Sprawa T‑657/19
(publikacja we fragmentach)
Feralpi Holding SpA
przeciwko
Komisji Europejskiej
Wyrok Sądu (czwarta izba w składzie powiększonym) z dnia 9 listopada 2022 r.
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Rynek prętów zbrojeniowych – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 65 EWWiS, po wygaśnięciu traktatu EWWiS, na podstawie rozporządzenia (WE) nr 1/2003 – Ustalanie cen – Ograniczanie i kontrolowanie produkcji i sprzedaży – Decyzja wydana w następstwie stwierdzenia nieważności wcześniejszych decyzji – Przeprowadzenie ponownego przesłuchania w obecności przedstawicieli organów ochrony konkurencji państw członkowskich – Prawo do obrony – Zasada dobrej administracji – Rozsądny termin – Obowiązek uzasadnienia – Proporcjonalność – Zasada ne bis in idem – Zarzut niezgodności z prawem – Jednolite, złożone i ciągłe naruszenie – Dowód uczestnictwa w kartelu – Otwarte zdystansowanie się – Nieograniczone prawo orzekania
1. Skarga o stwierdzenie nieważności – Wyrok stwierdzający nieważność – Skutki – Obowiązek podjęcia działań zapewniających wykonanie wyroku – Zakres – Uwzględnienie zarówno uzasadnienia, jak i sentencji wyroku – Wydanie nowego aktu na podstawie wcześniejszych aktów przygotowawczych – Dopuszczalność
(art. 266 ust. 1 TFUE)
(zob. pkt 48–50, 106, 107)
2. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Komitet doradczy ds. praktyk ograniczających konkurencję i pozycji dominującej – Obowiązek zasięgnięcia opinii – Istotny wymóg formalny – Zakres
(art. 101, 102 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 14)
(zob. pkt 55–57)
3. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Komitet doradczy ds. praktyk ograniczających konkurencję i pozycji dominującej – Obowiązek zasięgnięcia opinii – Stwierdzenie nieważności decyzji stwierdzającej naruszenie – Wznowienie postępowania na etapie stwierdzenia nieprawidłowości – Ponowne zasięgnięcie opinii komitetu doradczego – Bezstronność przedstawicieli organów ochrony konkurencji państw członkowskich zasiadających w komitecie doradczym
(art. 101, 102 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 1; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 14)
(zob. pkt 59–61, 63–66)
4. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Przesłuchanie przedsiębiorstw – Prawo do zbiorowego przesłuchania przedsiębiorstw, które otrzymały pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Brak
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27, rozporządzenie Komisji nr 773/2004, art. 14 ust. 6)
(zob. pkt 70–73)
5. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Przesłuchanie przedsiębiorstw – Stwierdzenie nieważności decyzji stwierdzającej naruszenie – Wznowienie postępowania na etapie stwierdzenia nieprawidłowości – Ponowne przesłuchanie przedsiębiorstw – Obowiązek wezwania innych podmiotów, które nie przejawiły zainteresowania uczestnictwem w tym ponownym przesłuchaniu – Brak – Obowiązek podania do wiadomości publicznej decyzji o zorganizowaniu ponownego przesłuchania – Brak
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 1; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27; rozporządzenie Komisji nr 773/2004, art. 12, art. 13 ust. 1, 2, 3)
(zob. pkt 78–105, 108–125, 135–141)
6. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Obowiązki Komisji – Dochowanie rozsądnego terminu – Stwierdzenie nieważności decyzji stwierdzającej naruszenie – Wznowienie postępowania na etapie stwierdzenia nieprawidłowości – Wznowienie postępowania poprzedzone analizą jego zgodności z zasadą rozsądnego terminu – Naruszenie rozsądnego terminu – Brak
(Karta praw podstawowych Unii Europ ejskiej, art. 41)
