Sprawa C‑473/16
F
przeciwko
Bevándorlási és Állampolgársági Hivatal
(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Szegedi Közigazgatási és Munkaügyi Bíróság)
Odesłanie prejudycjalne – Karta praw podstawowych Unii Europejskiej – Artykuł 7 – Poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego – Dyrektywa 2011/95/UE – Normy dotyczące warunków przyznania statusu uchodźcy lub statusu ochrony uzupełniającej – Obawa przed prześladowaniem ze względu na orientację seksualną – Artykuł 4 – Ocena faktów i okoliczności – Zwrócenie się do biegłego o opinię – Testy psychologiczne
Streszczenie – wyrok Trybunału (trzecia izba) z dnia 25 stycznia 2018 r.
1. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2011/95 – Procedura rozpatrywania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Ocena faktów i okoliczności – Obawa przed prześladowaniem ze względu na orientację seksualną – Obowiązek uznania orientacji seksualnej za fakt udowodniony na podstawie samych tylko oświadczeń wnioskodawcy – Brak – Konsekwencje
(dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95, art. 4)
2. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2011/95 – Procedura rozpatrywania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Ocena faktów i okoliczności – Obawa przed prześladowaniem ze względu na orientację seksualną – Konieczność systematycznej oceny wiarygodności oświadczeń odnośnie do orientacji seksualnej – Brak
[dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95, art. 2 lit. d), art. 4, art. 10 ust. 1 lit. d), art. 10 ust. 2]
3. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2011/95 – Procedura rozpatrywania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Ocena faktów i okoliczności – Obawa przed prześladowaniem ze względu na orientację seksualną – Ocena poprzez opinię biegłego – Dopuszczalność – Przesłanki
(dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95, art. 4)
4. Kontrole graniczne, azyl i imigracja – Polityka azylowa – Status uchodźcy lub status ochrony uzupełniającej – Dyrektywa 2011/95 – Procedura rozpatrywania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej – Ocena faktów i okoliczności – Obawa przed prześladowaniem ze względu na orientację seksualną – Ocena poprzez opinię biegłego psychologa w oparciu o projekcyjne testy osobowości – Naruszenie prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego – Niedopuszczalność
(Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, art. 7; dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95, art. 4)
1. Należy podkreślić, że oświadczenia osoby ubiegającej się o udzielenie ochrony międzynarodowej odnoszące się do jego orientacji seksualnej stanowią – uwzględniając szczególny kontekst, w który wpisują się wnioski o udzielenie takiej ochrony – jedynie punkt wyjścia w procesie badania faktów i okoliczności, o którym mowa w art. 4 dyrektywy 2011/95 (zob. analogicznie wyrok z dnia 2 grudnia 2014 r., A i in. (od C‑148/13 do C‑150/13, EU:C:2014:2406, pkt 49). Wynika stąd, że chociaż to do osoby ubiegającej się o udzielenie ochrony międzynarodowej należy określenie jej orientacji seksualnej, która to orientacja stanowi istotny aspekt jej sfery osobistej, wnioski o udzielenie takiej ochrony uzasadniane obawą przed prześladowaniem ze względu na tę orientację – podobnie jak wnioski uzasadniane innymi powodami prześladowania – mogą podlegać procesowi oceny przewidzianemu w art. 4 tej dyrektywy (zob. analogicznie wyrok z dnia 2 grudnia 2014 r., A i in. (od C‑148/13 do C‑150/13, EU:C:2014:2406, pkt 52).
