Υπόθεση T‑388/20
Ryanair DAC
κατά
Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (δέκατο πενταμελές τμήμα)
της 14ης Απριλίου 2021
«Κρατικές ενισχύσεις – Αγορά των αεροπορικών μεταφορών στη Φινλανδία – Ενίσχυση χορηγηθείσα από τη Φινλανδία στη Finnair στο πλαίσιο της πανδημίας της νόσου COVID‑19 – Εγγύηση του Δημοσίου για δάνειο – Απόφαση περί μη προβολής αντιρρήσεων – Προσωρινό πλαίσιο για τη λήψη μέτρων κρατικής ενίσχυσης – Μέτρο που αποσκοπεί στην άρση σοβαρής διαταραχής της οικονομίας κράτους μέλους – Έλλειψη στάθμισης των ευεργετικών αποτελεσμάτων της ενίσχυσης με τα αρνητικά αποτελέσματά της επί των όρων των εμπορικών συναλλαγών και επί της διατήρησης ανόθευτου ανταγωνισμού – Ίση μεταχείριση – Ελευθερία εγκαταστάσεως – Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών – Υποχρέωση αιτιολόγησης»
1. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απαγόρευση – Παρεκκλίσεις – Ενισχύσεις δυνάμενες να κριθούν συμβατές με την εσωτερική αγορά – Ενισχύσεις που αποσκοπούν στην άρση σοβαρής διαταραχής της οικονομίας κράτους μέλους – Εκτίμηση – Μέτρο ενίσχυσης υπέρ μιας σημαντικής για τη φινλανδική οικονομία αεροπορικής εταιρίας στο πλαίσιο της πανδημίας της νόσου COVID‑19 – Εμπίπτει
(Άρθρο 107 § 3, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 31-34, 38-63)
2. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απαγόρευση – Παρεκκλίσεις – Ενισχύσεις δυνάμενες να κριθούν συμβατές με την εσωτερική αγορά – Εκτίμηση υπό το πρίσμα του άρθρου 107, παράγραφος 3, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ – Κριτήρια – Στάθμιση των ευεργετικών αποτελεσμάτων της ενίσχυσης με τα αρνητικά αποτελέσματά της επί των όρων των εμπορικών συναλλαγών και επί της διατήρησης ανόθευτου ανταγωνισμού – Μη αναγκαίο κριτήριο
(Άρθρο 107 § 3, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 65-71)
3. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απαγόρευση – Παρεκκλίσεις – Ενισχύσεις δυνάμενες να κριθούν συμβατές με την εσωτερική αγορά – Ενισχύσεις που αποσκοπούν στην άρση σοβαρής διαταραχής της οικονομίας κράτους μέλους – Εγγύηση δανείου για τη στήριξη μιας σημαντικής για τη φινλαδική οικονομία αεροπορικής εταιρίας στο πλαίσιο της πανδημίας της νόσου COVID‑19 – Ενίσχυση συμβατή με την εσωτερική αγορά βάσει του άρθρου 107, παράγραφος 3, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ – Παραβίαση της αρχής της απαγόρευσης των διακρίσεων λόγω ιθαγένειας – Δεν υφίσταται
(Άρθρα 18, εδ. 1, και 107 § 3, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 77, 81, 82, 92)
4. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απαγόρευση – Παρεκκλίσεις – Ενισχύσεις δυνάμενες να κριθούν συμβατές με την εσωτερική αγορά – Ενισχύσεις που αποσκοπούν στην άρση σοβαρής διαταραχής της οικονομίας κράτους μέλους – Εγγύηση δανείου για τη στήριξη μιας σημαντικής για τη φινλανδική οικονομία αεροπορικής εταιρίας στο πλαίσιο της πανδημίας της νόσου COVID‑19 – Εκτίμηση της συμβατότητας με την εσωτερική αγορά – Κριτήρια – Σκοπός του μέτρου ενίσχυσης – Αναλογικότητα του μέτρου ενίσχυσης
(Άρθρο 107 § 3, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 83-92)
5. Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών – Διατάξεις της Συνθήκης – Πεδίο εφαρμογής – Υπηρεσίες στον τομέα των μεταφορών κατά την έννοια του άρθρου 58, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ – Υπηρεσίες αερομεταφορών – Ειδικό νομικό καθεστώς