(zob. pkt 146–148, 157–176, 178, 179)
7. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Obowiązki Komisji – Dochowanie rozsądnego terminu – Naruszenie – Konsekwencje – Stwierdzenie nieważności decyzji stwierdzającej naruszenie z uwagi na przewlekłość postępowania – Warunek – Naruszenie prawa do obrony danych przedsiębiorstw
(art. 101, 102 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 1)
(zob. pkt 172, 182, 186, 187, 189–208, 211–216, 218–235)
8. Akty instytucji – Uzasadnienie – Obowiązek – Zakres – Decyzja w przedmiocie zastosowania reguł konkurencji – Decyzja stwierdzająca naruszenie wydana po stwierdzeniu nieważności wcześniejszej decyzji, która miała ten sam przedmiot – Decyzja przedstawiająca rozumowanie przyjęte celem uzasadnienia wydania nowej decyzji
(art. 101, 102 TFUE; Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41 ust. 1; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)
(zob. pkt 238–253, 255–260)
9. Prawo Unii Europejskiej – Zasady – Proporcjonalność – Zakres – Stwierdzenie nieważności decyzji stwierdzającej naruszenie – Wznowienie postępowania na etapie stwierdzenia nieprawidłowości – Przyjęcie nowej decyzji stwierdzającej naruszenie – Naruszenie – Brak
(art. 5 ust. 4 TUE)
(zob. pkt 269–281)
10. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Uprawnienia dyskrecjonalne Komisji – Kontrola sądowa – Nieograniczone prawo orzekania sądu Unii – Zakres
(art. 101, 261, 263 TFUE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 31; komunikat Komisji 2006/C 210/02)
(zob. pkt 283–287)
11. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja stwierdzająca naruszenie wydana po stwierdzeniu nieważności wcześniejszej decyzji dotyczącej tego samego przedsiębiorstwa i tego samego naruszenia – Naruszenie zasady ne bis in idem – Brak
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 50; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23)
(zob. pkt 303–312)
12. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Przedawnienie w zakresie postępowań – Przepisy regulujące przerwaniem biegu przedawnienia i jego zawieszenie – Uprawnienia dyskrecjonalne prawodawcy Unii – Brak przepisów przewidujących bezwzględny maksymalny termin przedawnienia – Dopuszczalność
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 41; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 25 ust. 3, 6)
(zob. pkt 316–322)
13. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu – Stopień dokładności wymagany od dowodów przyjętych przez Komisję – Łańcuch poszlak – Kontrola sądowa – Zakres – Decyzja utrzymująca wątpliwości po stronie sądu – Poszanowanie zasady domniemania niewinności
(art. 65 EWWiS)
(zob. pkt 330–333)
14. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Konieczność istnienia związku przyczynowego pomiędzy uzgodnieniem a zachowaniem przedsiębiorstw na rynku – Domniemanie istnienia tego związku przyczynowego – Ciężar obalenia tego domniemania spoczywający na danym przedsiębiorstwie – Dowody
(art. 65 EWWiS)
(zob. pkt 337–344)
15. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Naruszenia – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie – Przypisanie przedsiębiorstwu odpowiedzialności za całość naruszenia – Przesłanki – Brak dowodu na aktywne uczestnictwo przedsiębiorstwa w spotkaniach odbywających się w pewnym okresie oraz na udział w niektórych z nich – Brak wpływu
(art. 65 EWWiS)
(zob. pkt 345, 346, 354, 465)
16. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Decyzja Komisji stwierdzająca naruszenie – Ciężar udowodnienia naruszenia i czasu jego trwania spoczywający na Komisji – Zakres ciężaru dowodu – Przedstawienie dowodu na podstawie szeregu poszlak i zbieżnych okoliczności poświadczających istnienie i czas trwania ciągłego zachowania antykonkurencyjnego – Dopuszczalność
