ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (πέμπτο τμήμα)
της 19ης Μαρτίου 2015 (*)
«Προδικαστική παραπομπή – Κοινωνική ασφάλιση – Κανονισμός (ΕΟΚ) 1408/71 – Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και των κρατών μελών της, αφενός, και της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, αφετέρου, για την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων – Υπήκοος κράτους μέλους, ο οποίος κατοικεί στο κράτος αυτό και ο οποίος εργάζεται ως μισθωτός σε φέρον τη σημαία τρίτου κράτους πλοίο τοποθετήσεως αγωγών – Εργαζόμενος ο οποίος απασχολείτο, αρχικώς, σε επιχείρηση εδρεύουσα στις Κάτω Χώρες και, εν συνεχεία, σε επιχείρηση εδρεύουσα στην Ελβετία – Εργασία παρεχόμενη διαδοχικώς επί της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας τρίτου κράτους, σε διεθνή ύδατα και επί τμήματος της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας ορισμένων κρατών μελών – Προσωπικό πεδίο εφαρμογής του προμνησθέντος κανονισμού – Καθορισμός της εφαρμοστέας νομοθεσίας»
Στην υπόθεση C‑266/13,
με αντικείμενο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, που υπέβαλε το Hoge Raad der Nederlanden (Κάτω Χώρες) με απόφαση της 12ης Απριλίου 2013, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 15 Μαΐου 2013, στο πλαίσιο της δίκης
L. Kik
κατά
Staatssecretaris van Financiën,
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (πέμπτο τμήμα),
συγκείμενο από τους T. von Danwitz, πρόεδρο τμήματος, C. Vajda, A. Rosas, E. Juhász και D. Šváby (εισηγητή), δικαστές,
γενικός εισαγγελέας: P. Cruz Villalón
γραμματέας: M. Ferreira, κύρια υπάλληλος διοικήσεως,
έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία και κατόπιν της επ’ ακροατηρίου συζητήσεως της 3ης Ιουλίου 2014,
λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν:
– ο L. Kik, εκπροσωπούμενος από τον H. Menger,
– η Ολλανδική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τις B. Koopman, K. Bulterman, C. Schillemans και M. Gijzen,
– η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τους M. van Beek και J. Enegren,
αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 16ης Οκτωβρίου 2014,
εκδίδει την ακόλουθη
Απόφαση
1 Η αίτηση προδικαστικής αποφάσεως αφορά την ερμηνεία του κανονισμού (ΕΟΚ) 1408/71 του Συμβουλίου, της 14ης Ιουνίου 1971, περί εφαρμογής των συστημάτων κοινωνικής ασφαλίσεως στους μισθωτούς, στους μη μισθωτούς και στα μέλη των οικογενειών τους που διακινούνται εντός της Κοινότητας, όπως τροποποιήθηκε και ενημερώθηκε με τον κανονισμό (ΕΚ) 118/97 του Συμβουλίου, της 2ας Δεκεμβρίου 1996 (ΕΕ 1997, L 28, σ. 1), όπως και αυτός τροποποιήθηκε με τον κανονισμό (ΕΚ) 307/1999 του Συμβουλίου, της 8ης Φεβρουαρίου 1999 (ΕΕ L 38, σ. 1, στο εξής: κανονισμός 1408/71).
2 Η αίτηση αυτή υποβλήθηκε στο πλαίσιο διαφοράς μεταξύ του L. Kik και του Staatssecretaris van Financiën (Υφυπουργού Οικονομικών) σε σχέση με την υπαγωγή του L. Kik στο ολλανδικό γενικό σύστημα κοινωνικής ασφαλίσεως για την περίοδο μεταξύ 1ης Ιουνίου και 24ης Αυγούστου 2004.
Το νομικό πλαίσιο
Το διεθνές δίκαιο
3 Η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας, η οποία υπογράφηκε στο Montego Bay (Τζαμάικα) στις 10 Δεκεμβρίου 1982, τέθηκε σε ισχύ στις 16 Νοεμβρίου 1994, επικυρώθηκε από το Βασίλειο των Κάτω Χωρών στις 28 Ιουνίου 1996 και από το Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας στις 25 Ιουλίου 1997, και εγκρίθηκε εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με την απόφαση 98/392/ΕΚ του Συμβουλίου, της 23ης Μαρτίου 1998 (ΕΕ L 179, σ. 1, στο εξής: Σύμβαση για το δίκαιο της θάλασσας).
4 Η σύμβαση αυτή ορίζει στο τιτλοφορούμενο «Τεχνητές νήσοι, εγκαταστάσεις και [κατασκευές] εντός της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης» άρθρο 60 αυτής τα εξής:
«1. Εντός της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης, το παράκτιο κράτος έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να κατασκευάζει, να επιτρέπει και να ρυθμίζει την κατασκευή, τη λειτουργία και τη χρησιμοποίηση:
α) τεχνητών νήσων·
β) εγκαταστάσεων και [κατασκευών] για τους σκοπούς που προβλέπονται στο άρθρο 56 ή για άλλους οικονομικούς σκοπούς·
γ) εγκαταστάσεων και [κατασκευών] δυναμένων να παρεμποδίσουν την άσκηση των δικαιωμάτων του παράκτιου κράτους στη ζώνη.
2. Το παράκτιο κράτος έχει αποκλειστική δικαιοδοσία [επί των εν λόγω τεχνητών νήσων, εγκαταστάσεων και κατασκευών], περιλαμβανομένης και της δικαιοδοσίας που αναφέρεται στους τελωνειακούς, δημοσιονομικούς, υγειονομικούς, [σχετικούς με την ασφάλεια] και μεταναστευτικούς νόμους και κανονισμούς.
[...]»
5 Το τιτλοφορούμενο «Δικαιώματα του παράκτιου κράτους επί της υφαλοκρηπίδας» άρθρο 77 της Συμβάσεως για το δίκαιο της θάλασσας προβλέπει τα ακόλουθα:
«1. Το παράκτιο κράτος ασκεί στην υφαλοκρηπίδα κυριαρχικά δικαιώματα προς το σκοπό της εξερεύνησης και εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων αυτής.
2. Τα [κατά την παράγραφο 1 δικαιώματα] είναι αποκλειστικά υπό την έννοια ότι, αν το παράκτιο κράτος δεν εξερευνά την υφαλοκρηπίδα ή δεν εκμεταλλεύεται τους φυσικούς της πόρους, κανείς δεν μπορεί να αναλάβει τις δραστηριότητες αυτές χωρίς ρητή συναίνεση του παράκτιου κράτους.
3. Τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους επί της υφαλοκρηπίδας δεν εξαρτώνται από την πραγματική ή ιδεατή κατοχή ή από οποιαδήποτε ρητή διακήρυξη.
[...]»
6 Το τιτλοφορούμενο «Υποβρύχια καλώδια και αγωγοί στην υφαλοκρηπίδα» άρθρο 79 της συμβάσεως αυτής ορίζει τα εξής:
«1. Όλα τα κράτη έχουν το δικαίωμα να τοποθετούν υποβρύχια καλώδια και αγωγούς στην υφαλοκρηπίδα, σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος άρθρου.
2. Επιφυλασσομένου του δικαιώματος του να λαμβάνει πρόσφορα μέτρα για την εξερεύνηση της υφαλοκρηπίδας, την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων της και την πρόληψη, μείωση και έλεγχο της μολύνσεως από αγωγούς, το παράκτιο κράτος δεν μπορεί να εμποδίζει την τοποθέτηση ή συντήρηση αυτών των καλωδίων ή αγωγών.
3. Η χάραξη της πορείας για την τοποθέτηση αυτών των σωληναγωγών [επί της υφαλοκρηπίδας] υπόκειται στη συναίνεση του παράκτιου κράτους.
4. Τίποτα σ’ αυτό το μέρος δεν θίγει το δικαίωμα του παράκτιου κράτους να θέτει όρους για την είσοδο στο έδαφός του ή στην χωρική του θάλασσα καλωδίων ή αγωγών ή τη δικαιοδοσία του επί των καλωδίων και αγωγών που κατασκευάζονται ή χρησιμοποιούνται για την εξερεύνηση της υφαλοκρηπίδας του ή την εκμετάλλευση των πόρων της ή σε σχέση με την λειτουργία τεχνητών νήσων, εγκαταστάσεων ή κατασκευών υπό τη δικαιοδοσία του.
[...]»
7 Το τιτλοφορούμενο «Τεχνητές νήσοι, εγκαταστάσεις και [κατασκευές] επί της υφαλοκρηπίδας» άρθρο 80 της Συμβάσεως για το δίκαιο της θάλασσας ορίζει ότι το άρθρο 60 της συμβάσεως αυτής ισχύει, mutatis mutandis, και για τις τεχνητές νήσους, τις εγκαταστάσεις και τις [κατασκευές] επί της υφαλοκρηπίδας.
