WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba)
z dnia 1 lipca 2010 r.(*)
Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Sprawy małżeńskie oraz sprawy dotyczące odpowiedzialności rodzicielskiej – Rozporządzenie (WE) nr 2201/2003 – Bezprawne uprowadzenie dziecka – Środki tymczasowe dotyczące „rodzicielskich uprawnień decyzyjnych” – Prawo do pieczy – Zarządzenie powrotu dziecka – Wykonanie – Jurysdykcja – Pilny tryb prejudycjalny
W sprawie C‑211/10 PPU
mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Oberster Gerichtshof (Austria) postanowieniem z dnia 20 kwietnia 2010 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 3 maja 2010 r., w postępowaniu wszczętym przez:
Doris Povse
przeciwko
Maurowi Alpadze,
TRYBUNAŁ (trzecia izba),
w składzie: K. Lenaerts, prezes izby, R. Silva de Lapuerta, E. Juhász (sprawozdawca), J. Malenovský i D. Šváby, sędziowie,
rzecznik generalny: E. Sharpston,
sekretarz: K. Malacek, administrator,
zważywszy wniosek sądu krajowego o rozpoznanie odesłania prejudycjalnego w trybie pilnym na podstawie art. 104b regulaminu postępowania przed Trybunałem,
zważywszy postanowienie trzeciej izby z dnia 11 maja 2010 r. o uwzględnieniu tego wniosku,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 14 czerwca 2010 r.,
rozważywszy uwagi przedstawione:
– w imieniu rządu austriackiego przez C. Pesendorfer oraz A. Hable, działające w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu czeskiego przez D. Hadrouška, działającego w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu niemieckiego przez T. Henzego oraz J. Kemper, działających w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu francuskiego, przez B. Beaupère‑Manokhę, działającą w charakterze pełnomocnika,
– w imieniu rządu włoskiego przez G. Palmieri, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez M. Russo, avvocato dello Stato,
– w imieniu rządu łotewskiego przez K. Drevinę oraz E. Drobiševską, działające w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu słoweńskiego przez A. Vran oraz V. Klemenc, działające w charakterze pełnomocników,
– w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez F. Penlington, działającą w charakterze pełnomocnika, oraz K. Smitha, barrister,
– w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Wilderspina oraz S. Grünheid, działających w charakterze pełnomocników,
po wysłuchaniu rzecznika generalnego,
wydaje następujący
Wyrok
1 Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.U. L 338, s. 1, zwanego dalej „rozporządzeniem”).
2 Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu toczącego się pomiędzy D. Povse a M. Alpagą w przedmiocie powrotu do Włoch ich córki Sofii, znajdującej się z matką w Austrii, oraz prawa do pieczy nad tym dzieckiem.
Ramy prawne
Konwencja haska z 1980 r.
3 Artykuł 3 Konwencji haskiej z dnia 25 października 1980 r. dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę (zwanej dalej „konwencją haską z 1980 r.”) stanowi:
„Uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne, jeżeli:
a) nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, oraz
b) w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie.
Prawo do opieki określone w lit. a) może wynikać w szczególności z mocy samego prawa, z orzeczenia sądowego lub administracyjnego albo z ugody mającej moc prawną w świetle przepisów ustawodawstwa tego państwa”.
4 Artykuł 12 tej konwencji przewiduje:
„Jeżeli dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane w rozumieniu art. 3, a w chwili wpłynięcia wniosku do władzy sądowej lub administracyjnej umawiającego się państwa, w którym znajduje się dziecko, upłynął okres krótszy niż jeden rok od dnia uprowadzenia lub zatrzymania, zainteresowana władza zarządza niezwłoczne wydanie dziecka.
Władza sądowa lub administracyjna powinna również zarządzić wydanie dziecka, nawet po upływie jednego roku, o którym mowa w ustępie poprzedzającym, chyba że zostało ustalone, że dziecko przystosowało się już do swego nowego środowiska.
Jeżeli władza sądowa lub administracyjna państwa wezwanego ma podstawy, by sądzić, że dziecko zostało zabrane do innego państwa, może ona zawiesić działanie lub oddalić wniosek o wydanie dziecka”.
5 Zgodnie z art. 13 konwencji haskiej z 1980 r.:
„Bez względu na postanowienia artykułu poprzedzającego władza sądowa lub administracyjna państwa wezwanego nie jest obowiązana zarządzić wydania dziecka, jeżeli osoba, instytucja lub organizacja sprzeciwiająca się wydaniu dziecka wykaże, że:
a) osoba, instytucja lub organizacja opiekująca się dzieckiem faktycznie nie wykonywała prawa do opieki w czasie uprowadzenia lub zatrzymania albo zgodziła się lub później wyraziła zgodę na uprowadzenie lub zatrzymanie; lub
b) istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w niekorzystnej sytuacji.
Władza sądowa lub administracyjna może również odmówić zarządzenia powrotu dziecka, jeżeli stwierdzi, że dziecko sprzeciwia się powrotowi oraz że osiągnęło ono wiek i stopień dojrzałości, przy którym właściwe jest uwzględnienie jego opinii.
Przy ocenie okoliczności określonych w niniejszym artykule władza sądowa lub administracyjna powinna brać pod uwagę informacje dotyczące sytuacji społecznej dziecka, dostarczone przez organ centralny lub inną właściwą władzę państwa miejsca stałego pobytu dziecka”.
Uregulowania Unii
6 Motyw 17 rozporządzenia uściśla:
„W przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka powinno się niezwłocznie zarządzić jego powrót; w tym celu nadal powinna mieć zastosowanie [konwencja haska z 1980 r.], którą uzupełniają przepisy niniejszego rozporządzenia, w szczególności jej art. 11. Sądy państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone lub w którym zostało bezprawnie zatrzymane, powinny mieć w szczególnych, należycie uzasadnionych przypadkach możliwość sprzeciwienia się jego powrotowi. Powinno być jednak możliwe zastąpienie takiego orzeczenia przez późniejsze orzeczenie [późniejszym orzeczeniem] sądu państwa członkowskiego, w którym dziecko miało zwykły pobyt przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem. Jeżeli takie orzeczenie wymaga powrotu dziecka, powrót powinien nastąpić bez potrzeby przeprowadzenia szczególnego postępowania w sprawie uznania i wykonania tego orzeczenia w państwie członkowskim, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone”.
7 Motyw 21 rozporządzenia brzmi:
„Uznawanie i wykonywanie orzeczeń wydanych w państwie członkowskim powinno opierać się na zasadzie wzajemnego zaufania, a podstawy nieuznania orzeczenia powinny być ograniczone do niezbędnego minimum”.
8 Motyw 23 rozporządzenia ma następujące brzmienie:
„Rada Europejska w Tampere uznała w swoich wnioskach końcowych (pkt 34), że orzeczenia w postępowaniu w sprawach rodzinnych powinny być »automatycznie uznawane w całej Unii, bez jakiegokolwiek postępowania przejściowego albo podawania przyczyn odmowy wykonania«. Z tego względu orzeczenia w sprawach prawa do osobistej styczności z dzieckiem oraz w sprawach powrotu dziecka, dla których w państwie członkowskim pochodzenia zostały wydane zaświadczenia zgodnie z przepisami niniejszego rozporządzenia, powinny być uznawane i wykonywane we wszystkich innych państwach członkowskich bez potrzeby dalszego postępowania. Warunki wykonywania tych orzeczeń nadal podlegają prawu krajowemu”.
