Υπόθεση T‑259/20
Ryanair DAC
κατά
Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Απόφαση του Γενικού Δικαστηρίου (δέκατο πενταμελές τμήμα)
της 17ης Φεβρουαρίου 2021
«Κρατικές ενισχύσεις – Αγορά των αεροπορικών μεταφορών στη Γαλλία – Αναστολή καταβολής, κατά την περίοδο μεταξύ Μαρτίου και Δεκεμβρίου 2020, του φόρου πολιτικής αεροπορίας και του φόρου αλληλεγγύης επί των αεροπορικών εισιτηρίων που οφείλονται σε μηνιαία βάση, στο πλαίσιο της πανδημίας COVID‑19 – Απόφαση περί μη προβολής αντιρρήσεων – Ενίσχυση για την επανόρθωση ζημιών που έχουν προκληθεί από έκτακτο γεγονός – Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών – Ίση μεταχείριση – Κριτήριο της κατοχής άδειας εκδοθείσας από τις γαλλικές αρχές – Αναλογικότητα – Άρθρο 107, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ – Υποχρέωση αιτιολογήσεως»
1. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απαγόρευση – Παρεκκλίσεις – Ενισχύσεις συμβατές με την εσωτερική αγορά – Ενισχύσεις για την επανόρθωση ζημιών που προκαλούνται από θεομηνίες ή από άλλα έκτακτα γεγονότα – Κριτήρια – Έκτακτο γεγονός – Έννοια – Πανδημία COVID‑19 και κρατικά μέτρα που ελήφθησαν για την αντιμετώπισή της – Εμπίπτει
(Άρθρο 107 § 2, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 23-27)
2. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απαγόρευση – Παρεκκλίσεις – Ενισχύσεις συμβατές με την εσωτερική αγορά – Ενισχύσεις για την επανόρθωση ζημιών που προκαλούνται από θεομηνίες ή από άλλα έκτακτα γεγονότα – Αναστολή καταβολής αεροπορικών φόρων και τελών στο πλαίσιο της πανδημίας COVID‑19 υπέρ των αεροπορικών εταιριών – Αναστολή καταβολής χορηγούμενη μόνο στις αεροπορικές εταιρίες που κατέχουν άδεια των εθνικών αρχών – Ενίσχυση συμβατή με την εσωτερική αγορά βάσει του άρθρου 107, παράγραφος 3, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ – Παραβίαση της αρχής της απαγορεύσεως των δυσμενών διακρίσεων λόγω ιθαγένειας – Δεν υφίσταται
(Άρθρα 18, εδ. 1, και 107 § 2, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 30-32, 49)
3. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απαγόρευση – Παρεκκλίσεις – Ενισχύσεις συμβατές με την εσωτερική αγορά – Ενισχύσεις για την επανόρθωση ζημιών που προκαλούνται από θεομηνίες ή από άλλα έκτακτα γεγονότα – Αναστολή καταβολής αεροπορικών φόρων και τελών στο πλαίσιο της πανδημίας COVID‑19 υπέρ των αεροπορικών εταιριών – Αναστολή καταβολής χορηγούμενη μόνο στις αεροπορικές εταιρίες που κατέχουν άδεια των εθνικών αρχών – Εκτίμηση – Κριτήρια – Σκοπός του καθεστώτος ενισχύσεων – Αναλογικότητα της ενισχύσεως
(Άρθρο 107 § 2, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 33-48, 50)
4. Ελεύθερη παροχή υπηρεσιών – Διατάξεις της Συνθήκης – Πεδίο εφαρμογής – Υπηρεσίες στον τομέα των μεταφορών κατά την έννοια του άρθρου 58, παράγραφος 1, ΣΛΕΕ – Υπηρεσίες αεροπορικών μεταφορών – Ειδικό νομικό καθεστώς
(Άρθρα 56, 58 § 1 και 100 § 2 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 55, 56)
5. Ενισχύσεις χορηγούμενες από τα κράτη – Απόφαση της Επιτροπής να μην προβάλει αντιρρήσεις σε σχέση με καθεστώς ενισχύσεων – Υποχρέωση αιτιολογήσεως – Περιεχόμενο – Συνεκτίμηση του πλαισίου και του συνόλου των νομικών κανόνων που διέπουν το ζήτημα