(Άρθρα 56, 58 § 1 και 100 § 2 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 99-104)
6. Προσφυγή ακυρώσεως – Φυσικά ή νομικά πρόσωπα – Πράξεις που τα αφορούν άμεσα και ατομικά – Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται η συμβατότητα κρατικής ενίσχυσης με την εσωτερική αγορά χωρίς να κινηθεί επίσημη διαδικασία έρευνας – Προσφυγή των ενδιαφερομένων κατά την έννοια του άρθρου 108, παράγραφος 2, ΣΛΕΕ – Προσδιορισμός του αντικειμένου της προσφυγής – Προσφυγή με την οποία επιδιώκεται η προάσπιση των διαδικαστικών δικαιωμάτων των ενδιαφερομένων– Δυνάμενοι να προβληθούν λόγοι ακυρώσεως – Λόγος ακυρώσεως στερούμενος αυτοτελούς περιεχομένου εν προκειμένω
(Άρθρα 108 § 2 και 263 § 4 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 105-109)
7. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απόφαση της Επιτροπής να μη διατυπώσει αντιρρήσεις όσον αφορά εθνικό μέτρο – Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Περιεχόμενο – Συνεκτίμηση του πλαισίου και του συνόλου των νομικών κανόνων που διέπουν τον σχετικό τομέα
(Άρθρα 107 § 3, στοιχείο βʹ, και 296 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 112-125)
Σύνοψη
Η εγγύηση που παρέσχε η Φινλανδία υπέρ της αεροπορικής εταιρίας Finnair με σκοπό να τη βοηθήσει να λάβει από συνταξιοδοτικό ταμείο δάνειο ύψους 600 εκατομμυρίων ευρώ για την κάλυψη των αναγκών της σε κεφάλαιο κίνησης, συνεπεία της πανδημίας της COVID‑19, είναι συμβατή με το δίκαιο της Ένωσης
Η εγγύηση ήταν αναγκαία για την άρση της σοβαρής διαταραχής της φινλανδικής οικονομίας, λαμβανομένης υπόψη της σημασίας της Finnair για την εν λόγω οικονομία
Στις 13 Μαΐου 2020, η Δημοκρατία της Φινλανδίας κοινοποίησε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέτρο ενίσχυσης υπό τη μορφή εγγύησης του Δημοσίου υπέρ της φινλανδικής αεροπορικής εταιρίας Finnair Plc (στο εξής: Finnair), σκοπός του οποίου ήταν να βοηθήσει την τελευταία να λάβει από συνταξιοδοτικό ταμείο δάνειο ύψους 600 εκατομμυρίων ευρώ για την κάλυψη των αναγκών της σε κεφάλαιο κίνησης. Η εγγύηση, η οποία θα κάλυπτε το 90 % του εν λόγω δανείου, είχε μέγιστη διάρκεια τριών ετών και μπορούσε να ενεργοποιηθεί σε περίπτωση αθέτησης των υποχρεώσεων της Finnair έναντι του συνταξιοδοτικού ταμείου.
Αναφερόμενη στην ανακοίνωσή της σχετικά με το προσωρινό πλαίσιο για τη λήψη μέτρων κρατικής ενίσχυσης με σκοπό να στηριχθεί η οικονομία κατά τη διάρκεια της τρέχουσας έξαρσης της νόσου COVID‑19, η Επιτροπή χαρακτήρισε την εγγύηση που παρασχέθηκε στη Finnair κρατική ενίσχυση συμβατή με την εσωτερική αγορά σύμφωνα με το άρθρο 107, παράγραφος 3, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ. Βάσει της διάταξης αυτής, οι ενισχύσεις που αποσκοπούν στην άρση σοβαρής διαταραχής της οικονομίας κράτους μέλους μπορούν, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να θεωρηθούν συμβατές με την εσωτερική αγορά.
Η αεροπορική εταιρία Ryanair άσκησε προσφυγή με αίτημα την ακύρωση της απόφασης της Επιτροπής, την οποία ωστόσο απορρίπτει το δέκατο πενταμελές τμήμα του Γενικού Δικαστηρίου. Στο πλαίσιο αυτό, το εν λόγω τμήμα εξετάζει, για πρώτη φορά, τη νομιμότητα ατομικής κρατικής ενίσχυσης χορηγηθείσας προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι επιπτώσεις της πανδημίας της COVID‑19 υπό το πρίσμα του άρθρου 107, παράγραφος 3, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ.
Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου
Το Γενικό Δικαστήριο αναλύει, πρώτον, τη νομιμότητα της προσβαλλόμενης απόφασης υπό το πρίσμα του άρθρου 107, παράγραφος 3, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ.
Αφενός, όσον αφορά τις αιτιάσεις με τις οποίες προβάλλεται ότι η ενίσχυση υπέρ μίας μόνον μεμονωμένης επιχείρησης δεν μπορεί να άρει μια σοβαρή διαταραχή της οικονομίας κράτους μέλους κατά την έννοια του άρθρου 107, παράγραφος 3, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ, το Γενικό Δικαστήριο υπενθυμίζει κατ’ αρχάς ότι η διάταξη αυτή εφαρμόζεται τόσο στα καθεστώτα ενισχύσεων όσο και στις ατομικές ενισχύσεις. Επομένως, ατομική ενίσχυση μπορεί να κηρυχθεί συμβατή με την εσωτερική αγορά εφόσον είναι αναγκαία, κατάλληλη και αναλογική για την άρση σοβαρής διαταραχής της οικονομίας του οικείου κράτους μέλους.
Ακολούθως, το Γενικό Δικαστήριο διευκρινίζει ότι τυχόν πτώχευση της Finnair θα είχε σοβαρές επιπτώσεις για τη φινλανδική οικονομία, οπότε η εγγύηση του Δημοσίου, κατά το μέτρο που αποσκοπεί στη διατήρηση των δραστηριοτήτων της Finnair και στην αποτροπή περαιτέρω διαταραχής της φινλανδικής οικονομίας λόγω ενδεχόμενης πτώχευσης της εταιρίας, είναι πρόσφορη να συμβάλει στην άρση της σοβαρής διαταραχής της φινλανδικής οικονομίας την οποία προκάλεσε η πανδημία της COVID‑19.
Το ανωτέρω συμπέρασμα του Γενικού Δικαστηρίου βασίζεται στο ότι η Finnair:
i) είναι ο κύριος αερομεταφορέας στη Φινλανδία, το δε 2019 διακίνησε περίπου 15 εκατομμύρια επιβάτες, ήτοι το 67 % των συνολικών επιβατών που ταξίδεψαν προς, από και εντός της Φινλανδίας·
ii) είναι ο κύριος φορέας αεροπορικών μεταφορών φορτίου στη Φινλανδία, καλύπτει τις ανάγκες πολλών επιχειρήσεων εγκατεστημένων επί φινλανδικού εδάφους, τόσο για την εξαγωγή όσο και για την εισαγωγή προϊόντων, και διαθέτει εκτεταμένο δίκτυο στην Ασία·
iii) απασχολεί 6 800 εργαζομένους, οι δε αγορές της από τους προμηθευτές, ως επί το πλείστον Φινλανδούς, ανέρχονταν το 2019 σε 1,9 δισεκατομμύρια ευρώ·
iv) πραγματοποιεί σημαντικό ερευνητικό έργο στη Φινλανδία και αποτελεί τη δέκατη έκτη σημαντικότερη εταιρία στη Φινλανδία, με κριτήριο τη συμβολή της στο ΑΕΠ της χώρας.
Αφετέρου, όσον αφορά τις αιτιάσεις με τις οποίες προβάλλεται ότι η Επιτροπή παρέλειψε να σταθμίσει τα ευεργετικά αποτελέσματα της ενίσχυσης με τα αρνητικά αποτελέσματά της, το Γενικό Δικαστήριο κρίνει ότι το άρθρο 107, παράγραφος 3, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ δεν επιβάλλει τέτοια ανάλυση, αντιθέτως προς ό,τι επιτάσσει το άρθρο 107, παράγραφος 3, στοιχείο γʹ, ΣΛΕΕ. Τέτοια στάθμιση δεν απαιτείται ούτε βάσει της ανακοίνωσης σχετικά με το προσωρινό πλαίσιο.