9 Motyw 24 rozporządzenia brzmi:
„Na zaświadczenie, które zostało wydane w celu ułatwienia wykonania orzeczenia, nie powinien przysługiwać żaden środek zaskarżenia. Zaświadczenie powinno być jedynie przedmiotem sprostowania w przypadku omyłki, to znaczy jeżeli w zaświadczeniu nie została poprawnie odzwierciedlona treść orzeczenia”.
10 Artykuł 2 rozporządzenia zawiera w pkt 11 definicję pojęcia „bezprawne uprowadzenie albo zatrzymanie dziecka”, która odpowiada zasadniczo definicji zawartej w art. 3 akapit pierwszy konwencji haskiej z 1980 r.
11 Sekcja 2, zatytułowana „Odpowiedzialność rodzicielska”, rozdziału II rozporządzenia obejmuje art. 8–15. Artykuł 8 rozporządzenia, zatytułowany „Jurysdykcja ogólna”, przewiduje:
„1. W sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego, w którym w chwili wniesienia pozwu lub wniosku dziecko ma zwykły pobyt.
2. Ustęp 1 ma zastosowanie z zastrzeżeniem przepisów art. 9, 10 i 12”.
12 Zgodnie z art. 10 rozporządzenia, który zawiera postanowienia szczegółowe odnośnie do właściwości w przypadku uprowadzenia dziecka:
„W przypadku bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania dziecka jurysdykcja sądów państwa członkowskiego, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt, zostaje utrzymana do chwili uzyskania przez dziecko zwykłego pobytu w innym państwie członkowskim oraz:
a) każda z osób, instytucji lub innych jednostek sprawujących pieczę nad dzieckiem przyzwoliła na uprowadzenie lub zatrzymanie;
lub
b) dziecko przebywało w tym innym państwie członkowskim przez co najmniej rok od chwili, w której osoba, instytucja lub inna jednostka sprawująca pieczę nad dzieckiem dowiedziała się lub powinna była się dowiedzieć o miejscu jego pobytu, dziecko zadomowiło się w swoim nowym otoczeniu oraz spełniony jest jeden z następujących warunków:
i) w ciągu roku od chwili, w której sprawujący pieczę nad dzieckiem dowiedział się lub powinien był się dowiedzieć o miejscu pobytu dziecka, nie został złożony żaden pozew lub wniosek o powrót dziecka do właściwych organów państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało uprowadzone lub w którym jest zatrzymane;
ii) pozew lub wniosek o powrót wniesiony przez sprawującego pieczę nad dzieckiem został cofnięty, a żaden nowy wniosek nie został złożony w terminie określonym w ppkt (i);
iii) postępowanie przed sądem w państwie członkowskim, w którym dziecko miało zwykły pobyt bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem, zostało zakończone zgodnie z art. 11 ust. 7;
iv) sądy państwa członkowskiego, w którym dziecko miało zwykły pobyt bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem, wydały orzeczenie o prawie do pieczy nad dzieckiem, w którym nie zarządziły powrotu dziecka”.
13 Artykuł 11 rozporządzenia, zatytułowany „Powrót dziecka”, stanowi:
„1. Jeżeli osoba, instytucja lub inna jednostka sprawująca pieczę nad dzieckiem wnosi pozew lub wniosek do właściwych organów państwa członkowskiego o wydanie orzeczenia na podstawie [konwencji haskiej z 1980 r.] w celu doprowadzenia do powrotu dziecka bezprawnie uprowadzonego lub zatrzymywanego w państwie członkowskim innym niż państwo, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt, stosuje się ust. 2–8.
2. W przypadku zastosowania art. 12 i 13 konwencji haskiej z 1980 r. należy zapewnić dziecku możliwość bycia wysłuchanym w toku postępowania, o ile nie wydaje się to niewłaściwe ze względu na jego wiek lub stopień dojrzałości.
3. Sąd, do którego wniesiono pozew lub wniosek o powrót dziecka zgodnie z ust. 1, w ramach postępowania dotyczącego takiego pozwu lub wniosku działa szybko, stosując najszybsze procedury przewidziane w prawie krajowym.
Bez uszczerbku dla akapitu pierwszego, sąd wydaje swoje orzeczenie nie później niż sześć tygodni od wniesienia pozwu lub wniosku, chyba że na skutek nadzwyczajnych okoliczności nie jest to możliwe.
4. Sąd nie może odmówić powrotu dziecka na podstawie art. 13 pkt b) konwencji haskiej z 1980 r., jeżeli ustalono, że zostały podjęte stosowne działania w celu zapewnienia ochrony dziecka po jego powrocie.
5. Sąd nie może odmówić zarządzenia powrotu dziecka, jeżeli osoba, która wniosła pozew lub wniosek o powrót dziecka, nie miała możliwości bycia wysłuchaną.
6. Jeżeli sąd wydał orzeczenie odmawiające zarządzenia powrotu dziecka na podstawie art. 13 konwencji haskiej z 1980 r., sąd ten musi natychmiast, bezpośrednio lub za pośrednictwem swojego organu centralnego, przekazać odpis orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu dziecka oraz odpowiednich dokumentów, w szczególności protokołu rozpraw przed sądem, sądowi właściwemu lub organowi centralnemu w państwie członkowskim, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt, zgodnie z prawem krajowym. Wszystkie wymienione dokumenty zostają przedłożone sądowi w ciągu miesiąca od daty orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu.
7. O ile jedna ze stron postępowania nie wszczęła postępowania przed sądami państwa członkowskiego, w którym dziecko bezpośrednio przed bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem miało zwykły pobyt, sąd albo organ centralny, który otrzymuje informacje wymienione w ust. 6, musi powiadomić o tym strony i wezwać je do przedstawienia obserwacji sądowi, zgodnie z prawem krajowym, w terminie trzech miesięcy od daty powiadomienia, aby sąd mógł zbadać kwestię pieczy nad dzieckiem.
Bez uszczerbku dla przepisów jurysdykcyjnych zawartych w niniejszym rozporządzeniu sąd zamyka sprawę, jeżeli w przewidzianym terminie nie wpłyną do sądu żadne obserwacje.
8. Niezależnie od orzeczenia odmawiającego zarządzenia powrotu dziecka na podstawie art. 13 konwencji haskiej z 1980 r., każde późniejsze orzeczenie zarządzające powrót dziecka, wydane przez sąd mający jurysdykcję zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, jest wykonalne zgodnie z przepisami rozdziału III sekcja 4, w celu zapewnienia powrotu dziecka”.
14 Artykuł 15 rozporządzenia, opatrzony tytułem „Przekazanie do sądu lepiej umiejscowionego dla osądzenia sprawy”, przewiduje:
„1. W drodze wyjątku sądy państwa członkowskiego, do których jurysdykcji należy rozpoznanie sprawy co do istoty, jeżeli uznają, że sąd innego państwa członkowskiego, z którym dziecko ma szczególny związek, mógłby lepiej osądzić sprawę lub jej określoną część, oraz jeśli jest to zgodne z dobrem dziecka:
a) zawieszają rozpoznanie sprawy lub odnośnej jej części i wzywają strony do wniesienia pozwu lub wniosku do sądu tego innego państwa członkowskiego zgodnie z ust. 4; lub
b) wzywają sąd innego państwa członkowskiego do uznania swojej jurysdykcji zgodnie z ust. 5.
