Sprawa T‑186/06
Solvay SA
przeciwko
Komisji Europejskiej
Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Nadtlenek wodoru i nadboran sodu – Decyzja stwierdzająca naruszenie art. 81 WE – Czas trwania naruszenia – Pojęcia porozumienia i uzgodnionej praktyki – Dostęp do akt – Grzywny – Komunikat w sprawie współpracy – Równość traktowania – Uzasadnione oczekiwania – Obowiązek uzasadnienia
Streszczenie wyroku
1. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia między przedsiębiorstwami – Pojęcie – Zgodność oświadczeń woli w odniesieniu do postępowania na rynku – Włączenie
(art. 81 ust. 1 WE)
2. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Uzgodniona praktyka – Pojęcie – Wymiana informacji w ramach porozumienia lub w celu jego przygotowania
(art. 81 ust. 1 WE)
3. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Złożone naruszenie ukazujące elementy porozumienia i elementy uzgodnionej praktyki – Jednolita kwalifikacja jako „porozumienie lub uzgodniona praktyka” – Dopuszczalność
(art. 81 ust. 1 WE)
4. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Naruszenie konkurencji – Kryteria oceny – Cel antykonkurencyjny – Wystarczające ustalenie
(art. 81 ust. 1 WE)
5. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Porozumienia i uzgodnione praktyki stanowiące jednolite naruszenie
(art. 81 ust. 1 WE)
6. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Zakaz – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki, których skutki utrzymują się po ich formalnym zaprzestaniu
(art. 81 WE)
7. Konkurencja – Porozumienia, decyzje i uzgodnione praktyki – Dowód – Poszlaki przedstawione przez Komisję – Uczestnictwo w zebraniach o celu antykonkurencyjnym
(art. 81 ust. 1 WE)
8. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Dostęp do akt – Zakres – Nieprzekazanie dokumentu – Konsekwencje
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2)
9. Konkurencja – Postępowanie administracyjne – Poszanowanie prawa do obrony – Przekazanie odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów – Przesłanki – Granice
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 27 ust. 2)
10. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 3)
11. Konkurencja – Grzywny – Decyzja nakładająca grzywny – Obowiązek uzasadnienia – Zakres
(art. 253 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 3)
12. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Waga naruszenia – Obowiązek uwzględnienia rzeczywistego wpływu na rynek – Zakres
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A)
13. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Odstraszający charakter – Uwzględnienie wielkości ukaranego przedsiębiorstwa – Znaczenie
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23; komunikat Komisji 98/C 9/03, pkt 1A)
14. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Uwzględnienie współpracy z Komisją przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie, poza ramami określonymi przez komunikat w sprawie współpracy – Przesłanki – Granice
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23; komunikaty Komisji: 98/C 9/03, pkt 3; 2002/C 45/03, pkt 23 lit. b) akapit trzeci)
15. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Nienałożenie lub obniżenie grzywny w zamian za współpracę przedsiębiorstwa, któremu zarzucono naruszenie – Określenie terminu złożenia wniosku o złagodzenie sankcji – Kryteria
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23; komunikat Komisji 2002/C 45/03, pkt 21, 23 lit. b))
16. Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Ocena stopnia współpracy każdego z przedsiębiorstw w trakcie postępowania administracyjnego – Przestrzeganie zasady równego traktowania
(rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23; komunikat Komisji 2002/C 45/03)
17. Postępowanie – Koszty – Koszty podlegające zwrotowi – Pojęcie
(regulamin postępowania przed Sądem, art. 91 lit. b))
1. Dla istnienia porozumienia w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE wystarczy, aby dane przedsiębiorstwa wyraziły wspólną wolę postępowania na rynku w określony sposób.
Można uważać, że porozumienie w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE jest zawarte, jeżeli istnieje zgodność woli co do samej zasady ograniczenia konkurencji, nawet jeżeli konkretne elementy planowanego ograniczenia stanowią jeszcze przedmiot negocjacji.
W tym względzie, jeżeli zostanie wykazane, że rozmowom wyraźnie przyświecała wspólna wola uczestników, aby porozumieć się co do samej zasady ograniczenia konkurencji, stwierdzenia tego nie może podważyć okoliczność, iż konkretne elementy planowanego ograniczenia były przedmiotem negocjacji pomiędzy uczestnikami i że stanowcze porozumienie zawierało ustalenia różniące się od tych, które były przedmiotem dyskusji w trakcie wcześniejszych spotkań. Komisja może zatem słusznie uznać, że stanowiące początkowy etap kartelu zachowania uczestników wpisują się w ten sam antykonkurencyjny plan i wobec tego podlegają zakazowi, o którym mowa w art. 81 ust. 1 WE
(por. pkt 85, 86, 139, 142, 143)
2. Pojęcie uzgodnionej praktyki oznacza pewien rodzaj koordynacji pomiędzy przedsiębiorstwami, która wprawdzie nie prowadzi jeszcze do zawarcia umowy we właściwym tego słowa znaczeniu, lecz pozwala świadomie zastąpić konkurencję i związane z nią ryzyko praktyczną współpracą przedsiębiorstw.