Το δίκαιο της Ένωσης
8 Ο κανονισμός 1408/71 βασίζεται, μεταξύ άλλων, στο άρθρο 51 της Συνθήκης ΕΟΚ (μετέπειτα άρθρο 51 της Συνθήκης ΕΚ, και, εν συνεχεία, κατόπιν τροποποιήσεως, άρθρο 42 ΕΚ), στο οποίο αντιστοιχεί επί του παρόντος το άρθρο 48 ΣΛΕΕ. Τα άρθρα αυτά αφορούν, κυρίως, τον συντονισμό των καθεστώτων κοινωνικής ασφαλίσεως των κρατών μελών και την πληρωμή των παροχών στο πλαίσιο των ανωτέρω συντονισμένων συστημάτων. Δεδομένης της ανωτέρω νομικής βάσεως, ο κανονισμός αυτός περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τις ακόλουθες αιτιολογικές σκέψεις:
«[Εκτιμώντας] ότι οι κανόνες συντονισμού των εθνικών νομοθεσιών περί κοινωνικής ασφάλισης εντάσσονται στο πλαίσιο της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων και οφείλουν να συμβάλλουν στη βελτίωση του επιπέδου ζωής τους και των συνθηκών απασχόλησής τους·
[...]
[εκτιμώντας] ότι εξαιτίας των σημαντικών διαφορών που υφίστανται μεταξύ των εθνικών νομοθεσιών ως προς το προσωπικό πεδίο εφαρμογής τους, είναι προτιμότερο να τεθεί η αρχή, βάσει της οποίας ο κανονισμός ισχύει για όλα τα πρόσωπα που είναι ασφαλισμένα στο πλαίσιο των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης που δημιουργήθηκαν υπέρ των μισθωτών και μη μισθωτών ή λόγω άσκησης έμμισθης ή μη δραστηριότητας·
[εκτιμώντας] ότι πρέπει να τηρούνται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των εθνικών νομοθεσιών κοινωνικής ασφάλισης και να εκπονηθεί μόνον ένα σύστημα συντονισμού·
[...]
[εκτιμώντας] ότι πρέπει οι μισθωτοί και μη μισθωτοί εργαζόμενοι οι οποίοι διακινούνται στο εσωτερικό της Κοινότητας να υπάγονται στο καθεστώς κοινωνικής ασφάλισης ενός μόνον κράτους μέλους, έτσι ώστε να αποφεύγονται οι σωρεύσεις εφαρμοστέων εθνικών νομοθεσιών και οι επιπλοκές που μπορεί να προκύψουν από αυτές·
[...]
[εκτιμώντας] ότι για να διασφαλιστεί καλύτερα η ισότητα μεταχείρισης όλων των εργαζομένων που απασχολούνται στο έδαφος ενός κράτους μέλους, πρέπει να καθορίζεται ως εφαρμοστέα νομοθεσία, κατά γενικό κανόνα, η νομοθεσία του κράτους μέλους στο έδαφος του οποίου ο ενδιαφερόμενος ασκεί την έμμισθη ή μη δραστηριότητά του·
[εκτιμώντας] ότι πρέπει να γίνεται απόκλιση από το γενικό κανόνα σε ειδικές περιπτώσεις που αιτιολογούν άλλο κριτήριο σύνδεσης·
[...]»
9 Κατά το άρθρο 1 του κανονισμού 1408/71:
«Για τους σκοπούς του παρόντος κανονισμού:
α) ως “μισθωτός” και “μη μισθωτός” νοείται, αντίστοιχα, κάθε πρόσωπο:
i) το οποίο είναι ασφαλισμένο δυνάμει υποχρεωτικής ή προαιρετικής συνεχίσεως της ασφαλίσεως κατά ενός ή περισσοτέρων κινδύνων που καλύπτονται από τους κλάδους συστήματος κοινωνικής ασφαλίσεως που εφαρμόζεται στους μισθωτούς ή μη μισθωτούς ή από ειδικό σύστημα για τους δημοσίους υπαλλήλους·
[...]».
10 Το τιτλοφορούμενο «Καλυπτόμενα πρόσωπα» άρθρο 2 του κανονισμού αυτού ορίζει στην παράγραφο 1:
«Ο παρών κανονισμός ισχύει για μισθωτούς ή μη μισθωτούς και για σπουδαστές, που υπάγονται ή υπήχθησαν στη νομοθεσία ενός ή περισσότερων από τα κράτη μέλη και είναι υπήκοοι ενός από τα κράτη μέλη ή απάτριδες ή πρόσφυγες που κατοικούν στο έδαφος κράτους μέλους, καθώς και για τα μέλη της οικογένειάς τους και για τους επιζώντες τους.»
11 Ο τίτλος II του κανονισμού 1408/71 περιέχει τα άρθρα 13 έως 17α, τα οποία αφορούν τον προσδιορισμό της εφαρμοστέας νομοθεσίας. Το εν λόγω άρθρο 13 καθιερώνει, στην παράγραφο 1, τον κανόνα κατά τον οποίο τα πρόσωπα για τα οποία ισχύει ο κανονισμός αυτός υπόκεινται, κατ’ αρχήν, στη νομοθεσία ενός μόνον κράτους μέλους, και στη συνέχεια ορίζει τα ακόλουθα:
«2. Με την επιφύλαξη των άρθρων 14 έως 17:
α) το πρόσωπο που ασκεί μισθωτή δραστηριότητα στο έδαφος κράτους μέλους υπόκειται στη νομοθεσία του κράτους αυτού, ακόμη και αν κατοικεί στο έδαφος άλλου κράτους μέλους ή αν η επιχείρηση ή ο εργοδότης που το απασχολεί έχει την έδρα της ή την κατοικία του στο έδαφος άλλου κράτους μέλους·
[...]
γ) το πρόσωπο που ασκεί επαγγελματική δραστηριότητα σε πλοίο υπό σημαία ενός κράτους μέλους υπόκειται στη νομοθεσία του κράτους αυτού·
[...]
στ) το άτομο στο οποίο η νομοθεσία κράτους μέλους παύει να έχει εφαρμογή, χωρίς η νομοθεσία άλλου κράτους μέλους να καταστεί εφαρμοστέα [σε] αυτό σύμφωνα με έναν από τους κανόνες που αναφέρονται στα προηγούμενα στοιχεία ή με μια από τις εξαιρέσεις ή ειδικούς κανόνες που αναφέρονται στα άρθρα 14 έως 17, υπόκειται στη νομοθεσία κράτους μέλους στο έδαφος του οποίου κατοικεί, σύμφωνα με τις διατάξεις αυτής και μόνο της νομοθεσίας.»
12 Το τιτλοφορούμενο «Ειδικοί κανόνες που ισχύουν για τα πρόσωπα που ασκούν μισθωτή δραστηριότητα εκτός από τους ναυτικούς» άρθρο 14 του κανονισμού 1408/71 περιέχει τις ακόλουθες διατάξεις:
«Ο κανόνας του άρθρου 13, παράγραφος 2, στοιχείο α΄, ισχύει, με την επιφύλαξη των ακόλουθων εξαιρέσεων και ειδικών περιπτώσεων:
[...]
2) Το πρόσωπο που ασκεί κανονικά μισθωτή δραστηριότητα στο έδαφος δύο ή περισσότερων κρατών μελών υπόκειται στη νομοθεσία η οποία προσδιορίζεται ως εξής:
α) το πρόσωπο που είναι μέλος του προσωπικού που ταξιδεύει διά ξηράς, θαλάσσης ή αέρος, μιας επιχειρήσεως η οποία διενεργεί, για λογαριασμό δικό της ή τρίτων διεθνείς σιδηροδρομικές, οδικές, αεροπορικές ή πλωτές μεταφορές επιβατών ή εμπορευμάτων, έχει δε την έδρα [της] στο έδαφος κράτους μέλους, υπόκειται στη νομοθεσία του τελευταίου αυτού κράτους. Πάντως:
i) το πρόσωπο που απασχολείται σε υποκαταστήματα ή μόνιμη αντιπροσωπεία που διατηρεί η επιχείρηση αυτή στο έδαφος κράτους μέλους άλλου από εκείνο στο οποίο έχει την έδρα της, υπόκειται στη νομοθεσία του κράτους μέλους στο έδαφος του οποίου ευρίσκεται το υποκατάστημα αυτό ή η μόνιμη αντιπροσωπεία·
ii) το πρόσωπο, που απασχολείται κυρίως στο έδαφος του κράτους μέλους όπου κατοικεί, υπόκειται στη νομοθεσία του κράτους αυτού, ακόμη και αν η επιχείρηση η οποία τον απασχολεί δεν έχει ούτε έδρα, ούτε υποκατάστημα, ούτε μόνιμη αντιπροσωπεία στο έδαφος αυτό·
β) το πρόσωπο, πλην του αναφερομένου στο στοιχείο α΄, υπόκειται:
i) στη νομοθεσία του κράτους μέλους στο έδαφος του οποίου κατοικεί, αν ασκεί μέρος της δραστηριότητάς του στο έδαφος αυτό ή αν απασχολείται για λογαριασμό περισσότερων επιχειρήσεων ή περισσότερων εργοδοτών που έχουν την έδρα ή κατοικία τους στο έδαφος διαφόρων κρατών μελών·
ii) στη νομοθεσία του κράτους μέλους στο έδαφος του οποίου η επιχείρηση ή ο εργοδότης που τον απασχολεί έχει την έδρα της ή την κατοικία του, αν δεν κατοικεί στο έδαφος ενός από τα κράτη μέλη στα οποία ασκεί τη δραστηριότητά του·
[...]».
