KONKLUŻJONIJIET TAL-AVUKAT ĠENERALI
CAMPOS SÁNCHEZ-BORDONA
ippreżentati fil‑25 ta’ Ġunju 2020 (1)
Kawża C‑393/19
Okrazhna prokuratura — Haskovo,
Apelativna prokuratura — Plovdiv
vs
OM
(talba għal deċiżjoni preliminari mressqa mill-Apelativen sad — Plovdiv (il-Qorti tal-Appell ta’ Plovdiv, il-Bulgarija))
“Proċedura għal deċiżjoni preliminari — Artikolu 17 tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea — Dritt għall-proprjetà — Leġiżlazzjoni nazzjonali li tipprevedi l-konfiska favur l-Istat ta’ vettura użata għat-twettiq ta’ reat ta’ kuntrabandu — Vettura li hija l-proprjetà ta’ terz in bone fide — Deċiżjoni Kwadru 2005/212/ĠAI — Artikolu 2(1) — Direttiva 2014/42/UE — Artikolu 6”
1. Is-sewwieq ta’ trakk tat-trasport internazzjonali li kien qiegħed jivvjaġġa mit-Turkija lejn il-Ġermanja, wara li ġie arrestat fil-Bulgarija b’teżor numismatiku moħbi f’din il-vettura, ġie akkużat u kkundannat f’dan il-pajjiż tal-aħħar għal reat ta’ kuntrabandu. Permezz ta’ din il-kundanna, ġiet deċiża l-konfiska tat-trattur tat-trakk, fost proprjetajiet oħra, li l-impriża proprjetarja tiegħu, skont il-qorti li għamlet id-domanda preliminari, “la kienet taf, la kien imissha taf u lanqas ma setgħet tkun taf li l-impjegat tagħha kien qiegħed iwettaq dan ir-reat”.
2. Din il-qorti tistaqsi dwar l-effett ta’ żewġ artikoli tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea (iktar ’il quddiem il-“Karta”) fuq ir-regoli nazzjonali applikati f’dan il-każ. B’mod partikolari, hija għandha dubji dwar il-kompatibbiltà ta’ dawn ir-regoli:
‐ mal-Artikolu 17(1) tal-Karta, sa fejn il-Kodiċi Kriminali Bulgaru jordna l-konfiska tal-mezzi tat-trasport użati sabiex jitwettaq reat ta’ kuntrabandu, minkejja li jkunu l-proprjetà ta’ terz in bona fide.
‐ mal-Artikolu 47 tal-Karta, sa fejn terz in bona fide, proprjetarju tal-oġġett ikkonfiskat, ma jistax isostni l-pożizzjoni tiegħu quddiem il-qorti li tordna l-konfiska, skont il-leġiżlazzjoni proċedurali Bulgara.
3. Fuq talba tal-Qorti tal-Ġustizzja, ser nillimita ruħi għall-analiżi tal-ewwel waħda minn dawn id-domandi.
I. Il-kuntest ġuridiku
A. Id-dritt tal-Unjoni
1. Il-Karta
4. Skont l-Artikolu 17(1) tagħha:
“Kull persuna għandha d-dritt li tgawdi mill-proprjetà tal-beni tagħha li tkun akkwistat legalment, li tużahom, li tiddisponi minnhom u li tħallihom bħala wirt. L-ebda persuna ma tista’ tiġi mċaħħda mill-proprjetà tagħha, ħlief fl-interess pubbliku u fil-każijiet u skond il-kondizzjonijiet previsti mil-liġi, bi ħlas ta’ kumpens xieraq fi żmien utli għal dak li tkun tilfet. L-użu tal-proprjetà jista’ jiġi rregolat bil-liġi safejn ikun meħtieġ għall-interess pubbliku.”
2. Id-Deċiżjoni Kwadru 2005/212/ĠAI (2)
5. L-Artikolu 1 (“Definizzjonijiet”) jistabbilixxi:
“Għall-finijiet ta’ din id-Deċiżjoni Kwadru:
[…]
‐ ‘mezzi strumentali’ tfisser kwalunkwe proprjetà wżata jew intiża li tiġi wżata, bi kwalunkwe mod, kompletament jew parzjalment, sabiex jiġi mwettaq reat kriminali jew jiġu mwettqa reati kriminali,
‐ ‘konfiska’ tfisser penali jew miżura, ordnata minn qorti b’segwitu għal proċedimenti fir-rigward ta’ reat kriminali jew reati kriminali, li jirriżultaw fil-privazzjoni finali ta’ proprjetà,
[…]”.
6. L-Artikolu 2 (“Konfiska”) jipprovdi:
“1. Kull Stat Membru għandu jieħu l-miżuri neċessarji sabiex ikun jista’ jikkonfiska, kompletament jew parzjalment, mezzi strumentali u rikavati ta’ reati kriminali punibbli bi priġunerija għal żmien ta’ iżjed minn sena, jew bil-privazzjoni ta’ proprjetà ta’ valur korrispondenti għal tali rikavati.
2. Fir-rigward ta’ reati fiskali, l-Istati Membri jistgħu jużaw proċeduri oħra barra l-proċeduri kriminali sabiex jipprivaw lill-awtur tar-reat mir-rikavati tar-reat”.
7. L-Artikolu 4 (“Rimedji legali”) jipprovdi:
“Kull Stat Membru għandu jieħu l-miżuri neċessarji sabiex jiżgura li l-partijiet interessati milquta mill-miżuri taħt l-Artikoli 2 u 3 jkollhom rimedji legali effikaċi sabiex jippreżervaw id-drittijiet tagħhom”.
3. Id-Direttiva 2014/42/UE (3)
8. L-Artikolu 2 (“Definizzjonijiet”) jipprovdi:
“Għall-finijiet ta’ din id-Direttiva, japplikaw id-definizzjonijiet li ġejjin:
[…]
(3) ‘mezzi strumentali’ tfisser kwalunkwe proprjetà użata jew maħsuba biex tintuża, bi kwalunkwe mod, kompletament jew parzjalment, biex jitwettaq reat kriminali jew biex jitwettqu reati kriminali;
(4) ‘konfiska’ tfisser ċaħda definittiva minn proprjetà ordnata minn qorti fir-rigward ta’ reat kriminali;
[…]”.
