WYROK SĄDU PIERWSZEJ INSTANCJI (piąta izba)
z dnia 27 września 2007 r.(*)
Odpowiedzialność pozaumowna – Mleko – Dodatkowa opłata wyrównawcza – Ilość referencyjna – Rozporządzenie (EWG) nr 2187/93 – Odszkodowanie na rzecz producentów – Zawieszenie biegu przedawnienia
W sprawach połączonych T‑8/95 i T‑9/95
Wilhelm Pelle, zamieszkały w Kluse‑Ahlen (Niemcy),
Ernst‑Reinhard Konrad, zamieszkały w Löllbach (Niemcy),
reprezentowani przez adwokatów B. Meisterernsta, M. Düsinga, D. Manstettena, F. Schulzego oraz W. Haneklausa,
skarżący,
przeciwko
Radzie Unii Europejskiej, początkowo reprezentowanej przez A. Brautigama oraz A.‑M. Colaert, a następnie przez A.‑M. Colaert, działających w charakterze pełnomocników,
oraz
Komisji Wspólnot Europejskich, reprezentowanej przez D. Booßa oraz M. Niejahra, działających w charakterze pełnomocników, następnie przez M. van Rijn i M. Niejahra wspieranych przez adwokatów H.‑J. Rabego, G. Berrischa oraz M. Núñez‑Müllera,
pozwani,
mającej za przedmiot skargę o odszkodowanie, na podstawie art. 178 traktatu WE (obecnie art. 235 WE) i art. 215 akapit drugi traktatu WE (obecnie art. 288 akapit drugi WE), z tytułu szkody poniesionej rzekomo przez skarżących wskutek stosowania rozporządzenia Rady (EWG) nr 857/84 z dnia 31 marca 1984 r. dotyczącego zasad zastosowania opłaty określonej w art. 5c rozporządzenia (EWG) nr 804/68 w sektorze mleka i przetworów mlecznych (Dz.U. L 90, str. 13), uzupełnionego rozporządzeniem Komisji (EWG) nr 1371/84 z dnia 16 maja 1984 r. ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania dodatkowej opłaty wyrównawczej określonej w art. 5c rozporządzenia nr 804/68 (Dz.U. L 132, str. 11),
SĄD PIERWSZEJ INSTANCJI WSPÓLNOT EUROPEJSKICH (piąta izba),
w składzie: M. Vilaras, prezes, M. E. Martins Ribeiro i K. Jürimäe, sędziowie,
sekretarz: J. Plingers, administrator,
uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 23 stycznia 2007 r.,
wydaje następujący
Wyrok
Ramy prawne
System ilości referencyjnych
1 Rozporządzenie Rady (EWG) nr 1078/77 z dnia 17 maja 1977 r. wprowadzające system premii z tytułu niewprowadzania do obrotu mleka i przetworów mlecznych oraz z tytułu konwersji stad mlecznych (Dz.U. L 131, str. 1) przewidywało wypłatę premii za niewprowadzanie do obrotu lub premii za konwersję producentom, którzy zobowiązali się nie wprowadzać do obrotu mleka lub przetworów mlecznych w trakcie pięcioletniego okresu niewprowadzania do obrotu albo nie wprowadzać do obrotu mleka lub przetworów mlecznych i przekształcić swoje stada bydła mlecznego w stada bydła mięsnego w trakcie czteroletniego okresu konwersji.
2 Producenci mleka, którzy przyjęli zobowiązanie na podstawie rozporządzenia nr 1078/77, potocznie określani są mianem „producentów SLOM”. Skrót ten pochodzi od niderlandzkiego wyrażenia „slachten en omschakelen” (dokonać uboju i konwersji), określającego ich obowiązki w ramach systemu niewprowadzania do obrotu lub konwersji.
3 Rozporządzenie Rady (EWG) nr 856/84 z dnia 31 marca 1984 r. zmieniające rozporządzenie (EWG) nr 804/68 w sprawie wspólnej organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych (Dz.U. L 90, str. 10) oraz rozporządzenie Rady (EWG) nr 857/84 z dnia 31 marca 1984 r. przyjmujące ogólne zasady stosowania opłaty wyrównawczej określonej w art. 5c rozporządzenia (EWG) nr 804/68 w sektorze mleka i przetworów mlecznych (Dz.U. L 90, str. 13) wprowadziły z dniem 1 kwietnia 1984 r. dodatkową opłatę wyrównawczą, pobieraną od ilości dostarczonego mleka wykraczającej poza ilość referencyjną określaną dla każdego podmiotu skupującego w granicach gwarantowanej ilości całkowitej dla każdego państwa członkowskiego. Ilość referencyjna zwolniona z dodatkowej opłaty wyrównawczej była równa ilości mleka lub ekwiwalentu mleka dostarczonej przez producenta bądź zakupionej przez mleczarnię, w zależności od formuły wybranej przez państwo, w ciągu roku referencyjnego, którym w przypadku Republiki Federalnej Niemiec był rok 1983.
4 Szczegółowe zasady stosowania dodatkowej opłaty wyrównawczej ustanowionej w art. 5c rozporządzenia Rady (EWG) nr 804/68 z dnia 27 czerwca 1968 r. w sprawie wspólnej organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych (Dz.U. L 148, str. 13) zostały określone w rozporządzeniu Komisji (EWG) nr 1371/84 z dnia 16 maja 1984 r. (Dz.U. L 132, str. 11).
5 Producenci, którzy nie dostarczali mleka w roku przyjętym przez dane państwo członkowskie jako referencyjny, wykonując zobowiązanie podjęte na podstawie rozporządzenia 1078/77, byli wyłączeni z przydziału ilości referencyjnej.
6 W wyrokach z dnia 28 kwietnia 1988 r. w sprawie 120/86 Mulder, Rec. str. 2321, zwanym dalej „wyrokiem Mulder I”, i w sprawie 170/86 von Deetzen, Rec. str. 2355 Trybunał stwierdził nieważność rozporządzenia nr 857/84, uzupełnionego rozporządzeniem Komisji (EWG) nr 1371/84, ponieważ rozporządzenie to nie przewidywało przydzielenia ilości referencyjnej producentom, którzy wykonując zobowiązanie podjęte na podstawie rozporządzenia nr 1078/77, nie dostarczali mleka w roku przyjętym jako referencyjny przez dane państwo członkowskie.
7 W następstwie wyroków w sprawach Mulder I i von Deetzen, przywołanych w pkt 6 powyżej, w celu umożliwienia przyznania producentom, do których odnosiły się wymienione wyroki, specjalnej ilości referencyjnej, wynoszącej 60% ich produkcji z ostatnich dwunastu miesięcy poprzedzających podjęcie na podstawie rozporządzenia nr 1078/77 zobowiązania do niewprowadzania do obrotu lub konwersji, Rada ustanowiła w dniu 20 marca 1989 r. rozporządzenie (EWG) nr 764/89 zmieniające rozporządzenie nr 857/84 (Dz.U. L 84, str. 2), które weszło w życie w dniu 29 marca 1989 r.
8 Producenci, którzy podjęli zobowiązanie do niewprowadzania do obrotu lub zobowiązanie do konwersji i którzy na podstawie rozporządzenia nr 764/89 otrzymali ilość referencyjną, zwaną „specjalną”, określani są jako „producenci SLOM I”.
System odszkodowań i reżim przedawnienia
9 Wyrokiem wstępnym z dnia 19 maja 1992 r. w sprawach połączonych C‑104/89 i C‑37/90 Mulder i in. przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. I‑3061, zwanym dalej „wyrokiem Mulder II”, Trybunał orzekł, że Wspólnota jest odpowiedzialna za szkody poniesione przez niektórych producentów mleka, którzy podjęli zobowiązania na podstawie rozporządzenia nr 1078/77 i następnie zostali objęci ograniczeniem wprowadzania do obrotu mleka zgodnie z rozporządzeniem nr 857/84, uzupełnionego rozporządzeniem nr 1371/84. W zakresie wysokości odszkodowania Trybunał wezwał strony do ustalenia należnych kwot za obopólnym porozumieniem.
10 W następstwie tego wyroku Rada i Komisja opublikowały w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich z dnia 5 sierpnia 1992 r. komunikat 92/C 198/04 (Dz.U. C 198, str. 4, zwany dalej „komunikatem z dnia 5 sierpnia 1992 r.”). Komunikat ten głosi:
„W następstwie wydania wyroku [w sprawie Mulder II, przywołanego wyżej w pkt 9] […] instytucje wspólnotowe uznają za konieczne powiadomić zainteresowanych o tym, co następuje:
1) Trybunał Sprawiedliwości uznał, że Wspólnota ponosi odpowiedzialność pozaumowną na podstawie art. [288 WE] wobec każdego producenta, w rozumieniu art. 12 [lit.] c) rozporządzenia (EWG) nr 857/84, który poniósł dającą się naprawić szkodę, w rozumieniu wyżej wymienionego wyroku, z powodu niemożności otrzymania w stosownym czasie kwoty mlecznej w następstwie przystąpienia do systemu ustanowionego rozporządzeniem (EWG) nr 1078/77 oraz który faktycznie spełnia kryteria i warunki określone w tym wyroku.