13 Το άρθρο 14β του κανονισμού 1408/71, το οποίο καθιερώνει ειδικούς κανόνες για τους ναυτικούς, ορίζει τα εξής:
«Ο κανόνας του άρθρου 13, παράγραφος 2, στοιχείο γ΄, ισχύει με την επιφύλαξη των ακόλουθων εξαιρέσεων και ειδικών περιπτώσεων:
[...]
4) το πρόσωπο που ασκεί μισθωτή δραστηριότητα σε πλοίο υπό σημαία κράτους μέλους, και αμείβεται για τη δραστηριότητα αυτή από επιχείρηση ή πρόσωπο που εδρεύει ή κατοικεί στο έδαφος άλλου κράτους μέλους, υπόκειται στη νομοθεσία του τελευταίου αυτού κράτους αν κατοικεί στο έδαφος του· η επιχείρηση ή το πρόσωπο που καταβάλλει την αμοιβή θεωρείται ως εργοδότης για την εφαρμογή της νομοθεσίας αυτής.»
14 Κατά το τιτλοφορούμενο «Κανόνες που αφορούν την προαιρετική ασφάλιση ή την προαιρετική συνέχιση της ασφαλίσεως» άρθρο 15 του κανονισμού αυτού:
«1. Τα άρθρα 13 έως 14δ δεν ισχύουν για την προαιρετική ασφάλιση ή την προαιρετική συνέχιση της ασφαλίσεως, εκτός αν, για έναν από τους κλάδους που αναφέρονται στο άρθρο 4, υπάρχει σε ένα κράτος μέλος μόνο προαιρετικό σύστημα ασφαλίσεως.
2. Σε περίπτωση κατά την οποία η εφαρμογή των νομοθεσιών δύο ή περισσοτέρων κρατών μελών συνεπάγεται τη σώρευση υπαγωγής:
– σε σύστημα υποχρεωτικής ασφαλίσεως και σε ένα ή περισσότερα συστήματα προαιρετικής ασφαλίσεως ή προαιρετικής συνεχίσεως της ασφαλίσεως, ο ενδιαφερόμενος υπάγεται αποκλειστικά στο σύστημα υποχρεωτικής ασφαλίσεως·
[...]».
15 Η Συμφωνία μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και των κρατών μελών της, αφενός, και της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, αφετέρου, για την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, η οποία υπεγράφη στο Λουξεμβούργο στις 21 Ιουνίου 1999 και εγκρίθηκε εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με την απόφαση 2002/309/EΚ, Ευρατόμ του Συμβουλίου και της Επιτροπής, σχετικά με τη συμφωνία επιστημονικής και τεχνολογικής συνεργασίας, της 4ης Απριλίου 2002, για τη σύναψη επτά συμφωνιών με την Ελβετική Συνομοσπονδία (ΕΕ L 114, σ. 1, στο εξής: Συμφωνία ΕΚ-Ελβετίας), ορίζει στο άρθρο 8:
«Τα συμβαλλόμενα μέρη ρυθμίζουν, σύμφωνα με το παράρτημα ΙΙ, τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης με στόχο να εξασφαλίσουν ιδίως:
α) την ισότητα μεταχείρισης,
β) τον καθορισμό της εφαρμοστέας νομοθεσίας,
γ) τον συνυπολογισμό όλων των περιόδων που λαμβάνονται υπόψη από τις διάφορες εθνικές νομοθεσίες, για την κτήση και τη διατήρηση του δικαιώματος προς λήψη παροχής, όπως και για τον υπολογισμό του ύψους αυτών,
δ) την καταβολή των παροχών στα πρόσωπα που διαμένουν στην επικράτεια των συμβαλλομένων μερών,
ε) τη διοικητική αλληλοβοήθεια και συνεργασία μεταξύ των αρχών και των θεσμικών οργάνων.»
16 Το παράρτημα II της Συμφωνίας ΕΚ-Ελβετίας, το οποίο αφορά τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφαλίσεως, προβλέπει στο άρθρο 1:
«1. Τα συμβαλλόμενα μέρη συμφωνούν να εφαρμόζουν μεταξύ τους, στον τομέα του συντονισμού των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, τις κοινοτικές πράξεις στις οποίες γίνεται αναφορά [όπως ίσχυαν κατά τον χρόνο υπογραφής της Συμφωνίας] και όπως αυτές τροποποιήθηκαν από το τμήμα Α του παρόντος παραρτήματος ή από αντίστοιχους κανόνες.
2. Ο όρος “Κράτος(-η) μέλος(-η)” που εμφαίνεται στις πράξεις στις οποίες γίνεται αναφορά στο τμήμα Α του παρόντος παραρτήματος θεωρείται ότι υποδηλώνει, εκτός από τα κράτη που καλύπτονται από τις εν λόγω κοινοτικές πράξεις, και την Ελβετία.»
17 Το τμήμα A του προμνησθέντος παραρτήματος παραπέμπει, μεταξύ άλλων, στον κανονισμό 1408/71.
18 Ο κανονισμός 1408/71 αντικαταστάθηκε από τον κανονισμό (ΕΚ) 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας (EE L 166, σ. 1), ο οποίος άρχισε να εφαρμόζεται την 1η Μαΐου 2010, ημερομηνία κατά την οποία καταργήθηκε ο κανονισμός 1408/71. Το παράρτημα ΙΙ της Συμφωνίας ΕΚ-Ελβετίας ενημερώθηκε με την απόφαση 1/2012 της Μεικτής Επιτροπής που συστάθηκε βάσει της Συμφωνίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και των κρατών μελών της, αφενός, και της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, αφετέρου, για την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, της 31ης Μαρτίου 2012, η οποία αντικαθιστά το παράρτημα ΙΙ της εν λόγω συμφωνίας για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης (ΕΕ L 103, σ. 51), και η οποία τέθηκε σε ισχύ την 1η Απριλίου 2012. Το εν λόγω παράρτημα παραπέμπει πλέον στον κανονισμό 883/2004. Εντούτοις, τα πραγματικά περιστατικά που συνέβησαν πριν τεθεί σε ισχύ η απόφαση αυτή εξακολουθούν να διέπονται από τον κανονισμό 1408/71, κατ’ εφαρμογήν τόσο του άρθρου 90, παράγραφος 1, του κανονισμού 883/2004, κατά το οποίο ο κανονισμός 1408/71 παραμένει σε ισχύ και συνεχίζει να παράγει έννομα αποτελέσματα για τους σκοπούς, μεταξύ άλλων, της Συμφωνίας ΕΚ‑Ελβετίας, έως ότου τροποποιηθεί η εν λόγω συμφωνία, όσο και του παραρτήματος II, τμήμα A, σημείο 3, της προμνησθείσας συμφωνίας, όπως αυτή έχει τροποποιηθεί, η οποία παραπέμπει πάντοτε στον κανονισμό 1408/71 «όταν πρόκειται για περιπτώσεις που αφορούν το παρελθόν».