9. L-Artikolu 4 (“Konfiska”) jipprovdi:
“1. L-Istati Membri għandhom jieħdu l-miżuri meħtieġa sabiex ikunu jistgħu jikkonfiskaw, kompletament jew parzjalment, il-mezzi strumentali u r-rikavat jew il-proprjetà li l-valur tagħha jkun ekwivalenti għal tali mezzi strumentali jew rikavat, soġġett għal kundanna definittiva għal reat kriminali, li tista’ wkoll tirriżulta minn proċedimenti in absentia.
2. Meta l-konfiska abbażi tal-paragrafu 1 ma tkunx possibbli, tal-inqas fejn din l-impossibbiltà tkun ir-riżultat ta’ mard jew ħarba tal-persuna suspettata jew akkużata, l-Istati Membri għandhom jieħdu l-miżuri meħtieġa biex ikunu jistgħu jikkonfiskaw il-mezzi strumentali u r-rikavat f’każijiet fejn ikunu nbdew il-proċedimenti kriminali fir-rigward ta’ reat kriminali li jista’ jwassal, direttament jew indirettament, għal benefiċċju ekonomiku, u tali proċedimenti setgħu wasslu għal kundanna kriminali jekk il-persuna suspettata jew akkużata setgħet titressaq quddiem il-qorti”.
10. L-Artikolu 5 (“Konfiska estiża”) jipprovdi:
“1. L-Istati Membri għandhom jadottaw il-miżuri meħtieġa sabiex ikunu jistgħu jikkonfiskaw, kompletament jew parzjalment, il-proprjetà li tappartjeni lil persuna li tkun instabet ħatja ta’ reat kriminali li jista’ joħloq, direttament jew indirettament, benefiċċju ekonomiku, fejn qorti abbażi taċ-ċirkostanzi tal-każ, inklużi l-fatti speċifiċi u l-evidenza disponibbli, bħal li l-valur tal-proprjetà jkun sproporzjonat meta mqabbel mad-dħul legali tal-persuna li tinstab ħatja, tkun sodisfatta li l-proprjetà inkwistjoni nkisbet minn imġiba kriminali.
2. Għall-fini tal-paragrafu 1 ta’ dan l-Artikolu, il-kunċett ta’ ‘reat kriminali’ għandu jinkludi tal-inqas dan li ġej:
[…]
(b) reati marbuta mal-parteċipazzjoni f’organizzazzjoni kriminali, kif previst fl-Artikolu 2 tad-Deċiżjoni Kwadru 2008/841/ĠAI, tal-inqas f’każijiet fejn ir-reat wassal għal benefiċċju ekonomiku;
[…]
(e) reat kriminali li huwa punibbli, f’konformità mal-istrument rilevanti fl-Artikolu 3 jew, f’każ li l-istrument inkwistjoni ma jkunx fih limitu tal-piena, f’konformità mal-liġi nazzjonali rilevanti, b’sentenza ta’ kustodja ta’ massimu tal-inqas ta’ erba’ snin”.
11. Skont l-Artikolu 6 (“Konfiska fir-rigward ta’ parti terza”):
“1. L-Istati Membri għandhom jieħdu l-miżuri meħtieġa biex ikunu jistgħu jikkonfiskaw ir-rikavat, jew proprjetà oħra li l-valur tagħha jkun ekwivalenti għar-rikavat, li, direttament jew indirettament, tkun ġiet ittrasferita minn persuna suspettata jew akkużata lil partijiet terzi, jew li tkun ġiet akkwistata minn partijiet terzi mingħand il-persuna suspettata jew akkużata, tal-inqas jekk dawk il-partijiet terzi kienu jafu jew suppost li kienu jafu li l-għan tat-trasferiment jew tal-akkwist kien biex tiġi evitata l-konfiska, abbażi ta’ fatti u ċirkostanzi konkreti, inkluż li t-trasferiment jew l-akkwist sar mingħajr ħlas jew għal ammont ferm aktar baxx mill-valur fis-suq.
2. Il-paragrafu 1 ma għandux jippreġudika d-drittijiet ta’ persuni terzi in bona fide”.
4. Id-dritt Bulgaru. In-Nakazatelen kodeks (4)
12. L-Artikolu 53(1) jipprovdi:
“1) Indipendentement mir-responsabbiltà kriminali, għandhom jiġu kkonfiskati favur l-Istat:
a) l-oġġetti li jappartjenu lill-persuna ħatja intiżi sabiex jintużaw jew li ntużaw sabiex jitwettaq delitt intenzjonali […];
b) l-oġġetti li jappartjenu lill-persuna ħatja li kienu s-suġġett ta’ delitt intenzjonali – sa fejn huwa espressament previst fil-parti speċjali ta’ dan il-kodiċi.
2) Jiġu wkoll ikkonfiskati favur l-Istat:
a) l-oġġetti, li huma s-suġġett jew li huma l-istrument tar-reat kriminali, li l-pussess tagħhom huwa pprojbit; u
b) il-prodotti miksuba direttament jew indirettament bħala riżultat tar-reat kriminali, jekk dawn ma jkollhomx jiġu rrimborsati jew irrestitwiti. Meta l-prodotti miksuba direttament jew indirettament ikunu sparixxew jew ġew ittrasferiti, għandu jiġi kkonfiskat ammont li jikkorrispondi għall-valur tagħhom”.
13. L-Artikolu 242(8) jordna l-konfiska, favur l-Istat, tal-mezz użat għat-trasport tal-oġġetti ta’ kuntrabandu, anki jekk ma huwiex il-proprjetà tal-awtur tar-reat, ħlief jekk il-valur ma jikkorrispondix manifestament mal-gravità tar-reat.