(Άρθρα 107 § 3, στοιχείο βʹ, και 296 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψεις 79-84)
6. Προσφυγή ακυρώσεως – Φυσικά ή νομικά πρόσωπα – Πράξεις που τα αφορούν άμεσα και ατομικά – Απόφαση της Επιτροπής με την οποία διαπιστώνεται το συμβατό κρατικής ενισχύσεως με την εσωτερική αγορά χωρίς να κινηθεί επίσημη διαδικασία εξετάσεως – Προσφυγή των ενδιαφερομένων κατά την έννοια του άρθρου 108, παράγραφος 2, ΣΛΕΕ – Προσδιορισμός του αντικειμένου της προσφυγής – Προσφυγή σκοπούσα στη διασφάλιση των διαδικαστικών δικαιωμάτων των ενδιαφερομένων – Δυνάμενοι να προβληθούν λόγοι ακυρώσεως – Λόγος ακυρώσεως στερούμενος αυτοτελούς περιεχομένου στην προκειμένη περίπτωση
(Άρθρα 108 § 2 και 267 § 4 ΣΛΕΕ)
(βλ. σκέψη 87)
Σύνοψη
Είναι σύμφωνη με το δίκαιο της Ένωσης η αναστολή καταβολής φόρων την οποία αποφάσισε η Γαλλία για τη στήριξη, στο πλαίσιο της πανδημίας Covid-19, των αεροπορικών εταιριών που κατέχουν άδεια των γαλλικών αρχών
Τον Μάρτιο του 2020 η Γαλλική Δημοκρατία κοινοποίησε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέτρο ενισχύσεως υπό τη μορφή αναστολής καταβολής, κατά την περίοδο μεταξύ Μαρτίου και Δεκεμβρίου 2020, του φόρου πολιτικής αεροπορίας και του φόρου αλληλεγγύης επί των αεροπορικών εισιτηρίων που οφείλονται σε μηνιαία βάση (στο εξής: αναστολή καταβολής φόρων). Η αναστολή καταβολής, της οποίας τυγχάνουν οι αεροπορικές εταιρίες που κατέχουν άδεια των γαλλικών αρχών (1), συνίσταται στην αναβολή πληρωμής των ως άνω φόρων μέχρι την 1η Ιανουαρίου 2021, εν συνεχεία δε στην κατανομή των πληρωμών σε μια περίοδο 24 μηνών, ήτοι μέχρι την 31η Δεκεμβρίου 2022. Το ακριβές ποσό των φόρων καθορίζεται σε συνάρτηση με τον αριθμό των επιβατών που μεταφέρονται και τον αριθμό των πτήσεων που πραγματοποιούνται από γαλλικά αεροδρόμια.
Με απόφαση της 31ης Μαρτίου 2020 (2), η Επιτροπή χαρακτήρισε την αναστολή καταβολής των φόρων ως κρατική ενίσχυση (3) συμβατή με την εσωτερική αγορά, σύμφωνα με το άρθρο 107, παράγραφος 2, στοιχείο β’, ΣΛΕΕ. Δυνάμει της εν λόγω διατάξεως, συμβιβάζονται με την εσωτερική αγορά οι ενισχύσεις για την επανόρθωση ζημιών που προκαλούνται από θεομηνίες ή άλλα έκτακτα γεγονότα.
Η αεροπορική εταιρία Ryanair άσκησε προσφυγή με αίτημα την ακύρωση της ως άνω αποφάσεως, την οποία, εντούτοις, το δέκατο πενταμελές τμήμα του Γενικού Δικαστηρίου απορρίπτει. Στο πλαίσιο αυτό, το ως άνω τμήμα εξετάζει, για πρώτη φορά, τη νομιμότητα καθεστώτος ενισχύσεων το οποίο θεσπίστηκε για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας COVID-19 υπό το πρίσμα του άρθρου 107, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ (4). Περαιτέρω, το Γενικό Δικαστήριο διευκρινίζει τη σχέση μεταξύ των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις και, αφενός, της αρχής της απαγορεύσεως των διακρίσεων λόγω ιθαγένειας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 18, πρώτο εδάφιο, ΣΛΕΕ, καθώς και, αφετέρου, της αρχής της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών.