[…]
5. Sądy tego innego państwa członkowskiego, z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, o ile jest to zgodne z dobrem dziecka, mogą uznać swoją jurysdykcję w ciągu sześciu tygodni po wszczęciu postępowania zgodnie z ust. 1 lit. a) lub b). W tym przypadku sąd, przed którym wcześniej wszczęto postępowanie, uznaje brak swej jurysdykcji. W przeciwnym razie sąd, przed którym wcześniej wszczęto postępowanie, ma nadal jurysdykcję zgodnie z art. 8–14.
6. Sądy współpracują dla celów niniejszego artykułu, bezpośrednio lub za pośrednictwem organów centralnych wyznaczonych zgodnie z art. 53”.
15 Artykuł 40 rozporządzenia wchodzi w zakres sekcji 4, zatytułowanej „Wykonalność określonych orzeczeń dotyczących prawa do osobistej styczności z dzieckiem oraz określonych orzeczeń, w których zarządzono powrót dziecka”, mieszczącej się w rozdziale III noszącym tytuł „Uznawanie i wykonywanie”. Przepis ten, zatytułowany „Zakres stosowania”, przewiduje:
„1. Niniejsza sekcja ma zastosowanie do:
[…]
b) powrotu dziecka na skutek orzeczenia wydanego zgodnie z art. 11 ust. 8.
2. Podmiot odpowiedzialności rodzicielskiej może bez naruszania przepisów niniejszej sekcji wnosić o uznanie i wykonanie orzeczenia zgodnie z przepisami sekcji 1 i 2 niniejszego rozdziału”.
16 Zgodnie z art. 42 rozporządzenia, zatytułowanym „Powrót dziecka”:
„1. Powrót dziecka, o którym mowa w art. 40 ust. 1 lit. b), zarządzony w wykonalnym orzeczeniu wydanym w jednym państwie członkowskim, jest uznawany i wykonalny w innym państwie członkowskim, bez potrzeby stwierdzenia wykonalności oraz bez możliwości sprzeciwienia się uznaniu, jeżeli orzeczenie uzyskało zaświadczenie w państwie członkowskim pochodzenia zgodnie z ust. 2.
Nawet jeżeli prawo krajowe nie przewiduje wykonalności orzeczenia zarządzającego powrót dziecka, o którym mowa w art. 11 lit. b) pkt 8, niezależnie od wniesienia jakiegokolwiek środka zaskarżenia sąd państwa członkowskiego pochodzenia może stwierdzić wykonalność orzeczenia.
2. Sędzia [sąd], który wydał orzeczenie, o którym mowa w art. 40 ust. 1 lit. b), wystawia zaświadczenie, o którym mowa w ust. 1, tylko wtedy, gdy:
a) dziecko miało możliwość bycia wysłuchanym, o ile nie uznano tego za niewłaściwe ze względu na jego wiek lub stopień dojrzałości;
b) strony miały możliwość bycia wysłuchanymi; oraz
c) wydając orzeczenie, sąd uwzględnił podstawy i środki dowodowe, na podstawie których wydano orzeczenie zgodnie z art. 12 [13] konwencji haskiej z 1980 r.
W przypadku gdy sąd lub inny organ podejmuje środki mające na celu zapewnienie ochrony dziecka po jego powrocie do państwa zwykłego pobytu, należy je wymienić w zaświadczeniu.
Sędzia [sąd] wydaje zaświadczenie z urzędu, przy użyciu formularza znajdującego się w załączniku IV (zaświadczenie w sprawie powrotu dziecka). Formularz wypełnia się w języku, w którym wydano orzeczenie”.
17 Zgodnie z art. 43 rozporządzenia, noszącym tytuł „Sprostowanie zaświadczenia”:
„1. Do sprostowania zaświadczenia zastosowanie ma prawo państwa członkowskiego pochodzenia.
2. Na wystawienie zaświadczenia zgodnie z art. 41 ust. 1 lub art. 42 ust. 1 nie przysługują żadne środki zaskarżenia”.
18 Artykuł 44 rozporządzenia, zatytułowany „Skuteczność zaświadczenia”, ma następujące brzmienie:
„Zaświadczenie jest skuteczne tylko w ramach wykonalności orzeczenia”.
19 Artykuł 47 rozporządzenia, zatytułowany „Postępowanie w sprawie wykonania orzeczenia”, przewiduje:
„1. Do postępowania w sprawie wykonania orzeczenia właściwe jest prawo państwa członkowskiego wykonania.
2. Każde orzeczenie wydane przez sąd innego państwa członkowskiego oraz którego wykonalność została stwierdzona zgodnie z przepisami sekcji 2 lub dla którego wydano zaświadczenie zgodnie z art. 41 ust. 1 lub z art. 42 ust. 1, podlega wykonaniu na tych samych warunkach, które stosuje się do orzeczeń wydanych w tym państwie członkowskim.
W szczególności orzeczenie, dla którego wydano zaświadczenie zgodnie z art. 41 ust. 1 lub z art. 42 ust. 1, nie może podlegać wykonaniu, jeżeli nie da się go pogodzić z późniejszym wykonalnym orzeczeniem”.
20 Artykuł 60 rozporządzenia, zatytułowany „Stosunek do określonych konwencji wielostronnych”, stanowi, że w stosunkach między państwami członkowskimi rozporządzenie ma pierwszeństwo między innymi przed konwencja haską z 1980 r.
Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne
21 Z przedłożonych Trybunałowi akt sprawy wynika, że D. Povse i M. Alpago, para niepozostająca w związku małżeńskim, zamieszkiwała razem ze swą urodzoną w dniu 6 grudnia 2006 r. córką Sofią w Vittorio Veneto, we Włoszech, do końca stycznia 2008 r. Zgodnie z art. 317a włoskiego kodeksu cywilnego, oboje rodzice posiadali prawo do pieczy nad dzieckiem. W końcu stycznia 2008 r. para się rozstała, a D. Povse opuściła wraz z córką Sofią wspólne miejsce zamieszkania. Chociaż Tribunale per i Minorenni di Venezia (sąd ds. małoletnich w Wenecji, Włochy) wydał w trybie pilnym, na wniosek ojca, tymczasowe orzeczenie z dnia 8 lutego 2008 r., w którym zakazał matce opuszczania terytorium Włoch, matka udała się wraz z córką, w lutym 2008 r. do Austrii, gdzie odtąd razem zamieszkują.
22 W dniu 16 kwietnia 2008 r. M. Alpago zwrócił się do Bezirksgericht Leoben (Austria) o zarządzenie powrotu dziecka do Włoch na mocy art. 12 konwencji haskiej z 1980 r.
