miejsce zamieszkania lub siedzibę w państwie członkowskim innym niż państwo wszczęcia postępowania, muszą być bezwzględnie doręczane w państwie członkowskim pozwanego. Zasada ta jest zresztą zgodna z uzasadnieniem całego systemu unijnego cywilnego prawa procesowego, w którym pojęcie miejsca zamieszkania lub siedziby ma kluczowe znaczenie.
36. Na marginesie chciałbym zauważyć, że zasada ta nie oznacza, że wszystkie aspekty doręczania dokumentów sądowych i pozasądowych w kontekście transgranicznym są objęte tym rozporządzeniem. Z pewnością istnieją przypadki, w których to do prawa krajowego należy określenie pewnych szczególnych aspektów doręczenia(27). Nie zmienia to jednak faktu, że prawo krajowe pozostaje bez wpływu na to, w jakich sytuacjach doręczenie dokumentu osobie mającej miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim wchodzi w zakres rozporządzenia.
– Skutki dla rozpatrywanej sprawy
37. Przechodząc do rozpatrywanej sprawy, powyższe rozważanie oznacza, że zastosowanie mają przepisy rozporządzenia nr 1393/2007.
38. Bezsporne jest, że spółka Volvo ma siedzibę(28) w państwie członkowskim (Szwecja) innym niż to, w którym została pozwana (Hiszpania). Ponadto ustalono, że Volvo i jej spółki zależne stanowią różne osoby prawne. Co więcej, Volvo nie wyznaczyła swojej spółki zależnej jako upoważnionego przedstawiciela w Hiszpanii do celów doręczania dokumentów sądowych.
39. W konsekwencji doręczenie przedmiotowych dokumentów sądowych powinno nastąpić zgodnie z przepisami rozporządzenia nr 1393/2007. W tym względzie, w celu zapewnienia skutecznego i sprawnego postępowania sądowego oraz prawidłowego wymiaru sprawiedliwości, rozporządzenie nr 1393/2007 ustanawia zasadę bezpośredniego przekazywania dokumentów sądowych i pozasądowych między podmiotami wyznaczonymi przez państwa członkowskie.
40. W tym kontekście, jak podkreśliła Komisja, zasada, zgodnie z którą osobie pozwanej w postępowaniu cywilnym należy osobiście doręczyć dokument wszczynający postępowanie w czasie umożliwiającym jej przygotowanie obrony, stanowi podstawowy element prawa do rzetelnego procesu sądowego. W tym przypadku zarówno art. 28 rozporządzenia nr 1215/2012, jak i art. 19 rozporządzenia nr 1393/2007 gwarantują prawa pozwanych, którzy nie wdali się w spór. W takiej sytuacji sąd odsyłający powinien zawiesić postępowanie do czasu ustalenia, że dokument został doręczony pozwanemu zgodnie z rozporządzeniem nr 1393/2007.
41. Wynika z tego, że spółka dominująca mająca siedzibę w innym państwie członkowskim (Szwecji) jest uprawniona do niewdawania się w spór, jeżeli dokument wszczynający postępowanie został doręczony w miejscu siedziby jej spółki zależnej mającej siedzibę w innym państwie członkowskim (Hiszpanii). Na podobnej zasadzie nie można wymagać od spółki zależnej (mającej siedzibę w Hiszpanii), aby przyjęła dokument wszczynający postępowanie skierowany do jej spółki dominującej mającej siedzibę w innym państwie członkowskim (Szwecji).
Artykuł 101 TFUE oraz art. 47 karty
42. Następnie zbadam, czy art. 101 TFUE i art. 47 karty podważają to wstępne ustalenie.
43. Spółka Volvo twierdzi, że roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej przez naruszenie prawa konkurencji w pełni mieszczą się w przedmiotowym zakresie stosowania rozporządzenia nr 1393/2007 i że zastosowanie tego rozporządzenia do środków odwoławczych w dziedzinie konkurencji w ogólności lub do środków zaskarżenia opartych na decyzji Komisji z dnia 19 lipca 2016 r. nie może zostać wykluczone na podstawie art. 47 karty i art. 101 TFUE.
44. Rząd czeski i Komisja zasadniczo podzielają tę ocenę.
45. Natomiast Transsaqui wywodzi z wyroku Sumal, że wypracowane w nim pojęcie „jednostki gospodarczej lub przedsiębiorstwa” ma zastosowanie również na płaszczyźnie proceduralnej, ponieważ Trybunał orzekł ostatnio, że spółka zależna może zostać pozwana w kontekście kartelu.