(art. 65 EWWiS)
(zob. pkt 368–373)
17. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Pojęcie – Uczestniczenie w spotkaniach mających cel antykonkurencyjny – Włączenie – Warunek – Brak zdystansowania się od podjętych decyzji – Otwarte zdystansowanie się – Kryteria oceny
(art. 65 EWWiS)
(zob. pkt 410, 460)
18. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Koordynacja i współpraca niezgodna z obowiązkiem określenia przez każde przedsiębiorstwo w sposób autonomiczny jego zachowania na rynku – Wymiana informacji między konkurentami – Wymiana mogąca wyeliminować wątpliwości co do zamierzonych zachowań danych przedsiębiorstw
(art. 65 ust. 1 EWWiS)
(zob. pkt 513–518)
19. Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Naruszenia – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie – Przypisanie przedsiębiorstwu odpowiedzialności za całość naruszenia – Przesłanki – Mające znamiona naruszenia praktyki i działania wpisujące się w całościowy plan – Ocena – Kryteria – Przyczynienie się do osiągnięcia jednolitego celu naruszenia – Konieczność istnienia związku komplementarności pomiędzy zarzucanymi praktykami – Brak
(art. 65 ust. 1 EWWiS)
(zob. pkt 534–538)
Streszczenie
Sąd potwierdził wynoszące od 2,2 do 5,1 mln EUR kary nałożone przez Komisję na cztery przedsiębiorstwa za ich uczestnictwo w kartelu na włoskim rynku prętów zbrojeniowych
W decyzji z dnia 17 grudnia 2002 r. (zwanej dalej „pierwszą decyzją”) Komisja Europejska stwierdziła, że osiem przedsiębiorstw i związek przedsiębiorstw dopuściło się naruszenia art. 65 ust. 1 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (zwanego dalej „EWWiS”), uczestnicząc w okresie od grudnia 1989 r. do lipca 2000 r. w kartelu na włoskim rynku prętów zbrojeniowych, którego celem lub skutkiem było ustalanie cen oraz ograniczanie i kontrolowanie produkcji(1).
Sąd stwierdził nieważność tej decyzji ze względu na to, że jej podstawa prawna, czyli art. 65 ust. 4 i 5 EWWiS, nie obowiązywała już w chwili wydania tej decyzji, ponieważ traktat EWWiS wygasł z dniem 23 lipca 2002 r.(2). W konsekwencji Komisja przyjęła w dniach 30 września i 8 grudnia 2009 r. nową decyzję, stwierdzającą to samo naruszenie, lecz opartą na traktacie WE i rozporządzeniu (WE) nr 1/2003(3) (zwaną dalej „drugą decyzją”)(4).
Ta druga decyzja została utrzymana w mocy przez Sąd wyrokami z dnia 9 grudnia 2014 r. (zwanymi dalej „wyrokami z dnia 9 grudnia 2014 r.”)(5), lecz Trybunał stwierdził jej nieważność. Zdaniem Trybunału Sąd dopuścił się naruszenia prawa, uznając, że Komisja nie była zobowiązana do zorganizowania ponownego przesłuchania w ramach postępowania, które doprowadziło do wydania drugiej decyzji(6), ponieważ brak takiego przesłuchania stanowi naruszenie istotnych wymogów proceduralnych. Stwierdził on więc, że pierwsze przesłuchanie, zorganizowane w celu wydania pierwszej decyzji, nie było zgodne z wymogami proceduralnymi dotyczącymi wydania decyzji na podstawie rozporządzenia nr 1/2003, ponieważ nie uczestniczyły w nim organy ochrony konkurencji państw członkowskich. Trybunał uchylił zatem w całości wyroki z dnia 9 grudnia 2014 r.
Podejmując postępowanie na etapie, w odniesieniu do którego Trybunał stwierdził bezprawność, Komisja przeprowadziła ponowne przesłuchanie i stwierdziła ponownie, w decyzji z dnia 4 lipca 2019 r. (zwanej dalej „zaskarżoną decyzją”)(7), naruszenie będące przedmiotem drugiej decyzji. Niemniej jednak, ze względu na czas trwania postępowania, przyznano obniżenie o 50% grzywien w odniesieniu do wszystkich będących adresatami przedsiębiorstw.