Το ολλανδικό δίκαιο
19 Από την απόφαση περί παραπομπής προκύπτει ότι, σύμφωνα με τη σχετική με το γενικό σύστημα κοινωνικής ασφαλίσεως ολλανδική νομοθεσία, οι μισθωτοί εργαζόμενοι που κατοικούν στις Κάτω Χώρες υπόκεινται, κατά γενικό κανόνα, σε υποχρεωτική ασφάλιση στις επιμέρους κατηγορίες του συστήματος αυτού. Κατ’ εξαίρεση, δυνάμει του άρθρου 12, παράγραφος 1, του διατάγματος του 1999 για τη διεύρυνση και την οριοθέτηση του κύκλου των ασφαλισμένων στο σύστημα κοινωνικής ασφαλίσεως (Besluit uitbreiding en beperking kring verzekerden volksverzekeringen), η υπαγωγή στην κοινωνική ασφάλιση παύει στην περίπτωση που ο ασφαλιζόμενος εργασθεί για τρεις τουλάχιστον συνεχείς μήνες εκτός Κάτω Χωρών, εκτός εάν πρόκειται περί εργασίας παρασχεθείσας σε εργοδότη εγκατεστημένο στο εν λόγω κράτος μέλος. Σύμφωνα με τις διευκρινίσεις που παρέσχε η Ολλανδική Κυβέρνηση, το διάταγμα περί υποχρεωτικής ασφαλίσεως των ναυτικών (Besluit verzekeringsplicht zeevarenden) προβλέπει ότι, κατά παρέκταση, σε περίπτωση που ναυτικός, κάτοικος κράτους μέλους, ασκεί τις δραστηριότητές του σε πλοίο υπό σημαία τρίτου κράτους μη μέρους στη Συμφωνία για τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο της 2ας Μαΐου 1992 (ΕΕ 1994, L 1, σ. 3), για λογαριασμό εργοδότη εγκατεστημένου στις Κάτω Χώρες, εφαρμόζεται η ολλανδική νομοθεσία περί κοινωνικής ασφαλίσεως των μισθωτών.
Η διαφορά της κύριας δίκης και τα προδικαστικά ερωτήματα
20 Κατά το έτος 2004, ο L. Kik, Ολλανδός υπήκοος και κάτοικος Κάτω Χωρών, εργάστηκε σε πλοίο τοποθετήσεως αγωγών υπό παναμαϊκή σημαία. Έως τις 31 Μαΐου του έτους αυτού, απασχολείτο για λογαριασμό εταιρίας εδρεύουσας στις Κάτω Χώρες και υπαγόταν στο γενικό σύστημα κοινωνικής ασφαλίσεως του εν λόγω κράτους μέλους. Από 1ης Ιουνίου του ίδιου έτους, απασχολείτο για λογαριασμό εταιρίας εδρεύουσας στην Ελβετία ασκώντας τα ίδια καθήκοντα. Ο μισθός του εξακολούθησε να υπόκειται στον ολλανδικό φόρο εισοδήματος. Σύμφωνα με την ολλανδική νομοθεσία, η υπαγωγή στο προμνησθέν γενικό σύστημα ασφαλίσεως παύει σε περίπτωση απασχολήσεως εκτός Κάτω Χωρών για λογαριασμό εργοδότη μη εγκατεστημένου στο κράτος μέλος αυτό για περίοδο τριών τουλάχιστον συνεχών μηνών.
21 Το κρίσιμο στην κύρια δίκη ζήτημα έγκειται στο εάν, βάσει του κανονισμού 1408/71, ο L. Kik είχε την υποχρέωση να καταβάλει εισφορές στο ολλανδικό σύστημα κοινωνικής ασφαλίσεως για την περίοδο από 1ης Ιουνίου έως 24 Αυγούστου 2004. Κατά την εν λόγω περίοδο, το πλοίο επί του οποίου εργαζόταν ευρισκόταν διαδοχικώς επί της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας τρίτου κράτους, σε διεθνή ύδατα και επί τμήματος της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας ορισμένων κρατών μελών (Κάτω Χώρες και Ηνωμένο Βασίλειο).
22 Ο L. Kik υποστηρίζει ότι από τον κανονισμό 1408/71 προκύπτει ότι, κατά την προαναφερθείσα περίοδο, δεν υπαγόταν στο ολλανδικό σύστημα κοινωνικής ασφαλίσεως.
23 Επιληφθέν αιτήσεως αναιρέσεως ασκηθείσας από τον L. Kik κατά της αποφάσεως του δευτεροβάθμιου δικαστηρίου, το οποίο έκρινε ότι ο L. Kik όφειλε να καταβάλει εισφορές στο ολλανδικό σύστημα κοινωνικής ασφαλίσεως για την κρίσιμη περίοδο, το Hoge Raad der Nederlanden (Ανώτατο Δικαστήριο των Κάτω Χωρών) διερωτάται σχετικά με τη δυνατότητα εφαρμογής του κανονισμού αυτού.
24 Το αιτούν δικαστήριο διερωτάται, καταρχάς, εάν ο κανονισμός αυτός εφαρμόζεται αποκλειστικώς στους διακινούμενους εργαζομένους και, στην περίπτωση αυτή, κατά πόσον ο L. Kik μπορεί να χαρακτηριστεί ως τέτοιος, λαμβανομένων υπόψη των τόπων όπου άσκησε διαδοχικώς τα καθήκοντά του κατά την κρίσιμη περίοδο, της ειδικής φύσεως του πλοίου στο οποίο εργαζόταν και της ιδιότητάς του βάσει της Συμβάσεως για το δίκαιο της θάλασσας, καθώς και, ενδεχομένως, του προορισμού των αγωγών που τοποθετήθηκαν.
25 Ειδικότερα, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται εάν κατά τις περιόδους που το οικείο πλοίο ευρισκόταν επί τμήματος της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας είτε των Κάτω Χωρών είτε του Ηνωμένου Βασιλείου έπρεπε να γίνει δεκτό ότι ο L. Kik ασκούσε τα καθήκοντά του επί του εδάφους των εν λόγω κρατών μελών. Σε συνάρτηση με την απάντηση επί του ερωτήματος αυτού θα διαπιστωθεί ότι, είτε καθόλη τη διάρκεια της κρίσιμης περιόδου είτε κατά μεγάλο διάστημα αυτής, ο ενδιαφερόμενος εργάστηκε εκτός του εδάφους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί διακινούμενος εργαζόμενος που εμπίπτει, ως εκ τούτου, στο προσωπικό πεδίο εφαρμογής του κανονισμού 1408/71.
26 Εντούτοις, παραπέμποντας στην απόφαση Aldewereld (C‑60/93, EU:C:1994:271), το αιτούν δικαστήριο εκτιμά ότι, ακόμα και σε περίπτωση ασκήσεως επαγγελματικής δραστηριότητας εκτός του εδάφους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ύπαρξη αρκούντως στενής συνδέσεως με το έδαφος αυτό συνεπάγεται την εφαρμογή των διατάξεων του τίτλου ΙΙ του κανονισμού αυτού σε εργαζόμενο που έχει την ιθαγένεια κράτους μέλους.
27 Στο πλαίσιο αυτό, το αιτούν δικαστήριο πιθανολογεί ότι υφίστανται σχετικοί παράγοντες συνδέσεως τόσο με την Ελβετική Συνομοσπονδία –κράτος που πρέπει να εξομοιωθεί με κράτος μέλος όσον αφορά την εφαρμογή του εν λόγω κανονισμού– (τόπος της έδρας του εργοδότη) όσο και με το έδαφος της Ένωσης (επιβολή φόρου εισοδήματος στις Κάτω Χώρες και, ενδεχομένως, απασχόληση εντός του εδάφους του Βασιλείου των Κάτω Χωρών και του εδάφους του Ηνωμένου Βασιλείου, εφόσον η απασχόληση επί του επίμαχου στην κύρια δίκη πλοίου τοποθετήσεως αγωγών, όταν αυτό προέβαινε σε επιχειρήσεις επί του τμήματος της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας των ως άνω κρατών μελών, μπορεί να εξομοιωθεί με εργασία επί τους εδάφους τους). Εντούτοις, αναφορικά με το τελευταίο αυτό στοιχείο, εφόσον αυτό ασκεί επιρροή, προέχει να διευκρινιστεί το ζήτημα εάν πρέπει να ληφθεί υπόψη αποκλειστικώς για τις περιόδους κατά τις οποίες το πλοίο προέβαινε σε επιχειρήσεις επί του τμήματος της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας των προμνησθέντων κρατών μελών, ή για τη συνολική κρίσιμη περίοδο, κάτι που ενδεχομένως εξαρτάται από το εάν τούτο είχε προγραμματιστεί εξαρχής ή μη.
28 Ακόμα και αν ο L. Kik εμπίπτει στο προσωπικό πεδίο εφαρμογής του κανονισμού 1408/71 και πρέπει, επομένως, να εφαρμοστούν οι κανόνες του τίτλου II αυτού προκειμένου να προσδιοριστεί η εφαρμοστέα για ζητήματα κοινωνικής ασφαλίσεως νομοθεσία, το αιτούν δικαστήριο διερωτάται σχετικά με τον κατάλληλο κανόνα.
29 Φρονεί ότι ο τόπος εργασίας συνιστά σημαντικό στοιχείο και, επομένως, ότι είναι απαραίτητο, στο πλαίσιο αυτό επίσης, να καθοριστεί κατά πόσον μια μισθωτή δραστηριότητα η οποία ασκείται επί πλοίου τοποθετήσεως αγωγών δραστηριοποιούμενου επί τμήματος της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας κράτους μέλους μπορεί να εξομοιωθεί με εργασία παρεχόμενη επί του εδάφους του κράτους μέλους αυτού.