46. W świetle tego wyroku Transsaqui uważa, że skoro spółka zależna może mieć bierną legitymację procesową i ponosić solidarną odpowiedzialność ze spółką dominującą za szkodę wyrządzoną w ramach kartelu, ponieważ tworzą one jedno i to samo przedsiębiorstwo, to musi istnieć możliwość uznania spółki zależnej za adresata pozwu doręczanego przedsiębiorstwu.
47. Transsaqui dodaje, że w niniejszej sprawie ze względów ekonomii procesowej doręczenie pozwu w Szwecji nie miałoby sensu, skoro czynność prawna leżąca u podstaw całego postępowania, a mianowicie sprzedaż samochodów ciężarowych, została dokonana w Hiszpanii.
48. Transsaqui uważa, że art. 47 karty w związku z art. 101 TFUE można interpretować w ten sposób, że spółce dominującej, której dotyczy powództwo o naprawienie szkody wyrządzonej przez kartel, skutecznie doręcza się pozew, jeżeli doręczenie dokumentu wszczynającego postępowanie nastąpiło pod adresem jej spółki zależnej, która ma siedzibę w państwie, w którym toczy się postępowanie sądowe, a spółka dominująca, która ma siedzibę w innym państwie członkowskim, nie wdała się w spór i nie brała udziału w postępowaniu.
49. W wyroku w sprawie Sumal Trybunał stwierdził, że w ramach powództwa o odszkodowanie, które opiera się na istnieniu stwierdzonego przez Komisję w decyzji naruszenia art. 101 TFUE, podmiot prawny, który nie został wskazany w tej decyzji jako podmiot dopuszczający się naruszenia prawa konkurencji, może jednak zostać uznany na tej podstawie za odpowiedzialny za zachowanie innego podmiotu prawnego mające znamiona naruszenia, ponieważ oba te podmioty stanowią część tej samej jednostki gospodarczej, a tym samym tworzą przedsiębiorstwo, które jest sprawcą naruszenia w rozumieniu wspomnianego art. 101 TFUE(29). W tym kontekście Trybunał wskazał, że określenie podmiotu zobowiązanego do naprawienia szkody spowodowanej naruszeniem art. 101 TFUE jest bezpośrednio regulowane prawem Unii(30), a pojęcie „przedsiębiorstwa” w rozumieniu art. 101 TFUE stanowi autonomiczne pojęcie prawa Unii(31).
50. Twierdzę, że art. 101 TFUE i art. 47 karty nie podważają podstawowej zasady wynikającej z rozporządzenia nr 1393/2007, zgodnie z którą dokumenty skierowane do pozwanego mającego miejsce zamieszkania w innym państwie członkowskim muszą być doręczane w tym państwie członkowskim. Innymi słowy, w rozpatrywanej sprawie nie można i nie powinno się odstępować od stosowania przepisów rozporządzenia nr 1393/2007. Po prostu wyrok Sumal nie zawiera żadnych wskazówek w tym zakresie.
51. Po pierwsze, rozumowanie Trybunału w wyroku w sprawie Sumal skupia się wyłącznie na kwestiach materialnoprawnych. W tym przypadku zwyczajem jest zapewnienie pewnej elastyczności, aby ofiary zachowań naruszających prawo konkurencji mogły dochodzić odszkodowania. Istotne jest, aby osoba fizyczna wiedziała, do jakiego podmiotu może się zwrócić w celu uzyskania odszkodowania. W tym kontekście pojęcie „jedności gospodarczej” uniemożliwia pozwanemu, na przykład, przeniesienie kapitału ze spółki dominującej do jej spółki zależnej i odwrotnie. Koncentrując się na „tej samej jedności gospodarczej”, Trybunał dostosował rzeczywistość prawną do rzeczywistości gospodarczej. Natomiast, jeśli chodzi o zasady regulujące metody doręczania dokumentu wszczynającego postępowanie, należy unikać wszelkich niejasności. Jest to przecież podstawowy aspekt prawa do obrony w postępowaniu cywilnym.
52. Po drugie, przestrzeganie wszystkich wymogów regulujących doręczanie dokumentów sądowych w prawidłowy sposób jest kwestią delikatną, w szczególności gdy weźmie się pod uwagę skutki proceduralne wynikające z doręczenia. Przykładowo, postępowanie cywilne jest zazwyczaj prawnie i formalnie w toku z chwilą doręczenia dokumentu wszczynającego postępowanie. Natomiast brak doręczenia lub wadliwe doręczenie może stanowić podstawę odmowy uznania(32) lub wykonania orzeczenia(33). Ujmując rzecz bardziej ogólnie, prawidłowe doręczenie dokumentu sądowego stanowi jeden z aspektów sprawiedliwości proceduralnej.