23 W dniu 23 maja 2008 r. Tribunale per i Minorenni di Venezia wydał postanowienie, w którym uchylił wydany względem matki zakaz opuszczania wraz z dzieckiem Włoch i powierzył tymczasowo pieczę nad dzieckiem obojgu rodzicom, uściślając, że dziecko może zamieszkiwać do chwili wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie w Austrii z matką, której przyznał władzę „podejmowania decyzji w zakresie zwykłego zarządu”. W tym samym orzeczeniu tymczasowym sąd włoski postanowił, że ojciec musi partycypować w kosztach utrzymania dziecka, ustalił, w jaki sposób i w jakim czasie mają odbywać się spotkania ojca z dzieckiem, i nakazał przeprowadzenie ekspertyzy przez pracownika socjalnego celem ustalenia relacji między dzieckiem a obojgiem rodziców.
24 Niezależnie od tego orzeczenia, ze sprawozdania sporządzonego w dniu 15 maja 2009 r. przez wyznaczonego do tego pracownika socjalnego wynika, że wizyty ojca były przez matkę ograniczane do minimum i niewystarczające do oceny stosunków ojca z córką, przede wszystkim z punktu widzenia zdolności do bycia rodzicem, w związku z czym pracownik socjalny uznał, że nie jest w stanie wypełnić swego zadania w sposób zupełny i w interesie dziecka.
25 W dniu 3 lipca 2008 r. Bezirksgericht Leoben oddalił wniosek M. Alpagi z dnia 16 kwietnia 2008 r., lecz orzeczenie to zostało uchylone w dniu 1 września 2008 r. przez Landesgericht Leoben (Austria) ze względu na to, że M. Alpago nie został wysłuchany zgodnie z art. 11 ust. 5 rozporządzenia.
26 W dniu 21 listopada 2008 r. Bezirksgericht Leoben ponownie oddalił wniosek M. Alpagi, opierając się na wyroku Tribunale per i Minorenni di Venezia z dnia 23 maja 2008 r., z którego wynikało, że dziecko może tymczasowo pozostać z matką.
27 Landgericht Leoben potwierdził to rozstrzygnięcie postanowieniem z dnia 7 stycznia 2009 r., powołując się na istniejące wobec dziecka ryzyko szkody psychicznej w rozumieniu art. 13 lit. b) konwencji haskiej z 1980 r.
28 D. Povse zwróciła się do Bezirksgericht Judenburg (Austria), sądu właściwego terytorialnie, o powierzenie jej pieczy nad dzieckiem. W dniu 26 maja 2009 r. sąd ten, nie dając możliwości – zgodnie z zasadą kontradyktoryjności – wypowiedzenia się M. Alpadze, stwierdził swoją właściwość na podstawie art. 15 ust. 5 rozporządzenia i zwrócił się do Tribunale per i Minorenni di Venezia o uznanie jego jurysdykcji i przekazanie mu postępowania.
29 Tymczasem M. Alpago wystąpił w dniu 9 kwietnia 2009 r. do Tribunale per i Minorenni di Venezia w ramach zawisłego tam postępowania o prawo do pieczy nad dzieckiem i wniósł o zarządzenie powrotu dziecka do Włoch na podstawie art. 11 ust. 8 rozporządzenia. Podczas rozprawy, która odbyła się przed tym sądem w dniu 19 maja 2009 r., D. Povse oświadczyła, że zastosuje się do ustalonego przez pracownika socjalnego planu spotkań ojca i córki. Nie wspomniała wówczas o podjętych przez siebie krokach prawnych przed Bezirksgericht Judenburg, które doprowadziły do wydania ww. orzeczenia z dnia 26 maja 2009 r.
30 W dniu 10 lipca 2009 r. Tribunale per i Minorenni di Venezia potwierdził swoją właściwość na tej podstawie, że według niego przesłanki przekazania właściwości stosownie do art. 10 rozporządzenia nie zostały spełnione, i stwierdził, że ekspertyza, której sporządzenie zlecił pracownikowi socjalnemu, nie mogła zostać zakończona, ponieważ matka nie przestrzegała programu odwiedzin sporządzonego przez tego biegłego.
31 Ponadto tym samym orzeczeniem z dnia 10 lipca 2009 r. Tribunale per i Minorenni di Venezia zarządził natychmiastowy powrót dziecka do Włoch i zobowiązał służby socjalne miasta Vittorio Veneto, w przypadku gdyby matka przybyła z dzieckiem, do udostępnienia im lokalu oraz do ustalenia kalendarza odwiedzin ojca. Sąd uzasadnił zarządzenie powrotu koniecznością odtworzenia relacji dziecka z ojcem, przerwanych postawą matki. Tribunale per i Minorenni di Venezia sporządził zaświadczenie do tego orzeczenia zgodnie z art. 42 rozporządzenia.
32 Postanowieniem o zarządzeniu środków tymczasowych z dnia 25 sierpnia 2009 r. Bezirksgericht Judenburg powierzył tymczasowo D. Povse pieczę nad dzieckiem. Odpis tego orzeczenia przesłał drogą pocztową M. Alpadze do Włoch, bez informacji o prawie odmowy odbioru i bez załączonego tłumaczenia. W dniu 23 września 2009 r. postanowienie to nabrało powagi rzeczy osądzonej i stało się wykonalne w prawie austriackim.
33 W dniu 22 września 2009 r. M. Alpago zwrócił się do Bezirksgericht Leoben o wykonanie orzeczenia Tribunale per i Minorenni di Venezia z dnia 10 lipca 2009 r. zarządzającego powrót jego dziecka do Włoch. Bezirksgericht Leoben oddalił ten wniosek z tego względu, że orzeczenie sądu włoskiego wiązało się z poważnym ryzykiem narażenia dziecka na szkodę psychiczną. M. Alpago odwołał się od tego orzeczenia do Landesgericht Leoben, a ten w oparciu o wyrok Trybunału z dnia 11 lipca 2008 r. w sprawie C‑195/08 PPU Rinau, Zb.Orz. s. I‑5271, zmienił rozstrzygnięcie i zarządził powrót dziecka.
34 Doris Povse wniosła do Oberster Gerichtshof rewizję od orzeczenia Landesgericht Leoben mającą na celu oddalenie wniosku o wykonanie zarządzenia powrotu. Ponieważ sąd ten powziął wątpliwości odnośnie do wykładni rozporządzenia, postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy środek tymczasowy przyznający do chwili wydania prawomocnego orzeczenia w przedmiocie pieczy nad dzieckiem »rodzicielskie uprawnienia decyzyjne«, a w szczególności prawo określenia miejsca zamieszkania dziecka, rodzicowi, który dziecko uprowadził, należy również uznać za »orzeczenie o prawie do pieczy nad dzieckiem, w którym nie zarządz[ono] powrotu dziecka« w rozumieniu art. 10 lit. b) ppkt iv) rozporządzenia […]?
2) Czy zarządzenie powrotu dziecka wchodzi w zakres stosowania art. 11 ust. 8 rozporządzenia […] tylko wówczas, gdy sąd wydał je w oparciu o wydane przez siebie orzeczenie w przedmiocie pieczy nad dzieckiem?