Δεύτερον, το Γενικό Δικαστήριο εξετάζει την προβαλλόμενη παραβίαση της αρχής της απαγόρευσης των διακρίσεων. Επ’ αυτού, το Γενικό Δικαστήριο παρατηρεί κατ’ αρχάς ότι, ως εκ της φύσεώς της, μια ατομική ενίσχυση εισάγει διαφορετική μεταχείριση, ή ακόμη και δυσμενή διάκριση, η οποία είναι συμφυής με τον ατομικό χαρακτήρα του μέτρου. Τυχόν δε ισχυρισμός ότι τέτοια ενίσχυση είναι αντίθετη προς την αρχή της απαγόρευσης των δυσμενών διακρίσεων θα ισοδυναμούσε, κατ’ ουσίαν, με συστηματική αμφισβήτηση της συμβατότητας με την εσωτερική αγορά κάθε ατομικής ενίσχυσης, ενώ το δίκαιο της Ένωσης επιτρέπει στα κράτη μέλη να χορηγούν τέτοιες ενισχύσεις, τηρουμένων των προϋποθέσεων που προβλέπονται στο άρθρο 107 ΣΛΕΕ.
Επιπλέον, ακόμη και αν υποτεθεί ότι η διαφορετική μεταχείριση που εισάγει η εγγύηση που παρασχέθηκε στη Finnair μπορεί να εξομοιωθεί με δυσμενή διάκριση, πρέπει να εξακριβωθεί αν δικαιολογείται από θεμιτό σκοπό και αν είναι αναγκαία, πρόσφορη και αναλογική για την επίτευξή του.
Κατά το Γενικό Δικαστήριο, οι όροι χορήγησης της εγγύησης που παρασχέθηκε στη Finnair είναι ικανοί να επιτύχουν τον επιδιωκόμενο σκοπό, δεδομένου ότι η ύπαρξη σοβαρής διαταραχής της φινλανδικής οικονομίας λόγω της πανδημίας της COVID‑19 και οι σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις της τελευταίας στην αγορά αεροπορικών μεταφορών της Φινλανδίας αποδείχθηκαν επαρκώς κατά νόμον. Το μέτρο ενίσχυσης είναι, επιπλέον, αναγκαίο, δεδομένου ότι η Finnair διατρέχει κίνδυνο πτώχευσης λόγω της προκληθείσας από την πανδημία ξαφνικής συρρίκνωσης της δραστηριότητάς της και της αδυναμίας να καλύψει τις ανάγκες της σε ρευστότητα μέσω των πιστωτικών αγορών. Τέλος, δεδομένης της σημασίας της Finnair για τη φινλανδική οικονομία, η παροχή της εγγύησης του Δημοσίου αποκλειστικά στη Finnair δεν υπερβαίνει τα όρια του κατάλληλου και αναγκαίου μέτρου για την επίτευξη των σκοπών που επιδιώκει η Φινλανδία.
Όσον αφορά, τρίτον, τις αιτιάσεις με τις οποίες προβάλλεται παραβίαση των αρχών της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών και της ελευθερίας εγκαταστάσεως, το Γενικό Δικαστήριο διαπιστώνει ότι η Ryanair δεν απέδειξε υπό ποια έννοια ο αποκλειστικός χαρακτήρας της παροχής της εγγύησης του Δημοσίου είναι ικανός να την αποτρέψει από το να εγκατασταθεί στη Φινλανδία ή από το να παρέχει υπηρεσίες από και προς τη χώρα αυτή. Το Γενικό Δικαστήριο διευκρινίζει ότι η Ryanair δεν προσδιόρισε τα πραγματικά ή νομικά στοιχεία που έχουν ως αποτέλεσμα η επίμαχη ατομική ενίσχυση να παράγει περιοριστικά αποτελέσματα τα οποία υπερβαίνουν το όριο ενεργοποίησης της απαγόρευσης του άρθρου 107, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ, αλλά τα οποία είναι παρ’ όλα αυτά αναγκαία και αναλογικά για την άρση της σοβαρής διαταραχής της φινλανδικής οικονομίας την οποία προκάλεσε η πανδημία της COVID‑19, σύμφωνα με τις επιταγές του άρθρου 107, παράγραφος 3, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ.
Το Γενικό Δικαστήριο απορρίπτει, τέλος, ως αβάσιμο τον λόγο ακυρώσεως με τον οποίον προβάλλεται παράβαση της υποχρέωσης αιτιολόγησης και διαπιστώνει ότι παρέλκει η εξέταση του βασίμου του λόγου ακυρώσεως με τον οποίο προβάλλεται προσβολή των διαδικαστικών δικαιωμάτων που απορρέουν από το άρθρο 108, παράγραφος 2, ΣΛΕΕ.