II. Il-fatti (skont id-digriet tar-rinviju) u d-domandi preliminari
14. OM kien jaħdem ma’ impriża Torka ta’ trasport internazzjonali ta’ merkanzija, u hija l-proprjetarja ta’ trakk artikolat li OM kellu jsuq fi vjaġġ previst li jgħaddi minn diversi pajjiżi tal-Unjoni.
15. Fil-bidu ta’ Ġunju 2018, individwu mhux magħruf għamel kuntatt ma’ OM u pproponielu li, bi ħlas, jittrasporta lejn il-Ġermanja, b’kuntrabandu, total ta’ 2 940 munita antika (5), filwaqt li japprofitta mill-fatt li huwa kellu jagħmel vjaġġ mill-belt Torka ta’ Istanbul lejn il-belt Ġermaniża ta’ Delmenhorst.
16. OM aċċetta u, wara li rċieva l-muniti, poġġiehom fi spazju maħsub għall-bagalji, għall-għodda u għal aċċessorji oħra li, bħala standard, jinsabu taħt is-sedil tas-sewwieq, fejn ħeba l-eżistenza tagħhom fost oġġetti differenti.
17. Nhar it‑12 ta’ Ġunju 2018 filgħodu, OM qasam il-punt tal-qsim tal-fruntiera Tork ta’ “Kapakule” u daħal fit-territorju tar-Repubblika tal-Bulgarija mill-punt tal-qsim tal-fruntiera “Kapitan Andreevo”. F’dan il-post, it-trakk ġie spezzjonat u l-pulizija tad-dwana skopriet il-muniti.
18. Il-muniti antiki, it-trattur, it-trejler, iċ-ċavetta tal-kuntatt tal-vettura u ċ-ċertifikat ta’ reġistrazzjoni ġew issekwestrati.
19. Waqt l-investigazzjonijiet, l-amministratur tal-impriża proprjetarja tal-vettura talab il-kunsinna tat-trattur u tat-trejler. It-talba ġiet miċħuda l-ewwel mill-prosekutur inkarigat mill-kawża, imbagħad, wara li ġie ppreżentat ir-rikors, permezz ta’ digriet tal-Okrazhen sad -Haskovo (il-Qorti Reġjonali ta’ Haskovo, il-Bulgarija), tad‑19 ta’ Ottubru 2018.
20. Permezz ta’ sentenza ta’ din il-qorti tat‑22 ta’ Marzu 2019, OM ġie kkundannat għal piena ta’ priġunerija ta’ tliet snin u għal multa ta’ 20 000 lev Bulgaru (BGN) bħala l-awtur ta’ reat ta’ kuntrabandu aggravat ta’ teżor numismatiku, li l-valur tiegħu jinkludi l-każ “fuq skala kbira” tal-Artikolu 242(1)(e) tan-NK.
21. Skont l-Artikolu 242(7) tan-NK, il-muniti maqbuda ġew ikkonfiskati favur l-Istat. Skont l-Artikolu 242(8) tan-NK, it-trattur li fih ġew ittrasportati l-muniti ġie kkonfiskat ukoll favur l-Istat. It-trejler, li ma kienx marbut direttament mat-trasport, ġie rritornat lura lill-proprjetarju tiegħu.
22. OM appella kontra s-sentenza tar-rikors quddiem l-Apelativen sad- Plovdiv (il-Qorti tal-Appell ta’ Plovdiv, il-Bulgarija), sa fejn din tikkonċerna l-konfiska tat-trattur.
23. Il-Qorti tal-Appell tispeċifika li l-konfiska ma hijiex piena u li, skont l-Artikolu 242(8) tan-NK, għandha neċessarjament tiġi ordnata fir-rigward tal-proprjetà użata fit-twettiq ta’ reat ta’ kuntrabandu.
24. Minkejja s-sostenn legali tal-konfiska hekk deċiża, din il-qorti għandha dubji dwar jekk dan l-artikolu tan-NK, adottat qabel id-dħul tal-Bulgarija fl-Unjoni Ewropea, huwiex kompatibbli mal-Artikolu 17(1) tal-Karta.
25. B’mod partikolari, tqis li l-konfiska, favur l-Istat, tal-mezz tat-trasport użat bħala strument sabiex jitwettaq reat ta’ kuntrabandu, meta l-proprjetarju tiegħu ma jkunx ipparteċipa fih, jista’ jwassal għal żbilanċ bejn l-interess ta’ proprjetarju li ma jafx bit-twettiq tar-reat u l-interess tal-Istat fis-sekwestru tal-istrumenti tar-reat kriminali.
26. Barra minn hekk, hija tenfasizza li l-leġiżlazzjoni nazzjonali ma tipprevedix li l-proprjetarju tal-mezz tat-trasport jinstema’ fil-proċedura li twassal għall-konfiska, li jista’ jikkomprometti l-kompatibbiltà tagħha mal-Artikolu 47 tal-Karta u mad-dritt għal protezzjoni ġudizzjarja effettiva.
27. F’dan il-kuntest, l-Apelativen sad- Plovdiv (il-Qorti tal-Appell ta’ Plovdiv) tagħmel lill-Qorti tal-Ġustizzja d-domandi preliminari li ġejjin:
“1) L-Artikolu 17(1) tal-Karta […] għandu jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi, sabiex ma jiġix kompromess bilanċ ġust bejn l-interess pubbliku u r-rekwiżit li jiġi protett id-dritt għall-proprjetà, dispożizzjoni legali nazzjonali, bħal dik prevista fl-Artikolu 242(8) tan-Nakazatelen Kodeks (il-Kodiċi Kriminali) tar-Repubblika tal-Bulgarija, li tipprevedi l-konfiska favur l-Istat ta’ vettura użata għat-twettiq ta’ kontrabandu, liema vettura tkun il-proprjetà ta’ terz li la kien jaf, la kien imissu kien jaf u lanqas ma seta’ jkun jaf li l-impjegat tiegħu kien qiegħed iwettaq dan ir-reat?