3) W przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie pierwsze lub na pytanie drugie:
a) Czy możliwe jest podniesienie w państwie wykonania braku właściwości sądu wydania orzeczenia (pytanie pierwsze) lub braku zastosowania art. 11 ust. 8 rozporządzenia […] (pytanie drugie) w odniesieniu do wykonania orzeczenia, które sąd wydania orzeczenia opatrzył zaświadczeniem zgodnie z art. 42 ust. 2 rozporządzenia […]?
b) Czy też w takim przypadku pozwany powinien wnieść o wycofanie zaświadczenia w państwie pochodzenia i czy jest możliwe zawieszenie wykonania w państwie wykonania do chwili wydania orzeczenia w państwie pochodzenia?
4) W przypadku udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytania pierwsze i drugie lub na pytanie trzecie lit. a):
Czy wydane przez sąd państwa wykonania orzeczenie, przyznające tymczasową pieczę rodzicowi, który uprowadził dziecko, które to orzeczenie powinno być uznane za wykonalne na podstawie prawa tego państwa, stoi na przeszkodzie, zgodnie z art. 47 ust. 2 rozporządzenia […], wykonaniu wydanego wcześniej w państwie pochodzenia zarządzenia powrotu w oparciu o art. 11 ust. 8 tego rozporządzenia, nawet jeśli nie stoi na przeszkodzie wykonaniu zarządzenia powrotu wydanego przez państwo wykonania na podstawie konwencji haskiej?
5) W przypadku udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie czwarte:
a) Czy w państwie wykonania można odmówić wykonania orzeczenia, opatrzonego przez sąd wydania orzeczenia zaświadczeniem na podstawie art. 42 ust. 2 rozporządzenia […], jeśli jego wykonanie poważnie zagrażałoby nadrzędnemu interesowi dziecka z uwagi na zmianę sytuacji zaistniałą po wydaniu tego orzeczenia?
b) Czy też strona pozwana winna powołać się na tę zmianę sytuacji w państwie pochodzenia i czy możliwe jest zawieszenie wykonania w państwie wykonania do chwili wydania orzeczenia przez sąd w państwie pochodzenia?”.
W przedmiocie postępowania w trybie pilnym
35 Sąd krajowy w uzasadnieniu swojego wniosku o rozpoznanie odesłania prejudycjalnego w trybie pilnym na podstawie art. 104b regulaminu postępowania przed Trybunałem powołuje się na przerwane kontakty ojca z dzieckiem. Spóźnione orzeczenie w przedmiocie wykonania orzeczenia Tribunale per i Minorenni di Venezia z dnia 10 lipca 2009 r. zarządzającego powrót dziecka do Włoch jeszcze bardziej wpłynęłoby zatem na pogorszenie relacji między ojcem i dzieckiem i zwiększyłoby ryzyko szkody psychicznej w przypadku odesłania dziecka do Włoch.
36 Po przedłożeniu propozycji sędziego sprawozdawcy i po wysłuchaniu rzecznika generalnego trzecia izba Trybunału postanowiła w dniu 11 maja 2010 r. uwzględnić wniosek sądu krajowego o rozpoznanie odesłania prejudycjalnego w trybie pilnym.
W przedmiocie pytań prejudycjalnych
Uwagi wstępne
37 Bezsporne jest, że sprawa przed sądem krajowym dotyczy bezprawnego uprowadzenia dziecka w rozumieniu art. 3 akapit pierwszy konwencji haskiej z 1980 r. oraz art. 2 pkt 11 rozporządzenia.
38 Bezsporne jest również, że na podstawie art. 10 rozporządzenia sądem właściwym, co najmniej w chwili uprowadzenia, był Tribunale per i Minorenni di Venezia, sąd zwykłego miejsca pobytu dziecka przed jego bezprawnym uprowadzeniem.
W przedmiocie pytania pierwszego
39 Poprzez to pytanie sąd krajowy zmierza zasadniczo do ustalenia, czy w sytuacji bezprawnego uprowadzenia dziecka wykładni art. 10 lit. b) ppkt iv) rozporządzenia należy dokonywać w ten sposób, że środek tymczasowy należy uznać za „orzeczenie o prawie do pieczy nad dzieckiem, w którym nie zarządz[ono] powrotu dziecka” w rozumieniu tego przepisu.
40 Należy podkreślić, że ustanowiony rozporządzeniem system zasadza się na centralnej roli odgrywanej przez sąd właściwy w zakresie stosowania przepisów tego rozporządzenia i że zgodnie z jego motywem 21 uznawanie i wykonywanie orzeczeń sądowych wydanych w państwie członkowskim powinno opierać się na zasadzie wzajemnego zaufania, a przyczyny nieuznania powinny być ograniczone do minimum.
41 W przypadku bezprawnego uprowadzenia dzieci art. 10 rozporządzenia co do zasady przyznaje właściwość sądom państwa członkowskiego, w którym dziecko miało zwykłe miejsce pobytu tuż przed uprowadzeniem. Właściwość ta jest zasadniczo zachowana, a na inny sąd przechodzi tylko w sytuacji, gdy inne państwo członkowskie stało się zwykłym miejscem pobytu dziecka i gdy oprócz tego jeden z alternatywnych warunków wymienionych w tym art. 10 został również spełniony.
42 Pytanie sądu krajowego dotyczy konkretnie tego, czy poprzez przyjęcie środka tymczasowego sąd właściwy przekazał jurysdykcję w rozumieniu art. 10 lit. b) ppkt iv) rozporządzenia sądom państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało uprowadzone.
43 W tym względzie należy podnieść, że rozporządzenie ma na celu zniechęcanie do uprowadzania dzieci z jednego państwa członkowskiego do drugiego, a w przypadku gdy do takiego uprowadzenia dojdzie – spowodowanie, by powrót dziecka nastąpił niezwłocznie (ww. wyrok w sprawie Rinau, pkt 52).
44 Z tego wynika, że bezprawne uprowadzenie dziecka nie powinno zasadniczo skutkować przekazaniem właściwości sądów państwa członkowskiego, na którego terytorium dziecko miało zwykłe miejsce pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem, sądom państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało uprowadzone, i to nawet przy założeniu, że w następstwie uprowadzenia to państwo członkowskie stało się zwykłym miejscem pobytu dziecka.
45 Tym samym warunek zawarty w art. 10 lit. b) ppkt iv) rozporządzenia należy interpretować wąsko.
46 W świetle zatem centralnej roli powierzonej rozporządzeniem sądowi właściwemu i w świetle zasady zachowania jego właściwości należy uznać, że „orzeczenie o prawie do pieczy nad dzieckiem, w którym nie zarządz[ono] powrotu dziecka”, stanowi orzeczenie kończące postępowanie w sprawie, wydane na podstawie pełnego zbadania wszystkich istotnych informacji, w którego drodze sąd właściwy wypowiada się w przedmiocie uregulowania kwestii pieczy nad dzieckiem, niepodlegajacej już innym rozstrzygnięciom administracyjnym czy sądowym. Okoliczność, że to uregulowanie kwestii pieczy nad dzieckiem przewiduje weryfikację lub ponowne badanie tej kwestii, okresowe lub w wyznaczonym terminie, lub w zależności od okoliczności, nie pozbawia orzeczenia charakteru orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie.