30 Σε περίπτωση αρνητικής απαντήσεως, κανείς κανόνας του τίτλου II δεν θα εφαρμοζόταν αυτός καθαυτόν. Ως εκ τούτου, δεδομένου ότι θα ήταν ανεπίτρεπτο ένας εργαζόμενος ως προς τον όποιο εφαρμόζεται ο κανονισμός 1408/71 να μην υπάγεται σε κανένα σύστημα κοινωνικής ασφαλίσεως, θα έπρεπε να προσδιοριστεί ο πιο συναφής παράγοντας συνδέσεως. Εν προκειμένω, δεν είναι δυνατόν να ληφθεί υπόψη η κατοικία του εργαζομένου δεδομένου ότι δεν υφίσταται ένδειξη περί οιουδήποτε συνδέσμου μεταξύ αυτής και της σχέσεως εργασίας. Το ίδιο ισχύει για τον τόπο φορολογήσεως των επαγγελματικών εισοδημάτων, καθότι ο κανονισμός 1408/71 ουδόλως συνεκτιμά το στοιχείο αυτό. Διά της εις άτοπον απαγωγής, ειδική σημασία προσδίδεται στον τόπο εγκαταστάσεως του εργοδότη, κατόπιν σχετικής παραπομπής στην απόφαση Aldewereld (EU:C:1994:271).
31 Στην περίπτωση που η μισθωτή δραστηριότητα η οποία ασκείται επί πλοίου τοποθετήσεως αγωγών που δραστηριοποιείται επί τμήματος της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας κράτους μέλους θα έπρεπε να εξομοιωθεί με εργασία παρεχόμενη επί του εδάφους του κράτους μέλους αυτού, το Hoge Raad der Nederlanden προκρίνει δύο πιθανές λύσεις.
32 Η πρώτη λύση συνίσταται στην παραπομπή στον κύριο κανόνα του άρθρου 13, παράγραφος 2, στοιχείο α΄, του κανονισμού 1408/71, ο οποίος προσδιορίζει ως εφαρμοστέα τη νομοθεσία του τόπου εργασίας, και, ως εκ τούτου, στην εφαρμογή της ολλανδικής νομοθεσίας και της νομοθεσίας του Ηνωμένου Βασιλείου για τις περιόδους κατά τις οποίες η εργασία θα έπρεπε να εκληφθεί ως παρασχεθείσα επί του εδάφους καθενός εκ των κρατών μελών αυτών, εφαρμοζόμενης κατά τα λοιπά της ελβετικής νομοθεσίας, για τους λόγους που εξετέθησαν στη σκέψη 30 της παρούσας αποφάσεως.
33 Κατά τη δεύτερη λύση, πρέπει να γίνει δεκτό ότι η εργασία παρασχέθηκε κανονικά επί του εδάφους περισσοτέρων κρατών μελών, κατά την έννοια του άρθρου 14, σημείο 2, του κανονισμού αυτού, και, ως εκ τούτου, πρέπει να εφαρμοστεί ο κανόνας του εν λόγω σημείου 2, στοιχείο β΄, περίπτωση i, πρώτη υποπερίπτωση, κάτι που συνεπάγεται την εφαρμογή του νόμου του κράτους μέλους κατοικίας, δεδομένου ότι τμήμα της δραστηριότητας ασκήθηκε εντός αυτού.
34 Το αιτούν δικαστήριο φρονεί ότι το γεγονός ότι, κατά τον τίτλο του, το άρθρο 14 του κανονισμού 1408/71 περιέχει ειδικούς κανόνες που ισχύουν για τα πρόσωπα που ασκούν μισθωτή δραστηριότητα εκτός από τους ναυτικούς δεν μπορεί να είναι καθοριστικής σημασίας, δεδομένου ότι το άρθρο 14β αυτού, όπου περιλαμβάνονται ειδικοί κανόνες που ισχύουν για τους ναυτικούς, δεν περιέχει καμία εφαρμοστέα εν προκειμένω διάταξη.
35 Αντιθέτως, διερωτάται ως προς τη διάκριση που πρέπει να επιχειρηθεί μεταξύ αυτής της περιπτώσεως και εκείνης στην οποία μια μισθωτή δραστηριότητα ασκείται πρώτα σε ένα κράτος μέλος και έπειτα σε άλλο κράτος μέλος, περίπτωση την οποία ρυθμίζει το άρθρο 13, παράγραφος 2, στοιχείο α΄, του κανονισμού 1408/71, διότι, ουσιαστικώς, δυο δραστηριότητες δεν είναι ποτέ δυνατόν να ασκούνται συγχρόνως από το ίδιο πρόσωπο σε δύο διαφορετικούς τόπους. Κατά συνέπεια, η φράση «ασκεί κανονικά μισθωτή δραστηριότητα στο έδαφος δύο ή περισσότερων κρατών μελών», η οποία χρησιμοποιείται στο ως άνω άρθρο 14, σημείο 2, του κανονισμού αυτού αναφέρεται, επίσης, σε δραστηριότητα που ασκείται διαδοχικώς στο έδαφος περισσότερων κρατών μελών. Μια υπέρμετρα συσταλτική, όμως, ερμηνεία της φράσης αυτής θα απέβαινε εις βάρος της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων, διότι θα συνεπαγόταν ότι οι εργαζόμενοι που δεν καλύπτονται από τον ειδικό κανόνα του άρθρου 14, σημείο 2, θα υπέκειντο στο άρθρο 13, παράγραφος 2, στοιχείο α΄, του εν λόγω κανονισμού και, ως εκ τούτου, θα αντιμετώπιζαν συχνές τροποποιήσεις της εφαρμοστέας σε αυτούς νομοθεσίας.
36 Στο πλαίσιο αυτό, το Hoge Raad der Nederlanden αποφάσισε να αναστείλει τη διαδικασία και να υποβάλει στο Δικαστήριο τα ακόλουθα προδικαστικά ερωτήματα:
«1) α) Έχουν οι κανόνες για το προσωπικό πεδίο εφαρμογής του κανονισμού (ΕΟΚ) 1408/71 και οι κανόνες που καθορίζουν το εδαφικό πεδίο εφαρμογής των κανόνων προσδιορισμού της εφαρμοστέας νομοθεσίας που περιλαμβάνονται στον τίτλο ΙΙ αυτού του κανονισμού την έννοια ότι οι εν λόγω κανόνες προσδιορισμού της εφαρμοστέας νομοθεσίας τυγχάνουν εφαρμογής σε μια υπόθεση όπως η υπό κρίση, η οποία αφορά (α) εργαζόμενο με τόπο κατοικίας τις Κάτω Χώρες ο οποίος (β) έχει την ολλανδική ιθαγένεια (γ) εν πάση περιπτώσει υπαγόταν προγενέστερα στο ολλανδικό σύστημα υποχρεωτικής ασφαλίσεως (δ) απασχολείται ως ναυτικός στην υπηρεσία εταιρίας εγκατεστημένης στην Ελβετία (ε) παρέχει την εργασία του σε πλοίο τοποθετήσεως υποθαλάσσιων αγωγών που φέρει παναμαϊκή σημαία και (στ) εκτελεί τις οικείες εργασίες αρχικά εκτός του εδάφους της Ένωσης (για περίπου τρεις εβδομάδες επί της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας των Ηνωμένων Πολιτειών και για περίπου δύο εβδομάδες σε διεθνή ύδατα) και εν συνεχεία επί της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας των Κάτω Χωρών (για περιόδους ενός μήνα και περίπου μιας εβδομάδας) και του Ηνωμένου Βασιλείου (για περίοδο περίπου μιας εβδομάδας) ενώ (ζ) τα εισοδήματα που αποκτά από τις δραστηριότητες αυτές υπόκεινται σε φόρο εισοδήματος στις Κάτω Χώρες;
β) Σε περίπτωση καταφατικής απαντήσεως στο ανωτέρω ερώτημα, έχει εφαρμογή ο κανονισμός 1408/71 μόνον κατά τις ημέρες κατά τις οποίες ο ενδιαφερόμενος εργάζεται επί της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας κράτους μέλους της Ένωσης, ή επίσης και κατά τη διάρκεια της προηγουμένης περιόδου κατά την οποία αυτός εργάστηκε σε άλλη τοποθεσία εκτός του εδάφους της Ένωσης;
2) Σε περίπτωση που ο κανονισμός 1408/71 έχει εφαρμογή σε εργαζόμενο ο οποίος βρίσκεται σε κατάσταση όπως η περιγραφόμενη στο ερώτημα 1α, ποια ή ποιες νομοθεσίες προσδιορίζει ο κανονισμός ως εφαρμοστέες;»
Επί των προδικαστικών ερωτημάτων
Επί του πρώτου ερωτήματος
37 Με το πρώτο του ερώτημα, το αιτούν δικαστήριο ζητεί, κατ’ ουσίαν, να διευκρινιστεί εάν ο κανονισμός 1408/71 έχει την έννοια ότι εμπίπτει στο προσωπικό πεδίο εφαρμογής του μισθωτός εργαζόμενος ο οποίος, όπως ο L. Kik, είναι υπήκοος κράτους μέλους εντός του οποίου κατοικεί και στο οποίο φορολογείται το εισόδημά του, εργάζεται σε πλοίο τοποθετήσεως αγωγών που φέρει σημαία τρίτης χώρας και δραστηριοποιείται σε διάφορα μέρη του κόσμου, μεταξύ άλλων επί τμήματος της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας ορισμένων κρατών μελών, και ο οποίος, έχοντας προηγουμένως εργαστεί σε επιχείρηση εδρεύουσα στο κράτος μέλος κατοικίας του, αλλάζει εργοδότη και απασχολείται εφεξής για λογαριασμό επιχειρήσεως με έδρα την Ελβετία, εξακολουθώντας, όμως, να κατοικεί στο ίδιο κράτος μέλος και να ευρίσκεται στο ίδιο πλοίο.