2) Instytucje zobowiązują się w stosunku do wszystkich producentów, o których mowa w pkt 1, do niekorzystania przed upływem terminu, o którym mowa w pkt 3, z zarzutu przedawnienia na podstawie art. 43 Statutu Trybunału Sprawiedliwości (obecnie art. 46 statutu) w odniesieniu do roszczeń, które do dnia opublikowania niniejszego komunikatu w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich lub dnia, w którym producent zwrócił się uprzednio do jednej z instytucji, nie uległy przedawnieniu.
3) W celu nadania pełnej skuteczności wyrokowi [w sprawie Mulder, przywołanemu w pkt 9 powyżej] instytucje określą szczegółowe zasady udzielania zainteresowanym osobom odszkodowań, łącznie z kwestią odsetek.
Instytucje określą władze, do których należy składać wnioski, oraz terminy ich składania. Zapewnia się producentów, że fakt niezwrócenia się do instytucji wspólnotowych lub organów krajowych przed rozpoczęciem biegu tego terminu nie będzie miał negatywnego skutku w zakresie możliwości dochodzenia ich roszczeń”.
11 W następstwie komunikatu z dnia 5 sierpnia 1992 r. Rada ustanowiła rozporządzenie (EWG) nr 2187/93 z dnia 22 lipca 1993 r. przewidujące ofertę odszkodowań dla niektórych producentów mleka i przetworów mlecznych tymczasowo objętych ograniczeniami prowadzenia działalności [tłumaczenie nieoficjalne, tak jak wszystkie cytaty z tego aktu poniżej] (Dz.U. L 196, str. 6). Rozporządzenie to przewidywało dla producentów, którzy uzyskali ostateczną specjalną ilość referencyjną, ofertę zryczałtowanego odszkodowania za szkody poniesione w związku ze stosowaniem przepisów, których dotyczył wyrok w sprawie Mulder II, pkt 9 powyżej.
12 Artykuł 10 ust. 2 rozporządzenia nr 2187/93 stanowi:
„Producent składa wniosek [o odszkodowanie] do właściwego organu [krajowego]. Wniosek powinien wpłynąć do właściwego organu do dnia 30 września 1993 r., pod groźbą jego odrzucenia.
Termin przedawnienia, o którym mowa w art. 43 Statutu Trybunału Sprawiedliwości, zaczyna biec na nowo, w odniesieniu do wszystkich producentów, od daty określonej w akapicie pierwszym, chyba że wniosek, o którym mowa w tym akapicie, został złożony przed tą datą, z wyjątkiem jednakże przypadków, w których bieg przedawnienia został przerwany przez wniesienie skargi do Trybunału Sprawiedliwości, zgodnie z art. 43 statutu”.
13 Artykuł 14 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93 przewiduje:
„Właściwy organ, o którym mowa w art. 10, w imieniu i na rachunek Rady i Komisji w terminie nie dłuższym niż cztery miesiące od wpłynięcia wniosku przedstawia producentowi ofertę odszkodowania […]”.
14 Artykuł 14 akapit trzeci rozporządzenia nr 2187/93 stanowi:
„Odrzucenie oferty w terminie dwóch miesięcy od jej otrzymania powoduje, że nie wiąże ona na przyszłość zainteresowanych instytucji wspólnotowych”.
15 Artykuł 43 Statutu Trybunału Sprawiedliwości (zwanego dalej „Statutem Trybunału”) stanowi:
„Roszczenia wynikające z odpowiedzialności pozaumownej Wspólnot ulegają przedawnieniu z upływem pięciu lat od zdarzenia stanowiącego podstawę tej odpowiedzialności. Okres przedawnienia przerywa wniesienie skargi do Trybunału lub uprzednie wniesienie przez poszkodowanego wniosku do właściwej instytucji Wspólnoty. W ostatnim przypadku wniosek musi być wniesiony w ciągu dwóch miesięcy, zgodnie z art. 230 WE […]; postanowienia drugiego akapitu art. 232 WE […] stosuje się odpowiednio”.
Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu
16 Skarżący są producentami mleka w Niemczech. Na zasadach określonych w rozporządzeniu 1078/77 podjęli oni zobowiązanie do niewprowadzania mleka do obrotu, które wygasło w dniu 1 marca 1985 r. w stosunku do skarżącego w sprawie T‑8/95 oraz w dniu 30 czerwca 1984 r. w stosunku do skarżącego w sprawie T‑9/95. Jako producenci SLOM I uzyskali oni na mocy rozporządzenia nr 764/89 specjalną ilość referencyjną.
17 W piśmie z dnia 23 grudnia 1991 r. skierowanym do pozwanych instytucji skarżący w sprawie T‑8/95 podniósł swe roszczenia przeciwko Wspólnocie, podobnie jak uczynił to skarżący w sprawie T‑9/95 w piśmie z dnia 4 grudnia 1990 r. Rada w pismach z dnia 13 stycznia 1992 r. (sprawa T‑8/95) i z dnia 20 grudnia 1990 r. (sprawa T‑9/95) oraz Komisja w pismach z dnia 16 stycznia 1992 r. (sprawa T‑8/95) i z dnia 19 grudnia 1990 r. (sprawa T‑9/95) odmówiły skarżącym wypłaty odszkodowań. Pozwane instytucje w pismach tych oświadczyły, iż są gotowe odstąpić od korzystania z zarzutu przedawniania do momentu upływu terminu trzech miesięcy od publikacji w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich wyroku w sprawie Mulder II, przywołanego w pkt 9 powyżej. Czasowe odstąpienie od korzystania z zarzutu przedawnienia miało jednak zastosowanie jedynie do roszczeń, które w dniu wysłania pisma nie uległy jeszcze przedawnianiu.
18 W następstwie ustanowienia rozporządzenia nr 2187/93 skarżący na podstawie jego art. 10 ust. 2 akapit pierwszy złożyli do właściwego organu niemieckiego wnioski o odszkodowanie.
19 Pismami z dnia 17 grudnia 1993 r. (sprawa T‑8/95) i z dnia 2 grudnia 1993 r. (sprawa T‑9/95) organ niemiecki w imieniu i na rachunek Wspólnoty złożył skarżącym, na postawie art. 14 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93, oferty zryczałtowanego odszkodowania.
20 Skarżący dopuścili do upływu terminu dwóch miesięcy przewidzianego w art. 14 akapit trzeci rozporządzenia nr 2187/93. Tym samym oferty odszkodowania wspomniane w poprzednim punkcie zostały w sposób dorozumiany odrzucone.
Postępowanie
21 Niniejsze skargi wniesione zostały przez skarżących pismami złożonymi w sekretariacie Sądu w dniu 23 stycznia 1995 r.
22 Postanowieniem pierwszej izby z dnia 3 lipca 1995 r. Sąd zawiesił postępowanie do czasu ogłoszenia wyroku Trybunału w sprawach połączonych C‑104/89 i C‑37/90 Mulder i in. przeciwko Radzie i Komisji. Wydanie wyroku Trybunału z dnia 27 stycznia 2000 r. w sprawach połączonych C‑104/89 i C‑37/90 Mulder i in. przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. I‑203 spowodowało podjęcie zawieszonego postępowania.
23 Postanowieniem prezesa pierwszej izby z dnia 6 lipca 1995 r. sprawy T‑366/94, T‑3/95, T‑7/95, T‑8/95, T‑9/85, T‑14/95, T‑16/95, T‑20/95, T‑22/95, T‑100/95, T‑120/95 i T‑124/95 zostały połączone. Sprawy T‑366/94, T‑3/95, T‑7/95, T‑14/95, T‑16/95, T‑20/95, T‑22/95, T‑100/95, T‑120/95 i T‑124/95 zostały w międzyczasie wykreślone z rejestru Sądu.
24 Postanowieniem czwartej izby z dnia 10 kwietnia 2000 r. Sąd zawiesił postępowanie do czasu ogłoszenia wyroku Sądu w sprawie T‑187/94 Rudolph przeciwko Radzie i Komisji. Ogłoszenie wyroku z dnia 7 lutego 2002 r. w sprawie T‑187/94 Rudolph przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. II‑367 spowodowało podjęcie zawieszonego postępowania.
25 Postanowieniem z dnia 2 lipca 2003 r. Sąd podjął decyzję o przekazaniu niniejszej sprawy izbie złożonej z trzech sędziów, w tym przypadku pierwszej izbie.
26 Wskutek zmiany składu izb Sądu sędzia sprawozdawca został przydzielony do piątej izby, której w konsekwencji przekazano niniejsze sprawy.