Cztery z ośmiu przedsiębiorstw, których dotyczyła zaskarżona decyzja, a mianowicie Ferriera Valsabbia SpA i Valsabbia Investimenti SpA, Alfa Acciai SpA, Feralpi Holdings SpA i Ferriere Nord SpA (zwane dalej „skarżącymi”), wniosły skargi o stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji, w której Komisja nałożyła na nie kary w wysokości od 2,2 do 5,1 mln EUR(8). Wszystkie te skargi zostały oddalone przez czwartą izbę Sądu w składzie powiększonym, która w tych ramach wyjaśniła przesłanki, po spełnieniu których Komisja może wydać decyzję nakładającą karę po upływie prawie trzydziestu lat po zaistnieniu okoliczności faktycznych mających znamiona naruszenia, nie dopuszczając się przy tym naruszenia prawa do obrony zainteresowanych stron lub też zasady rozsądnego terminu. Sąd wydał również rozstrzygnięcie w przedmiocie zgodności z prawem systemu przerwania biegu przedawnienia i jego zawieszenia w dziedzinie nakładania grzywien, jak również w przedmiocie warunków, na jakich przy obliczaniu grzywien uwzględniany jest powrót do naruszenia.
Ocena Sądu
W sprawach T‑655/19, T‑656/19, T‑657/19 i T‑667/19 Sąd oddalił zarzut dotyczący nieprawidłowości, jakich miała się dopuścić Komisja przy organizacji ponownego przesłuchania.
Przypominając, że stwierdzenie nieważności aktu kończącego postępowanie administracyjne nie wpływa na wszystkie etapy poprzedzające jego wydanie, lecz jedynie na te z nich, których dotyczą względy uzasadniające stwierdzenie nieważności, Sąd potwierdził w niniejszym przypadku, że Komisja mogła podjąć postępowanie począwszy od etapu przesłuchania.
W tym kontekście Sąd odrzucił w pierwszej kolejności podnoszoną przez skarżące argumentację, zgodnie z którą bezstronność zasiadających w komitecie doradczym przedstawicieli organów ochrony konkurencji państw członkowskich nie była podczas ponownego przesłuchania zapewniona, ponieważ przedstawiciele ci znali pierwszą i drugą decyzję Komisji oraz stanowisko, jakie zajął Sąd w wyrokach z dnia 9 grudnia 2014 r.
W tym względzie Sąd przypomniał, że w przypadku stwierdzenia nieważności aktu znika on z porządku prawnego i przyjmuje się, że nigdy nie zaistniał. Podobnie wyroki Sądu znikają z mocą wsteczną z porządku prawnego wówczas, gdy zostają uchylone w wyniku odwołania. W konsekwencji zarówno decyzje Komisji, jak i wyroki z dnia 9 grudnia 2014 r. zniknęły, z mocą wsteczną, z porządku prawnego Unii z chwilą wydania opinii przez komitet doradczy. Ponadto ze względu na to, że znajomość rozwiązania wynikającego z orzecznictwa przyjętego przez Trybunał w wyroku stwierdzającym nieważność jest nierozerwalnie związana z obowiązkiem wyciągnięcia konsekwencji z tego wyroku, nie można na tej podstawie dojść do wniosku, iż te organy ochrony konkurencji nie były bezstronne.
W drugiej kolejności Sąd oddalił część zarzutu, zgodnie z którą Komisja naruszyła przysługujące skarżącym prawo do obrony ze względu na to, że nie wezwała na przesłuchanie różnego rodzaju podmiotów, które odegrały istotną rolę w ramach dokonywanych czynności dochodzeniowych.