Εκτίμηση του Γενικού Δικαστηρίου
Κατά πρώτον, το Γενικό Δικαστήριο προβαίνει σε έλεγχο της αποφάσεως της Επιτροπής υπό το πρίσμα του άρθρου 18, πρώτο εδάφιο, ΣΛΕΕ το οποίο, εντός του πεδίου εφαρμογής των Συνθηκών και με την επιφύλαξη των ειδικών διατάξεών τους, απαγορεύει κάθε διάκριση λόγω ιθαγένειας. Δεδομένου ότι, κατά το Γενικό Δικαστήριο, το άρθρο 107, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ συγκαταλέγεται σε αυτές τις ειδικές διατάξεις, το Γενικό Δικαστήριο εξετάζει αν η αναστολή καταβολής των φόρων μπορούσε να κηρυχθεί συμβατή με την εσωτερική αγορά βάσει της εν λόγω διατάξεως.
Συναφώς, το Γενικό Δικαστήριο επιβεβαιώνει, αφενός, ότι η πανδημία COVID-19 και τα μέτρα περιορισμού των μεταφορών και περιορισμού της κυκλοφορίας που θέσπισε η Γαλλία προς αντιμετώπισή της συνιστούν, στο σύνολό τους, έκτακτο γεγονός κατά την έννοια του άρθρου 107, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ, το οποίο προκάλεσε οικονομικές ζημίες στις αεροπορικές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στη Γαλλία. Κατά το Γενικό Δικαστήριο, δεν αμφισβητείται ομοίως ότι ο σκοπός της αναστολής καταβολής των φόρων είναι πράγματι η επανόρθωση των ζημιών αυτών.
Το Γενικό Δικαστήριο διαπιστώνει, αφετέρου, ότι η πρόβλεψη αναστολής καταβολής των φόρων μόνον υπέρ των αεροπορικών εταιριών που κατέχουν άδεια των γαλλικών αρχών αποτελεί πρόσφορο μέτρο για την επίτευξη του σκοπού της επανορθώσεως των ζημιών που προκλήθηκαν από το εν λόγω έκτακτο γεγονός. Συναφώς, το Γενικό Δικαστήριο υπογραμμίζει ότι, βάσει του κανονισμού σχετικά με κοινούς κανόνες εκμετάλλευσης των αεροπορικών γραμμών στην Κοινότητα, η κατοχή άδειας των γαλλικών αρχών σημαίνει, στην πράξη, ότι οι αεροπορικές εταιρίες έχουν την κύρια εγκατάστασή τους στο γαλλικό έδαφος και υπόκεινται στην οικονομική εποπτεία και τον έλεγχο φερεγγυότητας των γαλλικών αρχών. Κατά το Γενικό Δικαστήριο, οι διατάξεις του εν λόγω κανονισμού προβλέπουν αμοιβαίες υποχρεώσεις μεταξύ των γαλλικών αρχών και των αεροπορικών εταιριών οι οποίες κατέχουν άδεια των εν λόγω αρχών και, επομένως, θεσπίζουν έναν ειδικό και σταθερό δεσμό μεταξύ τους ο οποίος ανταποκρίνεται δεόντως στις προϋποθέσεις του άρθρου 107, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ.
Όσον αφορά τη συμφωνία της αναστολής καταβολής των φόρων με την αρχή της αναλογικότητας, το Γενικό Δικαστήριο υπογραμμίζει, περαιτέρω, ότι οι επιλέξιμες για το καθεστώς ενισχύσεων εταιρίες είναι αυτές που πλήττονται περισσότερο από τα μέτρα περιορισμού των μεταφορών και περιορισμού της κυκλοφορίας που θέσπισε η Γαλλία. Αντιθέτως, η επέκταση της εν λόγω αναστολής καταβολής σε μη εγκατεστημένες στη Γαλλία εταιρίες δεν θα καθιστούσε δυνατή την επίτευξη, με την ίδια ακρίβεια και χωρίς κίνδυνο υπεραντιστάθμισης, του σκοπού της επανορθώσεως των οικονομικών ζημιών που υπέστησαν οι αεροπορικές εταιρίες που δραστηριοποιούνται στη Γαλλία.