27 W pytaniu na piśmie z dnia 20 września 2006 r. strony zostały wezwane do zajęcia stanowiska w przedmiocie skutku wyroku Trybunału z dnia 28 października 2004 r. w sprawie C‑164/01 P van den Berg przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. I‑10225, zwanego dalej „wyrokiem w sprawie van den Berg”, w zakresie obliczania terminu przedawnienia w niniejszych sprawach. Strony udzieliły odpowiedzi na to pytanie w wyznaczonym terminie.
28 Na rozprawie w dniu 23 stycznia 2007 r. strony przedstawiły swoje stanowiska i udzieliły odpowiedzi na pytania Sądu.
Żądania stron
29 Skarżący w sprawie T‑8/95 wnosi do Sądu o:
– solidarne nakazanie pozwanym instytucjom wypłaty na jego rzecz odszkodowania SLOM I za okres od dnia 2 marca 1985 r. do dnia 29 marca 1989 r. w wysokości 81 159,764 marek niemieckich (DEM), wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% w skali roku, liczonymi od dnia 19 maja 1992 r.;
– solidarne obciążenie pozwanych instytucji kosztami postępowania.
30 Skarżący w tej sprawie wyjaśnia w replice, że dochodzi roszczeń odszkodowawczych za okres od dnia 31 grudnia 1986 r. do dnia 29 marca 1989 r.
31 W sprawie T‑9/95 skarżący wnosi do Sądu o:
– solidarne nakazanie pozwanym instytucjom wypłaty na jego rzecz odszkodowania SLOM I za okres od dnia 1 lipca 1984 r. do dnia 29 marca 1989 r. w wysokości 83 670,155 marek niemieckich (DEM), wraz z odsetkami za zwłokę w wysokości 8% w skali roku, liczonymi od dnia 19 maja 1992 r.;
– solidarne obciążenie pozwanych instytucji kosztami postępowania.
32 Skarżący w tej sprawie wyjaśnia w replice, że dochodzi roszczeń odszkodowawczych za okres od dnia 7 grudnia 1985 r. do dnia 29 marca 1989 r.
33 W obu sprawach skarżący wnoszą poza tym do Sądu o połączenie niniejszych spraw ze sprawą T‑77/93 Hülseberg i in. przeciwko Radzie i Komisji oraz o zawieszenie postępowania do momentu ogłoszenia wyroku w tej sprawie. Jednakże sprawa ta została wykreślona z rejestru Sądu postanowieniem z dnia 4 lutego 1997 r.
34 W sprawach T‑8/95 i T‑9/95 pozwane instytucje wnoszą do Sądu o:
– stwierdzenie niedopuszczalności skarg;
– tytułem żądania ewentualnego, oddalenie skargi jako bezzasadnej;
– obciążenie strony skarżącej kosztami postępowania.
Co do prawa
Argumenty stron
35 Skarżący powołują się na wyrok w sprawie Mulder II przywołany w pkt 9 powyżej, twierdząc, że jako producentom SLOM I przysługuje im roszczenie o naprawienie poniesionej przez nich szkody. Fakt, iż organy krajowe złożyły im ofertę odszkodowania na podstawie art. 14 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93, potwierdza odpowiedzialność Wspólnoty. Odmowa przyjęcia tej oferty przez skarżących nie ma żadnego skutku w zakresie ich roszczeń odszkodowawczych.
36 Skarżący twierdzą, że z powodu braku przestrzeni produkcja alternatywna w ich gospodarstwach nie była możliwa, wobec czego poniesiona przez nich szkoda była zdecydowanie wyższa niż odszkodowanie przewidziane rozporządzeniem nr 2187/93.
37 Według skarżących ich roszczenia nie uległy przedawnieniu. W tym względzie twierdzą oni po pierwsze, odnosząc się do przesłanek przedawnienia na mocy art. 43 Statutu Trybunału, że nie sposób uznać, by jako zwykli obywatele winni byli przed ogłoszeniem w dniu 19 maja 1992 r. wyroku w sprawie Mulder II, przywołanego w pkt 9 powyżej, wiedzieć, że przesłanki wniesienia skargi odszkodowawczej zostały łącznie spełnione.
38 Po drugie skarżący są zdania, że z art. 10 ust. 2 rozporządzenia nr 2187/93 wynika, że pięcioletni termin przedawnienia, przewidziany w art. 43 Statutu Trybunału, rozpoczął w dniu 30 września 1993 r. bieg na nowo w stosunku do wszystkich producentów mleka, którzy przed tą datą nie złożyli wniosków lub nie wnieśli skarg. Tym samym termin przedawnienia upłynął dopiero w 1998 r., skutkiem czego skargi wniesione w dniu 23 stycznia 1995 r. nie zostały wniesione po terminie.
39 Po trzecie skarżący podnoszą, że termin dwóch miesięcy przewidziany w art. 43 zdanie trzecie Statutu Trybunału ma zastosowanie jedynie w przypadku odmownej decyzji jednej z instytucji w przedmiecie uprzednio złożonego wniosku. Zdaniem skarżących przedstawiona im na podstawie art. 14 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93 oferta odszkodowania nie stanowi takiej decyzji. Ich wcześniejsze wnioski z dnia 23 grudnia 1991 r. (sprawa T‑8/95) i z dnia 4 grudnia 1990 r. (sprawa T‑9/95) nie były zatem jeszcze przedmiotem decyzji odmownej wydanej przez pozwane instytucje. Ponadto wniosek złożony na mocy art. 10 ust. 2 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93 nie stanowi wcześniejszego wniosku w rozumieniu art. 43 Statutu Trybunału, a w konsekwencji ani oferta złożona na podstawie art. 14 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93, ani upływ terminu dwóch miesięcy przewidzianego w art. 14 akapit trzeci nie stanowią decyzji odmownej, o której mowa w art. 43 Statutu Trybunału. Termin dwóch miesięcy przewidziany w art. 43 Statutu Trybunału dla wniesienia skargi nie znajduje zatem zastosowania.
40 Po czwarte, posiłkowo skarżący powołują się na usprawiedliwiony błąd co do początku biegu terminu na wniesienie skargi. Zachowanie pozwanych instytucji bowiem samoistnie lub w decydującym stopniu powoduje zrozumiałą wątpliwość po stronie skarżących, którzy działali w dobrej wierze i dochowali należytej staranności wymaganej od dostatecznie poinformowanego przedsiębiorcy (wyrok Trybunału z dnia 29 maja 1991 r. w sprawie T‑12/90 Bayer przeciwko Komisji, Rec. str. II‑219, pkt 29 i postanowienie Sądu z dnia 29 września 1999 r. w sprawach połączonych T‑148/98 i T‑162/98 Evans i in. przeciwko Komisji, Rec. str. II‑2837, pkt 31).
41 Skarżący podnoszą, że pozwane instytucje zobowiązały producentów mleka, którzy ponieśli szkodę, by nie składali wniosków o odszkodowanie ani skarg odszkodowawczych, powołując się na ustanowienie systemu zryczałtowanych odszkodowań. System ten został wprowadzony wraz z wydaniem komunikatu z dnia 5 sierpnia 1992 r. oraz ustanowieniem rozporządzenia nr 2187/93. Pozwane instytucje miały świadomość faktu, że w większości przypadków szkody nastąpiły w 1984 r. i 1985 r., lecz wielokrotnie oświadczały, iż odstępują od korzystania z zarzutu przedawnienia. W opinii skarżących dostatecznie poinformowany przedsiębiorca mógł zatem wierzyć i oczekiwać, że odroczenie momentu dochodzenia roszczeń odszkodowawczych nie spowoduje przekroczenia terminu na wniesienie skargi.
42 Poza tym, jako że zgodnie z brzmieniem art. 10 ust. 2 akapit drugi rozporządzenia nr 2187/93 z dniem 30 września 1993 r. termin pięcioletni rozpoczyna bieg na nowo, dostatecznie poinformowany przedsiębiorca nie mógł przewidzieć rozwoju orzecznictwa potwierdzonego wyrokiem Sądu z dnia 25 listopada 1998 r. w sprawie T‑222/97 Steffens przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. II‑4175.
43 Po piąte, zgodnie z zasadami europejskiego prawa umów [Principles of European Contract Law, Parts 1 and 2, O. Lando, H. Beale (wyd.), 2000 r.; ZEuP 1995 r., str. 8644 oraz ZEuP 2000 r., str. 675] Wspólnota, ustanawiając rozporządzenie nr 2178/93, uznała istnienie roszczenia odszkodowawczego po stronie poszkodowanych producentów mleka, tracąc tym samym prawo do podnoszenia zarzutu przedawnienia.
