WYROK TRYBUNAŁU (wielka izba)

z dnia 24 lipca 2023 r.(*)

Odesłanie prejudycjalne – Ochrona interesów finansowych Unii Europejskiej – Artykuł 325 ust. 1 TFUE – Konwencja „OIF” – Artykuł 2 ust. 1 – Obowiązek zwalczania nadużyć na szkodę interesów finansowych Unii za pomocą odstraszających i skutecznych środków – Obowiązek ustanowienia sankcji karnych – Podatek od wartości dodanej (VAT) – Dyrektywa 2006/112/WE – Poważne nadużycie finansowe związane z VAT – Termin przedawnienia odpowiedzialności karnej – Wyrok trybunału konstytucyjnego stwierdzający nieważność przepisu krajowego regulującego przyczyny przerwania biegu tego terminu – Systemowe ryzyko bezkarności – Ochrona praw podstawowych – Artykuł 49 ust. 1 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej – Zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar – Wymogi przewidywalności i precyzyjności ustawy karnej – Zasada retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior) – Zasada pewności prawa – Krajowy standard ochrony praw podstawowych – Obowiązek odstąpienia przez sądy państwa członkowskiego od stosowania wyroków trybunału konstytucyjnego lub sądu najwyższego tego państwa członkowskiego w przypadku niezgodności z prawem Unii – Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów w razie niezastosowania się do tych wyroków – Zasada pierwszeństwa prawa Unii

W sprawie C‑107/23 PPU [Lin](i)

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Curtea de Apel Brașov (sąd apelacyjny w Braszowie, Rumunia) postanowieniem z dnia 22 lutego 2023 r., które wpłynęło do Trybunału w tym samym dniu, w postępowaniu karnym przeciwko

C.I.,

C.O.,

K.A.,

L.N.,

S.P.,

przy udziale:

Statul român,

TRYBUNAŁ (wielka izba),

w składzie: K. Lenaerts, prezes, L. Bay Larsen, wiceprezes, A. Prechal, C. Lycourgos (sprawozdawca), E. Regan, P.G. Xuereb, L.S. Rossi i D. Gratsias, prezesi izb, J.‑C. Bonichot, S. Rodin, F. Biltgen, N. Piçarra, N. Jääskinen, J. Passer i O. Spineanu-Matei, sędziowie,

rzecznik generalny: M. Campos Sánchez-Bordona,

sekretarz: R. Şereş, administratorka,

uwzględniając pisemny etap postępowania i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 10 maja 2023 r.,

rozważywszy uwagi, które przedstawili:

–        w imieniu C.I. – C.‑I. Gliga, avocat,

–        w imieniu C.O. – M. Gornoviceanu, avocată,

–        w imieniu L.N. – C. ‑I. Gliga, avocat,

–        w imieniu S.P. – H. Crişan, avocat,

–        w imieniu rządu rumuńskiego – L.‑E. Baţagoi, M. Chicu, E. Gane i O.‑C. Ichim, w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Komisji Europejskiej – J. Baquero Cruz, F. Blanc, I.V. Rogalski, F. Ronkes Agerbeek i P.J.O. Van Nuffel, w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 29 czerwca 2023 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 2, art. 4 ust. 3 i art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, art. 325 ust. 1 TFUE, art. 49 ust. 1 zdanie ostatnie Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”), art. 2 ust. 1 Konwencji sporządzonej na podstawie artykułu K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich, podpisanej w Brukseli w dniu 26 lipca 1995 r. i załączonej do aktu Rady z dnia 26 lipca 1995 r. (Dz.U. 1995, C 316, s. 48, zwanej dalej „konwencją OIF”), art. 2 i 12 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1371 z dnia 5 lipca 2017 r. w sprawie zwalczania za pośrednictwem prawa karnego nadużyć na szkodę interesów finansowych Unii (Dz.U. 2017, L 198, s. 29, zwanej dalej „dyrektywą OIF”), dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.U. 2006, L 347, s. 1), decyzji Komisji 2006/928/WE z dnia 13 grudnia 2006 r. w sprawie ustanowienia mechanizmu współpracy i weryfikacji postępów Rumunii w realizacji określonych założeń w zakresie reformy systemu sądownictwa oraz walki z korupcją (Dz.U. 2006, L 354, s. 56) oraz zasady pierwszeństwa prawa Unii.

2        Wniosek ten został złożony w ramach skarg nadzwyczajnych wniesionych przez C.I., C.O., K.A., L.N. i S.P. (zwanych dalej łącznie „skarżącymi w postępowaniu głównym”), mających na celu uchylenie prawomocnych wyroków skazujących ich na kary pozbawienia wolności za czyny zakwalifikowane jako oszustwo podatkowe i utworzenie zorganizowanej grupy przestępczej.

 Ramy prawne

 Prawo Unii

 Konwencja OIF

3        Artykuł 1 konwencji OIF, zatytułowany „Postanowienia ogólne”, przewiduje:

„1.      Do celów niniejszej [k]onwencji nadużycia finansowe naruszające interesy finansowe Wspólnot Europejskich polegają na:

[…]

b)      w odniesieniu do przychodów – jakimkolwiek umyślnym działaniu lub zaniechaniu dotyczącym:

–        wykorzystania lub przedstawienia fałszywych, nieścisłych lub niekompletnych oświadczeń lub dokumentów, które ma na celu bezprawne zmniejszenie środków budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich lub budżetów zarządzanych przez Wspólnoty Europejskie lub w ich imieniu,

[…]

2.      Z zastrzeżeniem [art.] 2 [ust.] 2, każde państwo członkowskie podejmuje niezbędne i odpowiednie środki w celu dokonania transpozycji [ust.] 1 do swojego krajowego prawa karnego w taki sposób, aby postępowanie w nim określone stanowiło przestępstwo.

3.      Z zastrzeżeniem [art.] 2 [ust.] 2, każde państwo członkowskie podejmuje niezbędne środki w celu zapewnienia, że umyślne przygotowanie lub dostarczenie fałszywych, nieścisłych lub niekompletnych oświadczeń lub dokumentów mających skutek opisany w [ust.] 1 stanowi przestępstwo, o ile nie jest to już zagrożone karą jako przestępstwo podstawowe lub jako udział w, nakłanianie do, lub próba popełnienia nadużycia finansowego określonego w [ust.] 1.

[…]”.

4        Artykuł 2 tej konwencji, zatytułowany „Kary”, stanowi:

„1.      Każde państwo członkowskie podejmuje niezbędne środki w celu zapewnienia, że działanie określone w [art.] 1 oraz udział w, nakłanianie do, lub próba zachowania określonego w [art.] 1 [ust.] 1, są zagrożone przez skuteczne, proporcjonalne i odstraszające sankcje karne, włącznie z, przynajmniej w przypadkach poważnego nadużycia finansowego, karami polegającymi na pozbawieniu wolności, które może prowadzić do ekstradycji, przy czym za poważne nadużycie finansowe uważa się takie nadużycie finansowe, które wiąże się przynajmniej z minimalną kwotą określoną w każdym państwie członkowskim. Taka minimalna kwota nie może być ustalona na poziomie wyższym niż 50 000 [EUR].

2.      Jednakże w przypadkach niewielkich nadużyć finansowych na łączną kwotę nieprzekraczającą 4000 [EUR], któr[ym] z punktu widzenia prawa wewnętrznego nie towarzyszą szczególnie poważne okoliczności, państwo członkowskie może przewidzieć kary odmienne od określonych w [ust.] 1.

[…]”.

 Dyrektywa OIF

5        Artykuł 16 dyrektywy OIF, zatytułowany „Zastąpienie [konwencji OIF]”, stanowi:

„Konwencję [OIF], w tym protokoły do tej konwencji z dnia 27 września 1996 r., 29 listopada 1996 r. i 19 czerwca 1997 r., zastępuje się niniejszą dyrektywą ze skutkiem od dnia 6 lipca 2019 r. w stosunku do państw członkowskich związanych niniejszą dyrektywą.

W stosunku do państw członkowskich związanych niniejszą dyrektywą odesłania do [k]onwencji należy odczytywać jako odesłania do niniejszej dyrektywy”.

 Prawo rumuńskie

 Konstytucja rumuńska

6        Zasada retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior) została wyrażona w art. 15 ust. 2 Constituția României (konstytucji rumuńskiej), zgodnie z którym „[u]stawa działa tylko na przyszłość, z wyjątkiem względniejszych ustaw karnych lub ustaw dotyczących wykroczeń”.

7        Artykuł 147 ust. 1 i 4 konstytucji rumuńskiej stanowi:

„1.      Przepisy obowiązujących ustaw i dekretów, a także rozporządzeń, które zostały uznane za niezgodne z konstytucją, przestają wywoływać skutki prawne po upływie 45 dni od opublikowania wyroku Curtea Constituțională [(trybunału konstytucyjnego, Rumunia)], chyba że w tym okresie parlament lub rząd, w zależności od przypadku, zharmonizuje niezgodne z konstytucją przepisy z postanowieniami konstytucji. W tym okresie przepisy uznane za niezgodne z konstytucją zostają zawieszone z mocy prawa.

[…]

4.      Orzeczenia Curtea Constituțională [(trybunału konstytucyjnego)] są publikowane w Monitorul Oficial al României. Od daty ich publikacji orzeczenia mają moc powszechnie obowiązującą i wywierają skutki prawne jedynie na przyszłość”.

 Rumuńskie prawo karne

8        Przestępstwo oszustwa podatkowego zostało określone w art. 9 Legea nr. 241/2005, pentru prevenirea și combaterea evaziunii fiscale (ustawy nr 241/2005 o zapobieganiu oszustwom podatkowym i ich zwalczaniu) z dnia 15 lipca 2005 r. (Monitorul Oficial al României, część I, nr 672 z dnia 27 lipca 2005 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, jak następuje:

„1.      Następujące czyny popełnione w celu uchylenia się od obowiązków podatkowych stanowią przestępstwa oszustwa podatkowego zagrożone karą pozbawienia wolności od 2 do 8 lat oraz pozbawieniem pewnych praw lub grzywną:

[…]

c)      wpisywanie do księg rachunkowych lub innych dokumentów prawnych wydatków, które nie odpowiadają rzeczywistym transakcjom, lub wpisywanie innych fikcyjnych transakcji;

[…]

2.      Jeżeli czyny, o których mowa w ust. 1, powodują szkodę przekraczającą 100 000 EUR w równowartości w walucie krajowej, dolną i górną granicę wymiaru kary podwyższa się o 5 lat.

3.      Jeżeli czyny, o których mowa w ust. 1, powodują szkodę przekraczającą 500 000 EUR w równowartości w walucie krajowej, dolną i górną granicę wymiaru kary podwyższa się o 7 lat”.

9        W dniu 1 lutego 2014 r. weszła w życie Legea nr. 286/2009, privind Codul penal (ustawa nr 286/2009 – kodeks karny) z dnia 17 lipca 2009 r. (Monitorul Oficial al României, część I, nr 510 z dnia 24 lipca 2009 r., zwana dalej „kodeksem karnym”).

10      Zgodnie z art. 154 ust. 1 lit. b) kodeksu karnego ogólny termin przedawnienia przestępstw, których popełnienie zarzuca się skarżącym w postępowaniu głównym, wynosi dziesięć lat.