53. Po trzecie, złagodzenie przepisów rozporządzenia nr 1393/2007 poprzez umożliwienie doręczenia dokumentu innej osobie (prawnej) (w tym przypadku spółce zależnej) mogłoby ostatecznie doprowadzić do braku wzajemnego zaufania we współpracy sądowej. Wzajemne zaufanie zakłada i opiera się na założeniu, że wymogi proceduralne – w szczególności te wynikające bezpośrednio z prawa Unii (w tym przypadku rozporządzenia nr 1393/2007) – zostały spełnione w momencie wszczęcia postępowania. Poszerzenie przepisów tego rozporządzenia o połączoną wykładnię art. 101 TFUE i art. 47 karty nie służyłoby, moim zdaniem, współpracy sądowej, lecz stanowiłoby niewielki, ale znaczący krok w kierunku jej faktycznego wyeliminowania.
54. Na koniec chciałbym odnieść się do kwestii tłumaczenia dokumentów, która pojawiła się podczas rozprawy. Transsaqui twierdziła, że doręczenie dokumentu spółce Volvo w Szwecji zgodnie z rozporządzeniem nr 1393/2007 stanowiłoby znaczną trudność dla małego przedsiębiorstwa takiego jak Transsaqui. Dokładniej spółka Transsaqui stwierdziła, że spółka Volvo nie zaakceptuje przyjmowania dokumentów sporządzonych w języku hiszpańskim. Moim zdaniem kwestia ta jest czysto hipotetyczna z następujących powodów. Po pierwsze, w sprawie będącej przedmiotem postępowania głównego nie podjęto nawet próby doręczenia dokumentu wszczynającego postępowanie w Szwecji zgodnie z przepisami tego rozporządzenia. Po drugie, sąd krajowy nie zwrócił się – nawet w sposób dorozumiany – z żadnym pytaniem w przedmiocie wykładni rozporządzenia nr 1393/2007. W tych okolicznościach wszelkie rozważania dotyczące tego, czy stosowanie rozporządzenia mogło utrudnić spółce Transsaqui dostęp do wymiaru sprawiedliwości w tym konkretnym postępowaniu, mają charakter czysto hipotetyczny. Wreszcie uważam, że rozważania te są niezależne od głównego zagadnienia prawnego stanowiącego przedmiot pytań skierowanych do Trybunału.
55. Podsumowując, nie widzę możliwości zastosowania art. 101 TFUE i art. 47 karty w niniejszej sprawie.
Dyrektywa 2014/104
56. Jeżeli art. 101 TFUE nie ma wpływu na rozpatrywaną sprawę, to samo dotyczy poprzez rozszerzenie przepisów dyrektywy 2014/104 będącej aktem niższej rangi.
57. W celu wyczerpującego przedstawienia zagadnienia należy jednak podkreślić, że dyrektywa 2014/104 w żadnym miejscu nie odnosi się do kwestii doręczenia dokumentów sądowych. W związku z tym motyw 11 dyrektywy w sposób niebudzący wątpliwości dotyczących tautologii prawnej stanowi, że w przypadku braku przepisów prawa Unii powództwa o odszkodowanie podlegają krajowym przepisom i procedurom państw członkowskich oraz że te przepisy i procedury muszą być zgodne z zasadą skuteczności i zasadą równoważności.
58. Niemniej jednak, biorąc pod uwagę, że istnieje proceduralne prawo Unii mające zastosowanie do sytuacji w przedmiotowej sprawie, w postaci rozporządzenia nr 1393/2007, nie ma w tym względzie miejsca na krajową autonomię proceduralną ani na zasady skuteczności i równoważności. Odesłanie do prawa krajowego w dyrektywie 2014/104 nie może zmieniać zasad ustanowionych w prawie Unii, takich jak ogólna zasada zawarta w rozporządzeniu nr 1393/2007, zgodnie z którą dokumenty skierowane do pozwanego, który ma miejsce zamieszkania w państwie członkowskim innym niż państwo wszczęcia postępowania, muszą być bezwzględnie doręczane w państwie członkowskim pozwanego.