(zob. pkt 28, 29)
2. W tym względzie należy przypomnieć, że orientacja seksualna stanowi cechę pozwalającą na określenie przynależności wnioskodawcy do określonej grupy społecznej w rozumieniu art. 2 lit. d) dyrektywy 2011/95, w sytuacji gdy grupa osób, której członkowie mają taką samą orientację seksualną, jest postrzegana przez otaczające ją społeczeństwo jako inna (zob. podobnie wyrok z dnia 7 listopada 2013 r., X i in., od C‑199/12 do C‑201/12, EU:C:2013:720, pkt 46, 47), jak również potwierdza art. 10 ust. 1 lit. d) tej dyrektywy. Ze wspomnianego art. 10 ust. 2 tej dyrektywy wynika jednak, że podczas oceniania przez państwa członkowskie, czy obawa wnioskodawcy przed prześladowaniem jest uzasadniona, nie ma znaczenia, czy ów wnioskodawca rzeczywiście posiada cechę związaną z przynależnością do określonej grupy społecznej, która jest powodem prześladowania, jeżeli tylko taka cecha jest przypisywana wnioskodawcy przez podmiot dopuszczający się prześladowania.
Z tego względu w ramach oceny faktów i okoliczności, o której mowa w art. 4 tej dyrektywy, przeprowadzanej w kontekście rozpatrywania wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej uzasadnionego obawą przed prześladowaniem ze względu na orientację seksualną nie zawsze trzeba dokonywać oceny wiarygodności oświadczeń wnioskodawcy odnośnie do jego orientacji seksualnej.
(por. pkt 30–32)
3. Wykładni art. 4 dyrektywy 2011/95/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony należy dokonywać w ten sposób, że przepis ten nie stoi na przeszkodzie temu, aby organ odpowiedzialny za rozpatrywanie wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej lub w danym wypadku sąd, do którego wniesiono skargę na decyzję tego organu, mogły zwrócić się do biegłego o wydanie opinii w ramach oceny faktów i okoliczności związanych z domniemaną orientacją seksualną wnioskodawcy, pod warunkiem że szczegółowe zasady sporządzania takiej opinii są zgodne z prawami podstawowymi gwarantowanymi w Karcie praw podstawowych Unii Europejskiej, że organy i sądy nie opierają swoich rozstrzygnięć wyłącznie na ustaleniach biegłego, oraz że przy ocenie oświadczeń wnioskodawcy odnoszących się do jego orientacji seksualnej organy te i sądy nie są związane tymi ustaleniami.
Nie można wykluczyć, że w szczególnym kontekście oceny oświadczeń osoby ubiegającej się o udzielenie ochrony międzynarodowej odnoszących się do jej orientacji seksualnej pewne rodzaje opinii biegłych mogą być użyteczne na potrzeby oceny faktów i okoliczności oraz mogą być sporządzone bez naruszania praw podstawowych wnioskodawcy. Należy jednak zauważyć z jednej strony, że jak wynika zarówno z art. 4 ust. 1 i art. 8 ust. 2 dyrektywy 2005/85, jak i z art. 4 ust. 1 i art. 10 ust. 3 dyrektywy 2013/32, decyzje organu rozstrzygającego w sprawie wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej muszą być podejmowane po odpowiednim rozpatrzeniu. Organ zobowiązany jest wobec tego do przeprowadzenia, pod kontrolą sądu, oceny faktów i okoliczności, o której mowa w art. 4 dyrektywy 2011/95 (zob. podobnie wyrok z dnia 26 lutego 2015 r., Shepherd, C‑472/13, EU:C:2015:117, pkt 40). Wynika stąd, że organ rozpatrujący nie może oprzeć swojej decyzji wyłącznie na ustaleniach zawartych w opinii biegłego, a więc a fortiori dokonując oceny oświadczeń wnioskodawcy odnoszących się do jego orientacji seksualnej, organ ten nie może być nimi związany.