11      Przed wejściem w życie kodeksu karnego przepis regulujący przerwanie biegu terminów przedawnienia w sprawach karnych przewidywał, co następuje:

„Bieg terminu przedawnienia przewidziany w art. 122 przerywa się przez dokonanie jakiejkolwiek czynności procesowej w postępowaniu, o której zgodnie z ustawą należy powiadomić podejrzanego lub oskarżonego”.

12      W pierwotnym brzmieniu art. 155 ust. 1 kodeksu karnego stanowił:

„Bieg terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej przerywa się przez dokonanie jakiejkolwiek czynności procesowej w postępowaniu”.

13      Ten art. 155 ust. 1 został zmieniony w następujący sposób przez Ordonanța de urgență a Guvernului nr. 71/2022, pentru modificarea articolului 155 alineatul (1) din Legea nr. 286/2009 privind Codul penal (nadzwyczajny dekret rządowy nr 71/2022 zmieniający art. 155 ust. 1 ustawy nr 286/2009 – kodeks karny) z dnia 30 maja 2022 r. (Monitorul Oficial al României, część I, nr 531 z dnia 30 maja 2022 r., zwany dalej „OUG nr 71/2022”):

„Bieg terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej przerywa się przez dokonanie jakiejkolwiek czynności procesowej w postępowaniu, o której zgodnie z ustawą należy powiadomić podejrzanego lub oskarżonego”.

14      Zakres zasady retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior), wyrażonej w art. 15 ust. 2 konstytucji rumuńskiej, został sprecyzowany w art. 5 ust. 1 kodeksu karnego, zgodnie z którym:

„Jeżeli między popełnieniem czynu zabronionego a wydaniem prawomocnego wyroku obowiązywała co najmniej jedna ustawa karna, stosuje się ustawę względniejszą”.

15      Artykuł 426 Legea nr. 135/2010, privind Codul de procedură penală (ustawy nr 135/2010 – kodeksu postępowania karnego), z dnia 1 lipca 2010 r. (Monitorul Oficial al României, część I, nr 486 z dnia 15 lipca 2010 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, zatytułowany „Przypadki wniesienia nadzwyczajnej skargi o uchylenie”, przewiduje w lit. b):

„Skargę nadzwyczajną o uchylenie można wnieść przeciwko prawomocnym wyrokom wydanym w postępowaniu karnym w następujących przypadkach:

[…]

b)      gdy oskarżony został skazany pomimo istnienia dowodów na występowanie przyczyny umorzenia postępowania karnego.

[…]”.

 Przepisy dotyczące systemu odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów

16      Artykuł 99 Legea nr. 303/2004, privind statutul judecătorilor și procurorilor (ustawy nr 303/2004 o statusie sędziów i prokuratorów) z dnia 28 czerwca 2004 r. (opublikowanej ponownie w Monitorul Oficial al României, część I, nr 826 z dnia 13 września 2005 r.), stanowił:

„Przewinienie dyscyplinarne stanowi:

[…]

ș)      niestosowanie się do wyroków Curtea Constituțională [(trybunału konstytucyjnego)] lub wyroków wydanych przez Înalta Curte de Casație și Justiție [(najwyższy sąd kasacyjny, Rumunia)] orzekający w przedmiocie skarg w interesie prawa;

[…]”.

17      Artykuł 271 Legea nr. 303/2022, privind statutul judecătorilor și procurorilor (ustawy nr 303/2022 o statusie sędziów i prokuratorów) z dnia 15 listopada 2022 r. (Monitorul Oficial al României, część I, nr 1102 z dnia 16 listopada 2022 r.), przewiduje:

„Przewinienie dyscyplinarne stanowi:

[…]

s)      wykonywanie obowiązków w złej wierze lub z rażącym niedbalstwem”.

18      Zgodnie z art. 272 ust. 1 i 2 tej ustawy:

„1.      Sędzia lub prokurator działa w złej wierze, jeżeli świadomie narusza przepisy prawa materialnego lub procesowego w celu pokrzywdzenia innej osoby lub jeżeli na to się godzi.

2.      Sędzia lub prokurator dopuszcza się rażącego niedbalstwa, jeżeli ignoruje przepisy prawa materialnego lub procesowego w sposób zawiniony, poważny, niepodważalny i nieuzasadniony”.

 Postępowanie główne i pytania prejudycjalne

19      W 2010 r. skarżący w postępowaniu głównym nie zaksięgowali w dokumentach rachunkowych w całości lub w części transakcji handlowych oraz przychodów uzyskanych ze sprzedaży na rzecz beneficjentów krajowych oleju napędowego nabytego w ramach systemu zawieszenia płatności podatku akcyzowego, powodując stratę dla budżetu państwa zwłaszcza w odniesieniu do podatku od wartości dodanej (VAT) i podatku akcyzowego od oleju napędowego.

20      Wyrokiem karnym nr 285/AP z dnia 30 czerwca 2020 r. Curtea de Apel Brașov (sąd apelacyjny w Braszowie, Rumunia), który jest sądem odsyłającym, skazał skarżących w postępowaniu głównym – lub utrzymał w mocy skazanie orzeczone przez Tribunalul Brașov (sąd okręgowy w Braszowie, Rumunia) w wyroku karnym nr 38/S z dnia 13 marca 2018 r. – na kary pozbawienia wolności za popełnienie przestępstwa oszustwa podatkowego z art. 9 ust. 1 lit. b) i c) oraz z art. 9 ust. 3 ustawy nr 241/2005 o zapobieganiu oszustwom podatkowym i ich zwalczaniu, w brzemieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, a także przestępstwa utworzenia zorganizowanej grupy przestępczej z art. 7 w związku z art. 2 lit. b) pkt 16 Legea nr. 39/2003, privind prevenirea și combaterea criminalității organizate (ustawy nr 39/2003 o zapobieganiu i zwalczaniu przestępczości zorganizowanej) z dnia 21 stycznia 2003 r. (Monitorul Oficial al României, część I, nr 50 z dnia 29 stycznia 2003 r.), w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, na podstawie art. 5 kodeksu karnego.

21      W chwili złożenia rozpatrywanego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dwóch skarżących w postępowaniu głównym, K.A. i S.P., było pozbawionych wolności w wykonaniu wydanego przez Curtea de Apel Brașov (sąd apelacyjny w Braszowie) wyroku nr 285/AP z dnia 30 czerwca 2020 r.

22      Skarżących w postępowaniu głównym zobowiązano także do zapłaty odszkodowania za szkodę podatkową, w tym kwot należnych z tytułu VAT, w łącznej wysokości 13 964 482 lei rumuńskich (RON) (około 3 240 000 EUR).

23      We wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym sąd odsyłający powołuje się na orzecznictwo krajowe dotyczące pierwotnej wersji art. 155 ust. 1 kodeksu karnego, które może mieć decydujący wpływ na sytuację skarżących w postępowaniu głównym.

24      Dokładniej rzecz ujmując, sąd ten wskazuje, po pierwsze, że w wyroku nr 297 z dnia 26 kwietnia 2018 r., opublikowanym w dniu 25 czerwca 2018 r. [zwanym dalej „wyrokiem nr 297/2018 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego)”], Curtea Constituțională (trybunał konstytucyjny) uwzględnił zarzut niezgodności z konstytucją tego przepisu w zakresie, w jakim przewidywał on przerwanie biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej wskutek dokonania „jakiejkolwiek czynności procesowej”.

25      Curtea Constituțională (trybunał konstytucyjny) zauważył w szczególności, że wspomniany przepis jest pozbawiony przewidywalności i narusza zasadę ustawowej określoności czynów zabronionych i kar z uwagi na to, że wyrażenie „jakakolwiek czynność procesowa” obejmuje również czynności, o których nie powiadamia się podejrzanego lub oskarżonego, uniemożliwiając mu w ten sposób powzięcie wiadomości o okoliczności, że rozpoczął się bieg nowego terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej.

26      Stwierdził on również, że wcześniejszy przepis ustawowy spełniał przesłanki przewidywalności ustanowione w odpowiednich przepisach konstytucyjnych, ponieważ przewidywał on, że jedynie dokonanie czynności, o której zgodnie z ustawą należy powiadomić podejrzanego lub oskarżonego, może przerwać bieg terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej.

27      Po drugie, z wyjaśnień przedstawionych przez sąd odsyłający wynika, że przez kilka lat ustawodawca krajowy nie podejmował działań w następstwie wydania wyroku nr 297/2018 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) w celu zastąpienia uznanego za niezgodny z konstytucją przepisu art. 155 ust. 1 kodeksu karnego.

28      Po trzecie, sąd odsyłający wyjaśnia, że wyrokiem nr 358 z dnia 26 maja 2022 r., opublikowanym w dniu 9 czerwca 2022 r. [zwanym dalej „wyrokiem nr 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego)”], Curtea Constituțională (trybunał konstytucyjny) uwzględnił nowy zarzut niezgodności z konstytucją art. 155 ust. 1 kodeksu karnego. W wyroku tym Curtea Constituțională (trybunał konstytucyjny) wyjaśnił, że jego wyrok nr 297/2018 ma charakter prawny „zwyczajnego” wyroku stwierdzającego niekonstytucyjność. Curtea Constituțională (trybunał konstytucyjny), podkreślając brak działania ustawodawcy po wydaniu tego wyroku nr 297/2018 oraz fakt, że łączny skutek tego ostatniego wyroku i tego braku działania doprowadził do powstania nowej sytuacji, która jest pozbawiona jasności i przewidywalności w odniesieniu do przepisów mających zastosowanie do przerwania biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej i która odzwierciedliła się w niejednolitej praktyce sądowej, uściślił, że w okresie między dniem publikacji wspomnianego wyroku nr 297/2018 a wejściem w życie aktu normatywnego określającego mający zastosowanie przepis „[rumuńskie] prawo stanowione nie [przewidywało] żadnego przypadku umożliwiającego przerwanie biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej”.

29      Ponadto Curtea Constituțională (trybunał konstytucyjny) wskazał, że jego wyrok nr 297/2018 nie miał na celu zniesienia terminów przedawnienia odpowiedzialności karnej lub instytucji przerwania biegu tych terminów, lecz dostosowanie art. 155 ust. 1 kodeksu karnego do wymogów konstytucyjnych.

30      Po czwarte, z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że w dniu 30 maja 2022 r., czyli po wydaniu wyroku nr 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego), lecz przed jego publikacją, rząd rumuński, działając w charakterze ustawodawcy delegowanego, wydał OUG nr 71/2022, który wszedł w życie w tym samym dniu i którym zmieniono art. 155 ust. 1 kodeksu karnego w ten sposób, że bieg terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej ulega przerwaniu przez jakąkolwiek czynność procesową, o której należy powiadomić podejrzanego lub oskarżonego.

31      Po piąte, sąd odsyłający wskazuje, że w wyroku nr 67/2022 z dnia 25 października 2022 r., opublikowanym w dniu 28 listopada 2022 r., Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższy sąd kasacyjny) wyjaśnił, że w prawie rumuńskim przepisy dotyczące przerwania biegu przedawnienia należą do materialnego prawa karnego i że w konsekwencji podlegają one zasadzie niedziałania prawa karnego wstecz, bez uszczerbku dla zasady retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior), zagwarantowanej w szczególności w art. 15 ust. 2 konstytucji rumuńskiej.