Υπό το πρίσμα των ανωτέρω διαπιστώσεων, το Γενικό Δικαστήριο κρίνει ότι ο σκοπός της αναστολής καταβολής των φόρων ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της παρεκκλίσεως την οποία προβλέπει το άρθρο 107, παράγραφος 2, στοιχείο βʹ, ΣΛΕΕ και ότι οι όροι για τη χορήγηση της εν λόγω ενισχύσεως δεν βαίνουν πέραν του μέτρου που είναι αναγκαίο για την επίτευξη του σκοπού αυτού. Επομένως, το εν λόγω καθεστώς δεν συνιστά ούτε διάκριση απαγορευόμενη βάσει του άρθρου 18, πρώτο εδάφιο, ΣΛΕΕ.
Κατά δεύτερον, το Γενικό Δικαστήριο εξετάζει την απόφαση της Επιτροπής υπό το πρίσμα της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών η οποία κατοχυρώνεται στο άρθρο 56 ΣΛΕΕ. Συναφώς, το Γενικό Δικαστήριο υπενθυμίζει ότι η θεμελιώδης αυτή ελευθερία δεν έχει, αυτή καθεαυτήν, εφαρμογή στον τομέα των μεταφορών, ο οποίος διέπεται από ειδικό νομικό καθεστώς που περιλαμβάνει τον κανονισμό σχετικά με κοινούς κανόνες εκμετάλλευσης των αεροπορικών γραμμών στην Κοινότητα. Σκοπός του εν λόγω κανονισμού είναι ακριβώς να καθορίσει, στον τομέα των αεροπορικών μεταφορών, τις προϋποθέσεις εφαρμογής της αρχής της ελεύθερης παροχής υπηρεσιών. Ωστόσο, η Ryanair δεν προέβαλε παράβαση του εν λόγω κανονισμού.
Κατά τρίτον, το Γενικό Δικαστήριο απορρίπτει τον λόγο ακυρώσεως κατά τον οποίο η Επιτροπή υπέπεσε σε πρόδηλη πλάνη κατά την εκτίμηση της αξίας του πλεονεκτήματος που χορηγήθηκε στις αεροπορικές εταιρίες οι οποίες τυγχάνουν της αναστολής καταβολής των φόρων. Το Γενικό Δικαστήριο διαπιστώνει ότι το ονομαστικό ποσό που αντιστοιχεί στις ζημίες τις οποίες υπέστησαν οι δικαιούχοι της αναστολής καταβολής των φόρων είναι, κατά πάσα πιθανότητα, υψηλότερο από το συνολικό ονομαστικό ποσό της αναστολής, οπότε είναι σαφές ότι αποκλείεται ο κίνδυνος υπεραντιστάθμισης. Επιπλέον, το Γενικό Δικαστήριο υπογραμμίζει ότι η Επιτροπή έλαβε υπόψη τις δεσμεύσεις της Γαλλίας να της παράσχει λεπτομερή μεθοδολογία όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο το εν λόγω κράτος μέλος προτίθεται να προσδιορίσει, εκ των υστέρων και για κάθε δικαιούχο, το ύψος των ζημιών που σχετίζονται με την κρίση που προκάλεσε η πανδημία, γεγονός το οποίο συνιστά επιπλέον εγγύηση για την αποφυγή οιουδήποτε κινδύνου υπεραντιστάθμισης.
Τέλος, το Γενικό Δικαστήριο απορρίπτει ως αβάσιμο τον λόγο ακυρώσεως που στηρίζεται σε προβαλλόμενη παράβαση της υποχρεώσεως αιτιολογήσεως και διαπιστώνει ότι παρέλκει η εξέταση του βασίμου του λόγου ακυρώσεως ο οποίος στηρίζεται σε προσβολή των διαδικαστικών δικαιωμάτων που απορρέουν από το άρθρο 108, παράγραφος 2, ΣΛΕΕ.