Rozważania końcowe
59. Na koniec chciałbym wskazać, że, jak rozumiem, Trybunał był już świadomy zagadnienia rozpatrywanego w niniejszej sprawie kiedy orzekał w sprawie Sumal. W swojej opinii we wspomnianej sprawie rzecznik generalny G. Pitruzzella, do którego opinii zasadniczo przychylił się Trybunał, wyraźnie stwierdził, że „przyznanie poszkodowanemu uprawnienia do wytoczenia powództwa przeciwko spółce zależnej mającej siedzibę w jego własnym państwie członkowskim pozwala uniknąć praktycznych zawiłości związanych z doręczeniem powództwa za granicą i wykonaniem ewentualnego wyroku nakazującego naprawienie szkody”(34). Mogę jedynie zgodzić się z tym stwierdzeniem. Mówiąc prościej, powodowie stają przed wyborem zainicjowania postepowania przeciwko spółce dominującej, jej spółce zależnej lub obu. Jeśli chodzi o prawo proceduralne mające zastosowanie w każdej sytuacji, nie ma jednak wyboru. Powód nie może według własnego uznania dobierać fragmentów regulacji proceduralnej znajdującej zastosowanie w sprawie w ten sposób, że pozywa spółkę zależną, a dokument wszczynający postępowanie doręcza spółce dominującej lub odwrotnie. Kwestie materialnoprawne nie mają tu wpływu na kwestie regulowane na płaszczyźnie proceduralnej.
Proponowana odpowiedź
60. Proponuję zatem udzielić następującej odpowiedzi na pytanie pierwsze: art. 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1393/2007 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, aby dokumenty sądowe adresowane do spółki dominującej mającej siedzibę w jednym państwie członkowskim były skutecznie doręczane spółce zależnej tej spółki w innym państwie członkowskim. Artykuł 101 TFUE i art. 47 karty nie zmieniają tego stwierdzenia.
W przedmiocie pytania drugiego
61. Poprzez pytanie drugie sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy w przypadku odpowiedzi twierdzącej na pierwsze pytanie prejudycjalne art. 53 karty należy interpretować w ten sposób, że zezwala on państwu członkowskiemu na wprowadzenie wymogu, aby doręczenie dokumentu wszczynającego postępowanie następowało w siedzibie spółki, do której dokument ten jest skierowany, a nie pod adres spółki zależnej tej spółki.
62. W świetle odpowiedzi zaproponowanej na pytanie pierwsze, nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie drugie. Pytanie to opiera się na założeniu, że gdyby art. 47 karty i art. 101 TFUE miały zmienić zasady doręczania dokumentów określone w rozporządzeniu nr 1393/2007, to czy orzecznictwo Tribunal Constitucional (trybunału konstytucyjnego) mogłoby zostać uznane za sprzeczne z prawem Unii. Z jednej strony odpowiedź wydaje się oczywista w świetle zasady pierwszeństwa prawa Unii. Z drugiej jednak strony trudno byłoby dokonać jednoznacznego rozstrzygnięcia w tej kwestii, nie znając dokładnie ani kontekstu samego wyroku, ani uzasadnienia, które doprowadziło do jego wydania, w szczególności w kontekście ochrony praw podstawowych w prawie krajowym.
63. Ponieważ nie kwestionuję orzecznictwa krajowego przywołanego przez sąd odsyłający w odniesieniu do art. 101 TFUE i art. 47 karty, nie ma potrzeby dokonywania oceny tego orzecznictwa w świetle art. 53 karty ani ewentualnego wyważania potencjalnie sprzecznych praw podstawowych. Ujmując rzecz inaczej, przepisy rozporządzenia nr 1393/2007, moim zdaniem, do celów niniejszej sprawy kompleksowo regulują i wyważają ewentualne prawa i interesy konkurencyjne różnych stron.
Wnioski
64. W świetle powyższego proponuję, aby Trybunał udzielił odpowiedzi na pytania przedstawione przez Tribunal Supremo (sąd najwyższy, Hiszpania) w następujący sposób:
Artykuł 1 ust. 1 rozporządzenia nr 1393/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 listopada 2007 r. dotyczącego doręczania w państwach członkowskich dokumentów sądowych i pozasądowych w sprawach cywilnych i handlowych (doręczanie dokumentów) oraz uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1348/2000
należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, aby dokumenty sądowe adresowane do spółki dominującej mającej siedzibę w jednym państwie członkowskim były skutecznie doręczane spółce zależnej tej spółki w innym państwie członkowskim.
Artykuł 101 TFUE i art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej nie zmieniają tego stwierdzenia.