32      W konsekwencji Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższy sąd kasacyjny) orzekł, że prawomocny wyrok skazujący może co do zasady stanowić przedmiot nadzwyczajnej skargi o uchylenie opartej na skutkach wyroków nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) jako względniejszej ustawy karnej (lex mitior). Taka możliwość jest jednak wykluczona, gdy sąd odwoławczy badał już kwestię przedawnienia odpowiedzialności karnej w toku postępowania, które zakończyło się wydaniem prawomocnego wyroku skazującego.

33      Skarżący w postępowaniu głównym wnieśli do Curtea de Apel Brașov (sądu apelacyjnego w Braszowie) nadzwyczajne skargi o uchylenie wydanego przez ten sąd wyroku nr 285/AP z dnia 30 czerwca 2020 r. Na podstawie art. 426 lit. b) ustawy nr 135/2010 – kodeksu postępowania karnego, w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, żądają oni uchylenia wyroku skazującego na tej podstawie, że skazano ich pomimo istnienia dowodów na występowanie przyczyny umorzenia postępowania karnego, mianowicie upływu terminu przedawnienia ich odpowiedzialności karnej.

34      Na poparcie skargi skarżący powołują się, na podstawie zasady retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior), na przedawnienie ich odpowiedzialności karnej w następstwie wyroków nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego).

35      Wspomniani skarżący podnoszą w istocie, że między dniem publikacji wyroku nr 297/2018 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego), czyli dniem 25 czerwca 2018 r., a dniem publikacji jego wyroku nr 358/2022, czyli dniem 9 czerwca 2022 r., prawo rumuńskie nie przewidywało żadnej przyczyny przerwania biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej.

36      Okoliczność zaś, że w okresie między tymi datami prawo stanowione nie przewidywało żadnej przyczyny przerwania biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej, stanowi sama w sobie względniejszą ustawę karną, która powinna się do nich stosować zgodnie z zasadą retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior), ustanowioną w szczególności w konstytucji rumuńskiej.

37      Na wypadek przyjęcia takiej wykładni sąd odsyłający stwierdza, że ze względu na datę popełnienia zarzucanych czynów dziesięcioletni termin przedawnienia przewidziany w art. 154 ust. 1 lit. b) kodeksu karnego upłynąłby w niniejszej sprawie przed uprawomocnieniem się orzeczenia skazującego skarżących w postępowaniu głównym, co skutkowałoby umorzeniem postępowania karnego i niemożnością ich skazania.

38      Sąd ten wskazuje na kilka powodów mogących wykluczyć zastosowanie zasady retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior), gwarantowanej przez konstytucję rumuńską, w przypadku takim jak rozpatrywany w postępowaniu głównym.

39      Wspomniany sąd zauważa w szczególności, że sytuacja prawna charakteryzująca się brakiem przyczyny przerwania biegu terminu przedawnienia w sprawach karnych, na którą powołują się skarżący w postępowaniu głównym, wynika nie z aktu odzwierciedlającego wolę ustawodawcy, lecz z wyroku Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego), stwierdzającego niezgodność z konstytucją pierwotnej wersji art. 155 ust. 1 kodeksu karnego. Zasada retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior) ma zaś zastosowanie wyłącznie w przypadku zmiany w czasie ustaw przyjętych przez ustawodawcę.

40      To w tym kontekście sąd odsyłający zastanawia się nad zgodnością z prawem Unii wykładni, za którą opowiadają się skarżący w postępowaniu głównym, w zakresie, w jakim skutkowałaby ona zwolnieniem ich z odpowiedzialności karnej za przestępstwa oszustwa podatkowego mogące mieć wpływ na budżet Unii Europejskiej oraz na ochronę jej interesów finansowych. Taka wykładnia, która mogłaby mieć zastosowanie w znacznej liczbie spraw karnych, mogłaby naruszać w szczególności art. 2 i art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, art. 325 ust. 1 TFUE, art. 2 ust. 1 konwencji OIF, art. 1, 3 i 4 decyzji 2006/928, art. 2 i art. 12 ust. 1 dyrektywy OIF oraz dyrektywę 2006/112.

41      W tym względzie sąd ten zauważa, że z zastrzeżeniem ograniczonych danych, jakimi dysponuje, skutki wyroków nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) dla przedawnienia odpowiedzialności karnej mogą dotyczyć znacznej liczby spraw. Sądy krajowe opowiedziały się za przedawnieniem odpowiedzialności karnej, w tym w ramach nadzwyczajnych skarg o uchylenie, takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym. Ponadto w sprawozdaniu z dnia 22 listopada 2022 r. dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie postępów Rumunii w ramach mechanizmu współpracy i weryfikacji [COM(2022) 664 final] Komisja Europejska wyraziła obawy co do wpływu tego orzecznictwa na toczące się ważne sprawy karne.

42      Poza tym sąd odsyłający podkreśla, że jeżeli okaże się, iż wykładnia zgodna z prawem Unii nie jest możliwa w świetle podniesionych przed nim zarzutów, może on być zmuszony do odstąpienia od stosowania rozwiązań wypracowanych w orzecznictwie Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) lub Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższego sądu kasacyjnego) orzekającego w przedmiocie skarg w interesie prawa.

43      Sąd odsyłający zauważa zaś, że nowy system odpowiedzialności dyscyplinarnej przewidziany w art. 271 i 272 ustawy nr 303/2022 o statusie sędziów i prokuratorów pozwala na karanie sędziów, którzy świadomie, a zatem „w złej wierze”, lub w wyniku rażącego niedbalstwa w rozumieniu tych przepisów naruszyli wyroki Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) lub Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższego sądu kasacyjnego) orzekającego w przedmiocie skarg w interesie prawa.

44      Z tych względów Curtea de Apel Brașov (sąd apelacyjny w Braszowie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy art. 2, art. 19 ust. 1 akapit drugi i art. 4 [ust. 3] TUE, w związku z art. 325 ust. 1 TFUE, z art. 2 ust. 1 konwencji OIF, z art. 2 i 12 dyrektywy OIF, a także z dyrektywą [2006/112], w odniesieniu do zasady skutecznych i odstraszających sankcji w wypadku poważnych oszustw naruszających interesy finansowe Unii Europejskiej, i na podstawie decyzji [2006/928], w odniesieniu do art. 49 ust. 1 zdanie ostatnie [karty], należy interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie sytuacji prawnej takiej jak będąca przedmiotem postępowania głównego, w której skazani skarżący domagają się, w ramach nadzwyczajnego środka odwoławczego, uchylenia prawomocnego wyroku karnego, powołując się na zastosowanie zasady łagodniejszej ustawy karnej, która byłaby zastosowana w toku postępowania co do istoty, a przewidziany w niej termin przedawnienia byłby krótszy i upłynąłby przed rozstrzygnięciem sprawy, ale został wskazany po tej chwili orzeczeniem krajowego trybunału konstytucyjnego, które za niezgodny z konstytucją uznało tekst ustawy dotyczącej przerwania biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej [wyrok nr 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego)], podnosząc zarzut bezczynności ustawodawcy, który nie podjął działania w celu dostosowania tekstu ustawy do innego orzeczenia tego samego trybunału konstytucyjnego, wydanego cztery lata przed tym [wyrokiem nr 358/2022] [wyrok nr 297/2018 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego)] – w którym to okresie orzecznictwo sądów powszechnych ukształtowane na podstawie [wyroku nr 297/2018] już się utrwaliło, w tym znaczeniu, że tekst ów wciąż istniał w formie zamierzonej [we wspomnianym wyroku nr 297/2018] – czego praktycznym skutkiem było to, że termin przedawnienia wszystkich przestępstw, w wypadku których przed wydaniem [wyroku nr 297/2018 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego)] nie zapadł prawomocny wyrok skazujący, został skrócony o połowę, a w konsekwencji postępowanie karne wobec oskarżonych w sprawie zostało umorzone?

2)      Czy art. 2 TUE, odnoszący się do wartości państwa prawa i do poszanowania praw człowieka w społeczeństwie charakteryzującym się sprawiedliwością, oraz art. 4 [ust. 3] TUE, dotyczący zasady lojalnej współpracy między Unią a państwami członkowskimi, w ramach stosowania decyzji 2006/928 […], jeśli chodzi o zobowiązania do zagwarantowania skuteczności rumuńskiego systemu sądowego, w odniesieniu do art. 49 [ust. 1] zdanie ostatnie [karty], w którym zapisana została zasada łagodniejszych przepisów karnych, należy interpretować, w odniesieniu do krajowego systemu sądowniczego jako całości, w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie sytuacji prawnej, takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, w której skazani skarżący domagają się, w ramach nadzwyczajnego środka odwoławczego, uchylenia prawomocnego wyroku karnego, powołując się na zastosowanie zasady łagodniejszej ustawy karnej, która byłaby zastosowana w toku postępowania co do istoty, a przewidziany w niej termin przedawnienia byłby krótszy i upłynąłby przed rozstrzygnięciem sprawy, ale został wskazany po tej chwili orzeczeniem krajowego trybunału konstytucyjnego, które za niezgodny z konstytucją uznało tekst ustawy dotyczącej przerwania biegu przedawnienia odpowiedzialności karnej [wyrok nr 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego)], podnosząc zarzut bezczynności ustawodawcy, który nie podjął działania w celu dostosowania tekstu ustawy do innego orzeczenia tego samego trybunału konstytucyjnego, wydanego cztery lata przed tym [wyrokiem nr 358/2022] [wyrok nr 297/2018 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego)] – w którym to okresie orzecznictwo sądów powszechnych ukształtowane na podstawie [wyroku nr 297/2018] już się utrwaliło, w tym znaczeniu, że tekst ów wciąż istniał w formie zamierzonej [we wspomnianym wyroku nr 297/2018] – czego praktycznym skutkiem było to, że termin przedawnienia wszystkich przestępstw, w wypadku których przed wydaniem [wyroku nr 297/2018 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego)] nie zapadł prawomocny wyrok skazujący, został skrócony o połowę, a w konsekwencji postępowanie karne wobec oskarżonych w sprawie zostało umorzone?

3)      W przypadku odpowiedzi twierdzącej [na pytania pierwsze i drugie] i tylko wtedy, gdy nie można dokonać wykładni zgodnej z prawem Unii, czy zasadę pierwszeństwa prawa Unii należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie przepisom lub praktyce krajowej, na mocy których krajowe sądy powszechne są związane orzeczeniami krajowego sądu konstytucyjnego i wiążącymi orzeczeniami krajowego sądu najwyższego i z tego powodu nie mogą, nie popełniając przewinienia dyscyplinarnego, nie stosować z urzędu orzecznictwa wynikającego z tych orzeczeń, nawet jeśli uznają, w świetle wyroku Trybunału […], że orzecznictwo to jest sprzeczne z art. 2 TUE, art. 19 ust. 1 akapit drugi i art. 4 [ust. 3] TUE, w związku z art. 325 ust. 1 TFUE, na podstawie decyzji 2006/928 […], w odniesieniu do art. 49 [ust. 1] zdanie ostatnie [karty], tak jak w sytuacji w postępowaniu głównym?”.