44 W odpowiedzi na pytanie zadane przez Sąd na piśmie (zob. pkt 27 powyżej) skarżący podnieśli w pismach z dnia 5 października 2006 r., że wyrok w sprawie van den Berg, przywołany w pkt 27 powyżej, winien być interpretowany w ten sposób, że okres, który upłynął od przerwania biegu przedawnienia do dnia 30 września 1993 r., nie może być uwzględniany przy obliczaniu pięcioletniego terminu przedawnienia. Zastosowanie zasad wyrażonych w tym wyroku prowadzi do wniosku, że roszczenia skarżących uległy jedynie częściowemu przedawnieniu.
45 Pozwane instytucje nie kwestionują faktu, że skarżący są producentami, którzy co do zasady w następstwie wydania wyroku w sprawie Mulder II, wspomnianego w pkt 9 powyżej, uzyskali roszczenie o naprawienie szkody wynikającej z czasowego zaniechania produkcji mlecznej. Uważają one jednak, iż z wyroków Sądu w sprawach Steffens przeciwko Radzie i Komisji, pkt 42 powyżej, i Rudolph przeciwko Radzie i Komisji, pkt 24 powyżej, oraz z dnia 7 lutego 2002 r. w sprawie T‑201/94 Kustermann przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. II‑415 wynika, że roszczenia odszkodowawcze skarżących są w całości przedawnione. W konsekwencji niniejsze skargi są niedopuszczalne.
46 Pozwane instytucje przypominają, że pięcioletni termin przedawnienia z art. 43 Statutu Trybunału rozpoczyna swój bieg od momentu łącznego spełnienia wszystkich przesłanek warunkujących powstanie po stronie Wspólnoty obowiązku naprawiania szkody. W przypadku, w którym jak w niniejszej sprawie źródłem odpowiedzialności jest akt normatywny, konieczne jest powstanie szkodliwych skutków tego aktu (przywołany w pkt 42 powyżej wyrok w sprawie Steffens przeciwko Radzie i Komisji, pkt 31). Dodają one w tym zakresie, że w stosunku do producentów SLOM I wspomniane przesłanki zostały łącznie spełnione w momencie, gdy rozporządzenie nr 857/84 uniemożliwiło im po raz pierwszy ponowne podjęcie produkcji mlecznej, to jest następnego dnia po wygaśnięciu ich zobowiązania do niewprowadzania do obrotu lub konwersji, najwcześniej jednak w dniu 1 kwietnia 1984 r. (wyroki Sądu z dnia 16 kwietnia 1997 r. w sprawie T‑554/93 Saint i Murray przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. II‑563, pkt 87 i w sprawie T‑20/94 Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. II‑595, pkt 2 i 130). Ponieważ zobowiązania skarżących w sprawach T‑8/95 i T‑9/95 do niewprowadzania do obrotu lub konwersji wygasły odpowiednio w dniu 1 marca 1985 r. i w dniu 30 czerwca 1984 r., termin przedawnienia rozpoczął bieg w dniu 2 marca 1985 r. w sprawie T‑8/95 i w dniu 1 lipca 1984 r. w sprawie T‑9/85.
47 Niemniej jednak szkody wyrządzone przez Wspólnotę producentom mleka powstawały każdego dnia, tak długo, jak długo producenci ci nie uzyskiwali ilości referencyjnej. W tym przypadku producenci SLOM I, tacy jak skarżący, nie mieli możliwości produkcji mleka aż do momentu wejścia w życie rozporządzenia nr 764/89 w dniu 29 marca 1989 r.
48 Aby ocenić, w stosunku do których szkód poniesionych pomiędzy dniem 2 marca 1985 r. a dniem 29 marca 1989 r. (sprawa T‑8/95) lub pomiędzy dniem 1 lipca 1984 r. a dniem 29 marca 1989 r. (sprawa T‑9/95) roszczenia odszkodowawcze są przedawnione, pozwane instytucje przypominają, że w swoich odpowiedziach na wnioski odszkodowawcze skarżących w sprawach T‑8/85 i T‑9/95, datowane odpowiednio 23 grudnia 1991 r. i 4 grudnia 1990 r., zobowiązały się do niekorzystania z zarzutu przedawnienia do momentu upływu terminu trzech miesięcy od publikacji w Dzienniku Urzędowym, przywołanego w pkt 9 powyżej, wyroku w sprawie Mulder II. Wyrok ten został opublikowany w Dzienniku Urzędowym w dniu 17 czerwca 1992 r., a zatem zobowiązanie to straciło moc wiążącą w dniu 17 września 1992 r. Niemniej jednak w międzyczasie w komunikacie z dnia 5 sierpnia 1992 r. pozwane instytucje zobowiązały się względem wszystkich producentów SLOM, do których odnosił się wyrok w sprawie Mulder II, przywołany w pkt 9 powyżej, do nieskorzystania z zarzutu przedawnienia do momentu ustanowienia szczegółowych praktycznych zasad udzielania odszkodowań. W stosunku do producentów takich jak skarżący, wobec których pozwane instytucje deklarowały, iż nie będą korzystać z zarzutu przedawnienia do dnia 17 września 1992 r., okres, w którym zobowiązanie to było wiążące, został tym samym przedłużony aż do momentu ustanowienia szczegółowych praktycznych zasad udzielania im odszkodowań. Szczegółowe praktyczne zasady, do których odnosił się komunikat z dnia 5 sierpnia 1992 r., zostały ustanowione rozporządzeniem nr 2187/93.
49 Pozwane instytucje podkreślają ponadto fakt, że skarżący ani nie przyjęli oferty odszkodowania, złożonej im na podstawie art. 14 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93 w terminie dwóch miesięcy przewidzianym w art. 14 akapit trzeci, ani też nie wnieśli skargi odszkodowawczej w przeciągu dwóch miesięcy po upływie tego terminu. W tych okolicznościach biegu terminu przedawnienia, przewidzianego w art. 43 Statutu Trybunału, nie przerwał komunikat z dnia 5 sierpnia 1992 r., a tym bardziej wnioski skarżących zawarte w pismach odpowiednio z dnia 23 grudnia 1991 r. (sprawa T‑8/95) i z dnia 4 grudnia 1990 r. (sprawa T‑9/95) (przywołany w pkt 46 powyżej wyrok w sprawie Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 137, przywołany w pkt 42 powyżej wyrok w sprawie Steffens przeciwko Radzie i Komisji, pkt 37?40, przywołany w pkt 24 powyżej wyrok w sprawie Rudolph przeciwko Radzie i Komisji, pkt 60?64 oraz przywołany w pkt 45 powyżej wyrok w sprawie Kustermann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 72?76). Bieg terminu przedawnienia został przerwany dopiero wskutek wniesienia skarg w dniu 23 stycznia 1995 r.
50 Wynika stąd zdaniem pozwanych instytucji, że roszczenia odszkodowawcze skarżących powstałe dawniej niż pięć lat przed przerwaniem biegu przedawnienia uległy przedawnieniu. Biorąc pod uwagę, że bieg terminu przedawnienia został przerwany dopiero wskutek wniesienia skargi w dniu 23 stycznia 1995 r., wszelkie prawa powstałe przed dniem 23 stycznia 1990 r. uległy przedawnieniu. Ponieważ skarżący mogą dochodzić odszkodowania wyłącznie za okres od dnia 2 marca 1985 r. (sprawa T‑8/95) lub od dnia 1 lipca 1984 r. (T‑9/95) do dnia 29 marca 1989 r., ich prawa uległy przedawnieniu w całości. Należy zatem odrzucić skargi jako niedopuszczalne.
51 W duplikach pozwane instytucje dodały po pierwsze, że wykładnia art. 10 ust. 2 rozporządzenia nr 2187/93, zgodnie z którą pięcioletni termin przedawnienia rozpoczął bieg na nowo w dniu 30 września 1993 r., jest sprzeczna z art. 43 Statutu Trybunału.
52 Po drugie argument skarżących oparty na terminie dwóch miesięcy przywołanym w art. 43 zdanie trzecie Statutu Trybunału nie wyjaśnia w żaden sposób, dlaczego w przypadku odrzucenia oferty odszkodowania skarżący mieliby korzystać z nowego terminu przedawnienia. Komisja przypomina w tym względzie, że z przywołanego w pkt 42 powyżej wyroku w sprawie Steffens przeciwko Radzie i Komisji (pkt 40) wynika, że zobowiązanie pozwanych instytucji do nieskorzystania z zarzutu przedawniania stanowiło jednostronne oświadczenie woli, które przestało rodzić skutki prawne wraz z upływem terminu na przyjęcie oferty odszkodowania.
53 Po trzecie pozwane instytucje twierdzą, że błąd skarżących co do momentu rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia nie może być usprawiedliwiony. Skarżący dopuścili się w istocie niedbalstwa.
54 Po czwarte, odnosząc się do kwestii rzekomego zastosowania zasad europejskiego prawa umów, pozwane instytucje są zdania, że nie mają one zastosowania w niniejszej sprawie. Komisja podkreśla w tym względzie, że nie istnieje pomiędzy pozwanymi instytucjami a skarżącymi żaden stosunek umowny.