W tym względzie art. 81 ust. 1 WE stoi na przeszkodzie wszelkim kontaktom między podmiotami gospodarczymi, tak bezpośrednim, jak i pośrednim, mogącym wywrzeć wpływ na postępowanie aktualnego lub potencjalnego konkurenta na rynku bądź ujawnić temu konkurentowi zachowanie, które dane przedsiębiorstwo postanowiło lub planuje realizować na rynku, jeżeli celem lub skutkiem tych kontaktów jest ograniczenie konkurencji.
Fakt przekazania swoim konkurentom informacji w celu przygotowania antykonkurencyjnego porozumienia wystarcza, aby dowieść istnienia uzgodnionej praktyki w rozumieniu art. 81 WE.
W tym względzie, nawet jeśli Komisja nie jest w stanie udowodnić, że przedsiębiorstwa zawarły porozumienie w ścisłym znaczeniu tego słowa, aby stwierdzić naruszenie art. 81 ust. 1 WE, wystarczy, iż ci konkurenci nawiązali bezpośrednie kontakty w celu ustabilizowania rynku.
W każdym razie należy domniemywać, z zastrzeżeniem dowodu przeciwnego, który muszą przedstawić zainteresowane podmioty, że przy określaniu swojego zachowania na rynku przedsiębiorstwa uczestniczące w uzgodnieniu i działające na rynku uwzględniają informacje, które wymieniły ze swoimi konkurentami.
(por. pkt 87–89, 147, 148, 160)
3. Pojęcia porozumienia i uzgodnionej praktyki w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE oznaczają formy zmowy mające taki sam charakter i różniące się od siebie jedynie intensywnością i formami, w których się ujawniają.
W wypadku złożonego naruszenia, w którym uczestniczyło przez szereg lat wielu producentów mających na celu wspólną regulację rynku, nie można wymagać od Komisji, by precyzyjnie zakwalifikowała naruszenie jako porozumienie lub uzgodnioną praktykę, skoro i tak obie formy naruszenia są przewidziane w art. 81 WE.
Podwójne zakwalifikowanie naruszenia jako porozumienia „lub” uzgodnionej praktyki należy rozumieć jako oznaczające złożoną całość obejmującą okoliczności faktyczne, z których jedne zostały zakwalifikowane jako porozumienie, a inne jako uzgodniona praktyka w rozumieniu art. 81 ust. 1 WE, który nie przewiduje szczególnej kwalifikacji dla tego typu złożonego naruszenia.
(por. pkt 90–92, 130)
4. Aby zastosować art. 81 ust. 1 WE zbyteczne jest uwzględnienie rzeczywistych skutków porozumienia lub uzgodnionej praktyki, jeżeli okazuje się, że naruszenie miało na celu zapobieżenie, ograniczenie lub zakłócenie konkurencji wewnątrz wspólnego rynku.
W szczególności okoliczność, że uzgodniona praktyka nie miała bezpośredniego wpływu na poziom cen, nie stoi na przeszkodzie temu, aby móc stwierdzić, iż ograniczała ona konkurencję między przedsiębiorstwami, których dotyczyła, między innymi poprzez wyeliminowanie presji konkurencyjnej.
(por. pkt 158, 162)
5. Ze względu na to, że Komisja uznała kartel za jednolite naruszenie, nie jest zobowiązana do wskazania, w ramach tej kwalifikacji, odmiennego czasu trwania działań, które dotyczyły wyłącznie jednego z danych rynków. Ponieważ nie chodzi tu o odrębne naruszenia, nie ma ona też obowiązku uwzględnienia tej różnicy przy określaniu czasu trwania naruszenia rozpatrywanego jako całość.
Podział ciągłego zachowania charakteryzującego się tym samym pojedynczym celem na kilka odrębnych naruszeń z uwagi na to, że praktyki kartelowe różniły się, jeżeli chodzi o ich intensywność, w zależności od danego rynku, byłby bowiem sztuczny. Takie okoliczności należy brać pod uwagę wyłącznie przy ocenie wagi naruszenia i, w odpowiednim przypadku, przy ustalaniu kwoty grzywny.