W odniesieniu w szczególności do nieobecności podmiotów, które na wcześniejszym etapie postępowania zrezygnowały z możliwości zakwestionowania pierwszej lub drugiej ze skierowanych do nich decyzji(9), Sąd uznał, że ze względu na to, iż ta decyzja stała się w stosunku do nich ostateczna, Komisja nie dopuściła się błędu, wykluczając możliwość wzięcia przez te podmioty udziału w ponownym przesłuchaniu. Jeśli chodzi o brak będącego osobą trzecią podmiotu, którego prawo do udziału w postępowaniu administracyjnym zostało uznane w 2002 r., Sąd uznał, że Komisja prawidłowo stwierdziła, iż skoro podmiot ten uczestniczył w pierwszym z przesłuchań, lecz nie stawił się na drugim z nich, zorganizowanym przy okazji wydawania pierwszej decyzji, utracił on interes prawny w przyłączeniu się po raz kolejny do postępowania.
W trzeciej kolejności Sąd odrzucił argumentację, zgodnie z którą zmiany, które nastąpiły, ze względu na upływ czasu, w odniesieniu do tożsamości podmiotów i struktury rynku, uniemożliwiły zorganizowanie ponownego przesłuchania na warunkach równoważnych tym, które obowiązywały w 2002 r. Zdaniem Sądu Komisja dokonała prawidłowej oceny, stwierdzając, w świetle okoliczności istniejących w momencie podjęcia postępowania, że jego dalsze prowadzenie nadal stanowi odpowiednie rozwiązanie.
Zarzuty dotyczące naruszenia zasady rozsądnego terminu zostały natomiast oddalone. Z jednej strony, skarżące zarzuciły Komisji, że ta nie zbadała tego, czy wydanie zaskarżonej decyzji pozostawało zgodne z zasadą rozsądnego terminu. Z drugiej strony, zakwestionowały one czas trwania postępowania, które doprowadziło do wydania tej decyzji.
W tym względzie Sąd stwierdził w pierwszej kolejności, że przed wydaniem zaskarżonej decyzji Komisja przeanalizowała długość postępowania administracyjnego, przyczyny mogące wyjaśnić czas jego trwania i konsekwencje, jakie można wyciągnąć z tego faktu. Tym samym instytucja ta uczyniła zadość ciążącemu na niej obowiązkowi uwzględnienia wymogów wynikających z zasady rozsądnego terminu przy dokonywaniu oceny celowości wszczęcia postępowania i wydania decyzji w zastosowaniu reguł konkurencji.
W odniesieniu do czasu trwania postępowania Sąd stwierdził w drugiej kolejności, że przekroczenie rozsądnego terminu może prowadzić do stwierdzenia nieważności decyzji jedynie wówczas, gdy spełnione zostaną dwa warunki, a mianowicie, że postępowanie było przewlekłe i że to przekroczenie rozsądnego terminu utrudniło wykonanie prawa do obrony.
Uwzględniając zaś znaczenie, jakie ma dla zainteresowanych ten spór, złożoność sprawy, zachowanie strony skarżącej i właściwych organów, czas trwania etapów postępowania administracyjnego nie był w niniejszym przypadku nadmierny. Ponadto łączny czas trwania tego postępowania można po części przypisać przerwom spowodowanym przeprowadzaniem kontroli sądowej, związanym z liczbą skarg wniesionych do sądu Unii odnośnie do różnych aspektów tej sprawy. Ponadto ze względu na to, że skarżące co najmniej siedmiokrotnie w trakcie całego postępowania miały okazję przedstawić swoje stanowisko i podnieść swoje argumenty, wykonanie przysługującego im prawa do obrony nie zostało utrudnione.
Zdaniem Sądu Komisja wywiązała się również z ciążącego na niej obowiązku uzasadnienia w odniesieniu do uwzględnienia czasu trwania postępowania. Instytucja ta uzasadniła wydanie nowej decyzji, w której ustaliła, że dopuszczono się naruszenia i nałożyła grzywnę na dane przedsiębiorstwa właśnie po to, aby zrealizować cel polegający na niepozwoleniu im na bezkarność i odstraszeniu je od popełnienia podobnego naruszenia w przyszłości.