47 Wniosek ten wynika z systematyki rozporządzenia i służy również interesowi dziecka. W przypadku bowiem, gdyby orzeczenie tymczasowe prowadziło do utraty właściwości w zakresie pieczy nad dzieckiem, mogłoby to powstrzymywać sąd właściwy państwa członkowskiego poprzedniego zwykłego miejsca pobytu dziecka przed wydaniem takiego orzeczenia tymczasowego i to pomimo tego, że wymagałby tego interes dziecka.
48 Orzeczeniem z dnia 23 maja 2008 r. sąd właściwy, Tribunale per i Minorenni di Venezia, na podstawie przepisów rozporządzenia, uwzględniając stan faktyczny spowodowany uprowadzeniem dziecka i uznając interes dziecka, uchylił zakaz opuszczania włoskiego terytorium, tymczasowo powierzył pieczę obojgu rodzicom, przyznał ojcu prawo do odwiedzin i nakazał sporządzenie ekspertyzy przez pracownika socjalnego na temat stosunków pomiędzy dzieckiem a obojgiem rodziców właśnie celem wydania orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie prawa do pieczy. Ponadto sąd ten przyznał matce prawo podejmowania względem dziecka decyzji dotyczących zwykłego zarządu („decisioni […] concernenti l’ordinaria amministrazione”), czyli decyzji rodzicielskich w zakresie praktycznych aspektów życia codziennego dziecka.
49 Z rozważań tych wynika, że orzeczenie to, określone jako tymczasowe zarówno przez Tribunale per i Minorenni di Venezia, jak i przez sąd krajowy, nie stanowi w żadnym razie orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie prawa do pieczy.
50 Tym samym na pytanie pierwsze trzeba odpowiedzieć tak, że wykładni art. 10 lit. b) ppkt iv) rozporządzenia należy dokonywać w ten sposób, że środek tymczasowy nie stanowi „orzeczenia o prawie do pieczy nad dzieckiem, w którym nie zarządz[ono] powrotu dziecka” w rozumieniu tego przepisu i nie może stanowić podstawy do przekazania właściwości sądom państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone.
W przedmiocie pytania drugiego
51 Poprzez to pytanie sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy wykładni art. 11 ust. 8 rozporządzenia należy dokonywać w ten sposób, że orzeczenie sądu właściwego zarządzające powrót dziecka wchodzi w zakres stosowania tego przepisu tylko wówczas, gdy opiera się na orzeczeniu tego sądu kończącym postępowanie w sprawie prawa do pieczy nad dzieckiem.
52 Należy podnieść, że taka wykładnia, która uzależnia wykonanie orzeczenia sądu właściwego zarządzającego powrót dziecka od istnienia orzeczenia tego sądu kończącego postępowanie w sprawie prawa do pieczy, nie znajduje żadnych podstaw w brzmieniu art. 11 rozporządzenia, a już w szczególności w jego ust. 8. Przeciwnie, art. 11 ust. 8 rozporządzenia obejmuje „każde późniejsze orzeczenie zarządzające powrót dziecka”.
53 Co prawda art. 11 ust. 7 stanowi, że sąd albo organ centralny państwa członkowskiego poprzedniego stałego miejsca zamieszkania dziecka powinny doręczyć stronom informacje, jakie otrzymały na temat decyzji o odmowie powrotu podjętej w państwie członkowskim miejsca uprowadzenia, i wezwać je do złożenia uwag, „aby sąd mógł zbadać kwestię pieczy nad dzieckiem”. Niemniej przepis ten wyznacza jedynie cel końcowy postępowania administracyjnego czy sądowego, czyli uregulowanie sytuacji dziecka. Nie można jednak z niego wywieść, że orzeczenie w przedmiocie pieczy nad dzieckiem stanowi warunek wstępny do wydania orzeczenia zarządzającego powrót dziecka. To ostatnie orzeczenie tymczasowe służy bowiem również realizacji celu końcowego, czyli uregulowaniu kwestii pieczy nad dzieckiem.
54 Podobnie art. 40 i 42–47 rozporządzenia nie wiążą w żaden sposób wykonania orzeczenia wydanego na podstawie art. 11 ust. 8 i opatrzonego zaświadczeniem, o którym mowa w art. 42 ust. 1 rozporządzenia, z wcześniejszym wydaniem orzeczenia w kwestii pieczy.
55 Taką wykładnię art. 11 ust. 8 rozporządzenia potwierdza orzecznictwo Trybunału.
56 Trybunał stwierdził, że mimo iż wykonalność orzeczenia nakazującego powrót dziecka, które zapadło później niż orzeczenie o odmowie powrotu, nierozerwalnie wiąże się z pozostałą problematyką uregulowaną w rozporządzeniu, w szczególności z prawem do pieczy, to jednak korzysta z autonomii proceduralnej, która ma zapobiec opóźnianiu powrotu dziecka bezprawnie uprowadzonego do innego państwa członkowskiego. Trybunał potwierdził również autonomię proceduralną przepisów art. 11 ust. 8, art. 40 i 42 rozporządzenia oraz pierwszeństwo jurysdykcyjne przyznane sądowi państwa członkowskiego pochodzenia w ramach sekcji 4 rozdziału III rozporządzenia (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Rinau, pkt 63, 64).
57 Należy dodać, że wykładnia ta jest zgodna z celem mechanizmu ustanowionego w art. 11 ust. 8, art. 40 i 42 rozporządzenia.
58 Stosownie do tego mechanizmu, jeśli sąd państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone, wydał orzeczenie o odmowie powrotu na podstawie art. 13 konwencji haskiej z 1980 r., rozporządzenie, które potwierdza w art. 60 swoje pierwszeństwo przed tą konwencją w stosunkach między państwami członkowskimi, zastrzega dla sądu właściwego zgodnie z tym rozporządzeniem orzekanie w kwestiach dotyczących ewentualnego powrotu dziecka. Tym samym art. 11 ust. 8 stanowi, że takie orzeczenie sądu właściwego jest wykonalne zgodnie z sekcją 4 rozdziału III rozporządzenia, celem zapewnienia powrotu dziecka.
59 Należy przypomnieć, że sąd właściwy, przed wydaniem tego orzeczenia, powinien uwzględnić motywy i dowody, na podstawie których wydano orzeczenie o odmowie powrotu. To uwzględnienie stanowi część uzasadnienia wykonalności orzeczenia, gdy takie zostało wydane, zgodnie z zasadą wzajemnego zaufania, która legła u podstaw rozporządzenia.
60 Ponadto system ten obejmuje podwójne badanie kwestii powrotu dziecka, gwarantując tym samym najlepszą podstawę do wydania orzeczenia i zwiększoną ochronę interesów dziecka.
61 Co więcej, jak słusznie zauważa Komisja Europejska, sąd, do którego należy ostateczne rozstrzygnięcie w przedmiocie prawa do pieczy, powinien mieć możliwość ustalenia wszelkich sposobów i środków tymczasowych, w tym wyznaczenia miejsca pobytu dziecka, co może powodować konieczność ewentualnego powrotu dziecka.