45      Pismem z dnia 24 marca 2023 r., które wpłynęło do Trybunału w tym samym dniu, sąd odsyłający wskazał na szereg wyroków wydanych w okresie od 15 grudnia 2022 r. do 8 marca 2023 r., w których Curtea de Apel București (sąd apelacyjny w Bukareszcie, Rumunia) i Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższy sąd kasacyjny) uwzględniły nadzwyczajne skargi o uchylenie w konsekwencji przedawnienia odpowiedzialności karnej zainteresowanych osób.

46      Ponadto w piśmie tym sąd odsyłający podkreślił, że skarga kasacyjna jest jedynym środkiem odwoławczym, który w stosownym przypadku umożliwiłby zakwestionowanie prawomocnego orzeczenia sądowego na podstawie naruszenia prawa Unii zgodnie z jego wykładnią, której dokona Trybunał w odpowiedziach na pytania prejudycjalne. Jednakże termin 30 dni od doręczenia orzeczenia sądu odwoławczego, w którym należy wnieść skargę kasacyjną, stoi na przeszkodzie wniesieniu takiej skargi, ponieważ w dniu, w którym Trybunał orzeknie w przedmiocie niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, termin ten upłynie w większości odnośnych spraw.

47      W konsekwencji sąd odsyłający zwrócił się do Trybunału, aby wskazał on, że „zgodnie z zasadą lojalnej współpracy w celu zapewnienia poszanowania zasad równoważności i skuteczności w ramach krajowej autonomii proceduralnej oraz w celu zagwarantowania równego traktowania i niedyskryminacji stron postępowania głównego względem podmiotów prawa znajdujących się w podobnej sytuacji, w przypadku skarg kasacyjnych wniesionych na prawomocne orzeczenia sądowe wydane w międzyczasie w podobnych sprawach sądy krajowe mają obowiązek orzec, że [wspomniany termin] rozpoczyna bieg w dniu ogłoszenia wyroku Trybunału” w sprawie rozpatrywanego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

 W przedmiocie zastosowania pilnego trybu prejudycjalnego

48      Korzystając z uprawnienia przyznanego mu na mocy art. 107 § 3 regulaminu postępowania przed Trybunałem, prezes Trybunału zwrócił się do czwartej izby, wyznaczonej zgodnie z art. 108 § 1 tego regulaminu, o zbadanie konieczności rozpoznania niniejszego odesłania prejudycjalnego w trybie pilnym, o którym mowa w art. 23a akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

49      Zgodnie z art. 107 § 1 regulaminu postępowania w trybie pilnym mogą zostać rozpoznane jedynie odesłania prejudycjalne podnoszące kwestię lub kwestie dotyczące dziedzin objętych tytułem V w części trzeciej traktatu FUE, który to tytuł V jest poświęcony przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

50      W niniejszym przypadku pytania prejudycjalne dotyczą w szczególności wykładni art. 2 ust. 1 konwencji OIF, która została sporządzona przez Radę na podstawie art. K.3 UE. Ten ostatni artykuł stał się art. 31 UE, którego postanowienia zostały przejęte w art. 82, 83 i 85 TFUE, wchodzących w zakres tytułu V w części trzeciej traktatu FUE.

51      Z powyższego wynika, że rozpatrywane odesłanie prejudycjalne podnosi kwestie dotyczące jednej z dziedzin objętych tym tytułem V, a zatem może zostać rozpoznane w trybie pilnym.

52      Co się tyczy kryterium pilnego charakteru, z utrwalonego orzecznictwa wynika, że kryterium to jest spełnione, gdy na dzień złożenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym osoba, której dotyczy spór w postępowaniu głównym, jest pozbawiona wolności, a jej dalsze osadzenie zależy od rozstrzygnięcia tego sporu [zob. wyrok z dnia 12 stycznia 2023 r., MV (Kary łączne), C‑583/22 PPU, EU:C:2023:5, pkt 45 i przytoczone tam orzecznictwo].

53      W tym względzie z postanowienia odsyłającego wynika, że skarżący w postępowaniu głównym zostali skazani na kary pozbawienia wolności, a dwaj z nich, K.A. i S.P., odbywają orzeczone wobec nich kary.

54      W odpowiedzi na wniosek o udzielenie wyjaśnień, który Trybunał skierował do sądu odsyłającego w dniu 15 marca 2023 r., sąd ten wskazał, po pierwsze, że ci dwaj skarżący w postępowaniu głównym są obecnie pozbawieni wolności w ramach wykonywania wyroku karnego nr 285/AP z dnia 30 czerwca 2020 r., a po drugie, że osadzenie zostałoby zakończone, gdyby postanowił on uwzględnić wniesione przez nich do tego sądu nadzwyczajne skargi o uchylenie wyroku skazującego.

55      Ponadto z wyjaśnień przedstawionych przez ten sąd wynika, że rozstrzygnięcie nadzwyczajnych skarg o uchylenie wniesionych przez skarżących w postępowaniu głównym zależy od odpowiedzi Trybunału na zadane pytania.

56      W tych okolicznościach na podstawie art. 108 § 1 regulaminu postępowania czwarta izba Trybunału podjęła w dniu 23 marca 2023 r., na wniosek sędziego sprawozdawcy, po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, decyzję o rozpoznaniu z urzędu niniejszego odesłania prejudycjalnego w pilnym trybie prejudycjalnym.

57      Ponadto izba ta postanowiła, na podstawie art. 113 § 2 regulaminu postępowania, przekazać niniejszą sprawę Trybunałowi w celu przydzielenia jej wielkiej izbie.

 W przedmiocie dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym

58      L.N. i C.I. podnieśli, że wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest niedopuszczalny w całości. L.N. podniósł w tym względzie w szczególności, że decyzja 2006/928 i dyrektywa OIF nie mają znaczenia w okolicznościach sporu w postępowaniu głównym.

59      Rząd rumuński zastanawia się ponadto nad tym, czy trzecie pytanie prejudycjalne nie ma charakteru hipotetycznego.

60      C.O., C.I. i rząd rumuński podnieśli wreszcie zarzut niedopuszczalność wniosku, o którym mowa w pkt 47 niniejszego wyroku, na tej podstawie, że w ramach sporu w postępowaniu głównym do sądu odsyłającego została wniesiona nie skarga kasacyjna, lecz nadzwyczajna skarga o uchylenie.

61      Należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach współpracy pomiędzy Trybunałem a sądami krajowymi ustanowionej na mocy art. 267 TFUE jedynie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i na którym spoczywa odpowiedzialność za przyszły wyrok, należy, przy uwzględnieniu okoliczności konkretnej sprawy, zarówno ocena, czy dla wydania wyroku jest niezbędne uzyskanie orzeczenia prejudycjalnego, jak również ocena znaczenia pytań, z którymi zwraca się do Trybunału. W związku z tym, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest w zasadzie zobowiązany do wydania orzeczenia [wyrok z dnia 21 marca 2023 r., Mercedes-Benz Group (Odpowiedzialność producentów pojazdów wyposażonych w urządzenia ograniczające skuteczność działania), C‑100/21, EU:C:2023:229, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo].

62      Oznacza to, że pytania dotyczące prawa Unii korzystają z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy. Odmowa wydania przez Trybunał orzeczenia w przedmiocie złożonego przez sąd krajowy pytania prejudycjalnego jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą wniesiono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem postępowania głównego, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na postawione mu pytania [wyrok z dnia 21 marca 2023 r., Mercedes-Benz Group (Odpowiedzialność producentów pojazdów wyposażonych w urządzenia ograniczające skuteczność działania), C‑100/21, EU:C:2023:229, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo].

63      W niniejszym przypadku, co się tyczy w pierwszej kolejności trzech pytań prejudycjalnych zadanych przez sąd odsyłający, należy podkreślić, po pierwsze, że wykładnia prawa Unii, o którą zwrócił się ten sąd, mogłaby prowadzić do odstąpienia przez ten sąd od stosowania wyroków nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) lub wyroku nr 67/2022 Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższego sądu kasacyjnego), na które powołali się skarżący w postępowaniu głównym dla celów stwierdzenia przedawnienia ich odpowiedzialności karnej. W związku z tym pytania te nie są hipotetyczne.

64      Niemniej jednak, po drugie, należy zauważyć z jednej strony, że zgodnie z art. 16 dyrektywy OIF, w odniesieniu do której art. 2 i 12 sąd odsyłający wnosi o wykładnię w pierwszym pytaniu prejudycjalnym, dyrektywa ta zastępuje konwencję OIF od dnia 6 lipca 2019 r. Czyny leżące u podstaw sporu w postępowaniu głównym zostały zaś popełnione w 2010 r. W związku z tym wspomniana dyrektywa w sposób oczywisty nie ma zastosowania do tego sporu, wobec czego jej wykładnia nie okazuje się niezbędna do rozstrzygnięcia tego sporu.

65      Z drugiej strony, skoro zgodnie z informacjami przekazanymi Trybunałowi czyny rozpatrywane w postępowaniu głównym nie stanowią korupcji, jest oczywiste, że wykładnia decyzji 2006/928 również nie ma znaczenia dla udzielenia odpowiedzi na pytania prejudycjalne pierwsze i drugie.

66      Co się tyczy, po trzecie, innych przepisów prawa Unii, których dotyczą trzy pytania prejudycjalne zadane przez sąd odsyłający, wystarczy natomiast przypomnieć, że jeżeli nie jest oczywiste, że wykładnia przepisu prawa Unii nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem postępowania głównego, zarzut oparty na niemożności zastosowania tego przepisu do sprawy w postępowaniu głównym nie odnosi się do dopuszczalności wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, lecz dotyczy istoty pytań [wyroki: z dnia 19 grudnia 2019 r., Dobersberger, C‑16/18, EU:C:2019:1110, pkt 21; z dnia 27 kwietnia 2023 r., M.D. (Zakaz wjazdu na Węgry), C‑528/21, EU:C:2023:341, pkt 52].

67      Co się tyczy w drugiej kolejności wniosku, o którym mowa w pkt 47 niniejszego wyroku, zgodnie z wyjaśnieniami przedstawionymi przez sąd odsyłający ma on na celu ustalenie, czy prawo Unii wymaga, aby termin 30 dni na wniesienie skargi kasacyjnej rozpoczął bieg w dniu, w którym Trybunał wyda wyrok w niniejszej sprawie.

68      W ramach sporu w postępowaniu głównym sąd odsyłający rozpatruje zaś nie skargę kasacyjną, lecz nadzwyczajną skargę o uchylenie, jak zauważyli C.O., C.I. i rząd rumuński.

69      W konsekwencji kwestia, o której mowa w pkt 47 niniejszego wyroku, dotyczy problemu natury hipotetycznej w rozumieniu orzecznictwa przypomnianego w pkt 62 tego wyroku, w związku z czym należy ją uznać za niedopuszczalną.