55 W odpowiedzi na pytanie zadane przez Sąd na piśmie (zob. pkt 27 powyżej) pozwane instytucje kwestionują w pismach z dnia 5 października 2006 r. znaczenie przywołanego w pkt 27 powyżej wyroku w sprawie van den Berg w kontekście obliczania terminu przedawnienia w niniejszej sprawie. Komisja dodaje w tym względzie, że wyrok w sprawie van den Berg, przywołany w pkt 27 powyżej (pkt 100), dotyczy wyraźnie sytuacji braku wniosku w rozumieniu art. 10 ust. 2 rozporządzenia nr 2187/93. Wobec faktu, że w niniejszych sprawach producenci złożyli tego rodzaju wnioski, rozstrzygnięcie zawarte w wyroku w sprawie van den Berg, przywołanym w pkt 27 powyżej, nie ma do nich zastosowania, a termin przedawnienia należy obliczać wyłącznie w świetle orzecznictwa Sądu cytowanego w pkt 49 powyżej.
56 Komisja dodaje, że jeżeliby stosować podejście ujęte w wyroku w sprawie van den Berg, przywołanym w pkt 27 powyżej, należałoby w celu obliczenia terminu przedawnienia uwzględnić zawieszenie jego biegu, który rozpoczął się w dniu wysłania odpowiedzi Komisji na wstępny wniosek skarżących z dnia 23 grudnia 1991 r. w sprawie T‑8/95 i z dnia 4 grudnia 1990 r. w sprawie T‑9/95. Data początkowa zawieszenia biegu przedawnienia przypadałaby w ten sposób na dzień 16 stycznia 1992 r. w sprawie T‑8/95 i w dniu 19 grudnia 1990 r. w sprawie T‑9/95. Na rozprawie Komisja przyznała jednak, że data początkowa zawieszenia biegu przedawnienia może być również ustalona na dzień doręczenia pozwanym instytucjom pierwotnego wniosku skarżących, mianowicie na dzień 31 grudnia 1991 r. w sprawie T‑8/95 i dzień 7 grudnia 1990 r. w sprawie T‑9/95. Końcowa data zawieszenia biegu przedawnienia zgodnie z wyrokiem van den Berg, przywołanym w pkt 27 powyżej, przypadałaby zatem w obu sprawach na dzień 30 września 1993 r. lub na dzień upływu terminu na przyjęcie oferty odszkodowania, złożonej na podstawie art. 14 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93. W zależności od tych dwóch możliwości i przyjmując datę doręczenia odpowiedzi Komisji na pierwotny wniosek skarżących jako moment początkowy zawieszenia biegu przedawnienia, wszelkie roszczenia odszkodowawcze powstałe przed dniem 5 maja 1988 r. lub przed dniem 18 grudnia 1987 r. uległy w sprawie T‑8/95 przedawnieniu, podobnie jak w sprawie T‑9/95 w odniesieniu do roszczeń powstałych przed dniem 12 kwietnia 1987 r. lub dniem 8 grudnia 1986 r.
Ocena Sądu
57 Z przywołanego w pkt 9 powyżej wyroku w sprawie Mulder II wynika, że odpowiedzialność Wspólnoty powstaje w stosunku do każdego producenta, który ze względu na fakt, iż na podstawie rozporządzenia nr 857/84 uniemożliwiono mu dostarczanie mleka, poniósł możliwą do naprawienia szkodę (przywołany powyżej w pkt 46 wyrok w sprawie Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 71 i przywołany w pkt 24 powyżej wyrok w sprawie Rudolph przeciwko Radzie i Komisji, pkt 45).
58 Nie budzi wątpliwości, że skarżący znajdują się w sytuacji producentów, do których odnosi się wyrok w sprawie Mulder II, przywołany pkt 9 powyżej.
59 Wynika stąd, że skarżącym służy roszczenie o naprawienie przez pozwane instytucje poniesionej przez nich szkody, pod warunkiem że ich roszczenia nie uległy przedawnieniu.
60 Należy zatem zbadać, czy i w jakim zakresie niniejsze roszczenia są dotknięte przedawnieniem.
61 Należy przypomnieć, że termin przedawnienia przewidziany w art. 43 statutu Trybunału nie rozpoczyna biegu, zanim nie zostaną łącznie spełnione wszystkie przesłanki warunkujące powstanie obowiązku naprawienia szkody i w szczególności, w przypadku gdy źródłem odpowiedzialności jest akt normatywny, zanim powstaną szkodliwe skutki tego aktu. Przesłanki te dotyczą zaistnienia niezgodnego z prawem zachowania instytucji wspólnotowych, rzeczywistego charakteru rzekomej szkody oraz istnienia związku przyczynowego pomiędzy tym zachowaniem a szkodą, na którą powołują się skarżący (przywołany w pkt 46 powyżej wyrok w sprawie Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 107).
62 Należy również przypomnieć, iż zgodnie z utrwalonym orzecznictwem szkoda wynikająca z niemożliwości skorzystania z ilości referencyjnej powstaje w dniu, w którym po wygaśnięciu zobowiązania do niewprowadzania do obrotu, jeżeliby nie odmówiono mu przyznania takiej ilości, zainteresowany producent mógłby wznowić dostawy mleka bez konieczności uiszczenia dodatkowej opłaty wyrównawczej. W tym momencie zatem przesłanki wniesienia skargi odszkodowawczej przeciw Wspólnocie zostały łącznie spełnione (postanowienie Sądu z dnia 19 września 2001 r. w sprawie T‑332/99 Jestädt przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. II‑2561, pkt 41, zob. również podobnie przywołane w pkt 46 powyżej wyroki w sprawie Saint i Murray przeciwko Radzie i Komisji, pkt 87 oraz w sprawie Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 130).
63 W konsekwencji w niniejszych sprawach termin przedawnienia rozpoczął bieg w dniu 2 marca 1985 r. w sprawie T‑8/95 i w dniu 1 lipca 1984 r. w sprawie T‑9/95, to jest następnego dnia po wygaśnięciu zobowiązań skarżących do niewprowadzania do obrotu. W istocie w tych dniach rozporządzenie nr 857/84, uzupełnione rozporządzeniem nr 1371/84 rozpoczęło powodować w stosunku do skarżących szkodliwe skutki, uniemożliwiając im wznowienie wprowadzania mleka do obrotu (zob. podobnie przywołany w pkt 46 powyżej wyrok w sprawie Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 130 i przywołany w pkt 24 powyżej wyrok w sprawie Rudolph przeciwko Radzie i Komisji, pkt 50 oraz przywołane w pkt 62 powyżej postanowienie w sprawie Jestädt przeciwko Radzie i Komisji, pkt 42).
64 Fakt, że skarżący przed ogłoszeniem wyroku sprawie Mulder II, wspomnianym w pkt 9 powyżej, nie dysponowali wiedzą, iż przesłanki wniesienia skargi przeciwko Wspólnocie zostały łącznie spełnione, nie wpływa w żaden sposób na moment początkowy biegu terminu przedawnienia istotny dla jego obliczenia, ponieważ w niniejszym przypadku skarżący w sprawach T‑8/95 i T‑9/95 nie mogli mieć wątpliwości, iż uniemożliwienie im dostaw mleka odpowiednio od dnia 2 marca 1985 r. i dnia 1 lipca 1984 r. było konsekwencją stosowania rozporządzenia nr 857/84, uzupełnionego rozporządzeniem nr 1371/84 (zob. podobnie przywołane w pkt 46 powyżej wyroki w sprawie Saint i Murray przeciwko Radzie i Komisji, pkt 85 i w sprawie Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 112).
65 W celu ustalenia okresu, w którym zostały poniesione szkody, należy stwierdzić, że szkody te nie powstały jednorazowo. Następowały one w przeciągu pewnego okresu, tak długo, długo jak skarżący byli pozbawieni możliwości uzyskania ilości referencyjnej, co w niniejszych sprawach miało miejsce do dnia 28 marca 1989 r., to jest do dnia poprzedzającego wejście w życie rozporządzenia nr 764/89, które umożliwiając przyznawanie specjalnych ilości referencyjnych producentom SLOM I, położyło kres szkodzie, jaką ponosili skarżący. Szkoda ta, powstająca każdego dnia, miała charakter ciągły (zob. podobnie przywołany w pkt 46 powyżej wyrok w sprawie Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 132 i 140, przywołany w pkt 45 powyżej wyrok w sprawie Kustermann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 63 i 77 i przywołany w pkt 24 powyżej wyrok w sprawie Rudolph przeciwko Radzie i Komisji, pkt 65).