W sprawach T‑657/19 i T‑667/19 Sąd oddalił również zarzuty dotyczące naruszenia zasady ne bis in idem, a także te, w których skarżące podważały zgodność z prawem systemu przerwania biegu przedawnienia i jego zawieszenia, który został ustanowiony w art. 25 ust. 3–6 rozporządzenia nr 1/2003.
Dla przypomnienia, zasada ne bis in idem stoi na przeszkodzie powstaniu sytuacji, w której dane przedsiębiorstwo będzie ponownie karane lub ścigane za antykonkurencyjne zachowanie, w odniesieniu do którego zostało ono ukarane lub uznane za nieponoszące odpowiedzialności we wcześniejszym, niepodlegającym już zaskarżeniu rozstrzygnięciu. Zasada ta nie stoi natomiast na przeszkodzie ponownemu wszczęciu postępowania dotyczącego tego samego zachowania antykonkurencyjnego, w przypadku gdy stwierdzono nieważność pierwszej decyzji ze względów formalnych, nie orzekając co do istoty zarzucanych czynów, jeśli kary nałożone w nowej decyzji nie są dodawane do tych nałożonych w decyzji, której nieważność stwierdzono, ale je zastępują.
W tym względzie Sąd zauważył, że stwierdzenie nieważności zarówno pierwszej, jak i drugiej decyzji nie wiązało się z zajęciem ostatecznego stanowiska co do istoty sprawy. Ponadto, nawet jeśli w wyrokach z dnia 9 grudnia 2014 r. Sąd zajął stanowisko w przedmiocie podnoszonych przez skarżące zarzutów co do istoty sprawy, wyroki te zostały w całości uchylone przez Trybunał. Ponadto kary nałożone w zaskarżonej decyzji zastąpiły te nałożone w drugiej decyzji, które z kolei zastąpiły kary nałożone w pierwszej decyzji. Sąd wyciągnął na tej podstawie wniosek, że, wydając zaskarżoną decyzję, Komisja nie naruszyła zasady ne bis in idem.
Podnosząc zarzut niezgodności z prawem mającego zastosowanie systemu przerwania i zawieszenia biegu przedawnienia, skarżące zakwestionowały ponadto brak określonego przez prawodawcę Unii bezwzględnego maksymalnego terminu, po przekroczeniu którego prowadzenie przez Komisję jakiekolwiek postępowania byłoby wykluczone pomimo ewentualnych zawieszeń lub przerwań biegu początkowego terminu przedawnienia.
Zgodnie z art. 25 rozporządzenia nr 1/2003 bieg przewidzianego w dziedzinie nakładania grzywien lub okresowych kar pieniężnych pięcioletniego terminu przedawnienia ulega zawieszeniu na czas postępowań wszczętych przed Trybunałem w drodze skargi na decyzję Komisji, w którym to przypadku jest on przedłużany o okres zawieszenia. Zdaniem Sądu system ten jest wynikiem pogodzenia przez prawodawcę Unii dwóch celów, a mianowicie: konieczności zapewnienia pewności prawa i konieczności zapewnienia przestrzegania prawa poprzez ściganie, stwierdzanie i karanie naruszeń prawa Unii. Dokonując tego wyważenia, prawodawca Unii nie przekroczył zaś zakresu uznania, jaki powinien mu przysługiwać w tych ramach.