(por. pkt 165, 166)
6. Artykuł 81 WE ma zastosowanie do porozumień, których skutki utrzymują się po ich formalnym zaprzestaniu. W szczególności Komisja mogła zgodnie z prawem stwierdzić, że skutki kartelu utrzymywały się po formalnym zakończeniu jego spotkań, ponieważ przewidziane w trakcie tych spotkań podniesienie cen dotyczyło okresu późniejszego.
(por. pkt 174, 175)
7. Wobec istnienia zbioru spójnych poszlak świadczącego o istnieniu kartelu potrzebne jest naprawdę przekonujące wyjaśnienie, aby udowodnić, że podczas danego spotkania wydarzyły się rzeczy całkowicie różne od tego, co działo się podczas wcześniejszych spotkań, chociaż na wszystkich spotkania gromadził się ten sam krąg uczestników, towarzyszyły im jednakowe okoliczności zewnętrzne i niezaprzeczalnie miały one ten sam cel.
(por. pkt 181)
8. Prawo dostępu do akt sprawy, będące konsekwencją zasady poszanowania prawa do obrony, oznacza w postępowaniu administracyjnym z zakresu stosowania reguł konkurencji, że Komisja powinna zapewnić zainteresowanemu przedsiębiorstwu możliwość zbadania wszystkich dokumentów znajdujących się w aktach dochodzenia, które mogą mieć znaczenie dla jego obrony.
Dokumenty te obejmują zarówno dokumenty obciążające, jak i odciążające, z zastrzeżeniem tajemnicy handlowej innych przedsiębiorstw, dokumentów wewnętrznych Komisji oraz innych poufnych dokumentów.
Jeśli chodzi o dokumenty obciążające, niepodanie do wiadomości dokumentu stanowi naruszenie prawa do obrony tylko w przypadku, gdy dane przedsiębiorstwo wykaże, po pierwsze, że Komisja opierała się na tym dokumencie w celu poparcia swoich zarzutów dotyczących naruszenia, a po drugie, że zarzuty te można było udowodnić tylko przez powołanie się na ten dokument. Zainteresowane przedsiębiorstwo jest zatem zobowiązane wykazać, że wnioski, do jakich doszła Komisja w wydanej decyzji, byłyby inne, gdyby ten nieujawniony dokument musiał zostać odrzucony jako środek dowodowy.
Natomiast jeśli chodzi o niepodanie do wiadomości dokumentu odciążającego, to zainteresowane przedsiębiorstwo musi jedynie wykazać, że jego nieujawnienie mogło mieć niekorzystny dla tego przedsiębiorstwa wpływ na przebieg postępowania i treść decyzji Komisji. Wystarczy, że przedsiębiorstwo ustali, iż wspomniane dokumenty odciążające mogłoby wykorzystać na swoją obronę, między innymi poprzez wykazanie, że mogłoby powołać się na okoliczności, które nie były zgodne z oceną dokonaną przez Komisję na etapie pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, a zatem mogłoby wpłynąć, wszystko jedno w jaki sposób, na ocenę zawartą w decyzji.
(por. pkt 205–208)
9. W ramach postępowania administracyjnego w sprawach z zakresu konkurencji odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów nie wchodzą w skład akt dochodzenia w ścisłym rozumieniu tego terminu. Jeśli chodzi o dokumenty niewchodzące w skład akt sprawy istniejących w momencie doręczenia pisma w sprawie przedstawienia zarzutów, Komisja ma obowiązek udostępnienia tych odpowiedzi innym zainteresowanym stronom wyłącznie wtedy, jeżeli okaże się, że zawierają one nowe dowody obciążające lub odciążające.
Ponadto o ile to nie tylko Komisja określa dokumenty przydatne do obrony przedmiotowego przedsiębiorstwa, uwagi te, odnoszące się do dokumentów wchodzących w skład akt sprawy Komisji, nie znajdują stosowania do odpowiedzi udzielonych przez inne zainteresowane przedsiębiorstwa na przedstawione im przez Komisję zarzuty.
Zatem względy związane z przestrzeganiem zasady równości broni i zasady przestrzegania prawa do obrony nie mogą co do zasady skutkować zobowiązaniem Komisji do udostępniania odpowiedzi na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów innym stronom, aby mogły one sprawdzić, czy nie ma w nich ewentualnych dowodów odciążających.