2) L-Artikolu 47 tal-Karta […] għandu jiġi interpretat fis-sens li jipprekludi dispożizzjoni legali nazzjonali, bħal dik prevista fl-Artikolu 242(8) tal-Kodiċi Kriminali tar-Repubblika tal-Bulgarija, li tippermetti l-konfiska ta’ vettura li tkun il-proprjetà ta’ terz li ma jkunx l-istess individwu li wettaq ir-reat, mingħajr ma huwa previst aċċess dirett għall-ġustizzja għal dan it-terz proprjetarju sabiex iressaq il-pożizzjoni tiegħu?”
III. Il-proċedura quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja
28. Id-digriet tar-rinviju għal deċiżjoni preliminari ġie ppreżentat quddiem il-Qorti tal-Ġustizzja fil‑21 ta’ Mejju 2019.
29. L-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku ta’ Haskovo, l-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku ta’ Plovdiv, il-Gvern Grieg kif ukoll il-Kummissjoni Ewropea ppreżentaw osservazzjonijiet bil-miktub.
IV. Evalwazzjoni
A. Fuq l-ammissibbiltà
30. Il-qorti tar-rinviju tistaqsi lill-Qorti tal-Ġustizzja jekk l-Artikoli 17(1) u 47 tal-Karta jipprekludux dispożizzjoni legali nazzjonali (l-Artikolu 242(8) tan-NK) li tippermetti l-konfiska tal-proprjetà użata sabiex jitwettaq reat ta’ kuntrabandu, anki jekk hija l-proprjetà ta’ terz li ma pparteċipax fih.
31. Peress li l-Karta hija indirizzata lill-Istati Membri “biss meta jkunu qed jimplimentaw il-liġi ta’ l-Unjoni” (Artikolu 51), iċ-ċitazzjoni iżolata ta’ wieħed mill-artikoli tagħha ma hijiex biżżejjed sabiex tiġġustifika domanda preliminari jekk ma jkunx hemm rabta ma’ dispożizzjonijiet oħra tad-dritt tal-Unjoni.
32. Huwa minnu, madankollu, li d-digriet tar-rinviju jsemmi l-premessa 33 tad-Direttiva 2014/42. Din id-direttiva hija marbuta mal-fatti li huma s-suġġett tal-ilment, sa fejn: a) tistabbilixxi regoli minimi dwar il-konfiska tal-istrumenti tar-reat u b) tipprevedi l-istituzzjoni ta’ azzjonijiet ġudizzjarji sabiex jiġu protetti d-drittijiet ta’ terzi.
33. Madankollu, huwa dubjuż li d-Direttiva 2014/42 hija applikabbli f’din il-kawża, fid-dawl tar-reati kriminali koperti mill-Konvenzjoni, id-deċiżjonijiet qafas u d-direttivi li jinsabu fil-lista eżawrjenti tal-Artikolu 3 tagħha. Sakemm il-kuntrabandu tal-muniti li huwa ssanzjonat hawnhekk ikun jista’ jiġi inkluż f’xi wieħed minn dawn ir-reati (pereżempju, f’dak kopert mid-Deċiżjoni Kwadru 2008/841/ĠAI (6), il-fatti rrapportati jibqgħu barra mill-kamp ta’ applikazzjoni tagħha.
34. Fi kwalunkwe każ, il-Qorti tal-Ġustizzja tista’ tipprovdi lill-qorti tar-rinviju l-elementi ta’ interpretazzjoni tad-dritt tal-Unjoni li hija ma għamlitx riferiment għalihom fid-digriet tar-rinviju tagħha (7). Dan sar reċentement, bi tweġiba għal talba għal deċiżjoni preliminari oħra (8) fejn il-qorti Bulgara għamlitilha domanda dwar l-interpretazzjoni tad-Direttiva 2014/42. Il-Qorti tal-Ġustizzja għażlet, f’din il-kawża, li tipprovdilha l-interpretazzjoni tad-Deċiżjoni Kwadru 2005/212, peress li d-Direttiva 2014/42 ma kinitx applikabbli (9).
35. Id-Deċiżjoni Kwadru 2005/212 kienet ġiet sostitwita parzjalment mid-Direttiva 2014/42 mingħajr ma din l-emenda affettwat l-Artikoli 2, 4 u 5 tad-deċiżjoni, li baqgħu fis-seħħ (10). Bħalma tindika l-Kummissjoni, il-limitazzjoni tal-kamp ta’ applikazzjoni tad-Direttiva 2014/42 hija r-raġuni għaliex uħud mid-dispożizzjonijiet tad-Deċiżjoni Kwadru 2005/212 ma ġewx issostitwiti minnha.
36. Issa, skont id-Deċiżjoni Kwadru 2005/212 (Artikolu 2(1)), “[k]ull Stat Membru għandu jieħu l-miżuri neċessarji sabiex ikun jista’ jikkonfiska, kompletament jew parzjalment, mezzi strumentali u rikavati ta’ reati kriminali punibbli bi priġunerija għal żmien ta’ iżjed minn sena […]”.
37. B’differenza mill-kriterju tad-Direttiva 2014/42, li jirrestrinġi l-portata tagħha bil-mod deskritt iktar ’il fuq, id-Deċiżjoni Kwadru 2005/212 tista’ tapplika għar-reati ta’ kuntrabandu mwettqa fil-Bulgarija, peress li n-NK jissanzjonahom b’piena ta’ priġunerija ta’ bejn tliet snin u għaxar snin.
38. Essenzjalment, nifhem li d-Deċiżjoni Kwadru 2005/212, f’din il-kawża għandha tiġi interpretata b’tali mod li tneħħi d-dubji tal-qorti tar-rinviju (11). Fl-istess ħin, l-applikabbiltà tagħha tippermetti li tiġi rrikonoxxuta rabta diretta, “ta’ ċertu grad, li tmur lil hinn mill-affinità bejn l-oqsma meħuda inkunsiderazzjoni u l-effetti indiretti ta’ qasam fuq l-ieħor” (12), ma’ regola tad-dritt sekondarju u għalhekk twassal għall-invokazzjoni tal-Karta.