38 Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να ληφθεί υπόψη, πρώτον, ότι, κατά το άρθρο 2, παράγραφος 1, του κανονισμού 1408/71, ο κανονισμός αυτός ισχύει, μεταξύ άλλων, για μισθωτούς εργαζομένους που υπάγονται ή υπήχθησαν στη νομοθεσία ενός ή περισσοτέρων από τα κράτη μέλη και είναι υπήκοοι κράτους μέλους.
39 Από την απόφαση περί παραπομπής προκύπτει ότι τέτοια ήταν η περίπτωση του L. Kik κατά την κρίσιμη στην κύρια δίκη περίοδο. Πράγματι, ο L. Kik είναι Ολλανδός υπήκοος και, κατά την περίοδο αυτή, ήταν ασφαλισμένος στο γενικό σύστημα κοινωνικής ασφαλίσεως των Κάτω Χωρών λόγω της κατοικίας του στο κράτος μέλος αυτό. Επιπλέον, καίτοι η διαφορά της κύριας δίκης αφορά το ζήτημα κατά πόσον ο L. Kik υπαγόταν, κατά την προμνησθείσα περίοδο, στην ολλανδική ή στην ελβετική νομοθεσία, εντούτοις, δεν αμφισβητείται ότι υπέκειτο σε μία από τις δύο αυτές νομοθεσίες.
40 Δεύτερον, διαπιστώνεται ότι η εργασία που παρέχεται επί πλοίου τοποθετήσεως αγωγών δεν είναι δυνατόν να εξομοιωθεί με εργασία που παρέχεται εντός του εδάφους κράτους μέλους, όταν το πλοίο βρίσκεται επί του τμήματος της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας του κράτους μέλους αυτού.
41 Πράγματι, η δικαιοδοσία την οποία το άρθρο 79, παράγραφος 4, της Συμβάσεως για το δίκαιο της θάλασσας αναγνωρίζει στο παράκτιο κράτος περιορίζεται στα καλώδια και στους αγωγούς που κατασκευάζονται ή χρησιμοποιούνται στο πλαίσιο εξερευνήσεως της υφαλοκρηπίδας του ή εκμεταλλεύσεως των πόρων της, και δεν επεκτείνεται, επομένως, σε πλοίο που αναλαμβάνει να τοποθετήσει καλώδια ή αγωγούς. Εξάλλου, ένα τέτοιο πλοίο δεν μπορεί να εξομοιωθεί με «τεχνητή νήσο», με «εγκατάσταση» ή με «κατασκευή» επί της υφαλοκρηπίδας, υπό την έννοια του άρθρου 80 της συμβάσεως αυτής. Σε κάθε περίπτωση, από την απόφαση περί παραπομπής δεν προκύπτει ότι οι αγωγοί τους οποίους τοποθέτησε το πλοίο στο οποίο εργαζόταν ο L. Kik κατά τις περιόδους που αυτό ευρίσκετο επί τμήματος της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας ορισμένων κρατών μελών προορίζονταν για την εξερεύνηση της υφαλοκρηπίδας ή την εκμετάλλευση των πόρων της.
42 Εντούτοις, σε μια περίπτωση όπως αυτή του L. Kik, η διαπίστωση ότι η εργασία που παρέχεται επί πλοίου τοποθετήσεως αγωγών δεν μπορεί να εξομοιωθεί με εργασία που πραγματοποιείται εντός του εδάφους κράτους μέλους, ακόμα και όταν το πλοίο αυτό βρίσκεται επί του τμήματος της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας του κράτους μέλους αυτού, δεν είναι, αυτή καθαυτήν, ικανή να θέσει εν αμφιβόλω τη δυνατότητα εφαρμογής του κανονισμού 1408/71. Πράγματι, το γεγονός και μόνον ότι οι δραστηριότητες ενός εργαζομένου ασκούνται εκτός του εδάφους της Ένωσης δεν αρκεί για να αποκλεισθεί η εφαρμογή των κανόνων της Ένωσης περί ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων, εφόσον η εργασιακή σχέση διατηρεί αρκούντως στενή σύνδεση με το έδαφος αυτό (απόφαση Aldewereld, EU:C:1994:271, σκέψη 14).
43 Συναφώς, από τη νομολογία του Δικαστηρίου προκύπτει ότι μια αρκούντως στενή σύνδεση μεταξύ της επίμαχης σχέσεως εργασίας και του εδάφους της Ένωσης απορρέει, μεταξύ άλλων, από το γεγονός ότι ένας υπήκοος της Ένωσης, κάτοικος κράτους μέλους, προσελήφθη από επιχείρηση εγκατεστημένη σε άλλο κράτος μέλος για λογαριασμό της οποίας ασκεί τις δραστηριότητές του (βλ., συναφώς, απόφαση Petersen, C‑544/11, EU:C:2013:124, σκέψη 42).
44 Όπως δε επισήμανε ο γενικός εισαγγελέας στο σημείο 40 των προτάσεών του, η εργασία που παρέσχε ο L. Kik κατά την κρίσιμη στην κύρια δίκη περίοδο χαρακτηρίζεται από ορισμένους παράγοντες συνδέσεως με το έδαφος του Βασιλείου των Κάτω Χωρών και με εκείνο της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, κράτος που εξομοιώνεται με κράτος μέλος για τους σκοπούς του κανονισμού 1408/71. Αρκεί η διαπίστωση, συναφώς, ότι ο L. Kik κατοικούσε στις Κάτω Χώρες και ότι ο τόπος εγκαταστάσεως του εργοδότη του ήταν στην Ελβετία.
45 Λαμβανομένων υπόψη των προηγηθεισών σκέψεων, στο πρώτο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι ο κανονισμός 1408/71 έχει την έννοια ότι εμπίπτει στο προσωπικό πεδίο εφαρμογής του μισθωτός εργαζόμενος, όπως ο L. Kik, ο οποίος είναι υπήκοος κράτους μέλους εντός του οποίου κατοικεί και στο οποίο φορολογείται το εισόδημά του, εργάζεται σε πλοίο τοποθετήσεως αγωγών που φέρει σημαία τρίτης χώρας και δραστηριοποιείται σε διάφορα μέρη του κόσμου, μεταξύ άλλων επί τμήματος της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας ορισμένων κρατών μελών, και ο οποίος, έχοντας προηγουμένως εργαστεί σε επιχείρηση εδρεύουσα στο κράτος μέλος κατοικίας του, αλλάζει εργοδότη και απασχολείται εφεξής για λογαριασμό επιχειρήσεως με έδρα την Ελβετία, εξακολουθώντας, όμως, να κατοικεί στο ίδιο κράτος μέλος και να εργάζεται στο ίδιο πλοίο.
Επί του δεύτερου ερωτήματος
46 Με το δεύτερο ερώτημά του, το οποίο υποβάλλεται για την περίπτωση που κριθεί ότι ο κανονισμός 1408/71 έχει εφαρμογή σε εργαζόμενο όπως ο L. Kik, και στο οποίο πρέπει επομένως να δοθεί απάντηση, το αιτούν δικαστήριο ζητεί να διευκρινιστεί ποια είναι η νομοθεσία την οποία προσδιορίζουν ως εφαρμοστέα σε τέτοιον εργαζόμενο οι περιεχόμενες στον τίτλο ΙΙ του κανονισμού αυτού διατάξεις που ρυθμίζουν τον καθορισμό της εφαρμοστέας εθνικής νομοθεσίας.