Ponieważ przedmiotowe przedsiębiorstwo, będące stroną skarżącą powołuje się przed Sądem na istnienie w tych nieujawnionych odpowiedziach rzekomych dowodów odciążających, do niego należy dostarczenie poszlaki świadczącej o przydatności tych dokumentów dla jego obrony Powinno ono na przykład wskazać potencjalne dowody odciążające lub przedstawić poszlakę uwiarygodniającą ich istnienie, a tym samym – ich przydatność dla celów niniejszego postępowania. W tym względzie sam fakt, iż inne zainteresowane przedsiębiorstwa, których sprawa ta dotyczy, przedstawiły w istocie takie same argumenty jak przedmiotowe przedsiębiorstwo, nie wystarczy, aby uznać te argumenty za dowody odciążające. Podobnie okoliczność, że niektóre przedsiębiorstwa w swoich odpowiedziach na pismo w sprawie przedstawienia zarzutów zdołały wykazać, iż ich uczestnictwo w zarzucanych naruszeniach nie zostało ustalone w sposób wystarczający, w żadnym wypadku nie oznacza, że te odpowiedzi zawierają informacje mogące przedstawić w innym świetle bezpośrednie dowody w postaci dokumentów, na których opiera się Komisja w przypadku innych przedsiębiorstw.
(por. pkt 224, 225, 228–231, 233, 234)
10. Wagę naruszenia reguł konkurencji ustala się na podstawie szeregu okoliczności, takich jak szczególne okoliczności sprawy, jej kontekst i odstraszające działanie grzywien, w odniesieniu do których Komisja dysponuje swobodnym uznaniem.
Choć kwota wyjściowa grzywny została określona na podstawie wagi całego naruszenia, w przypadku jednolitego i ciągłego naruszenia właściwe może okazać się odzwierciedlenie, na tym etapie określania wysokości grzywny, zróżnicowanej intensywności zachowań stanowiących naruszenie.
(por. pkt 255, 260)
11. Jeśli chodzi o uzasadnienie decyzji Komisji w odniesieniu do określenia kwoty wyjściowej grzywny nałożonej za naruszenie reguł konkurencji, istotne wymogi formalne w tym względzie są spełnione, gdy Komisja wskaże w swej decyzji te elementy oceny, które umożliwiły jej określenie wagi i czasu trwania naruszenia. Komisja spełnia te wymogi poprzez wskazanie w swej decyzji kryteriów związanych z charakterem naruszenia, jego zakresem i wielkością objętych nim rynków, oraz poprzez wyjaśnienie sposobu, w jaki kryteria te zostały zastosowane w danym przypadku.
Ponadto jeśli chodzi o uzasadnienie kwot wyjściowych w wymiarze bezwzględnym, grzywny stanowią instrument polityki Komisji w zakresie konkurencji i musi ona dysponować swobodnym uznaniem przy ustalaniu ich kwot, aby móc wpływać na postępowanie przedsiębiorstw, mobilizując je do przestrzegania reguł konkurencji. Tym samym nie można wymagać od Komisji, by dostarczyła w tym zakresie dodatkowego uzasadnienia ponad uzasadnienie dotyczące wagi i czasu trwania naruszenia.
(por. pkt 271–273)
12. Przy ustalaniu kwoty grzywny nałożonej za naruszenie reguł konkurencji, choć rzeczywisty wpływ naruszenia na rynek jest okolicznością, którą należy uwzględnić w celu dokonania oceny wagi tego naruszenia, to jest to tylko jedno spośród kryteriów, obok charakteru naruszenia i zakres rynku geograficznego. Również z pkt 1A wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS wynika, że wpływ ten należy uwzględnić wyłącznie wówczas, gdy można go zmierzyć.
Porozumienia horyzontalne dotyczące cen lub podziałów rynków mogą zatem być kwalifikowane jako bardzo poważne naruszenia na podstawie samego ich charakteru, a Komisja nie ma obowiązku wykazywania rzeczywistego wpływu naruszenia na rynek. Rzeczywisty wpływ naruszenia na rynek stanowi tylko jedno z kryteriów, które – jeżeli można je zmierzyć – może pozwolić Komisji na podwyższenie kwoty wyjściowej grzywny powyżej przewidzianej kwoty minimalnej.
Ponadto, ze względu na to, że chodzi o element fakultatywny przy określaniu kwoty grzywny, nie można skutecznie zarzucić Komisji, iż nie przedstawiła uzasadnienia swojego twierdzenia dotyczącego niemożności zmierzenia rzeczywistego wpływu naruszenia na rynek.
Przy ustaleniu kwoty wyjściowej nałożonej grzywny Komisja może bowiem, słusznie i bez konieczności uzasadniania tej decyzji, zrezygnować ze wspomnianego kryterium i oprzeć się na innych elementach, takich jak charakter naruszenia, zasięg geograficzny i wielkość rynku.