62 Wytyczony przez przepisy art. 11 ust. 8, art. 40 i 42 rozporządzenia cel szybkiego działania oraz pierwszeństwo przyznane właściwości sądu pochodzenia trudno byłoby pogodzić z wykładnią, zgodnie z którą orzeczenie w przedmiocie powrotu miałoby być poprzedzone orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie prawa pieczy. Taka wykładnia stanowiłaby czynnik zmuszający ewentualnie sąd właściwy do wydania orzeczenia w przedmiocie prawa pieczy w sytuacji, w której nie posiadałby wszystkich informacji i istotnych dowodów w tym względzie ani czasu niezbędnego do ich obiektywnej i spokojnej oceny.
63 W odniesieniu do argumentu, jakoby taka wykładnia mogła prowadzić do niepotrzebnych przeprowadzek dziecka, w sytuacji gdy sąd właściwy przyznałby ostatecznie opiekę rodzicowi zamieszkującemu w państwie członkowskim miejsca uprowadzenia, należy podkreślić, że interes polegający na wydaniu słusznego i zasadnego orzeczenia sądowego w przedmiocie ostatecznej pieczy nad dzieckiem, wymóg zniechęcenia do uprowadzania dzieci, a także prawo dziecka do utrzymywania stałych, osobistych związków i bezpośrednich kontaktów z obojgiem rodziców mają pierwszeństwo przed ewentualnymi niedogodnościami, jakie może spowodować przemieszczanie się.
64 Jednym bowiem z podstawowych praw dziecka, zawartym w art. 24 ust. 3 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, proklamowanej w Nicei w dniu 7 grudnia 2000 r. (Dz.U. C 364, s. 1), jest utrzymywanie stałego, osobistego związku i bezpośredniego kontaktu z obojgiem rodziców, a przestrzeganie tego prawa bezsprzecznie leży w nadrzędnym interesie każdego dziecka (wyrok z dnia 23 grudnia 2009 r. w sprawie C‑403/09 PPU Detiček, dotychczas niepublikowany w Zbiorze, pkt 54). Tymczasem należy stwierdzić, że bezprawne uprowadzenie dziecka w następstwie decyzji podjętej jednostronnie przez jedno z rodziców najczęściej pozbawia dziecko możliwości utrzymywania stałego, osobistego związku i bezpośredniego kontaktu z drugim z rodziców (zob. ww. wyrok w sprawie Detiček, pkt 56).
65 Słuszność tego podejścia wynika również z analizy sytuacji rozpatrywanej w postępowaniu przed sądem krajowym.
66 Orzeczenie z dnia 10 lipca 2009 r., na którego podstawie sąd właściwy zarządził powrót dziecka, jest uzasadnione względem przerwanych stosunków między ojcem a dzieckiem. Tym samym w najlepszym interesie dziecka leży to, by stosunki te zostały odtworzone i by zapewnić, o ile to możliwe, obecność we Włoszech matki, aby właściwe służby włoskie w sposób dogłębny zbadały stosunki dziecka z obojgiem rodziców, jak również ich zdolności rodzicielskie i personalne, zanim wydane zostanie orzeczenie kończące postępowanie w sprawie prawa pieczy i władzy rodzicielskiej.
67 W rezultacie na pytanie drugie trzeba odpowiedzieć tak, że wykładni art. 11 ust. 8 rozporządzenia należy dokonywać w ten sposób, że orzeczenie sądu właściwego zarządzające powrót dziecka mieści się w zakresie stosowania tego przepisu, nawet jeśli nie zostało poprzedzone orzeczeniem tego sądu kończącym postępowanie w sprawie prawa do pieczy nad dzieckiem.
W przedmiocie pytania trzeciego
68 W świetle odpowiedzi udzielonej na dwa pierwsze pytania prejudycjalne nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie trzecie.
W przedmiocie pytania czwartego
69 Poprzez to pytanie sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy wykładni art. 47 ust. 2 akapit drugi rozporządzenia należy dokonywać w ten sposób, że orzeczenie przyznające tymczasową opiekę, wydane później przez sąd państwa członkowskiego wykonania, uznane za wykonalne na podstawie prawa tego państwa, stoi na przeszkodzie wykonaniu wydanego wcześniej opatrzonego zaświadczeniem orzeczenia zarządzającego powrót dziecka jako sprzeczne z tym ostatnim orzeczeniem.
70 Jak wynika z motywu 24 oraz z art. 42 ust. 1 i art. 43 ust. 2 rozporządzenia, wydanie zaświadczenia nie podlega żadnym środkom odwoławczym, a orzeczenie opatrzone takim zaświadczeniem staje się automatycznie wykonalne i niemożliwe jest sprzeciwienie się jego uznaniu.
71 Ponadto zgodnie z art. 43 ust. 1 rozporządzenia, prawo państwa członkowskiego pochodzenia ma zastosowanie do każdorazowego sprostowania zaświadczenia, przy czym zgodnie z motywem 24 rozporządzenia takie działanie jest możliwe tylko w przypadku omyłki, czyli gdy w zaświadczeniu nie została poprawnie odzwierciedlona treść orzeczenia. Co więcej, w art. 44 rozporządzenia przewidziano, że zaświadczenie jest skuteczne tylko w ramach wykonalności orzeczenia a w art. 47 ust. 2 akapit drugi rozporządzenia – że nie można wykonać orzeczenia opatrzonego zaświadczeniem, jeżeli nie da się go pogodzić z później wydanym wykonalnym orzeczeniem.
72 Należy przypomnieć również, że zgodnie z brzmieniem motywu 23 rozporządzenia, sposoby wykonania takich orzeczeń podlegają prawu krajowemu państwa członkowskiego wykonania.
73 Z powyższych przepisów, ustanawiających jasny podział kompetencji pomiędzy sądami państwa członkowskiego pochodzenia a sądami państwa członkowskiego wykonania i mających na celu szybki powrót dziecka wynika, że zaświadczenie wydane na podstawie art. 42 rozporządzenia, które zapewnia orzeczeniu nim opatrzonemu szczególną wykonalność, nie podlega żadnym środkom zaskarżenia. Sąd wezwany może tylko stwierdzić wykonalność takiego orzeczenia, a jedyne środki, jakie mogą być podniesione względem zaświadczenia, to sprostowanie lub wątpliwości co do autentyczności, zgodnie z normami prawnymi państwa członkowskiego pochodzenia (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Rinau, pkt 85, 88, 89). Jedyne normy prawa wezwanego państwa członkowskiego, jakie znajdują zastosowanie, to normy regulujące kwestie proceduralne.
74 Natomiast kwestie dotyczące zasadności orzeczenia jako takiego, w szczególności kwestii, czy warunki wymagane celem umożliwienia sądowi właściwemu wydania orzeczenia zostały spełnione, w tym ewentualne podważanie właściwości, powinny zostać podniesione przed sądami państwa członkowskiego pochodzenia, zgodnie z zasadami jego porządku prawnego. Podobnie wniosek o zawieszenie wykonania opatrzonego zaświadczeniem orzeczenia może być sformułowany jedynie przed sądem właściwym państwa członkowskiego pochodzenia, zgodnie z zasadami jego porządku prawnego.