47 Συναφώς, πρέπει να υπομνησθεί ότι, οσάκις ένα πρόσωπο εμπίπτει στο προσωπικό πεδίο εφαρμογής του κανονισμού 1408/71, όπως αυτό ορίζεται στο άρθρο 2 αυτού, ισχύει κατ’ αρχήν ο προβλεπόμενος στο άρθρο 13, παράγραφος 1, του κανονισμού αυτού κανόνας της εφαρμογής μιας μόνον εθνικής νομοθεσίας, η δε εφαρμοστέα εθνική νομοθεσία καθορίζεται σύμφωνα με τις διατάξεις του τίτλου ΙΙ του κανονισμού αυτού (απόφαση Aldewereld, EU:C:1994:271, σκέψη 10).
48 Στη σκέψη 11 της αποφάσεως αυτής το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι καμία από τις διατάξεις του τίτλου II δεν καλύπτει άμεσα την περίπτωση εργαζομένου ο οποίος προσελήφθη από επιχείρηση της Ένωσης, αλλά δεν ασκεί καμία δραστηριότητα επί του εδάφους της Ένωσης καθότι εργάζεται αποκλειστικώς επί του εδάφους τρίτου κράτους.
49 Με τέτοια περίπτωση πρέπει να εξομοιωθεί εκείνη στην οποία εργαζόμενος προσελήφθη από επιχείρηση της Ένωσης για να εργασθεί σε πλοίο υπό σημαία τρίτου κράτους.
50 Τούτο ισχύει δε ανεξαρτήτως της εισαγωγής, κατόπιν της κρίσιμης στο πλαίσιο της προμνησθείσας αποφάσεως περιόδου, του άρθρου 13, παράγραφος 2, στοιχείο στ΄, του κανονισμού 1408/71, σύμφωνα με το οποίο το πρόσωπο στο οποίο η νομοθεσία κράτους μέλους παύει να έχει εφαρμογή χωρίς η νομοθεσία άλλου κράτους μέλους να καταστεί εφαρμοστέα σε αυτό σύμφωνα με άλλη διάταξη του τίτλου ΙΙ του κανονισμού αυτού υπόκειται στη νομοθεσία του κράτους μέλους στο έδαφος του οποίου κατοικεί.
51 Συναφώς, πρέπει να υπομνησθεί ότι η διακοπή της εφαρμογής της νομοθεσίας ενός κράτους μέλους συνιστά προϋπόθεση εφαρμογής της διατάξεως αυτής και ότι η διάταξη αυτή δεν ορίζει, αυτή καθαυτήν, τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες παύει να έχει εφαρμογή η νομοθεσία ενός κράτους μέλους (βλ. απόφαση Επιτροπή κατά Βελγίου, C‑347/98, EU:C:2001:236, σκέψη 31). Όπως έχει κρίνει το Δικαστήριο, μεταξύ άλλων, στη σκέψη 33 της αποφάσεως van Pommeren‑Bourgondiën (C‑227/03, EU:C:2005:431), απόκειται στην εθνική νομοθεσία κάθε κράτους μέλους να καθορίσει τις προϋποθέσεις αυτές.
52 Πράγματι, όπως διευκρινίζεται στο άρθρο 10β του κανονισμού (ΕΟΚ) 574/72 του Συμβουλίου, της 21ης Μαρτίου 1972, περί του τρόπου εφαρμογής του κανονισμού 1408/71 (ΕΕ ειδ. έκδ. 05/001, σ. 138), όπως τροποποιήθηκε και ενημερώθηκε με τον κανονισμό 118/97, η ημερομηνία και οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες η νομοθεσία κράτους μέλους παύει να εφαρμόζεται σε ένα πρόσωπο που αναφέρεται στο άρθρο 13, παράγραφος 2, στοιχείο στ΄, του κανονισμού 1408/71 προσδιορίζονται σύμφωνα με τις διατάξεις της νομοθεσίας αυτής.
53 Δυνάμει, όμως, του ολλανδικού δικαίου, η σχετική με την κοινωνική ασφάλιση νομοθεσία του κράτους μέλους αυτού εξακολουθούσε να ισχύει ως προς τον L. Kik καθόλη την κρίσιμη περίοδο. Δεδομένου ότι δεν πληρούται η προϋπόθεση σχετικά με τη διακοπή της εφαρμογής της νομοθεσίας ενός κράτους μέλους, το άρθρο 13, παράγραφος 2, στοιχείο στ΄, του κανονισμού 1408/71 δεν έχει εφαρμογή σε μια περίπτωση όπως αυτή της κύριας δίκης.
54 Ως εκ τούτου, πρέπει να γίνει δεκτό ότι, σε τέτοια περίπτωση, εφόσον η σχέση εργασίας συνδέεται αρκούντως στενά με το έδαφος της Ένωσης, μια νομοθεσία προσδιορίζεται ως εφαρμοστέα βάσει των διατάξεων του τίτλου II του κανονισμού 1408/71, εκτός του άρθρου 13, παράγραφος 2, στοιχείο στ΄, του κανονισμού αυτού
55 Όπως δε διαπιστώθηκε στη σκέψη 44 της παρούσας αποφάσεως, σε μια περίπτωση όπως αυτή του L. Kik υφίσταται αρκούντως στενή σύνδεση με το έδαφος της Ένωσης.
56 Προκειμένου να καθοριστεί ποια είναι η εφαρμοστέα νομοθεσία σε μια τέτοια περίπτωση βάσει του κανονισμού 1408/71, επιβάλλεται η διαπίστωση ότι ο γενικός κανόνας του άρθρου 13, παράγραφος 2, στοιχείο γ΄, αυτού, ο οποίος προσδιορίζει ως εφαρμοστέα τη νομοθεσία του κράτους μέλους σημαίας όσον αφορά τους ναυτικούς, δεν εφαρμόζεται κατ’ αναλογίαν, εφόσον η υπό κρίση περίπτωση αφορά πρόσωπο που εργάζεται σε πλοίο υπό σημαία τρίτου κράτους.
57 Σε παρόμοια περίπτωση, το Δικαστήριο έκρινε ότι εφαρμοστέα νομοθεσία είναι εκείνη που προκύπτει από τις διατάξεις του τίτλου ΙΙ του κανονισμού αυτού, λαμβανομένων υπόψη των συνδετικών στοιχείων που παρουσιάζει η εξεταζόμενη κατάσταση με τη νομοθεσία των κρατών μελών (βλ. απόφαση Aldewereld, EU:C:1994:271, σκέψη 20).
58 Εν προκειμένω, ακριβώς όπως στην υπόθεση επί της οποίας εκδόθηκε η απόφαση Aldewereld (EU:C:1994:271, σκέψη 21), τα μόνα συνδετικά στοιχεία με τη νομοθεσία ενός κράτους μέλους, ή ενός κράτους που εξομοιώνεται με τέτοιο, είναι η κατοικία του εργαζομένου και ο τόπος εγκαταστάσεως του εργοδότη. Όπως, όμως, διαπίστωσε το Δικαστήριο στη σκέψη 22 της αποφάσεως εκείνης, η εφαρμογή της νομοθεσίας του κράτους μέλους κατοικίας του εργαζομένου εμφανίζεται, στο σύστημα του κανονισμού 1408/71, ως επικουρικός κανόνας που έχει εφαρμογή μόνο στην περίπτωση που η νομοθεσία αυτή συνδέεται με την εργασιακή σχέση. Επομένως, οσάκις ο εργαζόμενος δεν κατοικεί στο έδαφος ενός εκ των κρατών μελών όπου ασκεί τη δραστηριότητά του, εφαρμόζεται κατά κανόνα η νομοθεσία της έδρας ή της κατοικίας του εργοδότη.
59 Σε μια περίπτωση όπως αυτή της κύριας δίκης, η ως άνω διαπίστωση επιρρωννύεται από το άρθρο 14, παράγραφος 2, στοιχείο α΄, πρώτο εδάφιο, του κανονισμού 1408/71, διάταξη ενδεικτική του συστήματος του εν λόγω κανονισμού αναφορικά με τους ασκούντες εργασία πλανόδιας ουσιαστικά φύσεως που πραγματοποιείται υπό τέτοιες συνθήκες ώστε να μη συνδέεται με συγκεκριμένο τόπο, δυνάμει της οποίας στα πρόσωπα αυτά έχει εφαρμογή η νομοθεσία του κράτους μέλους της έδρας του εργοδότη.
60 Πράγματι, μολονότι η διάταξη αυτή περιέχει, όπως προκύπτει από τον τίτλο της, κανόνες που ισχύουν για πρόσωπα πλην των ναυτικών, η επίμαχη στην κύρια δίκη περίπτωση, ήτοι εκείνη ενός εργαζομένου που ασκεί μισθωτή δραστηριότητα εκτός του εδάφους της Ένωσης επί πλοίου υπό σημαία τρίτου κράτους, είναι συγκρίσιμη με εκείνη των προσώπων τα οποία αφορά άμεσα η εν λόγω διάταξη, στο μέτρο που ούτε το κράτος σημαίας ούτε ο τόπος εργασίας συνδέονται με τη νομοθεσία ενός κράτους μέλους.