70      Z powyższego wynika, że rozpatrywany wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jest dopuszczalny z wyjątkiem, po pierwsze, pytań pierwszego i drugiego w zakresie, w jakim dotyczą one wykładni dyrektywy OIF i decyzji 2006/928, a po drugie, kwestii, o której mowa w pkt 47 niniejszego wyroku.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

 W przedmiocie pytań pierwszego i drugiego

71      Pytania pierwsze i drugie, które należy rozpatrzyć łącznie, dotyczą wykładni art. 2, art. 4 ust. 3 i art. 19 ust. 1 akapit drugi TUE, art. 325 ust. 1 TFUE, art. 49 ust. 1 zdanie ostatnie karty, art. 2 ust. 1 konwencji OIF oraz dyrektywy 2006/112.

72      Jednakże z uzasadnienia postanowienia odsyłającego wynika, że wątpliwości sądu odsyłającego leżące u podstaw tych pytań dotyczą w istocie wykładni, po pierwsze, przepisów prawa Unii nakładających na państwa członkowskie obowiązek skutecznego zwalczania bezprawnych naruszeń interesów finansowych Unii, a po drugie, gwarancji wynikających z zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar.

73      W tych okolicznościach pytania pierwsze i drugie należy zbadać wyłącznie w świetle art. 325 ust. 1 TFUE, art. 49 ust. 1 karty i art. 2 ust. 1 konwencji OIF.

74      Wynika z tego, że poprzez te pytania sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy postanowienia te należy interpretować w ten sposób, że sądy państwa członkowskiego są zobowiązane do odstąpienia od stosowania, po pierwsze, wyroków trybunału konstytucyjnego tego państwa członkowskiego stwierdzających nieważność krajowego przepisu ustawowego regulującego przyczyny przerwania biegu terminu przedawnienia w sprawach karnych ze względu na naruszenie zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar w kontekście jej wymogów dotyczących przewidywalności i precyzyjności ustawy karnej oraz, po drugie, wydanego przez sąd najwyższy wspomnianego państwa członkowskiego wyroku, który wskazuje, że przepisy regulujące te przyczyny przerwania, w postaci wynikającej z tego orzecznictwa konstytucyjnego, mogą być stosowane z mocą wsteczną jako względniejsza ustawa karna (lex mitior) w celu zakwestionowania prawomocnych orzeczeń skazujących, przy czym wyroki te skutkują tym, że znaczna liczba spraw karnych, w tym sprawy dotyczące przestępstw poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii, zostanie umorzona z powodu przedawnienia odpowiedzialności karnej.

75      Na wstępie należy zauważyć, że dokładny zakres przepisów regulujących w Rumunii przerwanie biegu terminów przedawnienia w sprawach karnych w okresie od 25 czerwca 2018 r., dnia publikacji wyroku nr 297/2018 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego), do 30 maja 2022 r., dnia wejścia w życie OUG nr 71/2022, był przedmiotem dyskusji stron zarówno w ramach ich uwag na piśmie, jak i na rozprawie przed Trybunałem.

76      Należy przypomnieć, że w ramach postępowania, o którym mowa w art. 267 TFUE, opartego na wyraźnym rozdziale zadań sądów krajowych i Trybunału, ocena stanu faktycznego sprawy oraz wykładnia i zastosowanie prawa krajowego należą wyłącznie do sądu krajowego [wyroki: z dnia 31 stycznia 2023 r., Puig Gordi i in., C‑158/21, EU:C:2023:57, pkt 61; a także z dnia 21 marca 2023 r., Mercedes-Benz Group (Odpowiedzialność producentów pojazdów wyposażonych w urządzenia ograniczające skuteczność działania), C‑100/21, EU:C:2023:229, pkt 59].

77      W niniejszym przypadku zgodnie z wyjaśnieniami przedstawionymi przez sąd odsyłający z wyroków nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego), streszczonych w pkt 23–29 niniejszego wyroku, wynika, że w okresie od 25 czerwca 2018 r. do 30 maja 2022 r. prawo rumuńskie nie przewidywało żadnej przyczyny przerwania biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej. W związku z tym w celu udzielenia odpowiedzi na pytania pierwsze i drugie należy uznać, że taki był stan prawa rumuńskiego w tym okresie.

78      W świetle orzecznictwa przypomnianego w pkt 76 niniejszego wyroku na te pytania należy również odpowiedzieć, opierając się na podanej przez sąd odsyłający wykładni wyroku nr 67/2022 Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższego sądu kasacyjnego), zgodnie z którą dokonana przez ten ostatni sąd wykładnia zasady retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior) umożliwia dopuszczenie retroaktywności skutków tego braku przyczyn przerwania biegu tego terminu w prawie rumuńskim względem czynności procesowych dokonanych przed dniem 25 czerwca 2018 r., czyli dniem publikacji wyroku nr 297/2018 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego).

 W przedmiocie naruszenia obowiązku zwalczania nadużyć na szkodę interesów finansowych Unii za pomocą odstraszających i skutecznych środków

79      Jako że z postanowienia odsyłającego wynika, iż spór w postępowaniu głównym dotyczy w szczególności czynów stanowiących poważne nadużycie finansowe związane z VAT, należy przypomnieć, że do państw członkowskich należy podjęcie niezbędnych środków w celu zapewnienia skutecznego i pełnego poboru zasobów własnych Unii, jakimi są dochody wynikające z zastosowania jednolitej stawki do zharmonizowanej podstawy opodatkowania podatkiem VAT (wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 182 i przytoczone tam orzecznictwo).

80      Następnie należy dodać, że ustanowienie sankcji karnych w celu ochrony interesów finansowych Unii, a w szczególności prawidłowego poboru tych dochodów, należy do kompetencji dzielonych między Unią i państwami członkowskimi w rozumieniu art. 4 ust. 2 TFUE (zob. podobnie wyrok z dnia 5 grudnia 2017 r., M.A.S. i M.B., C‑42/17, EU:C:2017:936, pkt 43).

81      W niniejszym przypadku w czasie zaistnienia okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym regulacja przedawnienia mająca zastosowanie do przestępstw naruszających interesy finansowe Unii nie była przedmiotem harmonizacji dokonanej przez prawodawcę Unii, która częściowo nastąpiła dopiero poprzez przyjęcie dyrektywy OIF (zob. podobnie wyrok z dnia 5 grudnia 2017 r., M.A.S. i M.B., C‑42/17, EU:C:2017:936, pkt 44), niemającej – jak wskazano już w pkt 64 niniejszego wyroku – zastosowania do sporu w postępowaniu głównym.

82      W związku z tym w czasie zaistnienia okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym przyjęcie przepisów regulujących przedawnienie odpowiedzialności karnej za przestępstwa naruszające interesy finansowe Unii wchodziło w zakres kompetencji państw członkowskich. Jednakże przy wykonywaniu tej kompetencji państwa te są zobowiązane do przestrzegania obowiązków wynikających dla nich z prawa Unii [zob. podobnie wyroki: z dnia 26 lutego 2019 r., Rimšēvičs i EBC/Łotwa, C‑202/18 i C‑238/18, EU:C:2019:139, pkt 57; a także z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 216].

83      W tym względzie należy podkreślić w pierwszej kolejności, że art. 325 ust. 1 TFUE, nakłada na państwa członkowskie obowiązek zwalczania nadużyć finansowych i wszelkich innych nielegalnych działań naruszających interesy finansowe Unii za pomocą odstraszających i skutecznych środków (wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 181 i przytoczone tam orzecznictwo).

84      O ile państwom członkowskim przysługuje swoboda w wyborze stosowanych sankcji, które mogą przybrać formę sankcji administracyjnych, karnych lub obydwu tych sankcji łącznie, o tyle muszą one zapewnić, zgodnie z art. 325 ust. 1 TFUE, aby przypadki poważnych nadużyć finansowych lub inne nielegalne działania poważnie naruszające interesy finansowe Unii były zagrożone skutecznymi i odstraszającymi sankcjami karnymi [zob. podobnie wyroki: z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 191; a także z dnia 8 marca 2022 r., Komisja/Zjednoczone Królestwo (Zwalczanie nadużyć finansowych w postaci zaniżania wartości), C‑213/19, EU:C:2022:167, pkt 219].

85      W drugiej kolejności art. 2 ust. 1 konwencji OIF nakłada na państwa członkowskie obowiązek podjęcia niezbędnych środków w celu zapewnienia, aby czyny stanowiące nadużycia naruszające interesy finansowe Unii, w tym nadużycia związane z VAT, były zagrożone skutecznymi, proporcjonalnymi i odstraszającymi sankcjami karnymi, włącznie z – przynajmniej w przypadkach poważnego nadużycia finansowego, czyli w przypadkach dotyczących minimalnej kwoty, jakiej państwa członkowskie nie mogą ustalić na poziomie wyższym niż 50 000 EUR – karami polegającymi na pozbawieniu wolności (zob. podobnie wyrok z dnia 2 maja 2018 r., Scialdone, C‑574/15, EU:C:2018:295, pkt 36 i przytoczone tam orzecznictwo).

86      Z tego względu owe państwa powinny czuwać nad tym, aby przepisy dotyczące przedawnienia przewidziane przez prawo krajowe pozwalały na skuteczne ukaranie przestępstw związanych z takimi nadużyciami (zob. podobnie wyrok z dnia 5 grudnia 2017 r., M.A.S. i M.B., C‑42/17, EU:C:2017:936, pkt 36).

87      W niniejszym przypadku z wyjaśnień przedstawionych przez sąd odsyłający, streszczonych w pkt 23–32 niniejszego wyroku, wynika, po pierwsze, że na podstawie wyroków nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) w okresie od 25 czerwca 2018 r., dnia publikacji wyroku nr 297/2018, do 30 maja 2022 r., dnia wejścia w życie OUG nr 71/2022, prawo rumuńskie nie przewidywało żadnego przypadku umożliwiającego przerwanie biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej, a po drugie, że zgodnie z wyrokiem nr 67/2022 Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższego sądu kasacyjnego) na to orzecznictwo konstytucyjne można się powoływać jako na względniejszą ustawę karną (lex mitior), i to również w celu zakwestionowania prawomocnych wyroków skazujących.

88      Co się tyczy konkretnych skutków, które mogłyby wiązać się ze wspomnianym orzecznictwem krajowym, sąd odsyłający zauważa, że w ramach sporu w postępowaniu głównym stosowanie jako względniejszej ustawy karnej (lex mitior) normy wynikającej z wyroków nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego), zgodnie z którą w okresie wskazanym w poprzednim punkcie prawo rumuńskie nie przewidywało żadnej przyczyny przerwania biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej, skutkowałoby tym, że dziesięcioletni termin przedawnienia przewidziany dla przestępstw rozpatrywanych w postępowaniu głównym upłynąłby przed uprawomocnieniem się wyroku skazującego skarżących w postępowaniu głównym, co pociągałoby za sobą umorzenie postępowania karnego i niemożność ich skazania.

89      Sąd odsyłający podkreślił również, że wyroki nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) mogą mieć wpływ na „znaczną liczbę spraw”, w tym na sprawy zakończone wydaniem prawomocnych wyroków skazujących, które mogłyby zostać zakwestionowane w drodze skarg nadzwyczajnych takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym.