B. Fuq il-mertu
39. Il-qorti tar-rinviju tiddikjara li l-impriża proprjetarja tat-trattur (tat-trakk) “la kienet taf, la kien imissha tkun taf u lanqas ma setgħet tkun taf li l-impjegat tagħha kien ser iwettaq dan ir-reat”. Għaldaqstant, dan huwa terz in bona fide, li huwa mċaħħad mill-proprjetà tiegħu mingħajr ma pparteċipa fit-twettiq ta’ reat. Kien biss l-awtur materjali tar-reat li uża dan il-mezz ta’ trasport bħala strument sabiex iwettaq il-kuntrabandu tat-teżor numismatiku.
40. Sabiex jiġi ddeterminat jekk proprjetarju mqiegħed f’din is-sitwazzjoni jistax jinvoka favurih l-Artikolu 17(1) tal-Karta, l-ewwel nett għandu jsir riferiment għall-kontenut tad-Deċiżjoni Kwadru 2005/212.
41. Ir-raba’ inċiż tal-Artikolu 1 ta’ din id-deċiżjoni kwadru jiddefinixxi l-konfiska bħala “penali jew miżura, ordnata minn qorti b’segwitu għal proċedimenti fir-rigward ta’ reat kriminali jew reati kriminali, li jirriżultaw fil-privazzjoni finali ta’ proprjetà”.
42. Din id-dispożizzjoni ma ssemmix is-sjieda tal-proprjetà li hija kkonfiskata. Bħala prinċipju, hija ma teskludix li din il-proprjetà tappartjeni lil terz, għajr l-awtur jew persuni oħra involuti fir-reat.
43. Ċerti siltiet mid-Deċiżjoni Kwadru 2005/212 iservu sabiex jiġi ppreċiżat il-qasam suġġettiv tal-konfiska:
‐ L-Artikolu 2(2) jipprovdi li “[l]-awtur [tal-ksur fiskali] tar-reat” jiġi pprivat “mir-rikavati tar-reat”.
‐ L-Artikolu 3(1) jagħmel riferiment għall-fatt li “jikkonfiska […] proprjetà li tappartjeni lil persuna kundannata għal reat”.
‐ Dan l-istess Artikolu 3(3) jiċċita l-konfiska ta’ “proprjetà akkwistata mill-qraba l-aktar qrib is-suġġett konċernat jew proprjetà trasferita lil xi persuna ġuridika li fir-rigward tagħha s-suġġett konċernat għandu influwenza ta’ kontroll”, diretta jew indiretta.
‐ Fl-aħħar nett, it-tielet premessa twissi li “[d]-dispożizzjonijiet nazzjonali li jiggvernaw il-qbid u l-konfiska tar-rikavati tal-kriminalità għandhom jiġu mtejba u approssimati fejn meħtieġ, b’kont meħud tad-drittijiet tat-terzi in bona fide”.
44. Għaldaqstant, id-Deċiżjoni Kwadru 2005/212 kienet toffri bażi suffiċjenti sabiex jiġi sostnut li l-konfiska kellha, bħala prinċipju, tirrigwarda l-proprjetà li tappartjeni lill-awtur tar-reat, iżda fl-istess ħin kienet tippermetti l-possibbiltà li testendiha għall-proprjetà ta’ terzi.
45. Dawn it-terzi jistgħu jsibu ruħhom f’sitwazzjonijiet differenti ħafna. Ikun inġenwu li wieħed jinjora li, f’ħafna każijiet, l-awturi (involuti, issuspettati jew akkużati) materjali tar-reati kriminali jfittxu li jintroduċu terz sabiex jevitaw, preċiżament, il-konfiska tal-proprjetà tagħhom (13).
46. Għaldaqstant, jista’ jkun li t-terzi, anki jekk ma kinux awturi materjali tar-reat,
‐ kellhom ċertu grad ta’ intervent fih jew fil-preparazzjoni tiegħu, pereżempju bħala instigaturi jew kompliċi jew aċċessorji;
‐ kienu proprjetarji ta’ proprjetà miżmuma illegalment, pereżempju, armi pprojbiti, drogi jew elementi oħra maħsuba, b’mod partikolari, għat-twettiq ta’ reati u li ntużaw fihom;
‐ huma akkwistaw din il-proprjetà meta kienu jafu bil-provenjenza illeċita tagħha, preċiżament sabiex jevitaw il-konfiska tagħha.
47. F’dawn l-ipoteżijiet (u forsi għal xi wħud simili oħra), xejn ma jipprekludi l-konfiska tal-proprjetà ssekwestrata, anki jekk din tkun tappartjeni lil persuni oħra għajr l-awtur materjali tar-reat.
48. Il-panorama tinbidel fil-każ tat-terzi in bona fide, li d-dispożizzjonijiet li japplikaw għalihom jeħtieġu studju speċifiku.
1. Drittijiet tat-terz in bona fide fir-rigward tal-konfiska tal-proprjetà tiegħu
49. Il-protezzjoni (proċedurali u materjali) tad-drittijiet tat-terz in bona fide kienet preżenti f’moħħ il-leġiżlatur tal-Unjoni, kif tirrifletti l-premessa 3 tad-Deċiżjoni Kwadru 2005/212 u kif issemmi d-Direttiva 2014/42.
50. Din il-protezzjoni tikkonċerna kemm id-dritt (sostantiv) għall-proprjetà, stabbilit fl-Artikolu 17 tal-Karta, kif ukoll id-dritt (proċedurali) li titressaq kawża quddiem qorti sabiex tiddefendi dan id-dritt, skont l-Artikolu 47 tal-Karta. Ser niddiskuti biss l-ewwel wieħed (14).