66 W konsekwencji okres, w którym skarżący ponosili szkodę wskutek stosowania rozporządzenia nr 857/84 zmienionego rozporządzeniem nr 1371/84, to w przypadku skarżącego w sprawie T‑8/95 okres pomiędzy dniem 2 marca 1985 r. a dniem 28 marca 1989 r., a w przypadku skarżącego w sprawie T‑9/95 okres pomiędzy dniem 1 lipca 1984 r. a dniem 28 marca 1989 r.
67 W celu określenia, w stosunku do których szkód poniesionych w okresach wspomnianych w poprzednim punkcie roszczenia odszkodowawcze uległy przedawnieniu, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 43 Statutu Trybunału bieg terminu przedawnienia ulega przerwaniu poprzez wniesienie skargi do sądu wspólnotowego lub przez uprzednie złożenie wniosku do właściwej instytucji Wspólnoty. Jednakże w tym drugim przypadku przerwanie biegu przedawnienia następuje jedynie wówczas, gdy w następstwie złożenia wniosku zostaje wniesiona skarga w terminie określonym, w zależności od konkretnego przypadku, w art. 230 WE lub art. 232 WE (wyrok Trybunału z dnia 5 kwietnia 1973 r. w sprawie 11/72 Giordano przeciwko Komisji, Rec. str. 417, pkt 6, przywołany powyżej w pkt 42 wyrok w sprawie Steffens przeciwko Radzie i Komisji, pkt 35 i 42 i przywołany w pkt 45 powyżej wyrok w sprawie Kustermann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 67).
68 W niniejszym przypadku należy stwierdzić na wstępie, że skarżący złożyli uprzednie wnioski w rozumieniu art. 43 Statutu Trybunału pismami z dnia 23 grudnia 1991 r. (sprawa T‑8/95) i z dnia 4 grudnia 1990 r. (sprawa T‑9/95) oraz że Rada odrzuciła te uprzednie wnioski w pismach z dnia 13 stycznia 1992 r. (sprawa T‑8/95) i z dnia 20 grudnia 1990 r. (sprawa T‑9/95). Komisja postąpiła identycznie w pismach z dnia 16 stycznia 1992 r. (sprawa T‑8/95) oraz z dnia 19 grudnia 1990 r. (sprawa T‑9/95).
69 Następnie należy stwierdzić, że pozwane instytucje w pismach przywołanych w poprzednim punkcie oświadczyły, że do upływu terminu trzech miesięcy od momentu publikacji w Dzienniku Urzędowym wyroku w sprawie Mulder II, przywołanego w pkt 9 powyżej, są gotowe odstąpić od korzystania w stosunku do skarżących z zarzutu przedawnienia. Niemniej jednak przed wygaśnięciem tego zobowiązania okres jego obowiązywania został przedłużony na mocy komunikatu z dnia 5 sierpnia 1992 r. W istocie w przywołanym komunikacie pozwane instytucje zobowiązały się w stosunku do wszystkich producentów spełniających warunki wynikające z przywołanego w pkt 9 powyżej wyroku w sprawie Mulder II, których roszczenia odszkodowawcze nie uległy na dzień 5 sierpnia 1992 r. przedawnieniu, do nieskorzystania z zarzutu przedawnienia z art. 43 statutu Trybunału do momentu określenia szczegółowych praktycznych zasad udzielania odszkodowań zainteresowanym producentom (przywołany w pkt 46 powyżej wyrok w sprawie Saint i Murray przeciwko Radzie i Komisji, pkt 90).
70 Wspomniane szczegółowe zasady zostały ustanowione rozporządzeniem nr 2187/93. Zgodnie z art. 10 ust. 2 akapit drugi tego rozporządzenia termin obowiązywania zobowiązania się instytucji do niepodnoszenia zarzutu przedawnienia upłynął w dniu 30 września 1993 r. w odniesieniu do producentów, którzy nie złożyli wniosku o odszkodowanie w ramach tego rozporządzenia (przywołane w pkt 46 wyroki w sprawach Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 137 i Saint i Murray przeciwko Radzie i Komisji, pkt 91). Natomiast w odniesieniu do producentów, którzy przedłożyli wnioski na podstawie art. 10 ust. 2 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93, zobowiązanie to na mocy art. 14 akapit pierwszy tego rozporządzenia przestawało obowiązywać wraz z upływem terminu na przyjęcie oferty odszkodowania (przywołane w pkt 46 powyżej wyroki Sądu w sprawach Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 137 oraz Saint i Murray przeciwko Radzie i Komisji, pkt 91, przywołany w pkt 42 powyżej wyrok w sprawie Steffens przeciwko Radzie i Komisji, pkt 40 i wyrok z dnia 7 lutego 2002 r. w sprawie T‑261/94 Schulte przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. II‑441, pkt 67). Ostatni z wymienionych terminów upływał zgodnie z art. 14 akapit trzeci rozporządzenia nr 2187/93 dwa miesiące po otrzymaniu oferty odszkodowania, które zgodnie z art. 14 akapit pierwszy tego rozporządzenia winno nastąpić w terminie czterech miesięcy po doręczeniu wniosku.
71 Wbrew twierdzeniom skarżących, komunikat z dnia 5 sierpnia 1992 r. nie skutkował rozpoczęciem biegu pięcioletniego terminu przedawnienia na nowo, liczonego od dnia 30 września 1993 r. (przywołany w pkt 27 powyżej wyrok w sprawie van den Berg, pkt 100, zob. również podobnie przywołany w pkt 42 powyżej wyrok w sprawie Steffens przeciwko Radzie i Komisji pkt 36).
72 Niemniej jednak odstąpienie przez pozwane instytucje od korzystania z zarzutu przedawnienia dokonane w komunikacie z dnia 5 sierpnia 1992 r. i wcześniejsza korespondencja następująca po uprzednich wnioskach o odszkodowanie mają znaczenie dla obliczania terminu przedawnienia.
73 W tym względzie z przywołanego w pkt 27 powyżej wyroku w sprawie van den Berg wynika, że zawieszenie biegu przedawnienia wynikające z jednostronnego odstąpienia przez instytucje od korzystania z zarzutu przedawnienia, wyrażonego w komunikacie z dnia 5 sierpnia 1992 r. i ewentualnie również we wcześniejszej korespondencji, jest skuteczne bez względu na moment, w którym skarżący wniósł do Sądu skargę odszkodowawczą (przywołany w pkt 27 powyżej wyrok w sprawie van den Berg, pkt 100 i 101).
74 Odnosząc się do wątpliwości, czy rozstrzygnięcie z przywołanego w pkt 27 powyżej wyroku w sprawie van den Berg ma zastosowanie do okoliczności niniejszych spraw, pozwane instytucje podkreśliły, że inaczej niż skarżący w sprawie, w której zapadł wspomniany wyrok, skarżący w niniejszych sprawach złożyli wnioski w rozumieniu art. 10 ust. 2 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93. W konsekwencji zdaniem pozwanych instytucji podejście przyjęte przez Trybunał w wyroku w sprawie van den Berg, przywołanym w pkt 27 powyżej, nie może być wprost stosowane do niniejszych spraw.
75 Należy wskazać w tym względzie, że z utrwalonego orzecznictwa wynika, że fakt skierowania do instytucji wspólnotowej wniosku o odszkodowanie może wyłącznie skutkować przedłużeniem pięcioletniego terminu przedawnienia z art. 43 statutu Trybunału, a nie jego skróceniem (przywołany powyżej w pkt 67 wyrok w sprawie Giordano przeciwko Komisji, pkt 6 i 7 oraz wyrok Sądu z dnia 18 września 1995 r. w sprawie T‑167/94 Nölle przeciwko Radzie i Komisji, Rec. str. II‑2589, pkt 30). Wynika stąd, że dla celów obliczenia terminu przedawnienia sytuacja producenta mleka, takiego jak skarżący w niniejszych sprawach, który złożył wniosek o odszkodowanie na podstawie art. 10 ust. 2 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93, nie może być mniej korzystna niż sytuacja producenta, który takiego wniosku nie wniósł.
76 W tych okolicznościach należy uznać, że w wyroku w sprawie van den Berg, przywołanym w pkt 27 powyżej, Trybunał nie zamierzał ograniczać korzyści wynikających z bezwarunkowego zawieszenia biegu przedawnienia, wynikającego z odstąpienia przez pozwane instytucje od korzystania z zarzutu przedawnienia w drodze jednostronnego oświadczenia woli, jedynie do kategorii producentów mleka, którzy nie złożyli wniosku, w rozumieniu art. 10 ust. 2 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93. Należy zatem uznać, iż Trybunał odniósł się w pkt 100 przywołanego wyroku do owego braku wniosku wyłącznie w celu określenia daty końcowej zawieszenia biegu przedawnienia wynikającego z odstąpienia, która różni się w zależności od tego, czy wniosek w rozumieniu art. 10 ust. 2 akapit pierwszy rozporządzenia 2187/93 został złożony, czy też nie (zob. pkt 70 powyżej).