90      Ponadto, o ile jak wskazano w pkt 65 niniejszego wyroku, decyzja 2006/928 nie ma jako taka zastosowania do przestępstw oszustwa podatkowego, takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym, o tyle dane przedstawione przez Komisję w sprawozdaniu z dnia 22 listopada 2022 r. dla Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie postępów Rumunii w ramach mechanizmu współpracy i weryfikacji [COM(2022) 664 final], w wykonaniu art. 2 tej decyzji, potwierdzają istnienie ryzyka, że w znacznej liczbie przypadków poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii nie będzie już można orzec kary ze względu na przedawnienie związanej z tym odpowiedzialności karnej. Z tego sprawozdania, o którym wspomina sąd odsyłający, wynika bowiem, że wyroki nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) mogą doprowadzić „do zamknięcia postępowań karnych i wyłączenia odpowiedzialności karnej w znacznej liczbie spraw” oraz że powstała sytuacja powoduje „ryzyko, że tysiące oskarżonych nie poniesie odpowiedzialności karnej”.

91      Z powyżej wymienionych okoliczności można wywieść, że sytuacja prawna wynikająca z zastosowania wyroków nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) oraz wyroku nr 67/2022 Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższego sądu kasacyjnego) stwarza systemowe ryzyko bezkarności w odniesieniu do przestępstw poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii, w szczególności w sprawach, których złożoność wymaga prowadzenia przez organy karne dłuższego postępowania przygotowawczego.

92      Istnienie takiego systemowego ryzyka bezkarności stanowi przypadek niezgodności z wymogami art. 325 ust. 1 TFUE i art. 2 ust. 1 konwencji OIF, przypomnianymi w pkt 83–86 niniejszego wyroku (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 203).

93      W tym względzie w pierwszej kolejności do ustawodawcy krajowego należy podjęcie środków koniecznych do spełnienia tych wymogów, w szczególności poprzez przyjęcie niezbędnych przepisów i w razie potrzeby zmianę istniejących przepisów w celu zagwarantowania, by regulacja mająca zastosowanie do ścigania i karania przestępstw poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii, w tym regulacja przedawnienia odpowiedzialności karnej, była zgodna z postanowieniami art. 325 ust. 1 TFUE i art. 2 ust. 1 konwencji OIF. Regulacja ta powinna być ukształtowana w taki sposób, aby nie powodować ze swej natury systemowego ryzyka bezkarności czynów stanowiących tego rodzaju przestępstwa, a przy tym zapewniać ochronę praw podstawowych osób oskarżonych (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 grudnia 2017 r., M.A.S. i M.B., C‑42/17, EU:C:2017:936, pkt 41; a także z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 193).

94      Sytuacja prawna, w której trybunał konstytucyjny państwa członkowskiego stwierdził nieważność uregulowania tego państwa członkowskiego normującego przerwanie biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej i tym samym pozbawił je skuteczności, a ustawodawca krajowy nie zaradził tej sytuacji przez okres prawie czterech lat, jest zaś niezgodna ze wspomnianym w pkt 83–86 niniejszego wyroku obowiązkiem zapewnienia, aby przypadki poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii, popełnionych na terytorium krajowym, były zagrożone skutecznymi i odstraszającymi sankcjami karnymi. Taka sytuacja, mająca wpływ na przepis o charakterze generalnym, który miał zastosowanie do wszystkich postępowań karnych i którego niezastąpienie w następstwie stwierdzenia niezgodności z konstytucją nie było do przewidzenia ani dla organów ścigania, ani dla sądów karnych, wiąże się bowiem z nieodłącznym ryzykiem, że w wielu przypadkach poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii nie można by orzec kary ze względu na upływ tego terminu, w szczególności w sprawach, których złożoność wymaga prowadzenia przez organy karne dłuższego postępowania przygotowawczego.

 W przedmiocie obowiązków spoczywających na sądach krajowych

95      Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że zasada pierwszeństwa prawa Unii wymaga, aby sąd krajowy, którego zadaniem jest stosowanie, w ramach swojej właściwości, przepisów prawa Unii, w braku możliwości dokonania wykładni uregulowania krajowego zgodnej z wymogami prawa Unii zapewnił pełną skuteczność wymogów tego prawa w zawisłym przed nim sporze, odstępując w razie potrzeby od stosowania, z mocy własnych uprawnień, wszelkich uregulowań lub praktyk krajowych, także późniejszych, które są sprzeczne z bezpośrednio skutecznym przepisem prawa Unii, bez konieczności żądania uprzedniego zniesienia tych uregulowań lub praktyk w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym ani bez konieczności oczekiwania na takie zniesienie [wyroki: z dnia 9 marca 1978 r., Simmenthal, 106/77, EU:C:1978:49, pkt 24; z dnia 24 czerwca 2019 r., Popławski, C‑573/17, EU:C:2019:530, pkt 61, 62; a także z dnia 22 lutego 2022 r., RS (Skutki wyroków sądu konstytucyjnego), C‑430/21, EU:C:2022:99, pkt 53].

96      W niniejszym przypadku art. 325 ust. 1 TFUE i art. 2 ust. 1 konwencji OIF są sformułowane w sposób jasny i precyzyjny i nie są obwarowane żadnym warunkiem, a zatem są bezpośrednio skuteczne (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 253 i przytoczone tam orzecznictwo).

97      W związku z tym na sądach krajowych ciąży co do zasady powinność zapewnienia pełnej skuteczności obowiązków wynikających z art. 325 ust. 1 TFUE oraz z art. 2 ust. 1 konwencji OIF i odstąpienia od stosowania przepisów krajowych, które w ramach postępowania dotyczącego poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii stoją na przeszkodzie stosowaniu skutecznych i odstraszających kar w celu zwalczania takich przestępstw (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 194 i przytoczone tam orzecznictwo).

98      Okazuje się zatem, że co do zasady sądy krajowe są zobowiązane zgodnie z art. 325 ust. 1 TFUE i z art. 2 ust. 1 konwencji OIF do odstąpienia od stosowania wyroków nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego), z których wynika, że w okresie od 25 czerwca 2018 r., dnia publikacji wyroku nr 297/2018, do 30 maja 2022 r., dnia wejścia w życie OUG nr 71/2022, prawo rumuńskie nie przewidywało żadnej przyczyny przerwania biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej, w zakresie, w jakim wyroki te skutkują nastąpieniem przedawnienia odpowiedzialności karnej w wielu przypadkach poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii, a tym samym, jak stwierdzono w pkt 91 niniejszego wyroku, stworzeniem systemowego ryzyka bezkarności w odniesieniu do takich przestępstw.

99      Podobnie sądy krajowe są co do zasady zobowiązane zgodnie ze wspomnianymi postanowieniami do odstąpienia od stosowania wyroku nr 67/2022 Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższego sądu kasacyjnego) w zakresie, w jakim wyrok ten umożliwia powołanie się na przedawnienie odpowiedzialności karnej na podstawie skutków wyroków nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) jako względniejszej ustawy karnej (lex mitior) w przypadkach poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii, a tym samym zwiększenie systemowego ryzyka bezkarności w odniesieniu do takich przestępstw.

100    Jednakże konieczne jest jeszcze sprawdzenie, czy obowiązek odstąpienia od stosowania takich wyroków w sytuacji takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym nie jest sprzeczny z ochroną praw podstawowych.

101    W tym względzie należy przypomnieć w pierwszej kolejności, że jak wynika z utrwalonego orzecznictwa, obowiązek zapewnienia skutecznego poboru środków Unii nie zwalnia sądów krajowych z konieczności poszanowania praw podstawowych gwarantowanych przez kartę oraz ogólnych zasad prawa Unii, gdyż postępowania karne wszczynane w sprawie naruszeń w dziedzinie VAT stanowią stosowanie prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty (wyrok z dnia 17 stycznia 2019 r., Dzivev i in., C‑310/16, EU:C:2019:30, pkt 33; a także podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 204).

102    W niniejszym przypadku z wyjaśnień przedstawionych przez sąd odsyłający wynika, że orzecznictwo krajowe mające znaczenie w ramach sporu w postępowaniu głównym, streszczone w pkt 23–32 niniejszego wyroku, opiera się na dwóch odrębnych zasadach, mianowicie, po pierwsze, w odniesieniu do wyroków nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) na zasadzie ustawowej określoności czynów zabronionych i kar w kontekście jej wymogów dotyczących przewidywalności i precyzyjności ustawy karnej, a po drugie, w odniesieniu do wyroku nr 67/2022 Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższego sądu kasacyjnego) na zasadzie retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior), w tym do prawomocnych wyroków skazujących wydanych po dniu 25 czerwca 2018 r.

103    W porządku prawnym Unii zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar oraz zasada retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior) są zapisane w art. 49 ust. 1 karty.

104    W myśl zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar przepisy karne powinny w szczególności spełniać określone wymogi dostępności i przewidywalności w odniesieniu zarówno do definicji przestępstwa, jak i określenia kary (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 grudnia 2017 r., M.A.S. i M.B., C‑42/17, EU:C:2017:936, pkt 55; a także z dnia 11 czerwca 2020 r., Prokuratura Rejonowa w Słupsku, C‑634/18, EU:C:2020:455, pkt 48).

105    Ponadto wymóg precyzyjności ustawy mającej zastosowanie, który jest nieodłączny od tej zasady, oznacza, iż ustawa w jasny sposób definiuje przestępstwa i grożące za nie kary. Warunek ten jest spełniony, jeśli zainteresowany na podstawie treści przepisu i w razie potrzeby na podstawie wykładni dokonanej przez sądy jest w stanie określić, jakie działania i zaniechania grożą pociągnięciem go do odpowiedzialności karnej (wyrok z dnia 5 grudnia 2017 r., M.A.S. i M.B., C‑42/17, EU:C:2017:936, pkt 56; a także podobnie wyrok z dnia 11 czerwca 2020 r., Prokuratura Rejonowa w Słupsku, C‑634/18, EU:C:2020:455, pkt 49).

106    Wreszcie, zgodnie z art. 49 ust. 1 zdanie ostatnie karty zasada retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior) stanowi, że jeśli ustawa, która weszła w życie po popełnieniu czynu zabronionego pod groźbą kary, przewiduje karę łagodniejszą, ta właśnie kara ma zastosowanie.

107    Przede wszystkim stosowanie tej ostatniej zasady zakłada zmianę regulacji prawnych w czasie i opiera się na stwierdzeniu, że zmiana ta odzwierciedla w ramach danego porządku prawnego zmianę stanowiska albo co do kwalifikacji karnej czynów, które mogą stanowić przestępstwo, albo co do kary, którą zagrożone jest takie przestępstwo (zob. podobnie wyrok z dnia 7 sierpnia 2018 r., Clergeau i in., C‑115/17, EU:C:2018:651, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo).

108    Następnie z orzecznictwa Trybunału wynika, że przepisy regulujące przedawnienie w sprawach karnych nie są objęte zakresem stosowania art. 49 ust. 1 karty (zob. podobnie wyrok z dnia 8 września 2015 r., Taricco i in., C‑105/14, EU:C:2015:555, pkt 54–57).

109    W konsekwencji spoczywający na sądach krajowych obowiązek odstąpienia od stosowania wyroków nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) oraz wyroku nr 67/2022 Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższego sądu kasacyjnego) nie jest w stanie skutkować naruszeniem ani zasady przewidywalności, precyzyjności i nieretroaktywności czynów zabronionych i kar, ani zasady retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior), zasad zagwarantowanych w art. 49 ust. 1 karty.