51. Għalkemm ma japplikawx għall-kawża prinċipali, id-dispożizzjonijiet tad-Direttiva 2014/42 dwar terzi in bona fide jistgħu jittieħdu inkunsiderazzjoni sabiex tiġi interpretata d-Deċiżjoni Kwadru 2005/212, għaliex it-tnejn li huma jsegwu l-istess pjanijiet, latenti diġà fiha.
52. Il-premessa 33 tad-Direttiva 2014/42 tirrikonoxxi li “taffettwa b’mod sostanzjali d-drittijiet tal-persuni, mhux biss ta’ dawk suspettati jew akkużati iżda anke ta’ partijiet terzi li ma jkunux qed jitressqu quddiem il-qorti”. Dawn it-terzi għandhom igawdu mid-“dritt li [meta] jiddikjaraw li huma s-sidien tal-proprjetà kkonċernata, jew […] jiddikjaraw li jkollhom drittijiet oħra ta’ proprjetà (‘drittijiet reali’, ‘ius in re’)”.
53. Skont din il-premessa, id-Direttiva 2014/42 tiddedika dispożizzjoni (l-Artikolu 6) għall-konfiska tal-proprjetà ta’ terzi, li tipprovdi:
‐ il-paragrafu 1 jirreferi għall-proprjetà “li l-valur tagħha jkun ekwivalenti għar-rikavat, li, direttament jew indirettament, tkun ġiet ittrasferita minn persuna suspettata jew akkużata lil partijiet terzi, jew li tkun ġiet akkwistata minn partijiet terzi mingħand il-persuna suspettata jew akkużata […]” (15);
‐ il-paragrafu 2 jissalvagwardja d-“drittijiet ta’ persuni terzi in bona fide”.
54. Din il-leġiżlazzjoni tissostitwixxi l-Artikolu 3 tad-Deċiżjoni Kwadru 2005/212. Anki jekk dan l-aħħar artikolu ma għadux fis-seħħ, ikun żbaljat, fil-fehma tiegħi, li jiġi dedott li ma baqgħetx teżisti l-possibbiltà li l-proprjetà ta’ terzi tiġi kkonfiskata fil-kuntest tad-Deċiżjoni Kwadru 2005/212.
55. Għall-kuntrarju, jiena tal-fehma li t-trattament tal-konfiska ta’ proprjetà ta’ terzi li jinsab fid-Direttiva 2014/42, anki jekk jiddevja formalment mir-regoli li jinsabu fid-Deċiżjoni Kwadru 2005/212, jista’ jgħin sabiex tinftiehem il-portata ta’ din tal-aħħar (16).
56. Konsegwentement, xejn ma jipprekludi li l-Artikolu 2(1) tad-Deċiżjoni Kwadru 2005/212 jiġi interpretat fis-sens li jippermetti l-konfiska ta’ proprjetà ta’ terzi, sakemm din ma tkunx in bona fide.
57. Ladarba tiġi stabbilita din il-premessa, il-profili tad-dritt għall-proprjetà ggarantit mill-Artikolu 17(1) tal-Karta ġew riprodotti fis-sentenza tal‑21 ta’ Mejju 2019 (17), li fiha l-Qorti tal-Ġustizzja:
‐ tirrikonoxxi li l-protezzjoni pprovduta minn dan l-artikolu ma hijiex assoluta u tippermetti ċ-ċaħda ta’ proprjetà meta din tkun iġġustifikata għal raġunijiet ta’ utilità pubblika. F’dan ir-rigward, għandu jittieħed inkunsiderazzjoni l-Artikolu 52(1) tal-Karta (18).
‐ tiddikjara li “[q]ari flimkien tal-Artikolu 17(1) tal-Karta u tal-Artikolu 52(1) tagħha jwassal li wieħed iqis, minn naħa, li meta għan ta’ utilità pubblika jiġi invokat biex jiġġustifika privazzjoni ta’ proprjetà, huwa fid-dawl ta’ din ir-raġuni u ta’ dawn l-għanijiet ta’ interess ġenerali li hija tiġbor li għandha tiġi mistħarrġa l-konformità mal-prinċipju ta’ proporzjonalità previst fl-Artikolu 52(1) tal-Karta”.
‐ Hija ssostni li “dan il-qari jimplika li, fin-nuqqas tal-eżistenza ta’ tali għan ta’ utilità pubblika li jista’ jiġġustifika ċ-ċaħda ta’ proprjetà, jew, jekk tali għan ta’ utilità pubblika jintwera, fin-nuqqas li jiġu ssodisfatti l-kundizzjonijiet stabbiliti fit-tieni frażi tal-Artikolu 17(1) tal-Karta, id-dritt għal proprjetà ggarantit minn dik id-dispożizzjoni jinkiser” (19).
58. Fid-dawl tal-kunsiderazzjonijiet preċedenti, jiena tal-opinjoni li, bħala regola ġenerali, ma għandhiex tiġi kkonfiskata l-proprjetà li, filwaqt li tappartjeni lil terzi in bona fide, intużat bħala strument tar-reat.
59. Din ir-regola, madankollu, jista’ jkun hemm eċċezzjonijiet għaliha, minħabba raġunijiet ta’ utilità pubblika, permezz ta’ regola nazzjonali li tfittex għanijiet leġittimi ta’ interess ġenerali, jekk hija tkun xierqa sabiex jintlaħqu dawn l-għanijiet u ma tmurx lil hinn minn dak li huwa meħtieġ sabiex jintlaħqu (20). Barra minn hekk, ikun essenzjali li ċ-ċaħda tal-proprjetà tiġi kkumpensata permezz tal-ħlas ta’ kumpens ġust fi żmien raġonevoli (21).