Zdaniem Sądu, choć w przypadku wniesienia skargi do sądu Unii bieg terminu przedawnienia zostaje zawieszony, to niemniej jednak w celu skorzystania z tej możliwości wymagane jest podjęcie działań ze strony samych przedsiębiorstw. W tej sytuacji nie można zatem zarzucać prawodawcy Unii zaistnienia sytuacji polegającej na tym, że po wniesieniu przez zainteresowane przedsiębiorstwa szeregu skarg, decyzja kończąca postępowanie jest wydawana po upływie pewnego czasu. Ponadto podmioty składające skargę na nieracjonalnie długie postępowanie mogą kwestionować jego czas trwania, żądając stwierdzenia nieważności decyzji wydanej po jego zakończeniu pod warunkiem, że to przekroczenie rozsądnego terminu utrudniło wykonywanie prawa do obrony. Jeżeli przekroczenie to nie prowadzi do naruszenia takiego prawa, podmioty, którym to prawo przysługuje, mogą wnieść do sądu Unii skargę o odszkodowanie.
W sprawach T‑657/19 i T‑667/19 Sąd, korzystając z przysługującego mu nieograniczonego prawa orzekania, uznał, że w celu ustalenia kwoty grzywien nałożonych na skarżące należy uwzględnić złagodzenie ich skutku odstraszającego ze względu na niemal dwudziestoletni okres, jaki upłynął od zakończenia naruszenia do wydania zaskarżonej decyzji, potwierdzając tym samym, zastępując wcześniejsze uzasadnienie innym uzasadnieniem, konieczność orzeczenia w odniesieniu do tych skarżących grzywny. Sąd uznał w tym względzie, że przyznane przez Komisję obniżenie tej kwoty o 50% było odpowiednie do realizacji tego celu.
Wreszcie, w sprawie T‑667/19 Sąd oddalił podniesiony przez Ferriere Nord SpA zarzut oparty na niezgodności z prawem podwyższenia kwoty nałożonej grzywny z tytułu powrotu do naruszenia.
Jeśli chodzi o poszanowanie prawa do obrony przysługującego Ferriere Nord SpA, Sąd zauważył, że w przypadku gdy Komisja zamierza przypisać osobie prawnej naruszenie prawa konkurencji i nosi się w związku z tym z zamiarem uwzględnienia powrotu do naruszenia jako okoliczności obciążającej, skierowane do tej osoby pismo w sprawie przedstawienia zarzutów powinno zawierać wszystkie informacje umożliwiające jej obronę, w szczególności te, które mogą uzasadniać twierdzenie, iż przesłanki powrotu do naruszenia zostały spełnione.
W świetle zaś analizy dotyczącej całokształtu okoliczności towarzyszących sprawie Sąd stwierdził, że zamiar uwzględnienia przez Komisję, z tytułu powrotu do naruszenia, wcześniej skierowanej do Ferriere Nord SpA decyzji nakładającej karę, był wystarczająco przewidywalny. Spółka ta miała zresztą możliwość przedstawienia uwag w tej kwestii w trakcie postępowania, które doprowadziło do wydania zaskarżonej decyzji.
Jeśli chodzi o zarzuty dotyczące czasu, jaki upłynął między dwoma naruszeniami uwzględnionymi z tytułu powrotu do naruszenia, Sąd wyjaśnił, że nawet jeśli stwierdzeniu powrotu do naruszenia nie stoi na przeszkodzie żaden termin przedawnienia, to niemniej jednak Komisja nie może, nie dopuszczając się przy tym uchybienia zasadzie proporcjonalności, brać pod uwagę wcześniejszych decyzji nakładających kary na przedsiębiorstwo bez żadnych ograniczeń w czasie. W związku z tym, biorąc pod uwagę krótki okres czasu, jaki upłynął pomiędzy dwoma rozpatrywanymi naruszeniami, a mianowicie trzy lata i osiem miesięcy, Komisja słusznie uznała, że podwyższenie podstawowej kwoty grzywny z tytułu powrotu do naruszenia jest uzasadnione ze względu na przejawianą przez Ferriere Nord SpA skłonność do naruszania reguł konkurencji, i to pomimo faktu, że dochodzenie było już prowadzone od pewnego czasu.
Z uwagi na powyższe względy skargi wniesione przez skarżące zostały w całości oddalone.