110    W drugiej kolejności należy przypomnieć, że gdy – w jak niniejszym przypadku – sąd państwa członkowskiego ma za zadanie kontrolę zgodności z prawami podstawowymi przepisu lub środka krajowego, który w sytuacji gdy działania państw członkowskich nie są w pełni określone przez prawo Unii, stanowi akt stosowania prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty, organy i sądy krajowe są uprawnione do stosowania krajowych standardów ochrony praw podstawowych, o ile zastosowanie owych standardów nie podważa poziomu ochrony wynikającego z karty stosownie do jej wykładni dokonanej przez Trybunał ani pierwszeństwa, jednolitości i skuteczności prawa Unii (wyroki: z dnia 26 lutego 2013 r., Åkerberg Fransson, C‑617/10, EU:C:2013:105, pkt 29; z dnia 5 grudnia 2017 r., M.A.S. i M.B., C‑42/17, EU:C:2017:936, pkt 47; a także z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 211).

111    W niniejszym przypadku według wyjaśnień przedstawionych przez sąd odsyłający wyroki nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) oraz wyrok nr 67/2022 Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższego sądu kasacyjnego) opierają się na założeniu, zgodnie z którym w prawie rumuńskim przepisy dotyczące przerwania biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej należą do materialnego prawa karnego i w konsekwencji podlegają zasadzie ustawowej określoności czynów zabronionych i kar oraz zasadzie retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior), zagwarantowanym w konstytucji rumuńskiej. Zasady te należy zatem uznać za krajowe standardy ochrony praw podstawowych w rozumieniu poprzedniego punktu.

112    Z rozważań przedstawionych w pkt 108 i 109 niniejszego wyroku wynika, że te krajowe standardy ochrony praw podstawowych nie są w stanie w sprawach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym skutkować podważeniem poziomu ochrony przewidzianego w karcie stosownie do jej wykładni dokonanej przez Trybunał.

113    W tym względzie należy przypomnieć znaczenie, zarówno w porządku prawnym Unii, jak i w krajowych porządkach prawnych, jakiego nabiera zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar w kontekście jej wymogów dotyczących przewidywalności, precyzyjności i niedziałania wstecz mającej zastosowanie ustawy karnej (wyrok z dnia 5 grudnia 2017 r., M.A.S. i M.B., C‑42/17, EU:C:2017:936, pkt 51).

114    Te wymogi przewidywalności, precyzyjności i niedziałania wstecz ustawy karnej stanowią szczególny wyraz zasady pewności prawa. Ta podstawowa zasada prawa Unii wymaga bowiem, po pierwsze, by normy prawa były jasne i precyzyjne, zaś po drugie, by ich stosowanie było przewidywalne dla jednostek, w szczególności gdy normy te mogą mieć dla nich negatywne konsekwencje. Wspomniana zasada stanowi istotny element państwa prawnego, które zostało określone w art. 2 TUE zarówno jako wartość leżąca u podstaw Unii, jak i jako wartość wspólna państwom członkowskim (zob. podobnie wyroki: z dnia 28 marca 2017 r., Rosneft, C‑72/15, EU:C:2017:236, pkt 161, 162; a także z dnia 16 lutego 2022 r., Węgry/Parlament i Rada, C‑156/21, EU:C:2022:97, pkt 136, 223).

115    W niniejszym przypadku należy zauważyć, że rumuński trybunał konstytucyjny, orzekając najpierw, iż ustawodawca rumuński naruszył konstytucyjną zasadę przewidywalności i precyzyjności ustawy karnej, umożliwiając przerywanie biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej poprzez dokonywanie czynności procesowych, nawet jeśli o czynnościach tych nie powiadomiono podejrzanego lub oskarżonego, zastosował krajowy standard ochrony praw podstawowych, który uzupełnia wynikającą z prawa Unii ochronę przed arbitralnością w sprawach karnych w myśl zasady pewności prawa. Zastosował on również taki krajowy standard ochrony praw podstawowych, gdy następnie stwierdził w istocie, że brak działania ustawodawcy rumuńskiego w celu zastąpienia przepisu kodeksu karnego dotyczącego przerwania biegu tego terminu uznanego za niezgodny z konstytucją doprowadził do powstania nowej sytuacji, która jest pozbawiona jasności i przewidywalności, z naruszeniem tej zasady konstytucyjnej.

116    To właśnie w świetle znaczenia tej ochrony przed arbitralnością, zarówno w porządku prawnym Unii, jak i w porządkach prawnych państw członkowskich, Trybunał orzekł w istocie w pkt 58–62 wyroku z dnia 5 grudnia 2017 r., M.A.S. i M.B. (C‑42/17, EU:C:2017:936), że krajowy standard ochrony mający na celu zagwarantowanie wymogów przewidywalności, precyzyjności i niedziałania wstecz ustawy karnej, w tym regulacji przedawnienia przestępstw, może stać na przeszkodzie obowiązkowi, który w okolicznościach rozpatrywanych w sprawie zakończonej wydaniem tego wyroku wymagał od sądów krajowych na podstawie art. 325 ust. 1 i 2 TFUE odstąpienia od stosowania krajowych przepisów regulujących przedawnienie w sprawach karnych, i to mimo że stosowanie tych przepisów krajowych mogłoby uniemożliwić nałożenie skutecznych i odstraszających kar w znacznej liczbie przypadków poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii.

117    Istotna w tym względzie była również okoliczność, że rozpatrywana w tej sprawie regulacja przedawnienia mającego zastosowanie do przestępstw naruszających interesy finansowe Unii nie była, jak w niniejszej sprawie, przedmiotem pełnej harmonizacji, jak to wskazano w pkt 81 niniejszego wyroku.

118    W świetle rozważań zawartych w pkt 113–117 niniejszego wyroku i podobnie jak Trybunał orzekł w wyroku z dnia 5 grudnia 2017 r., M.A.S. i M.B. (C‑42/17, EU:C:2017:936), należy zatem stwierdzić, że w sprawie takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym sądy rumuńskie nie są zobowiązane zgodnie z art. 325 ust. 1 TFUE i art. 2 ust. 1 konwencji OIF do odstąpienia od stosowania orzecznictwa krajowego, o którym mowa w pkt 111 niniejszego wyroku, mimo istnienia systemowego ryzyka bezkarności w odniesieniu do przestępstw poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii, w zakresie, w jakim wyroki wskazane w tym pkt 111 opierają się na chronionej w prawie krajowym zasadzie ustawowej określoności czynów zabronionych i kar w kontekście jej wymogów dotyczących przewidywalności i precyzyjności ustawy karnej, w tym regulacji przedawnienia przestępstw.

119    Z wyjaśnień przedstawionych przez sąd odsyłający wynika jednak, że wyrok nr 67/2022 Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższego sądu kasacyjnego) opiera się również na zasadzie retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior) wynikającej z wyroków nr nr 297/2018 i 358/2022 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego). Zgodnie z podaną przez sąd odsyłający wykładnią wyroku nr 67/2022 Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższego sądu kasacyjnego) ten ostatni sąd stwierdził, że zasada ta umożliwia dopuszczenie retroaktywności wynikających z tych dwóch wyroków Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) skutków braku przyczyn przerwania biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej w prawie rumuńskim względem czynności procesowych dokonanych przed dniem 25 czerwca 2018 r., czyli dniem publikacji wydanego przez ten ostatni sąd wyroku nr 297/2018.

120    Zastosowanie krajowego standardu ochrony dotyczącego zasady retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior) należy zaś odróżnić od stosowania krajowego standardu ochrony rozpatrywanego przez Trybunał w wyroku z dnia 5 grudnia 2017 r., M.A.S. i M.B. (C‑42/17, EU:C:2017:936).

121    W tym względzie z postanowienia odsyłającego wynika, że stosowanie tego pierwszego krajowego standardu ochrony może zwiększyć ryzyko systemowe, że za przestępstwa poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii nie zostanie orzeczona jakakolwiek sankcja karna z naruszeniem art. 325 ust. 1 TFUE i art. 2 ust. 1 konwencji OIF.

122    W przeciwieństwie bowiem do krajowego standardu ochrony dotyczącego przewidywalności ustawy karnej, który zdaniem sądu odsyłającego ogranicza się do zneutralizowania przerywającego skutku czynności procesowych dokonanych w okresie od 25 czerwca 2018 r., dnia publikacji wyroku nr 297/2018 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego), do 30 maja 2022 r., dnia wejścia w życie OUG nr 71/2002, krajowy standard ochrony dotyczący zasady retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior) umożliwiałby, przynajmniej w niektórych przypadkach, zneutralizowanie przerywającego skutku czynności procesowych dokonanych jeszcze przed dniem 25 czerwca 2018 r., ale po wejściu w życie kodeksu karnego w dniu 1 lutego 2014 r., czyli przez okres dłuższy niż cztery lata.

123    W tych okolicznościach, biorąc pod uwagę konieczność wyważenia tego ostatniego krajowego standardu ochrony z postanowieniami art. 325 ust. 1 TFUE i art. 2 ust. 1 konwencji OIF, należy uznać, że stosowanie przez sąd krajowy wspomnianego standardu w celu zakwestionowania przerwania biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej przez czynności procesowe dokonane przed dniem 25 czerwca 2018 r., czyli dniem publikacji wyroku nr 297/2018 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego), może podważyć pierwszeństwo, jednolitość i skuteczność prawa Unii w rozumieniu orzecznictwa przypomnianego w pkt 110 niniejszego wyroku (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 212).

124    W konsekwencji należy stwierdzić, że sądy krajowe nie mogą w ramach postępowań sądowych mających na celu orzeczenie sankcji na płaszczyźnie karnej za przestępstwa poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii stosować krajowego standardu ochrony dotyczącego zasady retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior), o którym mowa w pkt 119 niniejszego wyroku, w celu zakwestionowania przerwania biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej poprzez czynności procesowe dokonane przed dniem 25 czerwca 2018 r., czyli dniem publikacji wyroku nr 297/2018 Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego).

125    W świetle całości powyższych rozważań na pytania pierwsze i drugie należy odpowiedzieć, iż art. 325 ust. 1 TFUE i art. 2 ust. 1 konwencji OIF należy interpretować w ten sposób, że sądy państwa członkowskiego nie są zobowiązane do odstąpienia od stosowania wyroków trybunału konstytucyjnego tego państwa członkowskiego stwierdzających nieważność krajowego przepisu ustawowego regulującego przyczyny przerwania biegu terminu przedawnienia w sprawach karnych ze względu na naruszenie chronionej w prawie krajowym zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar w kontekście jej wymogów dotyczących przewidywalności i precyzyjności ustawy karnej, nawet jeśli wyroki te skutkują tym, że znaczna liczba spraw karnych, w tym sprawy dotyczące przestępstw poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii, zostanie umorzona ze względu na przedawnienie odpowiedzialności karnej. Natomiast wspomniane postanowienia prawa Unii należy interpretować w ten sposób, że sądy tego państwa członkowskiego są zobowiązane do odstąpienia od stosowania krajowego standardu ochrony dotyczącego zasady retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior), który pozwala na zakwestionowanie, w tym w ramach skarg na prawomocne wyroki, przerwania biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej w takich sprawach przez czynności procesowe dokonane przed wspomnianym stwierdzeniem nieważności.