61 Κατά συνέπεια, σε περίπτωση εργαζομένου όπως ο L. Kik, εφαρμοστέα νομοθεσία είναι εκείνη του κράτους μέλους ή του εξομοιούμενου με αυτό κράτους όπου εδρεύει η εργοδότρια επιχείρηση του εργαζομένου αυτού.
62 Εντούτοις, λαμβανομένου υπόψη ότι το Δικαστήριο δεν έχει στη διάθεσή του πληροφορίες αναφορικά με τη φύση του προβλεπόμενου από την ελβετική νομοθεσία ασφαλιστικού συστήματος και δεδομένου ότι, δυνάμει της ολλανδικής νομοθεσίας, η τελευταία ρυθμίζει την περίπτωση εργαζομένου, όπως ο L. Kik, κατά την κρίσιμη στην κύρια δίκη περίοδο, προβλέποντας την υπαγωγή ενός τέτοιου εργαζομένου στο σύστημα υποχρεωτικής ασφαλίσεως, πρέπει να επισημανθεί ότι, σύμφωνα με το άρθρο 15, παράγραφος 2, πρώτη περίπτωση, του κανονισμού 1408/71, οσάκις η εφαρμογή των νομοθεσιών περισσοτέρων κρατών μελών, με τα οποία πρέπει να εξομοιωθεί η Ελβετική Συνομοσπονδία, συνεπάγεται την υπαγωγή σε σύστημα προαιρετικής ασφαλίσεως και σε σύστημα υποχρεωτικής ασφαλίσεως, ο ενδιαφερόμενος υπάγεται αποκλειστικώς στο σύστημα υποχρεωτικής ασφαλίσεως.
63 Στην περίπτωση που, σύμφωνα με τον κανονισμό 1408/71, η νομοθεσία του κράτους εγκαταστάσεως του εργοδότη δεν προβλέπει την υπαγωγή ενός εργαζομένου, όπως ο L. Kik, σε οιοδήποτε σύστημα κοινωνικής ασφαλίσεως, εφαρμόζεται η νομοθεσία του κράτους μέλους της κατοικίας ενός τέτοιου εργαζομένου. Πράγματι, πρέπει να υπομνησθεί ότι σκοπός των διατάξεων του τίτλου ΙΙ του κανονισμού αυτού είναι, επίσης, να διασφαλιστεί ότι τα υπαγόμενα στον κανονισμό αυτό πρόσωπα δεν θα στερηθούν την κοινωνικοασφαλιστική κάλυψη λόγω ελλείψεως εφαρμοστέας σε αυτά νομοθεσίας (απόφαση van Pommeren-Bourgondiën, EU:C:2005:431, σκέψη 34 και εκεί παρατιθέμενη νομολογία).
64 Λαμβανομένου υπόψη του συνόλου των προηγηθεισών σκέψεων, στο δεύτερο ερώτημα πρέπει να δοθεί η απάντηση ότι οι περιεχόμενες στον τίτλο ΙΙ του κανονισμού 1408/71 διατάξεις που ρυθμίζουν τον καθορισμό της εφαρμοστέας εθνικής νομοθεσίας έχουν την έννοια ότι ο υπήκοος κράτους μέλους, ή της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, κράτους που εξομοιώνεται με κράτος μέλος για τους σκοπούς της εφαρμογής του κανονισμού αυτού, ο οποίος ασκεί μισθωτή δραστηριότητα σε πλοίο υπό σημαία τρίτου κράτους εκτός του εδάφους της Ένωσης, μεταξύ άλλων επί της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας κράτους μέλους, αλλά εργάζεται για λογαριασμό επιχειρήσεως εγκατεστημένης επί του εδάφους της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, υπόκειται στη νομοθεσία του κράτους εγκαταστάσεως του εργοδότη του. Εντούτοις, υπό περιστάσεις όπως αυτές της υποθέσεως της κύριας δίκης, σε περίπτωση που, σύμφωνα με τον προμνησθέντα κανονισμό, η εφαρμογή της νομοθεσίας αυτής συνεπάγεται υπαγωγή σε σύστημα προαιρετικής ασφαλίσεως ή δεν συνεπάγεται υπαγωγή σε κανένα σύστημα κοινωνικής ασφαλίσεως, ο εν λόγω υπήκοος υπόκειται στη νομοθεσία του κράτους μέλους της κατοικίας του.
Επί των δικαστικών εξόδων
65 Δεδομένου ότι η παρούσα διαδικασία έχει ως προς τους διαδίκους της κύριας δίκης τον χαρακτήρα παρεμπίπτοντος που ανέκυψε ενώπιον του εθνικού δικαστηρίου, σ’ αυτό εναπόκειται να αποφανθεί επί των δικαστικών εξόδων. Τα έξοδα στα οποία υποβλήθηκαν όσοι υπέβαλαν παρατηρήσεις στο Δικαστήριο, πλην των ως άνω διαδίκων, δεν αποδίδονται.
Για τους λόγους αυτούς, το Δικαστήριο (πέμπτο τμήμα) αποφαίνεται:
1) Ο κανονισμός (ΕΟΚ) 1408/71 του Συμβουλίου, της 14ης Ιουνίου 1971, περί εφαρμογής των συστημάτων κοινωνικής ασφαλίσεως στους μισθωτούς, στους μη μισθωτούς και στα μέλη των οικογενειών τους που διακινούνται εντός της Κοινότητας, όπως τροποποιήθηκε και ενημερώθηκε με τον κανονισμό (ΕΚ) 118/97 του Συμβουλίου, της 2ας Δεκεμβρίου 1996, όπως και αυτός τροποποιήθηκε με τον κανονισμό (ΕΚ) 307/1999 του Συμβουλίου, της 8ης Φεβρουαρίου 1999, έχει την έννοια ότι μισθωτός εργαζόμενος, όπως ο L. Kik, ο οποίος είναι υπήκοος κράτους μέλους εντός του οποίου κατοικεί και στο οποίο φορολογείται το εισόδημά του, εργάζεται σε πλοίο τοποθετήσεως αγωγών που φέρει σημαία τρίτης χώρας και δραστηριοποιείται σε διάφορα μέρη του κόσμου, μεταξύ άλλων επί τμήματος της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας ορισμένων κρατών μελών, και ο οποίος, έχοντας προηγουμένως εργαστεί σε επιχείρηση εδρεύουσα στο κράτος μέλος κατοικίας του, αλλάζει εργοδότη και απασχολείται εφεξής για λογαριασμό επιχειρήσεως με έδρα την Ελβετία, εξακολουθώντας, όμως, να κατοικεί στο ίδιο κράτος μέλος και να εργάζεται στο ίδιο πλοίο, εμπίπτει στο προσωπικό πεδίο εφαρμογής του κανονισμού 1408/71, όπως τροποποιήθηκε και ενημερώθηκε με τον κανονισμό 118/97, όπως και αυτός τροποποιήθηκε με τον κανονισμό 307/1999.
2) Οι διατάξεις που ρυθμίζουν τον καθορισμό της εφαρμοστέας εθνικής νομοθεσίας, οι οποίες περιέχονται στον τίτλο ΙΙ του κανονισμού 1408/71, όπως τροποποιήθηκε και ενημερώθηκε με τον κανονισμό 118/97, όπως και αυτός τροποποιήθηκε με τον κανονισμό 307/1999, έχουν την έννοια ότι ο υπήκοος κράτους μέλους, ή της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, κράτους που εξομοιώνεται με κράτος μέλος για τους σκοπούς της εφαρμογής του κανονισμού αυτού, ο οποίος ασκεί μισθωτή δραστηριότητα σε πλοίο υπό σημαία τρίτου κράτους εκτός του εδάφους της Ένωσης, μεταξύ άλλων επί της παρακείμενης υφαλοκρηπίδας κράτους μέλους, αλλά εργάζεται για λογαριασμό επιχειρήσεως εγκατεστημένης επί του εδάφους της Ελβετικής Συνομοσπονδίας, υπόκειται στη νομοθεσία του κράτους εγκαταστάσεως του εργοδότη του. Εντούτοις, υπό περιστάσεις όπως αυτές της υποθέσεως της κύριας δίκης, σε περίπτωση που, σύμφωνα με τον προμνησθέντα κανονισμό, η εφαρμογή της νομοθεσίας αυτής συνεπάγεται υπαγωγή σε σύστημα προαιρετικής ασφαλίσεως ή δεν συνεπάγεται υπαγωγή σε κανένα σύστημα κοινωνικής ασφαλίσεως, ο εν λόγω υπήκοος υπόκειται στη νομοθεσία του κράτους μέλους της κατοικίας του.
(υπογραφές)