77 Na rozprawie pozwane instytucje podkreśliły ponadto, że skarżący w sprawie van den Berg, przywołanej w pkt 27 powyżej, nie miał możliwości złożenia wniosku w rozumieniu art. 10 ust. 2 akapit pierwszy rozporządzenia 2187/93, gdyż rozporządzenie to nie znajdowało zastosowania do jego sytuacji prawnej. Według pozwanych instytucji Trybunał orzekł w wyroku van den Berg, przywołanym w pkt 27 powyżej, że skarżący w tej sprawie mógł skorzystać z zawieszenia biegu przedawnienia do dnia 30 września 1993 r., ponieważ nie mógł on przewidzieć, że jego sytuacja prawna nie zostanie uregulowana rozporządzeniem nr 2187/93.
78 Okoliczność ta nie może jednak uzasadniać faktu, że rozstrzygnięcie z wyroku w sprawie van den Berg, przywołanym w pkt 27 powyżej, nie znajduje zastosowania do sytuacji prawnej skarżących w niniejszych sprawach. W istocie bowiem podobnie jak skarżący w sprawie van den Berg, skarżący w niniejszych sprawach nie mieli możliwości przewidzenia zakresu zastosowania rozporządzenia nr 2187/93 przed jego ustanowieniem.
79 Należy zatem ustalić, w świetle przywołanego w pkt 27 powyżej wyroku w sprawie van den Berg, w stosunku do których szkód poniesionych w okresie od dnia 2 marca 1985 r. do dnia 28 marca 1989 r. (sprawa T‑8/95) lub okresie od dnia 1 lipca 1984 r. do dnia 28 marca 1989 r. (sprawa T‑9/95) w momencie wniesienia skarg w dniu 23 stycznia 1995 r. roszczenia odszkodowawcze były przedawnione.
80 Po pierwsze należy w tym celu stwierdzić, że skarżący złożyli uprzednio wnioski odszkodowawcze do pozwanych instytucji, co przerwało bieg pięcioletniego terminu przedawnienia w momencie ich doręczenia jednej z dwóch instytucji. Wynika bowiem z art. 43 Statutu Trybunału i jego orzecznictwa, że o przerwaniu biegu terminu przedawnienia decyduje data doręczenia wniosku, a nie, jak twierdziły pozwane instytucje, data ustosunkowania się do wniosku przez zainteresowaną instytucję (zob. podobnie przywołany w pkt 27 powyżej wyrok w sprawie van den Berg, pkt 101, przywołany w pkt 46 wyrok w sprawie Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 139).
81 Skarżący w sprawie T‑8/95 skierował do pozwanych instytucji wniosek pismem z dnia 23 grudnia 1991 r. Pismo to zostało doręczone Radzie w dniu 31 grudnia 1991 r. Data doręczenia pisma Komisji nie może zostać ustalona z całkowitą pewnością. W trakcie rozprawy strony uzgodniły jednak, że za datę doręczenia pisma Komisji także można uznać dzień 31 grudnia 1991 r. W tych okolicznościach w momencie doręczenia uprzedniego wniosku roszczenie odszkodowawcze było przedawnione w odniesieniu do okresu przed dniem 31 grudnia 1986 r. (zob. podobnie przywołany w pkt 46 powyżej wyrok w sprawie Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 139 i 140). Należy w tym miejscu stwierdzić ponadto, że skarżący w sprawie T‑8/95 uściślił w replice, iż dochodził on roszczeń odszkodowawczych za okres od dnia 31 grudnia 1986 r. do dnia 29 marca 1989 r.
82 W sprawie T‑9/95 skarżący skierował uprzedni wniosek do pozwanych instytucji pismem z dnia 4 grudnia 1990 r. Pismo to zostało doręczone Radzie w dniu 7 grudnia 1990 r. Data doręczenia pisma Komisji nie może zostać ustalona z całkowitą pewnością. W trakcie rozprawy strony uzgodniły jednak, że za datę doręczenia pisma Komisji także można uznać dzień 7 grudnia 1990 r. W tych okolicznościach w momencie doręczenia uprzedniego wniosku roszczenie odszkodowawcze było przedawnione w odniesieniu do okresu przed dniem 7 grudnia 1985 r. (zob. podobnie przywołany w pkt 46 powyżej wyrok w sprawie Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 139 i 140). Należy w tym miejscu stwierdzić ponadto, że skarżący w sprawie T‑9/95 uściślił w replice, iż dochodził on roszczeń odszkodowawczych za okres od dnia 7 grudnia 1985 r. do dnia 29 marca 1989 r.
83 Po drugie zgodnie z rozstrzygnięciem przyjętym w wyroku w sprawie van den Berg, przywołanym w pkt 27 powyżej (pkt 100 i 101), w celu obliczenia terminu przedawnienia należy pominąć odpowiednio okres pomiędzy dniem 31 grudnia 1991 r. (sprawa T‑8/95) i dniem 7 grudnia 1990 r. (sprawa T‑9/95) z jednej strony a datą wygaśnięcia zobowiązania pozwanych instytucji do nieskorzystania z zarzutu przedawnienia z drugiej strony.
84 Niemniej jednak, inaczej niż w przywołanej w pkt 27 powyżej sprawie van den Berg, skarżący złożyli wnioski na podstawie art. 10 ust. 2 akapit pierwszy rozporządzenia 2187/93 i otrzymali ofertę na podstawie art. 14 ust. 1 rzeczonego rozporządzenia, którą odrzucili w sposób dorozumiały, pozwalając na upływ terminu przewidzianego na jej przyjęcie. W tych okolicznościach w celu określenia daty końcowej zawieszenia biegu przedawnienia należy uwzględnić upływ terminu na przyjęcie oferty odszkodowania, złożonej na podstawie art. 14 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93 (przywołane w pkt 46 powyżej wyroki w sprawie Hartmann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 137 i w sprawie Saint i Murray przeciwko Radzie i Komisji, pkt 91, przywołany w pkt 42 powyżej wyrok w sprawie Steffens przeciwko Radzie i Komisji, pkt 40 i przywołany w pkt 70 wyrok w sprawie Schulte przeciwko Radzie i Komisji, pkt 67).
85 Należy stwierdzić, że oferta odszkodowania, zgodnie z art. 14 akapit pierwszy rozporządzenia nr 2187/93, została przedstawiona skarżącemu w sprawie T‑8/95 pismem z dnia 17 grudnia 1993 r., które zostało mu doręczone w dniu 18 grudnia 1993 r. Data doręczenia pisma z ofertą odszkodowania w sprawie T‑9/95 wystosowanego w dniu 2 grudnia 1993 r. nie może zostać ustalona z całkowitą pewnością. Niemniej jednak na rozprawie strony uzgodniły, że skarżący w sprawie T‑9/95 otrzymał ofertę odszkodowania w dniu 3 grudnia 1993 r.
86 Ponieważ zgodnie z art. 14 akapit trzeci rozporządzenia nr 2187/93 termin na przyjęcie oferty złożonej zgodnie z art. 14 akapit pierwszy tego rozporządzenia wynosił dwa miesiące od daty otrzymania oferty, należy uznać, że w sprawie T‑8/95 okres pomiędzy dniem 31 grudnia 1991 r. a dniem 18 lutego 1994 r. oraz w sprawie T‑9/95 okres pomiędzy dniem 7 grudnia 1990 r. a dniem 3 lutego 1994 r. nie może zostać włączony do obliczania pięcioletniego okresu przedawnienia.
87 Na rozprawie skarżący stwierdzili w odpowiedzi na pytanie Sądu, iż należało przedłużyć okres zawieszenia biegu terminu przedawnienia o dwa dodatkowe miesiące, stosując zasady ustanowione w wyrokach w sprawach Rudolph przeciwko Radzie i Komisji, pkt 24 powyżej, i Kustermann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 45 powyżej.
88 Należy jednak zwrócić uwagę, że we wspomnianych wyrokach Sąd zmierzał do złagodzenia skutków swego stanowiska sprowadzającego się do pozbawiania wszelkiej skuteczności prawnej zawieszenia biegu przedawnienia, jeżeli w okresie, w którym pozwane instytucje odstąpiły od korzystania z zarzutu przedawnienia, nie wniesiono do Sądu skargi odszkodowawczej. Tym samym Sąd orzekł w przywołanych wyrokach, że producenci, którzy ze względu na zobowiązanie podjęte przez instytucje do złożenia im oferty odszkodowania czekali z wniesieniem skargi odszkodowawczej do Trybunału, a następnie wnieśli ją przed upływem dwóch miesięcy od wygaśnięcia terminu na przyjęcie oferty przewidzianej w art. 14 akapit trzeci rozporządzenia nr 2187/93, korzystali nadal ze złożonego przez instytucje zobowiązania o czasowym odstąpieniu od korzystania z zarzutu przedawnienia (przywołany w pkt 45 powyżej wyrok w sprawie Kustermann przeciwko Radzie i Komisji, pkt 76 oraz przywołany w pkt 24 powyżej wyrok w sprawie Rudolph przeciwko Radzie i Komisji, pkt 64).