60. Jidhirli li huwa utli, fi kwalunkwe każ, li ssir riflessjoni addizzjonali dwar il-kunċett ta’ bona fide f’dan il-kuntest. Nirrikonoxxi li dan il-qasam huwa evidentement każwistiku u li hija l-qorti tar-rinviju li għandha tevalwa jekk kienx hemm bona fide jew le (f’din il-kawża, hija tikkonferma li għamlet dan bit-termini enerġetiċi msemmija iktar ’il fuq) (22). Dak li nixtieq infisser huwa li n-nuqqas ta’ frodi ma huwiex biżżejjed: in-negliġenza mhux deliberata tista’ telimina wkoll il-bona fide, f’ċerti ċirkustanzi.
61. Diffiċilment wieħed jista’ jikkunsidra in bona fide, pereżempju, l-imġiba ta’ terz li, anki jekk ma jkunx jaf jekk il-vettura li jsellef lil individwu ieħor hijiex ser isservi sabiex jitwettaq reat konkret ta’ kuntrabandu (jew ta’ traffikar tad-droga), iċediha, meta jkun jista’ faċilment jissuponi li ċ-ċessjonarju normalment iwettaq tali attivitajiet.
2. Ċaħda mill-mezzi ta’ trasport tat-terz in bona fide fid-dritt nazzjonali
62. L-estensjoni tal-konfiska għall-mezzi tat-trasport (karozzi, bastimenti u inġenji tal-ajru) użati fit-twettiq tar-reat hija xi ħaġa li, fil-prinċipju, tikkorrispondi għal-leġiżlazzjoni ta’ kull Stat (23). Mill-perspettiva tad-Deċiżjoni Kwadru 2005/212, ma hemm l-ebda oġġezzjoni li jiġu inklużi dawn il-mezzi tat-trasport fost l-istrumenti li bihom twettaq jew ġie attentat ir-reat kriminali.
63. Il-qorti tar-rinviju tassumi li l-Artikolu 242(8) tan-NK japplika f’dan il-każ, b’tali mod li jista’ jiġi kkonfiskat, favur l-Istat, it-trattur tat-trakk, minkejja li dan ikun il-proprjetà ta’ terz in bona fide.
64. Din l-istess qorti tfakkar li l-Qorti Ewropea tad-Drittijiet tal-Bniedem (iktar ’il quddiem il-“QEDB”), f’sentenza tal‑2015 (24) iddeċidiet li konfiska deċiża fil-Bulgarija abbażi ta’ din id-dispożizzjoni kienet kisret l-Artikolu 1 tal-Protokoll Nru 1 tal-Konvenzjoni Ewropea dwar id-Drittijiet tal-Bniedem, li għandu kontenut simili għal dak tal-Artikolu 17(1) tal-Karta (dritt għall-proprjetà).
65. L-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku ta’ Plovdiv, li fl-osservazzjonijiet tiegħu jinvoka din l-istess sentenza, jiċċita, b’appoġġ għall-argument tiegħu dwar il-validità tal-konfiska, sentenza oħra sussegwenti tal-QEDB (25), dwar konfiska mwettqa fil-Bulgarija abbażi tal-Artikolu 233(6) (li qabel kien l-Artikolu 233(3)), taż-Zakon za mitnitsite (il-Liġi doganali) (26) li l-formulazzjoni tagħha hija simili, għall-qasam doganali, għal dik tal-Artikolu 242(8) tan-NK (27).
66. Fir-realtà, ir-rilevanza ta’ dawn iż-żewġ sentenzi sabiex jispiraw (skont l-Artikolu 52(3) tal-Karta) ir-risposta tal-Qorti tal-Ġustizzja għall-ewwel domanda preliminari hija limitata:
‐ fir-rigward tas-sentenza Atanasov, il-QEDB, għalkemm ċertament ma kkonstatatx li l-applikazzjoni tal-Artikolu 233(3) tal-Liġi doganali kienet kisret id-dritt għall-proprjetà, qieset li l-indħil f’dan id-dritt kien iġġustifikat, peress li Atanasov wettaq reat doganali (28);
‐ fir-rigward tas-sentenza Ünsped, li l-fatti tagħha huma simili għal dawk ta’ din il-kawża (konfiska ta’ trakk li kien jittrasporta d-drogi, abbażi tal-Artikolu 242(8) tan-NK mingħajr ma l-proprjetarju tiegħu pparteċipa fit-twettiq tar-reat), il-QEDB, wara li analizzat il-prinċipji ġenerali relatati mal-protezzjoni tad-dritt għall-proprjetà, tidderieġi l-attenzjoni prijoritarja tagħha fuq l-aspetti proċedurali (29).
67. Skont is-sentenza Ünsped, l-awtoritajiet nazzjonali, f’dik il-kawża għandhom ikunu eżaminaw il-grad ta’ negliġenza jew ta’ diliġenza tal-proprjetarju fir-rigward tal-proprjetà kkonfiskata jew, tal-inqas, ir-relazzjoni bejn l-imġiba adottata u r-reat (30). Peress li ma sarx dan u, fuq kollox, peress li l-proprjetarju ma ngħatax il-possibbiltà li jikkontesta l-konfiska tal-proprjetà tiegħu li tirriżulta mill-proċedura kriminali, id-dritt protett mill-Artikolu 1 tal-Protokoll Nru 1 inkiser (31).
68. Peress li l-aspetti proċedurali ta’ dan ir-rinviju ġew diskussi fit-tieni domanda preliminari, id-dibattitu dwar l-ewwel domanda għandu jiffoka fuq il-kwistjoni dwar jekk il-konfiska tal-mezzi ta’ trasport użati għall-kuntrabandu, meta dawn jappartjenu lil terz in bona fide, hijiex iġġustifikata biżżejjed u jekk hijiex proporzjonata.
69. Fid-digriet tar-rinviju, ma hemmx riferiment għal din il-ġustifikazzjoni eventwali u l-Gvern Bulgaru ma intervjeniex fil-kwistjoni preliminari sabiex jiddefendiha. Il-prosekuturi Bulgari li ppreżentaw osservazzjonijiet rigward dan l-inċident għamlu riferiment għalih. Barra minn hekk, huma invokaw argumenti oħra favur it-teżi li huma kienu sostnew fil-kuntest tal-proċedura kriminali quddiem il-qrati tal-istanza u tal-appell.