(por. pkt 277, 278, 288, 289)
13. Przy określaniu kwoty grzywny nałożonej za naruszenie reguł konkurencji Komisja powinna zapewnić jej odstraszający charakter. W tym względzie Komisja może między innymi wziąć pod uwagę rozmiar i siłę gospodarczą danego przedsiębiorstwa.
Ze względu na to, iż naruszenie podlegające karze odpowiada zachowaniom, których niezgodność z prawem została wielokrotnie potwierdzona przez Komisję od czasu jej pierwszych interwencji w tym zakresie, Komisja może ustalić kwotę grzywny na wystarczająco odstraszającym poziomie bez konieczności oceny prawdopodobieństwa powrotu strony skarżącej do naruszenia.
(por. pkt 297, 298, 300)
14. Jeśli chodzi o naruszenia reguł konkurencji wchodzące w zakres zastosowania komunikatu w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli, co do zasady, przedsiębiorstwo nie może skutecznie zarzucić Komisji, że nie uwzględniła jako okoliczności łagodzącej stopnia jego współpracy poza ramami prawnymi komunikatu w sprawie współpracy. Zatem w sytuacji, kiedy Komisja uwzględniła współpracę przedsiębiorstwa, ograniczając kwotę grzywny na podstawie komunikatu w sprawie współpracy, nie można skutecznie zarzucić Komisji, że nie zastosowała dodatkowego obniżenia kwoty grzywny nałożonej na to przedsiębiorstwo, już poza zakresem zastosowania wspomnianego komunikatu.
(por. pkt 314, 315)
15. W celu zastosowania przedziałów zmniejszenia grzywny nałożonej za naruszenie reguł konkurencji przewidzianych w pkt 23 lit. b) komunikatu w sprawie zwolnienia z grzywien oraz zmniejszania grzywien w przypadkach karteli Komisja musi określić moment, w którym przedsiębiorstwo rzeczywiście dostarczyło jej dowody przedstawiające istotną wartość dodaną w stosunku do dowodów będących już w jej posiadaniu. Komisja jest zobowiązana określić dokładny moment, w którym warunki zmniejszenia kwoty grzywny zostały spełnione przez dane przedsiębiorstwo; Komisja czyni to porównując dostarczone dowody z dowodami będącymi już w jej posiadaniu w chwili złożenia wniosku, a zatem – musi rzeczywiście dysponować przedmiotowymi dowodami.
W tym względzie przedsiębiorstwa składające wniosek o złagodzenie sankcji na podstawie komunikatu w sprawie współpracy powinny być uważane za znajdujące się w porównywalnych sytuacjach, niezależnie od sposobów przedstawienia dowodów, których wybór należy do wnioskodawcy. Sytuacje te muszą zatem być traktowane tak samo.
Zatem w sytuacji, kiedy przedsiębiorstwo kontaktuje się z Komisją, aby złożyć oświadczenie ustne, lecz przedstawia dowód w sprawie naruszenia, którego dotyczył jego wniosek jedynie na następny dzień, Komisja może słusznie uznać, że to tego dnia przedsiębiorstwo to spełniło warunek, o którym mowa w pkt 21 komunikatu w sprawie współpracy.
Właśnie dlatego, że ustne przekazanie informacji okazuje się być sposobem współpracy zasadniczo wolniejszym od przekazywania informacji w drodze pisemnej, przedsiębiorstwo, które wybiera ustne przekazanie informacji, musi mieć świadomość ryzyka, iż inne przedsiębiorstwo przekaże Komisji, pisemnie i wcześniej niż ono, dowody przesądzające o istnieniu kartelu.
(por. pkt 365, 366, 370–372, 374)
16. Chociaż w ramach swojej oceny współpracy z członkami kartelu Komisja nie może pominąć zasady równego traktowania, korzysta ona z szerokiego marginesu swobodnego uznania w zakresie oceny jakości i użyteczności współpracy danego przedsiębiorstwa. Wobec tego zarzucić jej można by było jedynie oczywisty błąd w ocenie. W tym względzie nie wystarczy, iż przedsiębiorstwo załączy do skargi zaproponowaną przez siebie ocenę dowodów złożonych przez inne przedsiębiorstwa, lecz powinno ono wykazać, poprzez konkretną argumentację, na czym polega oczywisty błąd w ocenie popełniony przez Komisję.
(por. pkt 394, 395)
17. Koszty związane z ustanowieniem i utrzymywaniem gwarancji bankowej mającej na celu uniknięcie przymusowego wykonania decyzji. Komisji nie stanowią kosztów postępowania.
(por. pkt 444)