89 Niemniej jednak wobec faktu, że zgodnie z przywołanym powyżej w pkt 27 wyrokiem w sprawie van den Berg zawieszenie biegu przedawnienia wynikające z jednostronnego odstąpienia przez instytucje od korzystania z zarzutu przedawnienia rodzi skutki prawne bez względu na moment wniesienia skargi, nie należy stosować na gruncie niniejszych spraw orzecznictwa cytowanego w poprzednim punkcie wyroku.
90 Mając na uwadze ogół powyższych rozważań, należy stwierdzić, iż w sprawie T‑8/95 okres zawieszenia biegu przedawnienia przypadał na czas pomiędzy dniem 31 grudnia 1991 r. a dniem 18 lutego 1994 r. Okres ten wynosił dwa lata, miesiąc i osiemnaście dni. Dodając ten okres do pięcioletniego terminu poprzedzającego wniesienie skargi w dniu 23 stycznia 1995 r., należy stwierdzić, że roszczenia odszkodowawcze skarżącego w sprawie T‑8/95 uległy przedawnieniu za okres poprzedzający dzień 5 grudnia 1987 r. Jako że szkoda skarżącego w sprawie T‑8/95 ustała dnia 28 marca 1989 r. (zob. pkt 65 powyżej), winien on uzyskać odszkodowanie z tytułu stosowania rozporządzenia nr 857/84, uzupełnionego rozporządzeniem nr 1371/84 za okres pomiędzy dniem 5 grudnia 1987 r. a dniem 28 marca 1989 r.
91 W sprawie T‑9/95 okres pomiędzy dniem 7 grudnia 1990 r. a dniem 3 lutego 1994 r. należy wyłączyć z obliczania terminu przedawnienia. Okres ten wynosi trzy lata, miesiąc i dwadzieścia sześć dni. Dodając ten okres do pięcioletniego okresu poprzedzającego wniesienie skargi w dniu 23 stycznia 1995 r., należy stwierdzić, że roszczenia odszkodowawcze skarżącego w sprawie T‑9/95 uległy przedawnieniu za okres do dnia 27 listopada 1986 r. Jako że szkoda skarżącego w sprawie T‑9/95 ustała w dniu 28 marca 1989 r. (zob. pkt 65 powyżej), winien on uzyskać odszkodowanie z tytułu stosowania rozporządzenia nr 857/84, uzupełnionego rozporządzeniem nr 1371/84 za okres pomiędzy dniem 27 listopada 1986 r. a 28 marca 1989 r.
92 Ponieważ roszczenia odszkodowawcze są w części przedawnione, należy rozpatrzyć ponadto posiłkowy argument skarżących, jakoby popełnili oni usprawiedliwiony błąd co do momentu początkowego biegu przedawnienia.
93 Należy przypomnieć, że zgodnie z orzecznictwem pojęcie usprawiedliwionego błędu winno być interpretowane w sposób zawężający i może dotyczyć wyłącznie wyjątkowych okoliczności, w których w szczególności zachowanie zainteresowanych instytucji – samo w sobie lub w decydującym stopniu ? powoduje zrozumiałą wątpliwość u osoby, która działa w dobrej wierze i dochowuje należytej staranności wymaganej od dostatecznie poinformowanego przedsiębiorcy. W takich okolicznościach administracja nie może w istocie wywodzić korzyści z faktu, iż naruszyła zasadę pewności prawa i ochrony uzasadnionych oczekiwań, co stało się przyczyną błędu popełnionego przez daną osobę (przywołany w pkt 40 powyżej wyrok w sprawie Bayer przeciwko Komisji, pkt 29, potwierdzony wyrokiem Trybunału z dnia 15 grudnia 1994 r. w sprawie C‑195/91 P Bayer przeciwko Komisji, Rec. str. I‑5619, pkt 26, postanowienie Sądu z dnia 19 września 2005 r. w sprawie T‑321/04 Air Bourbon przeciwko Komisji, Zb.Orz. str. II‑3469, pkt 38).
94 W niniejszych sprawach nawet jeśli pozwane instytucje zamierzały do ograniczenia liczby spraw sądowych, wskazując w komunikacie z dnia 5 sierpnia 1992 r., że czasowo odstępowały od korzystania z zarzutu przedawnienia, nigdy nie ograniczyły one swobody zainteresowanych przedsiębiorców w zakresie wniesienia skargi odszkodowawczej do sądu wspólnotowego. Argument skarżących, jakoby pozwane instytucje wymagały, by producenci mleka, którzy ponieśli szkodę, nie wnosili skarg, należy zatem odrzucić.
95 Poza tym pozwane instytucje nie przyczyniły się w żaden sposób do powstania wątpliwości co do trwania ich zobowiązania do niepodnoszenia zarzutu przedawnienia na podstawie art. 43 Statutu Trybunału. W istocie w komunikacie z dnia 5 sierpnia 1992 r. oświadczyły one, że odstąpienie od korzystania z tego zarzutu będzie wiążące wyłącznie do momentu zdefiniowania szczegółowych zasad udzielania odszkodowań.
96 Posiłkowy argument skarżących należy zatem odrzucić.
97 Wreszcie argument dotyczący zasad europejskiego prawa umów jest bezskuteczny, bowiem skargi dotyczą odszkodowania z tytułu odpowiedzialności pozaumownej.
98 Odnosząc się do kwoty odszkodowania, którą winny uiścić pozwane instytucje, należy stwierdzić, że uznały one badanie tej kwestii w trakcie procedury pisemnej za zbędne ze względu na przekonanie o całkowitym przedawnieniu roszczeń oraz z uwagi na oświadczenie skarżących, iż są gotowi w każdym razie do zawarcia ugody na zasadach określonych w rozporządzeniu nr 2187/93. W trakcie rozprawy zwróciły się do Sądu o określenie w wyroku wstępnym, na wypadek gdyby roszczenia nie były przedawnione w całości, okresów, co do których roszczenia nie uległy przedawnieniu, aby strony mogły uzgodnić między sobą wysokość odszkodowania.
99 W tych okolicznościach Sąd wzywa strony do zawarcia w terminie sześciu miesięcy ugody co do wysokości odszkodowania, które pozwane instytucje winny wypłacić skarżącym. W razie braku porozumienia w tej sprawie strony przedstawią Sądowi w tym samym terminie swe wnioski wraz z proponowanymi kwotami.
W przedmiocie kosztów
100 Mając na uwadze treść punktu 99 niniejszego wyroku, rozstrzygnięcie o kosztach nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
Z powyższych względów
SĄD (piąta izba)
orzeka, co następuje:
1) Nakazuje się Radzie i Komisji naprawienie szkody poniesionej przez Wilhelma Pellego oraz Ernsta‑Reinharda Konrada w wyniku stosowania rozporządzenia Rady (EWG) nr 857/84 z dnia 31 marca 1984 r. dotyczącego zasad zastosowania opłaty zgodnie z art. 5c rozporządzenia (EWG) nr 804/68 w sektorze mleka i przetworów mlecznych, uzupełnionego rozporządzeniem Komisji (EWG) nr 1371/84 z dnia 16 maja 1984 r. ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania dodatkowej opłaty wyrównawczej określonej w art. 5c rozporządzenia nr 804/68, ponieważ rozporządzenia te nie przewidywały przyznania ilości referencyjnej producentom, którzy wykonując zobowiązanie podjęte na podstawie rozporządzenia Rady (EWG) nr 1078/77 z dnia 17 maja 1977 r. wprowadzającego system premii z tytułu niewprowadzania do obrotu mleka i przetworów mlecznych oraz z tytułu konwersji stad mlecznych, nie dostarczali mleka w roku przyjętym jako referencyjny przez dane państwo członkowskie.
2) Nakazuje się naprawienie szkody poniesionej przez W. Pellego, skarżącego w sprawie T‑8/95, w wyniku stosowania rozporządzenia nr 857/84 w okresie od dnia 5 grudnia 1987 r. do dnia 28 marca 1989 r.
3) Nakazuje się naprawienie szkody poniesionej przez E.R. Konrada, skarżącego w sprawie T‑9/95, w wyniku stosowania rozporządzenia nr 857/84 w okresie od dnia 27 listopada 1986 r. do dnia 28 marca 1989 r.
4) Strony przekażą Sądowi w terminie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia niniejszego wyroku wysokości należnych kwot ustalonych w drodze ugody.
5) W razie braku porozumienia strony przekażą Sądowi w tym samym terminie swe wnioski wraz z proponowanymi kwotami.
6) Rozstrzygnięcie o kosztach nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
Vilaras | Martins Ribeiro | Jürimäe |
Wyrok ogłoszono na posiedzeniu jawnym w Luksemburgu w dniu 27 września 2007 r.