70. Minn dawn l-argumenti (esposti, b’mod partikolari, mill-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku ta’ Plovdiv), inqis, prima facie, bħala inammissibbli, dak li jirrakkomanda l-validità tal-konfiska minħabba li l-Artikolu 242(8) tan-NK huwa regola suffiċjentement aċċessibbli, preċiża, prevedibbli u li ssegwi għan ta’ interess ġenerali. Dak li ssostni l-qorti tar-rinviju huwa, preċiżament, il-kompatibbiltà ta’ din id-dispożizzjoni legali, kif interpretata minnha, mad-dritt tal-Unjoni.
71. Lanqas ma huwa aċċettabbli li jiġi sostnut, b’difiża għar-regola applikata, li tosserva impenji internazzjonali tal-Bulgarija u li l-konfiska hija forma ta’ akkwist (u telf korrispondenti) tal-proprjetà ex lege, li ma taqax taħt il-kompetenza tal-Unjoni.
72. F’dan ir-rigward, ser infakkar biss li d-Deċiżjoni Kwadru 2005/212 ġiet adottata fil-qafas ta’ kompetenzi tal-Unjoni u li l-osservanza tad-dritt għall-proprjetà jagħmel parti mill-Artikolu 17 tal-Karta, applikabbli għall-Istati fit-termini msemmija iktar ’il fuq. L-impenji internazzjonali li hemm riferiment għalihom ma jobbligawx il-konfiska tal-proprjetà ta’ terzi in bona fide.
73. Fir-rigward tal-argument li l-Liġi Bulgara dwar l-obbligi u l-kuntratti tippermetti li l-kumpannija proprjetarja tal-vettura tħarrek lis-sewwieq għad-danni li jirriżultaw mill-konfiska (li biha, fil-verità, hija ma sofrietx ċaħda tad-drittijiet tagħha, peress li hija għandha l-possibbiltà ta’ rikors sabiex titlob mingħand il-persuna kkundannata l-kumpens korrispondenti), huwa biżżejjed li jsir riferiment għal dak li l-Qorti tal-Ġustizzja esponiet fis-sentenza Il‑Kummissjoni vs L-Ungerija (Użufrutt fuq l-artijiet agrikoli) fid-dawl ta’ tali raġunament (32).
74. Fir-rigward tal-ġustifikazzjoni tal-miżura, il-konfiska għandha t-tendenza, min-natura tagħha, li tostakola l-inċentiv patrimonjali tad-delinkwent, billi ċċaħħdu mill-proprjetà, mill-istrumenti u mill-effetti kollha tar-reat. Tali ġustifikazzjoni, marbuta mal-ġlieda kontra l-kriminalità, ma hijiex issodisfatta, bħala prinċipju, meta l-proprjetà kkonfiskata tappartjeni lil terz in bona fide.
75. Skont l-Uffiċċju tal-Prosekutur Pubbliku ta’ Haskovo, it-tneħħija ta’ din il-konsegwenza prevista mil-liġi tinkoraġġixxi lill-kriminalità organizzata tuża mezzi ta’ trasport esterni għat-twettiq tar-reat ta’ kuntrabandu. Ir-risposta għal dan it-tħassib (leġittimu) għandha tinstab fl-investigazzjoni fuq ir-rabtiet bejn il-proprjetarji tal-mezzi ta’ trasport u l-awturi tar-reat, jew li tibdel il-kriterji ta’ evalwazzjoni tal-bona fide ta’ dawn il-proprjetarji f’oħrajn iktar stretti (33).
76. Jekk il-liġi nazzjonali tagħżel li timponi b’mod assolut il-konfiska tal-mezzi tat-trasport użati, meta l-proprjetarji tagħhom fil-verità jkunu aġixxew in bona fide (jew ikunu batew ukoll miċ-ċaħda tal-vettura tagħhom: aħseb fil-każ ta’ individwu li nsterqitlu l-karozza sabiex iktar tard tintuża fit-twettiq ta’ reat ta’ kuntrabandu), hija tkun qiegħda tirrikorri għal strument ġuridiku mhux xieraq sabiex tikkonfiska dik il-proprjetà.
77. It-trasformazzjoni tal-konfiska f’ċaħda forzata tal-proprjetà tkun teħtieġ, f’tali ċirkustanzi, raġuni suffiċjenti sabiex din tiġi ġġustifikata u, finalment, l-għoti tal-garanzija kumpensatorja prevista fit-tieni inċiż tal-Artikolu 17(1) tal-Karta.
V. Konklużjoni
78. Fid-dawl ta’ dak li esponejt iktar ’il fuq, nissuġġerixxi li l-ewwel domanda preliminari tal-Apelativen sad- Plovdiv (il-Qorti tal-Appell ta’ Plovdiv, il-Bulgarija) tingħata risposta fit-termini li ġejjin:
“L-Artikolu 2(1) tad-Deċiżjoni Kwadru tal-Kunsill 2005/212/ĠAI tal‑24 ta’ Frar 2005 dwar il-Konfiska ta’ Rikavati, Mezzi Strumentali u Proprjetà Konnessi mal-Kriminalità, moqri flimkien mal-Artikolu 17(1) tal-Karta tad-Drittijiet Fundamentali tal-Unjoni Ewropea, għandu jiġi interpretat fis-sens li jopponi dispożizzjoni li tippermetti l-konfiska, favur l-Istat, ta’ mezz tat-trasport użat sabiex jitwettaq reat ta’ kuntrabandu aggravat, meta dan il-mezz tat-trasport huwa l-proprjetà ta’ terz in bona fide, li la kien jaf, la kien imissu kien jaf u lanqas ma seta’ jkun jaf li dan il-mezz kien ser jintuża sabiex jitwettaq ir-reat”.