 W przedmiocie pytania trzeciego

126    Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy zasadę pierwszeństwa prawa Unii należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu lub praktyce krajowej, zgodnie z którymi sądy powszechne państwa członkowskiego są związane orzeczeniami trybunału konstytucyjnego i orzeczeniami sądu najwyższego tego państwa członkowskiego i z tego powodu oraz ze względu na ryzyko pociągnięcia odnośnych sędziów do odpowiedzialności dyscyplinarnej nie mogą odstąpić z urzędu od stosowania orzecznictwa wynikającego z tych orzeczeń, nawet jeśli uznają one w świetle wyroku Trybunału, że orzecznictwo to jest sprzeczne z prawem Unii.

127    W tym względzie należy przypomnieć, że chociaż organizacja wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich należy do kompetencji tych ostatnich, to wciąż przy wykonywaniu tej kompetencji państwa członkowskie mają obowiązek dotrzymywać zobowiązań wynikających dla nich z prawa Unii. Podobnie jest w dziedzinie odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów za niestosowanie się do orzeczeń trybunału konstytucyjnego oraz sądu najwyższego danego państwa członkowskiego (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 133 i przytoczone tam orzecznictwo).

128    Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału zasada pierwszeństwa prawa Unii ustanawia prymat prawa Unii nad prawem państw członkowskich. Zasada ta nakłada zatem na wszystkie organy państw członkowskich obowiązek zapewnienia pełnej skuteczności różnych norm prawa Unii, a prawo państw członkowskich nie może mieć wpływu na skuteczność przyznaną tym różnym normom w obrębie terytorium tych państw (wyrok z dnia 18 maja 2021 r., Asociația „Forumul Judecătorilor din România” i in., C‑83/19, C‑127/19, C‑195/19, C‑291/19, C‑355/19 i C‑397/19, EU:C:2021:393, pkt 244 i przytoczone tam orzecznictwo).

129    Jak przypomniano w pkt 95 niniejszego wyroku, zasada pierwszeństwa nakłada na sąd krajowy obowiązek zapewnienia pełnej skuteczności wymogów prawa Unii w zawisłym przed nim sporze poprzez odstąpienie w razie potrzeby z własnej inicjatywy od stosowania wszelkich uregulowań lub praktyk krajowych, także późniejszych, które są sprzeczne z bezpośrednio skutecznym przepisem prawa Unii, takim jak art. 325 ust. 1 TFUE, bez konieczności żądania uprzedniego zniesienia tych uregulowań lub praktyk w drodze ustawodawczej lub w jakimkolwiek innym trybie konstytucyjnym ani bez konieczności oczekiwania na takie zniesienie.

130    W niniejszej sprawie sąd odsyłający zauważa, że gdyby odpowiedź na pytania pierwsze i drugie wskazywała na istnienie niezgodności z prawem Unii i gdyby okazało się, że wykładnia zgodna z prawem Unii nie jest możliwa w świetle podniesionych przed nim zarzutów, może być zmuszony do odstąpienia od stosowania rozwiązań wypracowanych w orzecznictwie krajowym, o którym mowa w pkt 111 niniejszego wyroku.

131    Sąd odsyłający podkreśla zaś, że nowy system odpowiedzialności dyscyplinarnej przewidziany w art. 271 i 272 ustawy nr 303/2022 o statusie sędziów i prokuratorów pozwala na karanie sędziów, którzy w złej wierze lub w wyniku rażącego niedbalstwa naruszyli wyroki Curtea Constituțională (trybunału konstytucyjnego) lub wyroki Înalta Curte de Casație și Justiție (najwyższego sądu kasacyjnego) orzekającego w przedmiocie skarg w interesie prawa.

132    W tym względzie należy przypomnieć, że orzeczenie wydane przez Trybunał w trybie prejudycjalnym wiąże sąd krajowy w zakresie dotyczącym wykładni rozpatrywanych przepisów prawa Unii w celu rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym [zob. podobnie wyroki: z dnia 3 lutego 1977 r., Benedetti, 52/76, EU:C:1977:16, pkt 26; z dnia 22 lutego 2022 r., RS (Skutki wyroków sądu konstytucyjnego), C‑430/21, EU:C:2022:99, pkt 74].

133    Sąd krajowy, który skorzystał z uprawnienia przyznanego mu w art. 267 akapit drugi TFUE, nie powinien zatem w danym wypadku uwzględniać oceny sądu krajowego wyższej instancji, jeżeli w świetle wykładni dokonanej przez Trybunał uzna, że ocena ta nie jest zgodna z prawem Unii, i w razie potrzeby winien pominąć przepis prawa krajowego zobowiązujący go do stosowania się do orzeczeń tego sądu wyższej instancji [wyrok z dnia 22 lutego 2022 r., RS (Skutki wyroków sądu konstytucyjnego), C‑430/21, EU:C:2022:99, pkt 75].

134    Sądowi krajowemu, który skorzystał z uprawnienia lub zastosował się do obowiązku zwrócenia się do Trybunału z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na podstawie art. 267 TFUE, nie można uniemożliwiać natychmiastowego zastosowania prawa Unii zgodnie z orzeczeniem lub orzecznictwem Trybunału, pod rygorem osłabienia skuteczności (effet utile) tego postanowienia. Należy dodać, że uprawnienie do uczynienia, w chwili tego stosowania, wszystkiego, co jest konieczne do odstąpienia od stosowania uregulowania krajowego lub praktyki krajowej, które ewentualnie utrudniają pełną skuteczność norm prawa Unii, stanowi integralną część zadań sądu Unii należących do sądu krajowego, który jest zobowiązany do stosowania, w ramach swojej kompetencji, norm prawa Unii (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 257).

135    Uregulowanie krajowe lub praktyka krajowa, które sprawiają, że orzeczenia trybunału konstytucyjnego oraz sądu najwyższego danego państwa członkowskiego są wiążące dla sądów powszechnych, podczas gdy sądy te uważają, w świetle wyroku wydanego przez Trybunał w trybie prejudycjalnym, że orzecznictwo wynikające z tych orzeczeń jest sprzeczne z prawem Unii, może zaś uniemożliwić tym sądom zapewnienie pełnej skuteczności wymogów tego prawa, który to skutek może zostać wzmocniony przez fakt, że na mocy prawa krajowego ewentualne niestosowanie się do tego orzecznictwa może zostać uznane za przewinienie dyscyplinarne (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 259).

136    Jeśli chodzi w szczególności o odpowiedzialność dyscyplinarną, którą zgodnie z uregulowaniem krajowym mogą ponosić sędziowie w przypadku niezastosowania się do orzeczeń trybunału konstytucyjnego oraz sądu najwyższego tego państwa członkowskiego, to wykonywanie przez sąd krajowy powierzonych mu w traktatach zadań i wywiązywanie się ze spoczywających na nim na mocy tych traktatów obowiązków poprzez nadanie zgodnie z zasadą pierwszeństwa prawa Unii skuteczności postanowieniu takiemu jak art. 325 ust. 1 TFUE lub art. 2 ust. 1 konwencji OIF oraz dokonanej przez Trybunał wykładni takiego postanowienia nie może z definicji stanowić przewinienia dyscyplinarnego sędziów zasiadających w tym sądzie bez naruszenia ipso facto tego postanowienia i tej zasady [zob. podobnie wyroki: z dnia 21 grudnia 2021 r., Euro Box Promotion i in., C‑357/19, C‑379/19, C‑547/19, C‑811/19 i C‑840/19, EU:C:2021:1034, pkt 260; a także z dnia 13 lipca 2023 r., YP i in. (Uchylenie immunitetu sędziowskiego i zawieszenie sędziego w czynnościach służbowych), C‑615/20 i C‑671/20, EU:C:2023:562, pkt 85 i przytoczone tam orzecznictwo].

137    Z powyższego wynika, że zasadę pierwszeństwa prawa Unii należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu lub praktyce krajowej, zgodnie z którymi krajowe sądy powszechne państwa członkowskiego są związane orzeczeniami trybunału konstytucyjnego i orzeczeniami sądu najwyższego tego państwa członkowskiego i z tego powodu oraz ze względu na ryzyko pociągnięcia odnośnych sędziów do odpowiedzialności dyscyplinarnej nie mogą odstąpić z urzędu od stosowania orzecznictwa wynikającego z tych orzeczeń, nawet jeśli uznają one w świetle wyroku Trybunału, iż orzecznictwo to jest sprzeczne z bezpośrednio skutecznymi przepisami prawa Unii.

 W przedmiocie kosztów

138    Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:

1)      Artykuł 325 ust. 1 TFUE i art. 2 ust. 1 Konwencji sporządzonej na podstawie artykułu K.3 Traktatu o Unii Europejskiej, o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich, podpisanej w Brukseli w dniu 26 lipca 1995 r. i załączonej do aktu Rady z dnia 26 lipca 1995 r.,

należy interpretować w ten sposób, że:

sądy państwa członkowskiego nie są zobowiązane do odstąpienia od stosowania wyroków trybunału konstytucyjnego tego państwa członkowskiego stwierdzających nieważność krajowego przepisu ustawowego regulującego przyczyny przerwania biegu terminu przedawnienia w sprawach karnych ze względu na naruszenie chronionej w prawie krajowym zasady ustawowej określoności czynów zabronionych i kar w kontekście jej wymogów dotyczących przewidywalności i precyzyjności ustawy karnej, nawet jeśli wyroki te skutkują tym, że znaczna liczba spraw karnych, w tym sprawy dotyczące przestępstw poważnych nadużyć finansowych naruszających interesy finansowe Unii Europejskiej, zostanie umorzona ze względu na przedawnienie odpowiedzialności karnej.

Natomiast wspomniane postanowienia prawa Unii należy interpretować w ten sposób, że:

sądy tego państwa członkowskiego są zobowiązane do odstąpienia od stosowania krajowego standardu ochrony dotyczącego zasady retroaktywnego stosowania względniejszej ustawy karnej (lex mitior), który pozwala na zakwestionowanie, w tym w ramach skarg na prawomocne wyroki, przerwania biegu terminu przedawnienia odpowiedzialności karnej w takich sprawach przez czynności procesowe dokonane przed wspomnianym stwierdzeniem nieważności.

2)      Zasadę pierwszeństwa prawa Unii

należy interpretować w ten sposób, że:

stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu lub praktyce krajowej, zgodnie z którymi krajowe sądy powszechne państwa członkowskiego są związane orzeczeniami trybunału konstytucyjnego i orzeczeniami sądu najwyższego tego państwa członkowskiego i z tego powodu oraz ze względu na ryzyko pociągnięcia odnośnych sędziów do odpowiedzialności dyscyplinarnej nie mogą odstąpić z urzędu od stosowania orzecznictwa wynikającego z tych orzeczeń, nawet jeśli uznają one w świetle wyroku Trybunału, iż orzecznictwo to jest sprzeczne z bezpośrednio skutecznymi przepisami prawa Unii.

Podpisy

*      Język postępowania: rumuński

i      Niniejszej sprawie została nadana fikcyjna nazwa, która nie odpowiada rzeczywistej nazwie żadnej ze stron postępowania.