Co się tyczy możliwości zwrócenia się do biegłego o sporządzenie opinii przez sąd rozpoznający skargę na decyzję organu rozpatrującego oddalającą wniosek o udzielenie ochrony międzynarodowej, należy dodać, że zarówno w art. 39 ust. 1 dyrektywy 2005/85, jak i w art. 46 ust. 1 dyrektywy 2013/32 przyznano wnioskodawcy prawo do skutecznego środka zaskarżenia takiej decyzji przed sądem, bez określenia zamkniętego katalogu środków dowodowych, do przeprowadzenia których ów sąd byłby uprawniony. Chociaż przepisy te nie wykluczają więc możliwości zwrócenia się przez sąd do biegłego o sporządzenie opinii w celu przeprowadzenia skutecznej kontroli decyzji organu rozpatrującego, to jednak ze względu z jednej strony na specyficzną rolę nałożoną na sądy w art. 39 dyrektywy 2005/85 oraz w art. 46 dyrektywy 2013/32, z drugiej strony zaś na względy odnoszące się do art. 4 dyrektywy 2011/95, o których mowa w pkt 41 niniejszego wyroku, sąd rozpoznający skargę nie może oprzeć swojego rozstrzygnięcia wyłącznie na ustaleniach biegłego, a więc a fortiori nie może być związany zawartymi w tej opinii ustaleniami dotyczącymi oświadczeń wnioskodawcy odnoszących się do jego orientacji seksualnej.
(zob. pkt 37, 40, 42, 43, 45, 46; pkt 1 sentencji)
4. Wykładni art. 4 dyrektywy 2011/95 w związku z art. 7 Karty praw podstawowych należy dokonywać w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie możliwości sporządzenia i wykorzystania dla potrzeb oceny rzeczywistej orientacji seksualnej osoby ubiegającej się o udzielenie ochrony międzynarodowej opinii biegłego psychologa takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym, która w oparciu o projekcyjne testy osobowości ma dawać obraz orientacji seksualnej takiej osoby.
W tym kontekście należy zauważyć, że o sporządzenie opinii biegłego psychologa takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym zwraca się organ rozstrzygający w ramach procedury rozpatrywania wniosku zainteresowanej osoby o udzielenie ochrony międzynarodowej. W związku z tym nawet w przypadku gdy przeprowadzenie testów psychologicznych, w oparciu o które sporządzana jest opinia taka jak rozpatrywana w sprawie w postępowaniu głównym, formalnie wymaga wyrażenia zgody przez zainteresowaną osobę, należy uznać, że wyrażenie owej zgody niekoniecznie musi mieć charakter swobodny, gdyż de facto zgoda ta jest wymuszona okolicznościami, w jakich znajduje się osoba ubiegająca się udzielenie ochrony międzynarodowej (zob. analogicznie wyrok z dnia 2 grudnia 2014 r., A i in. (od C‑148/13 do C‑150/13, EU:C:2014:2406, pkt 66). W tych okolicznościach, jak trafnie wskazał rzecznik generalny w pkt 43 opinii, sporządzenie i wykorzystanie opinii biegłego psychologa takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym stanowi ingerencję w prawo do poszanowania życia prywatnego danej osoby.
W tym kontekście o ile ingerencja w życie prywatne wnioskodawcy może być uzasadniona koniecznością zebrania dowodów pozwalających na ustalenie, czy dana osoba rzeczywiście potrzebuje ochrony międzynarodowej, organ rozpatrujący musi ocenić, pod kontrolą sądu, czy sporządzenie opinii biegłego psychologa, o którą zamierza się on do niego zwrócić lub którą zamierza uwzględnić, jest właściwe i konieczne do realizacji tego celu. W tym względzie należy podkreślić, że możliwość sporządzenia opinii takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym można dopuścić tylko wówczas, gdy opinia sporządzana jest w oparciu o wystarczająco wiarygodne metody i zasady w świetle norm przyjętych przez międzynarodową społeczność naukową. W każdym wypadku wpływ sporządzenia opinii takiej jak rozpatrywana w postępowaniu głównym na życie prywatne wnioskodawcy wydaje się być nadmierny w stosunku do zamierzonego celu, gdyż zakres ingerencji takiej opinii w prawo do poszanowania życia prywatnego nie może być uznany za proporcjonalny w stosunku do jej użyteczności dla oceny faktów i okoliczności, o której mowa w art. 4 dyrektywy 2011/95.
(zob. pkt 51, 53, 54, 57–59, 71; pkt 2 sentencji)