75 Tym samym żaden środek nie może zostać podniesiony przed sądami państwa członkowskiego miejsca uprowadzenia przeciwko wykonaniu takiego orzeczenia, ponieważ normy prawne tego państwa regulują wyłącznie kwestie proceduralne w rozumieniu art. 47 ust. 1 rozporządzenia, czyli sposoby wykonania orzeczenia. Tymczasem postępowanie, takie jak będące przedmiotem niniejszego pytania prejudycjalnego, nie dotyczy ani wymogów formalnych, ani kwestii proceduralnych, lecz norm materialnych.
76 W rezultacie niedający się pogodzić charakter, w rozumieniu art. 47 ust. 2 akapit drugi rozporządzenia, orzeczenia opatrzonego zaświadczeniem z późniejszym wykonalnym orzeczeniem powinien być zbadany jedynie w stosunku do ewentualnych orzeczeń wydanych później przez sądy właściwe państwa członkowskiego pochodzenia.
77 Taki niedający się pogodzić charakter pojawia się nie tylko w przypadku, gdy orzeczenie zostaje uchylone lub zmienione w następstwie podjęcia kroków sądowych w państwie członkowskim pochodzenia. Podczas rozprawy podniesiono bowiem, że sąd właściwy może z własnej inicjatywy lub w odpowiednim przypadku na wniosek służb socjalnych zmienić swoje stanowisko, gdy wymaga tego interes dziecka, i wydać nowe orzeczenie podlegające wykonaniu, nie uchylając wyraźnie pierwszego, które staje się nieważne.
78 Stwierdzenie, że orzeczenie wydane później przez sąd państwa członkowskiego wykonania mogłoby stanowić przeszkodę w wykonaniu wcześniejszego orzeczenia opatrzonego zaświadczeniem w państwie członkowskim pochodzenia zarządzającego powrót dziecka, stanowiłoby obejście mechanizmu ustanowionego w sekcji 4 rozdziału III rozporządzenia. Takie odstępstwo od właściwości sądów państwa członkowskiego pochodzenia pozbawiałoby skuteczności art. 11 ust. 8 rozporządzenia, który przyznaje ostatecznie sądowi właściwemu prawo rozstrzygnięcia i ma pierwszeństwo, na podstawie art. 60 rozporządzenia, przed konwencją haską z 1980 r., a także uznawałoby właściwość co do istoty sprawy sądów państwa członkowskiego wykonania.
79 W rezultacie na pytanie czwarte trzeba odpowiedzieć tak, że wykładni art. 47 ust. 2 akapit drugi rozporządzenia należy dokonywać w ten sposób, że późniejsze orzeczenie wydane przez sąd państwa członkowskiego wykonania, które przyznaje tymczasowe prawo pieczy i jest wykonalne w świetle prawa tego państwa, nie może stanowić przeszkody w wykonaniu orzeczenia opatrzonego zaświadczeniem, wydanego wcześniej przez sąd właściwy państwa członkowskiego pochodzenia i zarządzającego powrót dziecka.
W przedmiocie pytania piątego
80 Poprzez to pytanie sąd krajowy zmierza do ustalenia, czy w państwie członkowskim wykonania można odmówić wykonania orzeczenia opatrzonego zaświadczeniem z tego względu, że z uwagi na zmianę sytuacji zaistniałą po jego wydaniu jego wykonanie poważnie zagrażałoby nadrzędnemu interesowi dziecka, lub czy taka zmiana powinna zostać podniesiona przed sądami państwa członkowskiego pochodzenia, co wiązałoby się z zawieszeniem wykonania orzeczenia w wezwanym państwie członkowskim w oczekiwaniu na zakończenie postępowania w państwie członkowskim pochodzenia.
81 W tym względzie znacząca zmiana okoliczności w związku z nadrzędnym interesem dziecka stanowi kwestię materialną, która może prowadzić w odpowiednim przypadku do zmiany orzeczenia sądu właściwego w przedmiocie powrotu dziecka. Tymczasem zgodnie z wielokrotnie podnoszonym w niniejszym wyroku podziałem kompetencji taka kwestia należy do właściwości sądu właściwego państwa członkowskiego pochodzenia. Sąd ten jest ponadto właściwy, zgodnie z systemem ustanowionym rozporządzeniem, do oceny nadrzędnego interesu dziecka, i to właśnie do niego powinien wpłynąć wniosek o ewentualne zawieszenie wykonania jego orzeczenia.
82 Wniosku tego nie podważa zawarte w art. 47 ust. 2 akapit pierwszy rozporządzenia odniesienie do wykonania orzeczenia wydanego w innym państwie członkowskim „na tych samych warunkach”, jakie stosowałyby się do orzeczenia wydanego w państwie członkowskim wykonania. Wymóg ten należy interpretować zawężająco. Może on dotyczyć wyłącznie kwestii proceduralnych, według których powinien odbywać się powrót dziecka, i nie może w żadnym razie stanowić istotnej podstawy do podważenia orzeczenia sądu właściwego.
83 Tym samym na pytanie piąte trzeba odpowiedzieć tak, że w państwie członkowskim wykonania nie można odmówić wykonania orzeczenia opatrzonego zaświadczeniem z tego względu, że z uwagi na zmianę sytuacji zaistniałą po jego wydaniu jego wykonanie mogłoby poważnie zagrażać nadrzędnemu interesowi dziecka. Taka zmiana powinna zostać podniesiona przed sądem właściwym państwa członkowskiego pochodzenia, do którego również powinien wpłynąć ewentualny wniosek o zawieszenie wykonania jego orzeczenia.
W przedmiocie kosztów
84 Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.
Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:
1) Wykładni art. 10 lit. b) ppkt iv) rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 należy dokonywać w ten sposób, że środek tymczasowy nie stanowi „orzeczenia o prawie do pieczy nad dzieckiem, w którym nie zarządz[ono] powrotu dziecka” w rozumieniu tego przepisu i nie może stanowić podstawy do przekazania właściwości sądom państwa członkowskiego, do którego dziecko zostało bezprawnie uprowadzone.
2) Wykładni art. 11 ust. 8 rozporządzenia nr 2201/2003 należy dokonywać w ten sposób, że orzeczenie sądu właściwego zarządzające powrót dziecka mieści się w zakresie stosowania tego przepisu, nawet jeśli nie zostało poprzedzone orzeczeniem tego sądu kończącym postępowanie w sprawie prawa do pieczy nad dzieckiem.
3) Wykładni art. 47 ust. 2 akapit drugi rozporządzenia nr 2201/2003 należy dokonywać w ten sposób, że późniejsze orzeczenie wydane przez sąd państwa członkowskiego wykonania, które przyznaje tymczasowe prawo pieczy i jest wykonalne w świetle prawa tego państwa, nie może stanowić przeszkody w wykonaniu opatrzonego zaświadczeniem orzeczenia, wydanego wcześniej przez sąd właściwy państwa członkowskiego pochodzenia i zarządzającego powrót dziecka.
4) Nie można odmówić wykonania w państwie członkowskim wykonania opatrzonego zaświadczeniem orzeczenia z tego względu, że z uwagi na zmianę sytuacji zaistniałą po jego wydaniu jego wykonanie mogłoby poważnie zagrażać nadrzędnemu interesowi dziecka. Taka zmiana powinna zostać podniesiona przed sądem właściwym państwa członkowskiego pochodzenia, do którego również powinien wpłynąć ewentualny wniosek o zawieszenie wykonania jego orzeczenia.
Podpisy